द्रव्यकर्मणां निमित्तमात्रत्वेनौदयिकादिभावकर्तृत्वमत्रोक्त म् ।
न खलु कर्मणा विना जीवस्योदयोपशमौ क्षयक्षयोपशमावपि विद्येते; ततः क्षायिक- क्षायोपशमिकश्चौदयिकौपशमिकश्च भावः कर्मकृतोऽनुमन्तव्यः । पारिणामिकस्त्वनादिनिधनो निरुपाधिः स्वाभाविक एव । क्षायिकस्तु स्वभावव्यक्ति रूपत्वादनन्तोऽपि कर्मणः क्षयेणोत्पद्य- मानत्वात्सादिरिति कर्मकृत एवोक्त : । औपशमिकस्तु कर्मणामुपशमे समुत्पद्यमानत्वादनुपशमे समुच्छिद्यमानत्वात् कर्मकृत एवेति ।
अथवा उदयोपशमक्षयक्षयोपशमलक्षणाश्चतस्रो द्रव्यकर्मणामेवावस्थाः, न पुनः परि- णामलक्षणैकावस्थस्य जीवस्य; तत उदयादिसञ्जातानामात्मनो भावानां निमित्तमात्रभूत-
ṭīkāḥ — ahīn, (audayikādi bhāvonān) nimittamātra tarīke dravyakarmone audayikādi bhāvonun kartāpaṇun kahyun chhe.
(ek rīte vyākhyā karatān — ) karma vinā jīvane uday – upasham tem ja kṣhay – kṣhayopasham hotā nathī (arthāt dravyakarma vinā jīvane audayikādi chār bhāvo hotā nathī); tethī kṣhāyik, kṣhāyopashamik, audayik ke aupashamik bhāv karmakr̥ut sammat karavo. pāriṇāmik bhāv to anādi-anant, *nirupādhi, svābhāvik ja chhe. (audayik ane kṣhāyopashamik bhāvo karma vinā hotā nathī ane tethī karmakr̥ut kahī shakāy — e vāt to spaṣhṭa samajāy evī chhe; kṣhāyik ane aupashamik bhāvonī bābatamān nīche pramāṇe spaṣhṭatā karavāmān āve chheḥ) kṣhāyik bhāv, joke svabhāvanī vyaktirūp ( – pragaṭatārūp) hovāthī anant ( – ant vināno) chhe topaṇ, karmanā kṣhay vaḍe utpanna thato hovāne līdhe sādi chhe tethī karmakr̥ut ja kahevāmān āvyo chhe. aupashamik bhāv karmanā upashame utpanna thato hovāthī ane anupashame naṣhṭa thato hovāthī karmakr̥ut ja chhe. (ām audayikādi chār bhāvo karmakr̥ut sammat karavā.)
athavā (bījī rīte vyākhyā karatān) — uday, upasham, kṣhay ane kṣhayopashamasvarūp chār (avasthāo) dravyakarmanī ja avasthāo chhe, pariṇāmasvarūp ek avasthāvāḷā jīvanī nahi (arthāt uday vagere avasthāo dravyakarmanī ja chhe, ‘pariṇām’ jenun svarūp chhe evī ek avasthāe avasthit jīvanī — pāriṇāmik bhāvarūpe rahelā jīvanī — te chār avasthāo nathī); tethī udayādik vaḍe utpanna thatā
96
*nirupādhi = upādhi vināno; aupādhik na hoy evo. (jīvano pāriṇāmik bhāv sarva karmopādhithī
nirapekṣha hovāne līdhe nirupādhi chhe.)