Page 172 of 264
PDF/HTML Page 201 of 293
single page version
૧૧૩..
જાણંતિ રસં ફાસં જે તે બેઇંદિયા
જાનન્તિ રસં સ્પર્શં યે તે દ્વીન્દ્રિયાઃ જીવાઃ.. ૧૧૪..
જીવત્વકા ભી નિશ્ચય કિયા જાતા હૈ; ક્યોંકિ દોનોંમેં બુદ્ધિપૂર્વક વ્યાપારકા
આગમ, અનુમાન ઇત્યાદિસે નિશ્ચિત કિયા જા સકતા હૈ.
નિમિત્તસે અપનેકો એકેન્દ્રિય ઔર દુઃખી કરતા હૈ.. ૧૧૩..
જાનતે હૈં [તે] વે–[દ્વીન્દ્રિયાઃ જીવાઃ] દ્વીન્દ્રિય જીવ હૈં.
–જે જાણતા રસસ્પર્શને, તે જીવ દ્વીંદ્રિય જાણવા. ૧૧૪.
Page 173 of 264
PDF/HTML Page 202 of 293
single page version
જાણંતિ રસં ફાસં ગંધં તેઇંદિયા જીવા.. ૧૧૫..
જાનન્તિ રસં સ્પર્શં ગંધં ત્રીંદ્રિયાઃ જીવાઃ.. ૧૧૫..
હોનેસે સ્પર્શ ઔર રસકો જાનનેવાલે યહ [શંબૂક આદિ] જીવ મનરહિત દ્વીન્દ્રિય જીવ હૈં.. ૧૧૪..
જીવાઃ] વે ત્રીન્દ્રિય જીવ હૈં.
આદિ] જીવ મનરહિત ત્રીન્દ્રિય જીવ હૈં.. ૧૧૫..
રસ, ગંધ તેમ જ સ્પર્શ જાણે, જીવ ત્રીન્દ્રિય તેહ છે. ૧૧૫.
Page 174 of 264
PDF/HTML Page 203 of 293
single page version
રૂવં રસં ચ ગંધં ફાસં પુણ તે વિજાણંતિ.. ૧૧૬..
રૂપં રસં ચ ગંધં સ્પર્શં પુનસ્તે વિજાનન્તિ.. ૧૧૬..
એતે સ્પર્શનરસનઘ્રાણચક્ષુરિન્દ્રિયાવરણક્ષયોપશમાત્ શ્રોત્રેન્દ્રિયાવરણોદયે નોઇન્દ્રિયા–વરણોદયે ચ
[ચ] ઔર [સ્પર્શં] સ્પર્શકો [વિજાનન્તિ] વજાનતે હૈં. [વે ચતુરિન્દ્રિય જીવ હૈં.]
જાનનેવાલે યહ [ડાઁસ આદિ] જીવ મનરહિત ચતુરિન્દ્રિય જીવ હૈં.. ૧૧૬..
તે જીવ જાણે સ્પર્શને, રસ, ગંધ તેમ જ રૂપને. ૧૧૬.
સ્પર્શાદિ પંચક જાણતાં તિર્યંચ–નારક–સુર–નરો
Page 175 of 264
PDF/HTML Page 204 of 293
single page version
જલચરસ્થલચરખચરા બલિનઃ પંચેન્દ્રિયા જીવાઃ.. ૧૧૭..
અથ સ્પર્શનરસનઘ્રાણચક્ષુઃશ્રોત્રેન્દ્રિયાવરણક્ષયોપશમાત્ નોઇન્દ્રિયાવરણોદયે સતિ સ્પર્શ–
સમનસ્કાશ્ચ ભવન્તિ. તત્ર દેવમનુષ્યનારકાઃ સમનસ્કા એવ, તિર્યંચ ઉભયજાતીયા ઇતિ..૧૧૭..
તિરિયા બહુપ્પયારા ણેરઇયા
તિર્યંચઃ બહુપ્રકારાઃ નારકાઃ પૃથિવીભેદગતાઃ.. ૧૧૮..
