Page 192 of 264
PDF/HTML Page 221 of 293
single page version
ભવન્તિ, તસ્યાવશ્યં ભવતિ શુભોઽશુભો વા પરિણામઃ. તત્ર યત્ર પ્રશસ્તરાગશ્ચિત્તપ્રસાદશ્ચ તત્ર શુભઃ
પરિણામઃ, યત્ર તુ મોહદ્વેષાવપ્રશસ્તરાગશ્ચ તત્રાઽશુભ ઇતિ.. ૧૩૧..
દોણ્હં પોગ્ગલમેત્તો ભાવો કમ્મત્તણં
દ્વયોઃ પુદ્ગલમાત્રો ભાવઃ કર્મત્વં પ્રાપ્તઃ.. ૧૩૨..
[ચારિત્રમોહનીયકે હી] મંદ ઉદયસે હોનેવાલે જો વિશુદ્ધ પરિણામ વહ
ઉસે અવશ્ય શુભ અથવા અશુભ પરિણામ હૈ. ઉસમેં, જહાઁ પ્રશસ્ત રાગ તથા ચિત્તપ્રસાદ હૈ વહાઁ શુભ
પરિણામ હૈ ઔર જહાઁ મોહ, દ્વેષ તથા અપ્રશસ્ત રાગ હૈ વહાઁ અશુભ પરિણામ હૈ.. ૧૩૧..
પુદ્ગલમાત્ર ભાવ [કર્મત્વં પ્રાપ્તઃ] કર્મપનેકો પ્રાપ્ત હોતે હૈં [અર્થાત્ જીવકે પુણ્ય–પાપભાવકે નિમિત્તસે
સાતા–અસાતાવેદનીયાદિ પુદ્ગલમાત્ર પરિણામ વ્યવહારસે જીવકા કર્મ કહે જાતે હૈં].
તેના નિમિત્તે પૌદ્ગલિક પરિણામ કર્મપણું લહે. ૧૩૨.
Page 193 of 264
PDF/HTML Page 222 of 293
single page version
દ્રવ્યપાપસ્ય નિમિત્તમાત્રત્વેન કારણીભૂતત્વાત્તદાસ્રવક્ષણાદૂર્ધ્વં ભાવપાપમ્. પુદ્ગલસ્ય
કર્તુર્નિશ્ચયકર્મતામાપન્નો વિશિષ્ટપ્રકૃતિત્વપરિણામો જીવશુભપરિણામનિમિત્તો દ્રવ્યપુણ્યમ્. પુદ્ગલસ્ય
કર્તુર્નિશ્ચયકર્મતામાપન્નો વિશિષ્ટપ્રકૃતિત્વપરિણામો જીવાશુભપરિણામનિમિત્તો દ્રવ્યપાપમ્. એવં
વ્યવહારનિશ્ચયાભ્યામાત્મનો મૂર્તમમૂર્તઞ્ચ કર્મ પ્રજ્ઞાપિતમિતિ.. ૧૩૨..
[સાતાવેદનીયાદિ દ્રવ્યપુણ્યાસ્રવકા જો પ્રસંગ બનતા હૈ ઉસમેં જીવકે શુભપરિણામ નિમિત્તકારણ હૈં
ઇસલિયે ‘દ્રવ્યપુણ્યાસ્રવ’ પ્રસંગકે પીછે–પીછે ઉસકે નિમિત્તભૂત શુભપરિણામકો ભી ‘ભાવપુણ્ય’ ઐસા
નામ હૈ.] ઇસ પ્રકાર જીવરૂપ કર્તાકે નિશ્ચયકર્મભૂત અશુભપરિણામ દ્રવ્યપાપકો નિમિત્તમાત્રરૂપસે
કારણભૂત હૈં ઇસલિયે ‘દ્રવ્યપાપાસ્રવ’કે પ્રસંગકા અનુસરણ કરકે [–અનુલક્ષ કરકે] વે
અશુભપરિણામ ‘ભાવપાપ’ હૈં.
