कर्मनोकर्मोपचयरूपाः पुद्गला इति ते पुद्गलकरणाः । तदभावान्निःक्रियत्वं सिद्धानाम् । पुद्गलानां सक्रियत्वस्य बहिरङ्गसाधनं परिणामनिर्वर्तकः काल इति ते कालकरणाः । न च कर्मादीनामिव कालस्याभावः । ततो न सिद्धानामिव निष्क्रियत्वं पुद्गलानामिति ।।९८।। जे खलु इंदियगेज्झा विसया जीवेहिं होंति ते मुत्ता ।
मूर्तामूर्तलक्षणाख्यानमेतत् ।
jīvone sakriyapaṇānun bahiraṅg sādhan karma-nokarmanā sañchayarūp pudgalo chhe; tethī jīvo pudgalakaraṇavāḷā chhe. tenā abhāvane līdhe ( – pudgalakaraṇanā abhāvane līdhe) siddhone niṣhkriyapaṇun chhe (arthāt siddhone karma-nokarmanā sañchayarūp pudgalono abhāv hovāthī teo niṣhkriy chhe.) pudgalone sakriyapaṇānun bahiraṅg sādhan *pariṇāmaniṣhpādak kāḷ chhe; tethī pudgalo kāḷakaraṇavāḷā chhe.
karmādikanī māphak (arthāt jem karma-nokarmarūp pudgalono abhāv thāy chhe tem) kāḷano abhāv hoto nathī; tethī siddhonī māphak (arthāt jem siddhone niṣhkriyapaṇun hoy chhe tem) pudgalone niṣhkriyapaṇun hotun nathī. 98.
anvayārthaḥ — [ ये खलु ] je padārtho [ जीवैः इन्द्रियग्राह्याः विषयाः ] jīvonā indriyagrāhya viṣhayo chhe [ ते मूर्ताः भवन्ति ] teo mūrta chhe ane [ शेषं ] bākīno padārthasamūh [ अमूर्तं भवति ] amūrta chhe. [ चित्तम् ] chitta [ उभयं ] te bannene [ समाददाति ] grahaṇ kare chhe ( – jāṇe chhe).
ṭīkāḥ — ā, mūrta ane amūrtanān lakṣhaṇanun kathan chhe.
14
*pariṇāmaniṣhpādak=pariṇāmano nipajāvanāro; pariṇām nīpajavāmān je nimittabhūt (bahiraṅg sādhanabhūt) chhe evo.