-----------------------------------------------------------------------------
ખેચર હોતે હૈં વે –[બલિનઃ પંચેન્દ્રિયાઃ જીવાઃ] બલવાન પંચેન્દ્રિય જીવ હૈં.
મનરહિત પંચેન્દ્રિય જીવ હૈં; કતિપય [પંચેન્દ્રિય જીવ] તો, ઉન્હેં મનકે આવરણકા ભી ક્ષયોપશમ
હોનેસે, મનસહિત [પંચેન્દ્રિય જીવ] હોતે હૈં.
Page 176 of 264
PDF/HTML Page 205 of 293
single page version
દેવગતિનામ્નો દેવાયુષશ્ચોદયાદ્દેવાઃ, તે ચ ભવનવાસિવ્યંતરજ્યોતિષ્કવૈમાનિકનિકાય–ભેદાચ્ચતુર્ધા.
મનુષ્યગતિનામ્નો મનુષ્યાયુષશ્ચ ઉદયાન્મનુષ્યાઃ. તે કર્મભોગભૂમિજભેદાત્
ચતુષ્પદાદિભેદાદનેકધા. નરકગતિનામ્નો નરકાયુષશ્ચ ઉદયાન્નારકાઃ. તે રત્નશર્કરાવાલુકા–
પઙ્કધૂમતમોમહાતમઃપ્રભાભૂમિજભેદાત્સપ્તધા. તત્ર દેવમનુષ્યનારકાઃ પંચેન્દ્રિયા એવ. તિર્યંચસ્તુ
કેચિત્પંચેન્દ્રિયાઃ, કેચિદેક–દ્વિ–ત્રિ–ચતુરિન્દ્રિયા અપીતિ.. ૧૧૮..
પ્રકારકે હૈં [પુનઃ] ઔર [નારકાઃ પૃથિવીભેદગતાઃ] નારકોંકે ભેદ ઉનકી પૃથ્વિયોંકે ભેદ જિતને હૈં.
ઉપસંહાર કિયા ગયા હૈ].
ઐસે ભેદોંકે કારણ દો પ્રકારકે હૈં. તિર્યંચગતિનામ ઔર તિર્યંચાયુકે ઉદયસે તિર્યંચ હોતે હૈં; વે પૃથ્વી,
શંબૂક, જૂં, ડાઁસ, જલચર, ઉરગ, પક્ષી, પરિસર્પ, ચતુષ્પાદ [ચૌપાયે] ઇત્યાદિ ભેદોંકે કારણ અનેક
પ્રકારકે હૈં. નરકગતિનામ ઔર નરકાયુકે ઉદયસે નારક હોતે હૈં; વે
મહાતમઃપ્રભાભૂમિજ ઐસે ભેદોંકે કારણ સાત પ્રકારકે હૈં.
૨. રત્નપ્રભાભૂમિજ = રત્નપ્રભા નામકી ભૂમિમેં [–પ્રથમ નરકમેં] ઉત્પન્ન .
Page 177 of 264
PDF/HTML Page 206 of 293
single page version
પાઉણ્ણંતિ ય અણ્ણં ગદિમાઉસ્સં સલેસ્સવસા.. ૧૧૯..
પ્રાપ્નુવન્તિ ચાન્યાં ગતિમાયુષ્કં સ્વલેશ્યાવશાત્.. ૧૧૯..
ભાવનાસે રહિત જીવ જો ચતુર્ગતિનામકર્મ ઉપાર્જિત કરતે હૈં ઉસકે ઉદયવશ વે દેવાદિ ગતિયોંમેં
ઉત્પન્ન હોતે હૈં.. ૧૧૮..
આયુષ્કં ચ] અન્ય ગતિ ઔર આયુષ્ય [પ્રાપ્નુવન્તિ] પ્રાપ્ત કરતે હૈં.
ઐસા દર્શાયા ગયા હૈ.
ત્યાં અન્ય ગતિ–આયુષ્ય પામે જીવ નિજલેશ્યાવશે. ૧૧૯.