નિશ્ચયકર્મભૂત વિશિષ્ટપ્રકૃતિરૂપ પરિણામ [–અસાતાવેદનીયાદિ ખાસ પ્રકૃતિરૂપ પરિણામ] – કિ
જિનમેં જીવકે અશુભપરિણામ નિમિત્ત હૈં વે–દ્રવ્યપાપ હૈં.
૨. પુદ્ગલ કર્તા હૈ ઔર વિશિષ્ટપ્રકૃતિરૂપ પરિણામ ઉસકા નિશ્ચયકર્મ હૈ [અર્થાત્ નિશ્ચયસે પુદ્ગલ કર્તા હૈે ઔર
Page 194 of 264
PDF/HTML Page 223 of 293
single page version
જીવેણ સુહં દુક્ખં તમ્હા કમ્માણિ મુત્તાણિ.. ૧૩૩..્રબદ્ય
જીવેન સુખં દુઃખં તસ્માત્કર્માણિ મૂર્તાનિ.. ૧૩૩..
૧૩૩..
અસાતાવેદનીયાદિ] દ્રવ્યપુણ્યપાપ વ્યવહારસે જીવકા કર્મ કહે જાતે હૈં.. ૧૩૨..
સુખરૂપસે અથવા દુઃખરૂપસે [ભુજ્યતે] ભોગે જાતે હૈં, [તસ્માત્] ઇસલિયે [કર્માણિ] કર્મ [મૂર્તાનિ]
મૂર્ત હૈં.
મૂર્ત હૈ ઉસી પ્રકાર કર્મ મૂર્ત હૈ, ક્યોંકિ [મૂષકવિષકે ફલકી ભાઁતિ] મૂર્તકે સમ્બન્ધ દ્વારા અનુભવમેં
આનેવાલા ઐસા મૂર્ત ઉસકા ફલ હૈ. [ચૂહેકે વિષકા ફલ
જીવ ભોગવે દુઃખે–સુખે, તેથી કરમ તે મૂર્ત છે. ૧૩૩.
Page 195 of 264
PDF/HTML Page 224 of 293
single page version
જીવો મુત્તિવિરહિદો ગાહદિ તે તેહિં ઉગ્ગહદિ.. ૧૩૪..
જીવો મૂર્તિવિરહિતો ગાહતિ તાનિ તૈરવગાહ્યતે.. ૧૩૪..
અથ નિશ્ચયનયેનામૂર્તો જીવોઽનાદિમૂર્તકર્મનિમિત્તરાગાદિપરિણામસ્નિગ્ધઃ સન્ વિશિષ્ટતયા મૂર્તાનિ
૧૩૩..
મૂર્તકર્મોંકો અવગાહતા હૈ ઔર [તૈઃ અવગાહ્યતે] મૂર્તકર્મ જીવકો અવગાહતે હૈં [અર્થાત્ દોનોં
એકદૂસરેમેં અવગાહ પ્રાપ્ત કરતે હૈં].
વહ વહ ઉસકે સાથ, સ્નિગ્ધત્વગુણકે વશ [–અપને સ્નિગ્ધરૂક્ષત્વપર્યાયકે કારણ], બન્ધકો પ્રાપ્ત
હોતા હૈ. યહ, મૂર્તકર્મકા મૂર્તકર્મકે સાથ બન્ધપ્રકાર હૈ.
આત્મા અમૂરત ને કરમ અન્યોન્ય અવગાહન લહે. ૧૩૪.
Page 196 of 264
PDF/HTML Page 225 of 293
single page version
કથઞ્ચિદ્બન્ધો ન વિરુધ્યતે.. ૧૩૪..
ચિત્તમ્હિ ણત્થિ કલુસં પુણ્ણં જીવસ્સ આસવદિ.. ૧૩૫..
ચિત્તે નાસ્તિ કાલુષ્યં પુણ્યં જીવસ્યાસ્રવતિ.. ૧૩૫..
