अत्र त्रेधा द्रव्यलक्षणमुक्त म् ।
सद्द्रव्यलक्षणम् । उक्त लक्षणायाः सत्ताया अविशेषाद्द्रव्यस्य सत्स्वरूपमेव लक्षणम् । न चानेकान्तात्मकस्य द्रव्यस्य सन्मात्रमेव स्वं रूपं यतो लक्ष्यलक्षण- विभागाभाव इति । उत्पादव्ययध्रौव्याणि वा द्रव्यलक्षणम् । एकजात्यविरोधिनि क्रमभुवां भावानां संताने पूर्वभावविनाशः समुच्छेदः, उत्तरभावप्रादुर्भावश्च समुत्पादः, पूर्वोत्तरभावोच्छेदोत्पादयोरपि स्वजातेरपरित्यागो ध्रौव्यम् । तानि सामान्यादेशाद-
anvayārthaḥ — [यत्] je [सल्लक्षणकम्] ‘sat’lakṣhaṇavāḷun chhe, [उत्पादव्यय- ध्रुवत्वसंयुक्तम्] je utpādavyayadhrauvyasanyukta chhe [वा] athavā [गुणपर्यायाश्रयम्] je guṇaparyāyono āshray chhe, [तद्] tene [ सर्वज्ञाः ] sarvagno [द्रव्यं] dravya [भणन्ति] kahe chhe.
ṭīkāḥ — ahīn traṇ prakāre dravyanun lakṣhaṇ kahyun chhe.
‘sat’ dravyanun lakṣhaṇ chhe. pūrvokta lakṣhaṇavāḷī sattāthī dravya abhinna hovāne līdhe ‘sat’svarūp ja dravyanun lakṣhaṇ chhe. vaḷī anekāntātmak dravyanun satmātra ja svarūp nathī ke jethī lakṣhyalakṣhaṇanā vibhāgano abhāv thāy. (sattāthī dravya abhinna chhe tethī dravyanun je sattārūp svarūp te ja dravyanun lakṣhaṇ chhe. prashnaḥ — jo sattā ne dravya abhinna chhe — sattā dravyanun svarūp ja chhe, to ‘sattā lakṣhaṇ chhe ane dravya lakṣhya chhe’ evo vibhāg kaī rīte ghaṭe chhe? uttarḥ — anekāntātmak dravyanān anant svarūpo chhe, temānthī sattā paṇ tenun ek svarūp chhe; tethī anantasvarūpavāḷun dravya lakṣhya chhe ane tenun sattā nāmanun svarūp lakṣhaṇ chhe — evo lakṣhyalakṣhaṇavibhāg avashya ghaṭe chhe. ā rīte abādhitapaṇe sat dravyanun lakṣhaṇ chhe.)
athavā, utpādavyayadhrauvya dravyanun lakṣhaṇ chhe. *ek jātino avirodhak evo je kramabhāvī bhāvono pravāh temān pūrva bhāvano vināsh te vyay chhe, uttar bhāvano prādurbhāv ( — pachhīnā bhāvanī eṭale ke vartamān bhāvanī utpatti) te utpād chhe ane pūrva-uttar bhāvonā vyay-utpād thatān paṇ svajātino atyāg te dhrauvya chhe. te utpād-vyay-dhrauvya pt.. 4
*dravyamān kramabhāvī bhāvono pravāh ek jātine khaṇḍato — toḍato nathī arthāt jāti-apekṣhāe sadā ekapaṇun ja rākhe chhe.