Page 178 of 264
PDF/HTML Page 207 of 293
single page version
ગતિનામાયુઃકર્મભ્યામનાત્મસ્વભાવભૂતાભ્યામપિ ચિરમનુગમ્યમાનાઃ સંસરંત્યાત્માનમચેતયમાના જીવા
ઇતિ.. ૧૧૯..
દેહવિહૂણા સિદ્ધા ભવ્વા સંસારિણો અભવ્વા ય.. ૧૨૦..
દેહવિહીનાઃ સિદ્ધાઃ ભવ્યાઃ સંસારિણોઽભવ્યાશ્ચ.. ૧૨૦..
-----------------------------------------------------------------------------
કારણ હોતી હૈ], ઇસલિયે ઉસકે ઉચિત હી અન્ય ગતિ તથા અન્ય આયુષ વે પ્રાપ્ત કરતે હૈં. ઇસ
પ્રકાર
રહતે હૈં ઇસલિયે, આત્માકો નહીં ચેતનેવાલે જીવ સંસરણ કરતે હૈં [અર્થાત્ આત્માકા અનુભવ નહીં
કરનેવાલે જીવ સંસારમેં પરિભ્રમણ કરતે હૈં].
ઔર ઇસલિયે ઉસકે યોગ્ય હી અન્ય ગતિ–આયુષ પ્રાપ્ત હોતી હૈ] .. ૧૧૯..
ને દેહવિરહિત સિદ્ધ છે; સંસારી ભવ્ય–અભવ્ય છે. ૧૨૦.
Page 179 of 264
PDF/HTML Page 208 of 293
single page version
સ્વરૂપોપલમ્ભશક્તિસદ્ભાવાસદ્ભાવાભ્યાં પાચ્યાપાચ્યમુદ્ગવદભિધીયંત ઇતિ.. ૧૨૦..
જં હવદિ તેસુ ણાણં જીવો ત્તિ ય તં પરૂવેંતિ.. ૧૨૧..
યદ્ભવતિ તેષુ જ્ઞાનં જીવ ઇતિ ચ તત્પ્રરૂપયન્તિ.. ૧૨૧..
વર્તનેકી અપેક્ષાસે સંસારી જીવોંકા એક પ્રકાર હોને પર ભી વે ભવ્ય ઔર અભવ્ય ઐસે દો પ્રકારકે હૈં.
‘
હૈં .. ૧૨૦..
૨. અપાચ્ય = નહીં પકનેયોગ્ય; રંધને–સીઝનેકી યોગ્યતા રહિત; કોરા.
૩. ઉપલબ્ધિ = પ્રાપ્તિ; અનુભવ.
છે તેમનામાં જ્ઞાન જે બસ તે જ જીવ નિર્દિષ્ટ છે. ૧૨૧.
Page 180 of 264
PDF/HTML Page 209 of 293
single page version
કાયાઃ જીવલક્ષણભૂતચૈતન્યસ્વભાવાભાવાન્ન જીવા ભવંતીતિ. તેષ્વેવ યત્સ્વપરપરિચ્છિત્તિરૂપેણ
પ્રકાશમાનં જ્ઞાનં તદેવ ગુણગુણિનોઃ કથઞ્ચિદભેદાજ્જીવત્વેન પ્રરૂપ્યત ઇતિ.. ૧૨૧..
કુવ્વદિ હિદમહિદં વા ભુંજદિ જીવો ફલં તેસિં.. ૧૨૨..
કરોતિ હિતમહિતં વા ભુંક્તે જીવઃ ફલં તયોઃ.. ૧૨૨..
વહ જીવ હૈ [ઇતિ ચ પ્રરૂપયન્તિ] ઐસી [જ્ઞાની] પ્રરૂપણા કરતે હૈં.
યહાઁ સમઝાયા હૈ].
