भिन्नानि विशेषादेशाद्भिन्नानि युगपद्भावीनि स्वभावभूतानि द्रव्यस्य लक्षणं भवन्तीति । गुणपर्याया वा द्रव्यलक्षणम् । अनेकान्तात्मकस्य वस्तुनोऽन्वयिनो विशेषा गुणा व्यतिरेकिणः पर्यायास्ते द्रव्ये यौगपद्येन क्रमेण च प्रवर्तमानाः कथञ्चिद्भिन्नाः कथञ्चिदभिन्नाः स्वभावभूताः द्रव्यलक्षणतामापद्यन्ते । त्रयाणामप्यमीषां द्रव्यलक्षणा- नामेकस्मिन्नभिहितेऽन्यदुभयमर्थादेवापद्यते । सच्चेदुत्पादव्ययध्रौव्यवच्च गुणपर्यायवच्च । उत्पाद-
व्ययध्रौव्यवच्चेत्सच्च गुणपर्यायवच्च । गुणपर्यायवच्चेत्सच्चोत्पादव्ययतध्रौव्यवच्चेति । सद्धि नित्या-
नित्यस्वभावत्वाद्ध्रुवत्वमुत्पादव्ययात्मकतांच प्रथयति, ध्रुवत्वात्मकैर्गुणैरुत्पादव्ययात्मकैः पर्यायैश्च सहैकत्वञ्चाख्याति । उत्पादव्ययध्रौव्याणि तु नित्यानित्यस्वरूपं परमार्थं —
ke jeo sAmAnya Adeshe abhinna chhe (arthAt sAmAnya kathane dravyathI abhinna chhe), visheSh Adeshe (dravyathI) bhinna chhe, yugapad varte chhe ane svabhAvabhUt chhe teo — dravyanun lakShaN chhe.
athavA, guNaparyAyo dravyanun lakShaN chhe. anekAntAtmak vastunA +anvayI visheSho te guNo chhe ane vyatirekI visheSho te paryAyo chhe. te guNaparyAyo (guNo ane paryAyo) — ke jeo dravyamAn ekIsAthe ane krame pravarte chhe, (dravyathI) kathanchit bhinna ne kathanchit abhinna chhe tathA svabhAvabhUt chhe teo — dravyanun lakShaN chhe.
dravyanAn A traNe lakShaNomAnthI ( – sat, utpAdavyayadhrauvya ane guNaparyAyo e traN lakShaNomAnthI) ek kahetAn bAkInAn banne (vagarakahye) arthathI ja AvI jAy chhe. jo dravya sat hoy, to te (1) utpAdavyayadhrauvyavALun ane (2) guNaparyAyavALun hoy; jo utpAdavyayadhrauvyavALun hoy, to te (1) sat ane (2) guNaparyAyavALun hoy; jo guNaparyAyavALun hoy, to te (1) sat ane (2) utpAdavyayadhrauvyavALun hoy. te A pramANe — sat nityAnityasvabhAvavALun hovAthI (1) dhrauvyane ane utpAd- vyayAtmakatAne jAher kare chhe tathA (2) dhrauvyAtmak guNo ane utpAdavyayAtmak paryAyo sAthe ekatva darshAve chhe. utpAdavyayadhrauvya (1) nityAnityasvarUp 1pAramArthik satne
26
+anvay ne vyatirekanA artha mATe 13mA pAne padaTippaN juo.
1. pAramArthik=vAstavik; yathArtha; kharun. (vAstavik sat nityAnityasvarUp hoy chhe. utpAdavyay
anityatAne ane dhrauvya nityatAne jaNAve chhe tethI utpAdavyayadhrauvya nityAnityasvarUp vAstavik
satne jaNAve chhe. A rIte ‘dravya utpAdavyayadhrauvyavALun chhe’ em kahetAn ‘te sat chhe’ em paN
vagarakahye ja AvI jAy chhe).