द्रव्याणि हि सहक्रमभुवां गुणपर्यायाणामनन्यतयाधारभूतानि भवन्ति । ततो वृत्तवर्तमानवर्तिष्यमाणानां भावानां पर्यायाणां स्वरूपेण परिणतत्वादस्तिकायानां परिवर्तन- लिङ्गस्य कालस्य चास्ति द्रव्यत्वम् । न च तेषां भूतभवद्भविष्यद्भावात्मना परिणममाना- नामनित्यत्वम्, यतस्ते भूतभवद्भविष्यद्भावावस्थास्वपि प्रतिनियतस्वरूपापरित्यागान्नित्या एव । अत्र कालः पुद्गलादिपरिवर्तनहेतुत्वात्पुद्गलादिपरिवर्तनगम्यमानपर्यायत्वाच्चास्तिकायेष्वन्तर्भावार्थं स परिवर्तनलिङ्ग इत्युक्त इति ।।६।।
dravyo kharekhar sahabhAvI guNone tathA kramabhAvI paryAyone 1ananyapaNe AdhArabhUt chhe. tethI vartI chUkelA, vartatA ane bhaviShyamAn vartanArA bhAvonA — paryAyonA svarUpe pariNamatA hovAne lIdhe (pAnch) astikAyo ane 2parivartanaling kAL (te chhaye) dravyo chhe. bhUt, vartamAn ne bhAvI bhAvosvarUpe pariNamatA hovAthI teo kAI anitya nathI, kAraN ke bhUt, vartamAn ne bhAvI bhAvarUp avasthAomAn paN pratiniyat (-potapotAnA nishchit) svarUpane nahi chhoDatA hovAthI teo nitya ja chhe.
ahIn kAL pudgalAdinA parivartanano hetu hovAthI tem ja pudgalAdinA parivartan dvArA tenA paryAyo gamya thatA (jaNAtA) hovAthI, teno astikAyomAn samAvesh karavA arthe, tene ‘3parivartanaling’ kahyo chhe. [pudgalAdi astikAyonun varNan karatAn temanun parivartan (pariNaman) varNavavun joIe ane temanun parivartan varNavatAn te parivartanamAn nimittabhUt padArthane (kALane) athavA te parivartan dvArA jenA paryAyo vyakta thAy chhe te padArthane (kALane) varNavavo asthAne na gaNAy. A rIte panchAstikAyanA varNananI andar kALanA varNanano samAvesh karavo anuchit nathI em darshAvavA arthe A gAthAsUtramAn kAL mATe ‘parivartanaling’ shabda vAparyo chhe.] 6. pt.. 3
1. ananyapaNe=abhinnapaNe. [jem agni AdhAr chhe ane uShNatA Adhey chhe chhatAn teo abhinna chhe, tem dravya AdhAr chhe ane guNaparyAyo Adhey chhe chhatAn teo abhinna chhe.]
2. parivartanaling=pudgalAdinun parivartan jenun ling chhe te; pudgalAdinA pariNaman dvArA je jaNAy chhe te. (ling=chihna; sUchak; gamak; gamya karAvanAr; jaNAvanAr; oLakhAvanAr.)
3. (1) jo pudgalAdinun parivartan thAy chhe to tenun koI nimitta hovun joIe — em parivartanarUpI chihna
dvArA kALanun anumAn thAy chhe (jem dhumADArUpI chihna dvArA agninun anumAn thAy chhe tem), tethI
kAL ‘parivartanaling’ chhe. (2) vaLI pudgalAdinA parivartan dvArA kALanA paryAyo ( – ‘thoDo vakhat’,
‘ghaNo vakhat’ evI kALanI avasthAo) gamya thAy chhe tethI paN kAL ‘parivartanaling’ chhe.