त्रिलक्षणस्य समस्तस्यापि वस्तुविस्तारस्य साद्रश्यसूचकत्वादेका । सर्वपदार्थस्थिता च
त्रिलक्षणस्य सदित्यभिधानस्य सदिति प्रत्ययस्य च सर्वपदार्थेषु तन्मूलस्यैवोपलम्भात् ।
सविश्वरूपा च विश्वस्य समस्तवस्तुविस्तारस्यापि रूपैस्त्रिलक्षणैः स्वभावैः सह वर्तमानत्वात् ।
अनन्तपर्याया चानन्ताभिर्द्रव्यपर्यायव्यक्ति भिस्त्रिलक्षणाभिः परिगम्यमानत्वात् । एवंभूतापि
सा न खलु निरंकुशा किन्तु सप्रतिपक्षा । प्रतिपक्षो ह्यसत्ता सत्तायाः, अत्रिलक्षणत्वं
त्रिलक्षणायाः, अनेकत्वमेकस्याः, एकपदार्थस्थितत्वं सर्वपदार्थस्थितायाः, एकरूपत्वं सविश्वरूपायाः, एकपर्यायत्वमनन्तपर्यायाया इति । द्विविधा हि सत्ता — महासत्ता-
trilakShaNavALA samasta vastuvistAranun sAdrashya sUchave chhe. vaLI te (sattA) ‘sarvapadArthasthit’ chhe, kAraN ke tenA kAraNe ja (-sattAne lIdhe ja) sarva padArthomAn trilakShaNanI (-utpAdavyayadhrauvyanI), ‘sat’ evA kathananI ane ‘sat’ evI pratItinI upalabdhi thAy chhe. vaLI te (sattA) ‘savishvarUp’ chhe, kAraN ke te vishvanAn rUpo sahit arthAt samasta vastuvistAranA trilakShaNavALA svabhAvo sahit varte chhe. vaLI te (sattA) ‘anantaparyAyamay’ chhe, kAraN ke te trilakShaNavALI anant dravyaparyAyarUp vyaktiothI vyApta chhe. (A pramANe 1sAmAnya-visheShAtmak sattAnun tenA sAmAnya paDakhAnI apekShAe arthAt mahAsattArUp paDakhAnI apekShAe varNan thayun.)
AvI hovA chhatAn te kharekhar 2nirankush nathI parantu 3sapratipakSha chhe. (1) sattAne asattA pratipakSha chhe; (2) trilakShaNAne atrilakShaNapaNun pratipakSha chhe; (3) ekane anekapaNun pratipakSha chhe; (4) sarvapadArthasthitane ekapadArthasthitapaNun pratipakSha chhe; (5) savishvarUpane ekarUpapaNun pratipakSha chhe; (6) anantaparyAyamayane ekaparyAyamayapaNun pratipakSha chhe.
(uparyukta sapratipakShapaNun spaShTa samajAvavAmAn Ave chhe – ) sattA dvividh chhe mahAsattA ane avAntarasattA. temAn, sarvapadArthasamUhamAn vyApanArI, sAdrashyaastitvane
20
1. ahIn ‘sAmAnyAtmak’no artha ‘mahA’ samajavo ane ‘visheShAtmak’no artha ‘avAntar’ samajavo. sAmAnya-visheShanA bIjA artho ahIn na samajavA.
2. nirankush=ankush vinAnI; viruddha pakSha vinAnI; nipratipakSha. [sAmAnyavisheShAtmak sattA upar varNavI tevI hovA chhatAn sarvathA tevI nathI, kathanchit (sAmAnya-apekShAe) tevI chhe ane kathanchit (visheSh- apekShAe) viruddha prakAranI chhe.]
3. sapratipakSha=pratipakSha sahit; vipakSha sahit; viruddha pakSha sahit.