आत्मानं स्वभावेन ज्ञानदर्शनरूपेण जानाति पश्यति नियतमवस्थितत्वेन, स खलु स्वकं चरितं चरति जीवः । यतो हि द्रशिज्ञप्तिस्वरूपे पुरुषे तन्मात्रत्वेन वर्तनं स्वचरितमिति ।।१५८।।
anvayārthaḥ — [ यः ] je [ सर्वसङ्गमुक्तः ] sarvasaṅgamukta ane [ अनन्यमनाः ] ananyamanavāḷo vartato thako [ आत्मानं ] ātmāne [ स्वभावेन ] (gnānadarshanarūp) svabhāv vaḍe [ नियतं ] niyatapaṇe ( – sthiratāpūrvak) [ जानाति पश्यति ] jāṇe-dekhe chhe, [ सः जीवः ] te jīv [ स्वकचरितं ] svachāritra [ चरति ] āchare chhe.
je (jīv) kharekhar 1niruparāg upayogavāḷo hovāne līdhe sarvasaṅgamukta vartato thako, paradravyathī 2vyāvr̥utta upayogavāḷo hovāne līdhe 3ananyamanavāḷo vartato thako, ātmāne gnānadarshanarūp svabhāv vaḍe niyatapaṇe arthāt avasthitapaṇe jāṇe-dekhe chhe, te jīv kharekhar svachāritra āchare chhe; kāraṇ ke kharekhar 4drashignaptisvarūp puruṣhamān ( – ātmāmān) tanmātrapaṇe vartavun te svachāritra chhe.
bhāvārthaḥ — je jīv shuddhopayogī vartato thako ane jenī pariṇati par pratye jatī nathī evo vartato thako, ātmāne svabhāvabhūt gnānadarshanapariṇām vaḍe sthiratāpūrvak jāṇe- dekhe chhe, te jīv svachāritra ācharanār chhe; kāraṇ ke drashignaptisvarūp ātmāmān mātra drashignaptirūpe pariṇamīne rahevun te svachāritra chhe. 158. 1. niruparāg = uparāg rahit; nirmaḷ; avikārī; shuddha. [niruparāg upayogavāḷo jīv samasta bāhya-
abhyantar saṅgathī shūnya chhe topaṇ niḥsaṅg paramātmānī bhāvanā dvārā utpanna sundar-ānandasyandī paramānandasvarūp sukhasudhārasanā āsvādathī, pūrṇa-kaḷashanī māphak, sarva ātmapradeshe bharelo hoy chhe.] 2. vyāvr̥utta = pāchho vaḷel; alag thayel; nivartel; nivr̥utta; bhinna. 3. ananyamanavāḷo = jenī pariṇati anya pratye jatī nathī evo. [man = chitta; pariṇati; bhāv.] 4. drashi = darshanakriyā; sāmānya avalokan.