મૂર્તકર્મોંકો વિશિષ્ટરૂપસે અવગાહતા હૈ [અર્થાત્ એક–દૂસરેકો પરિણામમેં નિમિત્તમાત્ર હોં ઐસે
સમ્બન્ધવિશેષ સહિત મૂર્તકર્મોંકે ક્ષેત્રમેં વ્યાપ્ત હોતા હૈ] ઔર ઉસ રાગાદિપરિણામકે નિમિત્તસે જો
અપને [જ્ઞાનાવરણાદિ] પરિણામકો પ્રાપ્ત હોતે હૈં ઐસે મૂર્તકર્મ ભી જીવકો વિશિષ્ટરૂપસે અવગાહતે હૈં
[અર્થાત્ જીવકે પ્રદેશોંકે સાથ વિશિષ્ટતાપૂર્વક એકક્ષેત્રાવગાહકો પ્રાપ્ત હોતે હૈં]. યહ, જીવ ઔર
મૂર્તકર્મકા અન્યોન્ય–અવગાહસ્વરૂપ બન્ધપ્રકાર હૈ. ઇસ પ્રકાર
હૈ, [જીવસ્ય] ઉસ જીવકો [પુણ્યમ્ આસ્રવતિ] પુણ્ય આસ્રવિત હોતા હૈ.
મનમાં નહીં કાલુષ્ય છે, ત્યાં પુણ્ય–આસ્રવ હોય છે. ૧૩૫.
Page 197 of 264
PDF/HTML Page 226 of 293
single page version
પ્રશસ્તરાગોઽનુકમ્પાપરિણતિઃ ચિત્તસ્યાકલુષત્વઞ્ચેતિ ત્રયઃ શુભા ભાવાઃ દ્રવ્યપુણ્યાસ્રવસ્ય
યોગદ્વારેણ પ્રવિશતાં પુદ્ગલાનાં દ્રવ્યપુણ્યાસ્રવ ઇતિ.. ૧૩૫..
અણુગમણં પિ ગુરૂણં પસત્થરાગો ત્તિ
અનુગમનમપિ ગુરૂણાં પ્રશસ્તરાગ ઇતિ બ્રુવન્તિ.. ૧૩૬..
પ્રવિષ્ટ હોનેવાલે પુદ્ગલોંકે શુભકર્મપરિણામ [–શુભકર્મરૂપ પરિણામ] વે દ્રવ્યપુણ્યાસ્રવ હૈં.. ૧૩૫..
ઇતિ બ્રુવન્તિ] વહ ‘પ્રશસ્ત રાગ’ કહલાતા હૈ.
‘ભાવપુણ્યાસ્રવ’ ઐસા નામ હૈ.
ગુરુઓ તણું અનુગમન–એ પરિણામ રાગ પ્રશસ્તના. ૧૩૬.
Page 198 of 264
PDF/HTML Page 227 of 293
single page version
અનન્ત ચતુષ્ટય સહિત હુએ, વે અર્હન્ત કહલાતે હૈં.
બિના વૈસા હી અનુષ્ઠાન–ઐસે નિશ્ચયપંચાચારકો તથા ઉસકે સાધક વ્યવહારપંચાચારકો–કિ જિસકી વિધિ
આચારાદિશાસ્ત્રોંમેં કહી હૈ ઉસેે–અર્થાત્ ઉભય આચારકો જો સ્વયં આચરતે હૈ ઔર દૂસરોંકો ઉસકા આચરણ
કરાતે હૈં, વે આચાર્ય હૈં.
કરતે હૈં ઔર સ્વયં ભાતે [–અનુભવ કરતે ] હૈં, વે ઉપાધ્યાય હૈં.
૩. ભાવનાપ્રધાન ચેષ્ટા = ભાવપ્રધાન પ્રવૃત્તિ; શુભભાવપ્રધાન વ્યાપાર.
૪. અનુગમન = અનુસરણ; આજ્ઞાંકિતપના; અનુકૂલ વર્તન. [ગુરુઓંકે પ્રતિ રસિકભાવસે
Page 199 of 264
PDF/HTML Page 228 of 293
single page version
સ્થૂલલક્ષ્યતયા કેવલભક્તિપ્રધાનસ્યાજ્ઞાનિનો ભવતિ. ઉપરિતનભૂમિકાયામલબ્ધાસ્પદસ્યાસ્થાન–
રાગનિષેધાર્થં તીવ્રરાગજ્વરવિનોદાર્થં વા કદાચિજ્જ્ઞાનિનોઽપિ ભવતીતિ.. ૧૩૬..