જાતે હૈં. નિશ્ચયનયસે ઉનમેં સ્પર્શનાદિ ઇન્દ્રિયાઁ તથા પૃથ્વી–આદિ કાયેં, જીવકે લક્ષણભૂત
ચૈતન્યસ્વભાવકે અભાવકે કારણ, જીવ નહીં હૈં; ઉન્હીંમેં જો સ્વપરકો જ્ઞપ્તિરૂપસે પ્રકાશમાન જ્ઞાન હૈ
વહી, ગુણ–ગુણીકે કથંચિત્ અભેદકે કારણ, જીવરૂપસે પ્રરૂપિત કિયા જાતા હૈ.. ૧૨૧..
હિત–અહિત જીવ કરે અને હિત–અહિતનું ફળ ભોગવે. ૧૨૨.
Page 181 of 264
PDF/HTML Page 210 of 293
single page version
ચૈતન્યવિવર્તરૂપસઙ્કલ્પપ્રભવત્વાત્સ એવ કર્તા, નાન્યઃ. શુભાશુભાકર્મફલભૂતાયા ઇષ્ટાનિષ્ટ–
વિષયોપભોગક્રિયાયાશ્ચ સુખદુઃખસ્વરૂપસ્વપરિણામક્રિયાયા ઇવ સ એવ કર્તા, નાન્યઃ.
એતેનાસાધારણકાર્યાનુમેયત્વં પુદ્ગલવ્યતિરિક્તસ્યાત્મનો દ્યોતિતમિતિ.. ૧૨૨..
ભોગતા હૈ.
ઉસી પ્રકાર. [ચૈતન્યસ્વભાવકે કારણ જાનને ઔર દેખને કી ક્રિયાકા જીવ હી કર્તા હૈ; જહાઁ જીવ
હૈ વહાઁ ચાર અરૂપી અચેતન દ્રવ્ય ભી હૈં તથાપિ વે જિસ પ્રકાર જાનને ઔર દેખને કી ક્રિયાકે
કર્તા નહીં હૈ ઉસી પ્રકાર જીવકે સાથ સમ્બન્ધમેં રહે હુએ કર્મ–નોકર્મરૂપ પુદ્ગલ ભી ઉસ ક્રિયાકે
કર્તા નહીં હૈ.] ચૈતન્યકે વિવર્તરૂપ [–પરિવર્તનરૂપ] સંકલ્પકી ઉત્પત્તિ [જીવમેં] હોનેકે કારણ,
સુખકી અભિલાષારૂપ ક્રિયાકા, દુઃખકે ઉદ્વેગરૂપ ક્રિયાકા તથા સ્વસંવેદિત હિત–અહિતકી
નિષ્પત્તિરૂપ ક્રિયાકા [–અપનેસે સંચેતન કિયે જાનેવાલે શુભ–અશુભ ભાવોંકો રચનેરૂપ ક્રિયાકા]
જીવ હી કર્તા હૈ; અન્ય નહીં હૈ. શુભાશુભ કર્મકે ફલભૂત
Page 182 of 264
PDF/HTML Page 211 of 293
single page version
અભિગચ્છદુ અજ્જીવં ણાણંતરિદેહિં લિંગેહિં.. ૧૨૩..
અભિગચ્છત્વજીવં જ્ઞાનાંતરિતૈર્લિઙ્ગૈઃ.. ૧૨૩..
હૈ યા ઉનકે ફલકો નહીં ભોગતે; ઇસલિયે જો જાનતા હૈ ઔર દેખતા હૈ, સુખકી ઇચ્છા કરતા હૈ,
દુઃખસે ભયભીત હોતા હૈ, શુભ–અશુભ ભાવોંમેં પ્રવર્તતા હૈ ઔર ઉનકે ફલકો ભોગતા હૈ, વહ, અચેતન
પદાર્થોંકે સાથ રહને પર ભી સર્વ અચેતન પદાર્થોંકી ક્રિયાઓંસે બિલકુલ વિશિષ્ટ પ્રકારકી ક્રિયાએઁ
કરનેવાલા, એક વિશિષ્ટ પદાર્થ હૈ. ઇસપ્રકાર જીવ નામકા ચૈતન્યસ્વભાવી પદાર્થવિશેષ–કિ જિસકા
જ્ઞાની સ્વયં સ્પષ્ટ અનુભવ કરતે હૈં વહ–અપની અસાધારણ ક્રિયાઓં દ્વારા અનુમેય ભી હૈ.. ૧૨૨..
