तथाविधावस्थत्वेन स्वयं परिणमनार्द्दरव्यकर्मापि व्यवहारनयेनात्मनो भावानां कर्तृत्वमापद्यत इति ।।५८।। भावो जदि कम्मकदो अत्ता कम्मस्स होदि किध कत्ता ।
जीवभावस्य कर्मकर्तृत्वे पूर्वपक्षोऽयम् ।
यदि खल्वौदयिकादिरूपो जीवस्य भावः कर्मणा क्रियते, तदा जीवस्तस्य
कर्ता न भवति । न च जीवस्याकर्तृत्वमिष्यते । ततः पारिशेष्येण द्रव्यकर्मणः
कर्तापद्यते । तत्तु कथम् ? यतो निश्चयनयेनात्मा स्वं भावमुज्झित्वा नान्यत्किमपि
ātmānā bhāvone nimittamātrabhūt evī te prakāranī avasthāorūpe (dravyakarma) svayam pariṇamatun hovāne līdhe dravyakarma paṇ vyavahāranayathī ātmānā bhāvonā kartāpaṇāne pāme chhe. 58.
anvayārthaḥ — [ यदि भावः कर्मकृतः ] jo bhāv ( – jīvabhāv) karmakr̥ut hoy to [ आत्मा कर्मणः कर्ता भवति ] ātmā karmano ( – dravyakarmano) kartā hovo joīe. [ कथं ] te to kem bane? [ आत्मा ] kāraṇ ke ātmā to [ स्वकं भावं मुक्त्वा ] potānā bhāvane chhoḍīne [ अन्यत् किञ्चित् अपि ] bījun kāī paṇ [ न करोति ] karato nathī.
ṭīkāḥ — karmane jīvabhāvanun kartāpaṇun hovānī bābatamān ā *pūrvapakṣha chhe.
jo audayikādirūp jīvano bhāv karma vaḍe karavāmān āvato hoy, to jīv teno ( – audayikādirūp jīvabhāvano) kartā nathī em ṭhare chhe. ane jīvanun akartāpaṇun to iṣhṭa ( – mānya) nathī. māṭe, bākī e rahyun ke jīv dravyakarmano kartā hovo joīe. paṇ te pt.. 13
*pūrvapakṣha = charchā ke nirṇay māṭe koī shāstrīy viṣhayanī bābatamān rajū karelo pakṣha ke prashna