पुद्गल एवैक इति । अचेतनमाकाशं, अचेतनः कालः, अचेतनो धर्मः, अचेतनोऽधर्मः, अचेतनः पुद्गलः, चेतनो जीव एवैक इति ।।९७।। जीवा पोग्गलकाया सह सक्किरिया हवंति ण य सेसा ।
अत्र सक्रियनिष्क्रियत्वमुक्त म् ।
प्रदेशान्तरप्राप्तिहेतुः परिस्पन्दनरूपपर्यायः क्रिया । तत्र सक्रिया बहिरङ्गसाधनेन
सहभूताः जीवाः, सक्रिया बहिरङ्गसाधनेन सहभूताः पुद्गलाः । निष्क्रियमाकाशं, निष्क्रियो
धर्मः, निष्क्रियोऽधर्मः, निष्क्रियः कालः । जीवानां सक्रियत्वस्य बहिरङ्गसाधनं
mūrta paṇ chhe, dharma amūrta chhe, adharma amūrta chhe; pudgal ja ek mūrta chhe. ākāsh achetan chhe, kāḷ achetan chhe, dharma achetan chhe, adharma achetan chhe, pudgal achetan chhe; jīv ja ek chetan chhe. 97.
anvayārthaḥ — [ सह जीवाः पुद्गलकायाः ] bāhya karaṇ sahit rahelā jīvo ane pudgalo [ सक्रियाः भवन्ति ] sakriy chhe, [ न च शेषाः ] bākīnān dravyo sakriy nathī ( – niṣhkriy chhe); [ जीवाः ] jīvo [ पुद्गलकरणाः ] pudgalakaraṇavāḷā ( – jemane sakriyapaṇāmān pudgal bahiraṅg sādhan hoy evā) chhe [ स्कन्धाः खलु कालकरणाः तु ] ane skandho arthāt pudgalo to kāḷakaraṇavāḷā ( – jemane sakriyapaṇāmān kāḷ bahiraṅg sādhan hoy evā) chhe.
ṭīkāḥ — ahīn (dravyonun) sakriy-niṣhkriyapaṇun kahevāmān āvyun chhe.
pradeshāntaraprāptino hetu ( – anya pradeshanī prāptinun kāraṇ) evo je parispandarūp paryāy, te kriyā chhe. tyān, bahiraṅg sādhan sāthe rahelā jīvo sakriy chhe; bahiraṅg sādhan sāthe rahelā pudgalo sakriy chhe. ākāsh niṣhkriy chhe; dharma niṣhkriy chhe; adharma niṣhkriy chhe; kāḷ niṣhkriy chhe.