[અજીવમ્ અભિગચ્છતુ] અજીવ જાનો.
Page 183 of 264
PDF/HTML Page 212 of 293
single page version
કદાચિત્તદભાવાચ્છુદ્ધૈશ્ચૈતન્યવિવર્તગ્રન્થિરૂપૈર્બહુભિઃ પર્યાયૈઃ જીવમધિગચ્છેત્. અધિગમ્ય ચૈવમચૈતન્ય–
સ્વભાવત્વાત્ જ્ઞાનાદર્થાંતરભૂતૈરિતઃ પ્રપંચ્યમાનૈર્લિઙ્ગૈર્જીવસંબદ્ધમસંબદ્ધં વા સ્વતો ભેદબુદ્ધિ–પ્રસિદ્ધય
ર્થમજીવમધિગચ્છેદિતિ.. ૧૨૩..
૨. પ્રપંચિત = વિસ્તારપૂર્વક કહી ગઈ.
૩. મોહરાગદ્વેષપરિણતિકે કારણા જીવકો વિશ્વરૂપતા અર્થાત્ અનેકરૂપતા પ્રાપ્ત હોતી હૈ.
૪. ગ્રન્થિ = ગાઁઠ. [જીવકી કદાચિત્ અશુદ્ધ ઔર કદાચિત્ શુદ્ધ ઐસી પર્યાયેં ચૈતન્યવિવર્તકી–ચૈતન્યપરિણમનકી–
૫. જ્ઞાનસે અર્થાંન્તરભૂત = જ્ઞાનસે અન્યવસ્તુભૂત; જ્ઞાનસે અન્ય અર્થાત્ જડ઼઼. [અજીવકા સ્વભાવ અચૈતન્ય હોનેકે
૬. જીવકે સાથ સમ્બદ્ધ યા જીવ સાથ અસમ્બદ્ધ ઐસે અજીવકો જાનનેકા પ્રયોજન યહ હૈ કિ સમસ્ત અજીવ
Page 184 of 264
PDF/HTML Page 213 of 293
single page version
તેસિં અચેદણત્તં ભણિદં જીવસ્સ
તેષામચેતનત્વં ભણિતં જીવસ્ય ચેતનતા.. ૧૨૪..
દિતિ.. ૧૨૪..
જસ્સ ણ વિજ્જદિ ણિચ્ચં
અચેતનપના કહા હૈ, [જીવસ્ય ચેતનતા] જીવકો ચેતનતા કહી હૈ.
હી ચેતનત્વસામાન્ય હૈ.. ૧૨૪..
તેમાં અચેતનતા કહી, ચેતનપણું કહ્યું જીવમાં. ૧૨૪.
સુખદુઃખસંચેતન, અહિતની ભીતિ, ઉદ્યમ હિત વિષે
જેને કદી હોતાં નથી, તેને અજીવ શ્રમણો કહે. ૧૨૫.
યસ્ય ન વિદ્યતે નિત્યં તં શ્રમણા બ્રુવન્ત્યજીવમ્.. ૧૨૫..
Page 185 of 264
PDF/HTML Page 214 of 293
single page version
સુખદુઃખજ્ઞાનસ્ય હિતપરિકર્મણોઽહિતભીરુત્વસ્ય ચેતિ ચૈતન્યવિશેષાણાં નિત્યમનુપલબ્ધેર–
[શ્રમણાઃ] શ્રમણ [અજીવમ્ બ્રુવન્તિ] અજીવ કહતે હૈં.
નિશ્ચિત હોતા હૈ કિ] આકાશાદિ અજીવોંકો ચૈતન્યસામાન્ય વિદ્યમાન નહીં હૈ.
