अत्र त्रेधा द्रव्यलक्षणमुक्त म् ।
सद्द्रव्यलक्षणम् । उक्त लक्षणायाः सत्ताया अविशेषाद्द्रव्यस्य सत्स्वरूपमेव लक्षणम् । न चानेकान्तात्मकस्य द्रव्यस्य सन्मात्रमेव स्वं रूपं यतो लक्ष्यलक्षण- विभागाभाव इति । उत्पादव्ययध्रौव्याणि वा द्रव्यलक्षणम् । एकजात्यविरोधिनि क्रमभुवां भावानां संताने पूर्वभावविनाशः समुच्छेदः, उत्तरभावप्रादुर्भावश्च समुत्पादः, पूर्वोत्तरभावोच्छेदोत्पादयोरपि स्वजातेरपरित्यागो ध्रौव्यम् । तानि सामान्यादेशाद-
anvayArtha — [यत्] je [सल्लक्षणकम्] ‘sat’lakShaNavALun chhe, [उत्पादव्यय- ध्रुवत्वसंयुक्तम्] je utpAdavyayadhrauvyasanyukta chhe [वा] athavA [गुणपर्यायाश्रयम्] je guNaparyAyono Ashray chhe, [तद्] tene [ सर्वज्ञाः ] sarvagno [द्रव्यं] dravya [भणन्ति] kahe chhe.
TIkA — ahIn traN prakAre dravyanun lakShaN kahyun chhe.
‘sat’ dravyanun lakShaN chhe. pUrvokta lakShaNavALI sattAthI dravya abhinna hovAne lIdhe ‘sat’svarUp ja dravyanun lakShaN chhe. vaLI anekAntAtmak dravyanun satmAtra ja svarUp nathI ke jethI lakShyalakShaNanA vibhAgano abhAv thAy. (sattAthI dravya abhinna chhe tethI dravyanun je sattArUp svarUp te ja dravyanun lakShaN chhe. prashna — jo sattA ne dravya abhinna chhe — sattA dravyanun svarUp ja chhe, to ‘sattA lakShaN chhe ane dravya lakShya chhe’ evo vibhAg kaI rIte ghaTe chhe? uttar — anekAntAtmak dravyanAn anant svarUpo chhe, temAnthI sattA paN tenun ek svarUp chhe; tethI anantasvarUpavALun dravya lakShya chhe ane tenun sattA nAmanun svarUp lakShaN chhe — evo lakShyalakShaNavibhAg avashya ghaTe chhe. A rIte abAdhitapaNe sat dravyanun lakShaN chhe.)
athavA, utpAdavyayadhrauvya dravyanun lakShaN chhe. *ek jAtino avirodhak evo je kramabhAvI bhAvono pravAh temAn pUrva bhAvano vinAsh te vyay chhe, uttar bhAvano prAdurbhAv ( — pachhInA bhAvanI eTale ke vartamAn bhAvanI utpatti) te utpAd chhe ane pUrva-uttar bhAvonA vyay-utpAd thatAn paN svajAtino atyAg te dhrauvya chhe. te utpAd-vyay-dhrauvya pt.. 4
*dravyamAn kramabhAvI bhAvono pravAh ek jAtine khanDato — toDato nathI arthAt jAti-apekShAe sadA ekapaNun ja rAkhe chhe.