व्यवहारकालस्य निश्चयकालस्य च स्वरूपाख्यानमेतत् ।
तत्र क्रमानुपाती समयाख्यः पर्यायो व्यवहारकालः, तदाधारभूतं द्रव्यं निश्चयकालः । तत्र व्यवहारकालो निश्चयकालपर्यायरूपोपि जीवपुद्गलानां परिणामेनावच्छिद्यमानत्वात्तत्परिणामभव इत्युपगीयते, जीवपुद्गलानां परिणामस्तु बहिरङ्गनिमित्तभूतद्रव्यकालसद्भावे सति सम्भूतत्वार्द्दरव्य- कालसम्भूत इत्यभिधीयते । तत्रेदं तात्पर्यं — व्यवहारकालो जीवपुद्गलपरिणामेन निश्चीयते,
have kāḷadravyanun vyākhyān chhe.
– ā chhe svabhāvo ubhayanā; kṣhaṇabhaṅgī ne dhruv kāḷ chhe. 100.
anvayārthaḥ — [ कालः परिणामभवः ] kāḷ pariṇāmathī utpanna thāy chhe (arthāt vyavahārakāḷ jīv-pudgalonā pariṇāmathī mapāy chhe); [ परिणामः द्रव्यकालसम्भूतः ] pariṇām dravyakāḷathī utpanna thāy chhe. — [ द्वयोः एषः स्वभावः ] ā, banneno svabhāv chhe. [ कालः क्षणभङ्गुरः नियतः ] kāḷ kṣhaṇabhaṅgur tem ja nitya chhe.
ṭīkāḥ — ā, vyavahārakāḷ tathā nishchayakāḷanā svarūpanun kathan chhe.
tyān, ‘samay’ nāmano je kramik paryāy te vyavahārakāḷ chhe; tenā ādhārabhūt dravya te nishchayakāḷ chhe.
tyān, vyavahārakāḷ nishchayakāḷanā paryāyarūp hovā chhatān jīv-pudgalonā pariṇāmathī mapāto — jaṇāto hovāne līdhe ‘jīv-pudgalonā pariṇāmathī utpanna thato’ kahevāy chhe; ane jīv-pudgalonā pariṇām bahiraṅg-nimittabhūt dravyakāḷanā sadbhāvamān utpanna thatā hovāne līdhe ‘dravyakāḷathī utpanna thatā’ kahevāy chhe. tyān, tātparya e chhe ke — vyavahārakāḷ jīv- pudgalonā pariṇām vaḍe nakkī thāy chhe; ane nishchayakāḷ jīv-pudgalonā pariṇāmanī
14