હિત કે લિએ પ્રયત્ન ઔર અહિતકે લિએ ભીતિ–યહ ચેતનત્વવિશેષ કભી દેખે નહીં જાતે; ઇસલિયે
નિશ્ચિત હોતા હૈ કિ આકાશાદિકો ચેતનત્વસામાન્ય ભી નહીં હૈ, અર્થાત્ અચેતનત્વસામાન્ય હી હૈ..
૧૨૫..
નિશ્ચયરત્નત્રયપરિણત પરમાત્મદ્રવ્યકો હિત સમઝતે હૈં ઔર આકુલતાકે ઉત્પાદક ઐસે દુઃખકો તથા ઉસકે
કારણભૂત મિથ્યાત્વરાગાદિપરિણત આત્મદ્રવ્યકો અહિત સમઝતે હૈં.
Page 186 of 264
PDF/HTML Page 215 of 293
single page version
અરસમરૂવમગંધં
પુદ્ગલદ્રવ્યપ્રભવા ભવન્તિ ગુણાઃ પર્યાયાશ્ચ બહવઃ.. ૧૨૬..
અરસમરૂપમગંધમવ્યક્તં ચેતનાગુણમશબ્દમ્.
જાનીહ્યલિઙ્ગગ્રહણં જીવમનિર્દિષ્ટસંસ્થાનમ્.. ૧૨૭..
જો બહુ ગુણ ઔર પર્યાયેં હૈં, [પુદ્ગલદ્રવ્યપ્રભવાઃ ભવન્તિ] વે પુદ્ગલદ્રવ્યનિષ્પન્ન હૈ.
કહા ઐસા હૈ], [ચેતનાગુણમ્] ચેતનાગુણવાલા હૈ ઔર [અલિઙ્ગગ્રહણમ્] ઇન્દ્રિયોંકે દ્વારા અગ્રાહ્ય હૈ,
[જીવં જાનીહિ] ઉસે જીવ જાનો.
ભિન્ન સ્વરૂપકા યહ કથન હૈ].
તે બહુ ગુણો ને પર્યયો પુદ્ગલદરવનિષ્પન્ન છે. ૧૨૬.
જે ચેતનાગુણ, અરસરૂપ,
Page 187 of 264
PDF/HTML Page 216 of 293
single page version
નિર્દિષ્ટસંસ્થાનત્વાદવ્યક્તત્વાદિપર્યાયૈઃ પરિણતત્વાચ્ચ નેન્દ્રિયગ્રહણયોગ્યં, તચ્ચેતના–
ગુણત્વાત્ રૂપિભ્યોઽરૂપિભ્યશ્ચાજીવેભ્યો વિશિષ્ટં જીવદ્રવ્યમ્. એવમિહ જીવાજીવયોર્વાસ્તવો ભેદઃ
સમ્યગ્જ્ઞાનિનાં માર્ગપ્રસિદ્ધયર્થં પ્રતિપાદિત ઇતિ.. ૧૨૬–૧૨૭..
ઇન્દ્રિયગ્રહણયોગ્ય હૈ, વહ પુદ્ગલદ્રવ્ય હૈે; ઔર [૨] જો સ્પર્શ–રસ–ગન્ધ–વર્ણગુણ રહિત હોનેકે
કારણ, અશબ્દ હોનેકે કારણ, અનિર્દિષ્ટસંસ્થાન હોનેકે કારણ તથા
અજીવોંસે
મુક્તિકા માર્ગ પ્રાપ્ત કરાનેકે હેતુ યહાઁ જડ પુદ્ગલદ્રવ્યકે ઔર ચેતન જીવદ્રવ્યકે વીતરાગસર્વજ્ઞકથિત
લક્ષણ કહે ગએ. જો જીવ ઉન લક્ષણોંકો જાનકર, અપનેકો એક સ્વતઃસિદ્ધ સ્વતંત્ર દ્રવ્યરૂપસે
પહિચાનકર, ભેદવિજ્ઞાની અનુભવી હોતા હૈ, વહ નિજાત્મદ્રવ્યમેં લીન હોકર મોક્ષમાર્ગકો સાધકર
શાશ્વત નિરાકુલ સુખકા ભોક્તા હોતા હૈ.] ૧૨૬–૧૨૭..
