यस्तु सहकारिकारणं स कालः । तत्परिणामान्यथानुपपत्तिगम्यमानत्वादनुक्तोऽपि निश्चय- कालोऽस्तीति निश्चीयते । यस्तु निश्चयकालपर्यायरूपो व्यवहारकालः स जीवपुद्गल- परिणामेनाभिव्यज्यमानत्वात्तदायत्त एवाभिगम्यत एवेति ।।२३।।
gati, sthiti ane avagAharUp pariNAmo dharma, adharma ane AkAsharUp sahakArI kAraNonA sadbhAvamAn hoy chhe, tem utpAdavyayadhrauvyanI ekatArUp pariNAm sahakArI kAraNanA sadbhAvamAn hoy chhe.) A je sahakArI kAraN te kAL chhe. 1jIv-pudgalanA pariNAmanI 2anyathA anupapatti dvArA jaNAto hovAthI, nishchayakAL — (astikAyapaNe) anukta hovA chhatAn paN — (dravyapaNe) vidyamAn chhe em nakkI thAy chhe. ane je nishchayakALanA paryAyarUp vyavahArakAL te, jIv-pudgalonA pariNAmathI vyakta ( – gamya) thato hovAthI jarUr tadAshrit ja ( – jIv ane pudgalanA pariNAmane Ashrit ja) gaNavAmAn Ave chhe. 23.
46
1. joke kALadravya jIv-pudgalonA pariNAm uparAnt dharmAstikAyAdinA pariNAmane paN nimittabhUt
chhe topaN jIv-pudgalonA pariNAm spaShTa khyAlamAn AvatA hovAthI kALadravyane siddha karavAmAn
mAtra te benA pariNAmanI ja vAt levAmAn AvI chhe.
2. anyathA anupapatti=bIjI koI rIte nahi banI shakavun te. [jIv-pudgalonA utpAdavyayadhrauvyAtmak
pariNAm eTale temanI samayavishiShTa vRutti. te samayavishiShTa vRutti samayane utpanna karanArA koI
padArtha vinA ( – nishchayakAL vinA) hoI shake nahi. jem AkAsh vinA dravyo avagAh pAmI
shake nahi arthAt temane vistAr (tiryakapaNun) hoI shake nahi tem nishchayakAL vinA dravyo
pariNAm pAmI shake nahi arthAt temane pravAh (UrdhvapaNun) hoI shake nahi. A pramANe
nishchayakALanI hayAtI vinA (arthAt nimittabhUt kALadravyanA sadbhAv vinA) bIjI koI rIte
jIv-pudgalanA pariNAm banI shakatA nathI tethI ‘nishchayakAL vidyamAn chhe’ em jaNAy chhe —
nakkI thAy chhe.]