પડિવજ્જદિ તં કિવયા તસ્સેસા હોદિ
પ્રતિપદ્યતે તં કૃપયા તસ્યૈષા ભવત્યનુકમ્પા.. ૧૩૭..
કરુણાસે વર્તતા હૈ, [તસ્ય એષા અનુકમ્પા ભવતિ] ઉસકા વહ ભાવ અનુકમ્પા હૈ.
ભૂમિકામેં વિહરતે હુએ [–સ્વયં નીચલે ગુણસ્થાનોંમેં વર્તતા હો તબ], જન્માર્ણવમેં નિમગ્ન જગતકે
૨. અસ્થાનકા = અયોગ્ય સ્થાનકા, અયોગ્ય વિષયકી ઓરકા ; અયોગ્ય પદાર્થોંકા અવલમ્બન લેને વાલા.
દુઃખિત, તૃષિત વા ક્ષુધિત દેખી દુઃખ પામી મન વિષે
કરુણાથી વર્તે જેહ, અનુકંપા સહિત તે જીવ છે. ૧૩૭.
Page 200 of 264
PDF/HTML Page 229 of 293
single page version
કઞ્ચિદુદન્યાદિદુઃખપ્લુતમવલોક્ય કરુણયા તત્પ્રતિચિકીર્ષાકુલિતચિત્તત્વમજ્ઞાનિનોઽનુ–કમ્પા.
જીવસ્સ કુણદિ ખોહં કલુસો ત્તિ ય તં બુધા
જીવસ્ય કરોતિ ક્ષોભં કાલુષ્યમિતિ ચ તં બુધા બ્રુવન્તિ.. ૧૩૮..
ક્રોધમાનમાયાલોભાનાં તીવ્રોદયે ચિત્તસ્ય ક્ષોભઃ કાલુષ્યમ્. તેષામેવ મંદોદયે તસ્ય
વૃત્તેરસમગ્રવ્યાવર્તિતોપયોગસ્યાવાંતરભૂમિકાસુ કદાચિત્ જ્ઞાનિનોઽપિ ભવતીતિ.. ૧૩૮..
કરતે હૈૈં, તબ [તં] ઉસે [બુધાઃ] જ્ઞાની [કાલુષ્યમ્ ઇતિ ચ બ્રુવન્તિ] ‘કલુષતા’ કહતે હૈં.
વ્યાકુલ હોકર અનુકમ્પા કરતા હૈ; જ્ઞાની તો સ્વાત્મભાવનાકો પ્રાપ્ત ન કરતા હુઆ [અર્થાત્ નિજાત્માકે
અનુભવકી ઉપલબ્ધિ ન હોતી હો તબ], સંક્લેશકે પરિત્યાગ દ્વારા [–અશુભ ભાવકો છોડકર] યથાસમ્ભવ
પ્રતિકાર કરતા હૈ તથા ઉસે દુઃખી દેખકર વિશેષ સંવેગ ઔર વૈરાગ્યકી ભાવના કરતા હૈ.
જીવને કરે જે ક્ષોભ, તેને કલુષતા જ્ઞાની કહે. ૧૩૮.
Page 201 of 264
PDF/HTML Page 230 of 293
single page version
પરપરિદાવપવાદો પાવસ્સ ય આસવં
પરપરિતાપાપવાદઃ પાપસ્ય ચાસ્રવં કરોતિ.. ૧૩૯..
પ્રમાદબહુલચર્યાપરિણતિઃ, કાલુષ્યપરિણતિઃ, વિષયલૌલ્યપરિણતિઃ, પરપરિતાપપરિણતિઃ,
ત્તદાસ્રવક્ષણાદૂર્ધ્વં ભાવપાપાસ્રવઃ. તન્નિમિત્તોઽશુભકર્મપરિણામો યોગદ્વારેણ પ્રવિશતાં પુદ્ગલાનાં
દ્રવ્યપાપાસ્રવ ઇતિ.. ૧૩૯..