૨. અવ્યક્તત્વાદિ = અવ્યક્તત્વ આદિ; અપ્રકટત્વ આદિે.
૩. વિશિષ્ટ = ભિન્ન; વિલક્ષણ; ખાસ પ્રકારકા.
Page 188 of 264
PDF/HTML Page 217 of 293
single page version
પરિણામાદો કમ્મં કમ્માદો હોદિ ગદિસુ
પરિણામાત્કર્મ કર્મણો ભવતિ ગતિષુ ગતિઃ.. ૧૨૮..
ગતિમધિગતસ્ય દેહો દેહાદિન્દ્રિયાણિ જાયંતે.
તૈસ્તુ વિષયગ્રહણં તતો રાગો વા દ્વેષો વા.. ૧૨૯..
જાયતે જીવસ્યૈવં ભાવઃ સંસારચક્રવાલે.
ઇતિ જિનવરૈર્ભણિતોઽનાદિનિધનઃ સનિધનો વા.. ૧૩૦..
ગતિપ્રાપ્તને તન થાય, તનથી ઇંદ્રિયો વળી થાય છે,
એનાથી વિષય ગ્રહાય, રાગદ્વેષ તેથી થાય છે. ૧૨૯.
એ રીત ભાવ અનાદિનિધન અનાદિસાંત થયા કરે
સંસારચક્ર વિષે જીવોને–એમ જિનદેવો કહે. ૧૩૦.
Page 189 of 264
PDF/HTML Page 218 of 293
single page version
પરિણામાત્પુનઃ પુદ્ગલપરિણામાત્મકં કર્મ. કર્મણો નારકાદિગતિષુ ગતિઃ. ગત્યધિગમના–દ્દેહઃ.
પરિણામાત્પુનઃ પુદ્ગલપરિણામાત્મકં કર્મ. કર્મણઃ પુનર્નારકાદિગતિષુ ગતિઃ. ગત્યધિગમનાત્પુનર્દેહઃ.
દેહાત્પુનરિન્દ્રિયાણિ. ઇન્દ્રિયેભ્યઃ પુનર્વિષયગ્રહણમ્. વિષયગ્રહણાત્પુના રાગદ્વેષૌ. રાગદ્વેષાભ્યાં પુનરપિ
સ્નિગ્ધઃ પરિણામઃ. એવમિદમન્યોન્યકાર્યકારણભૂતજીવપુદ્ગલ–પરિણામાત્મકં કર્મજાલં સંસારચક્રે
જીવસ્યાનાદ્યનિધનં અનાદિસનિધનં વા ચક્રવત્પરિવર્તતે. તદત્ર પુદ્ગલપરિણામનિમિત્તો જીવપરિણામો
જીવપરિણામનિમિત્તઃ પુદ્ગલપરિણામશ્ચ વક્ષ્યમાણ–પદાર્થબીજત્વેન સંપ્રધારણીય ઇતિ.. ૧૨૮–૧૩૦..
કર્મ] પરિણામસે કર્મ ઔર [કર્મણઃ] કર્મસે [ગતિષુ ગતિઃ ભવતિ] ગતિયોંમેં ગમન હોતા હૈ.
વિષયગ્રહણસે રાગ અથવા દ્વેષ હોતા હૈ.
ઐસા જિનવરોંને કહા હૈ.
ઇન્દ્રિયાઁ, ઇન્દ્રિયોંસે વિષયગ્રહણ, વિષયગ્રહણસે રાગદ્વેષ, રાગદ્વેષસે ફિર સ્નિગ્ધ પરિણામ, પરિણામસે ફિર
પુદ્ગલપરિણામાત્મક કર્મ, કર્મસે ફિર નરકાદિ ગતિયોંમેં ગમન, ગતિકી પ્રાપ્તિસે ફિર દેહ, દેહસે
ફિર ઇન્દ્રિયાઁ, ઇન્દ્રિયોંસે ફિર વિષયગ્રહણ, વિષયગ્રહણસે ફિર રાગદ્વેષ, રાગદ્વેષસે ફિર પુનઃ સ્નિગ્ધ
પરિણામ. ઇસ પ્રકાર યહ અન્યોન્ય
પુનઃ હોતે રહતે હૈં.
જીવકો અનાદિ–સાન્ત હોતે હૈં.]
Page 190 of 264
PDF/HTML Page 219 of 293
single page version
પદાર્થોંકે બીજરૂપ અવધારના.
સંસારકા કારણ આસ્રવ ઔર બન્ધ દો હૈં [અથવા વિસ્તારપૂર્વક કહે તો પુણ્ય, પાપ, આસ્રવ ઔર બન્ધ
ચાર હૈં] ઔર ઉનકા કારણ મિથ્યાદર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર હૈ. સુખ વહ ઉપાદેય તત્ત્વ હૈ, ઉસકા કારણ
મોક્ષ હૈ, મોક્ષકા કારણ સંવર ઔર નિર્જરા હૈ ઔર ઉનકા કારણ સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર હૈ. યહ
પ્રયોજનભૂત બાત ભવ્ય જીવોંકો પ્રગટરૂપસે દર્શાનેકે હેતુ પુણ્યાદિ
દ્વારા, ભવિષ્યકાલમેં પાપકા અનુબન્ધ કરનેવાલે પુણ્યપદાર્થકા ભી કર્તા હોતા હૈ. જો જ્ઞાની જીવ હૈ વહ,
નિર્વિકાર–આત્મતત્ત્વવિષયક રુચિ, તદ્વિષયક જ્ઞપ્તિ ઔર તદ્વિષયક નિશ્ચલ અનુભૂતિરૂપ અભેદરત્નત્રયપરિણામ
દ્વારા, સંવર–નિર્જરા–મોક્ષપદાર્થોંકા કર્તા હોતા હૈ; ઔર જીવ જબ પૂર્વોક્ત નિશ્ચયરત્નત્રયમેં સ્થિર નહીં રહ
સકતા તબ નિર્દોષપરમાત્મસ્વરૂપ અર્હંત–સિદ્ધોંકી તથા ઉનકા [નિર્દોષ પરમાત્માકા] આરાધન કરનેવાલે
આચાર્ય–ઉપાધ્યાય–સાધુઓંકી નિર્ભર અસાધારણ ભક્તિરૂપ ઐસા જો સંસારવિચ્છેદકે કારણભૂત, પરમ્પરાસે
મુક્તિકારણભૂત, તીર્થંકરપ્રકૃતિ આદિ પુણ્યકા અનુબન્ધ કરનેવાલા વિશિષ્ટ પુણ્ય ઉસે અનીહિતવૃત્તિસે નિદાનરહિત
પરિણામસે કરતા હૈ. ઇસ પ્રકાર અજ્ઞાની જીવ પાપાદિ ચાર પદાર્થોંકા કર્તા હૈ ઔર જ્ઞાની સંવરાદિ તીન
પદાર્થોંકા કર્તા હૈે.
Page 191 of 264
PDF/HTML Page 220 of 293
single page version
વિદ્યતે તસ્ય શુભો વા અશુભો વા ભવતિ પરિણામઃ.. ૧૩૧..
અશુભ [પરિણામઃ] પરિણામ [ભવતિ] હૈ.
હોતા હૈ તબ ઉસકે સાથ અનિચ્છિતવૃત્તિસે વર્તતે હુએ વિશિષ્ટ પુણ્યમેં સંસારવિચ્છેદકે કારણપનેકા આરોપ કિયા
જાતા હૈ. વહ આરોપ ભી વાસ્તવિક કારણકે–સમ્યગ્દર્શનાદિકે –અસ્તિત્વમેં હી હો સકતા હૈ.]
તે જીવને શુભ વા અશુભ પરિણામનો સદ્ભાવ છે. ૧૩૧.