વિશિષ્ટ [–ખાસ પ્રકારકા] ક્ષયોપશમ હોને પર, અજ્ઞાનીકો હોતી હૈ; કષાયકે ઉદયકા અનુસરણ
કરનેવાલી પરિણતિમેંસે ઉપયોગકો
મધ્યમ ગુણસ્થાનોંમેં], કદાચિત્ જ્ઞાનીકો ભી હોતી હૈ.. ૧૩૮..
બોલના–વહ [પાપસ્ય ચ આસ્રવં કરોતિ] પાપકા આસ્રવ કરતા હૈ.
પરકે અપવાદરૂપ પરિણતિ–યહ પાઁચ અશુભ ભાવ દ્રવ્યપાપાસ્રવકો નિમિત્તમાત્રરૂપસે
પરિતાપ ને અપવાદ પરના, પાપ–આસ્રવને કરે. ૧૩૯.
Page 202 of 264
PDF/HTML Page 231 of 293
single page version
ણાણં ચ દુપ્પઉત્તં મોહો પાવપ્પદા
જ્ઞાનં ચ દુઃપ્રયુક્તં મોહઃ પાપપ્રદા ભવન્તિ.. ૧૪૦..
કૃષ્ણનીલકાપોતલેશ્યાસ્તિસ્રઃ, રાગદ્વેષોદયપ્રકર્ષાદિન્દ્રિયાધીનત્વમ્,
પુદ્ગલોંકે અશુભકર્મપરિણામ [–અશુભકર્મરૂપ પરિણામ] વે દ્રવ્યપાપાસ્રવ હૈં.. ૧૩૯..
કાર્યમેં લગા હુઆ જ્ઞાન] [ચ] ઔર [મોહઃ] મોહ–[પાપપ્રદાઃ ભવન્તિ] યહ ભાવ પાપપ્રદ હૈ.
‘ભાવપાપાસ્રવ’ ઐસા નામ હૈ.
સંજ્ઞા, ત્રિલેશ્યા, ઇન્દ્રિવશતા, આર્તરૌદ્ર ધ્યાન
Page 203 of 264
PDF/HTML Page 232 of 293
single page version
પ્રયુક્તં જ્ઞાનમ્, સામાન્યેન દર્શન–ચારિત્રમોહનીયોદયોપજનિતાવિવેકરૂપો મોહઃ, –એષઃ
ભાવપાપાસ્રવપ્રપઞ્ચો દ્રવ્યપાપાસ્રવપ્રપઞ્ચપ્રદો ભવતીતિ.. ૧૪૦..
જાવત્તાવત્તેસિં પિહિદં
ઔર સામાન્યરૂપસે દર્શનચારિત્ર મોહનીયકે ઉદયસે ઉત્પન્ન અવિવેકરૂપ મોહ;– યહ, ભાવપાપાસ્રવકા
વિસ્તાર દ્રવ્યપાપાસ્રવકે વિસ્તારકો પ્રદાન કરનેવાલા હૈ [અર્થાત્ ઉપરોક્ત ભાવપાપાસ્રવરૂપ અનેકવિધ
ભાવ વૈસે–વૈસે અનેકવિધ દ્રવ્યપાપાસ્રવમેં નિમિત્તભૂત હૈં].. ૧૪૦..
૨. ઉદ્રેક = બહુલતા; અધિકતા .
માર્ગે રહી સંજ્ઞા–કષાયો–ઇન્દ્રિનો નિગ્રહ કરે,
પાપાસરવનું છિદ્ર તેને તેટલું રૂંધાય છે. ૧૪૧.
Page 204 of 264
PDF/HTML Page 233 of 293
single page version
યાવત્તાવતેષાં પિહિતં પાપાસ્રવછિદ્રમ્.. ૧૪૧..
દ્રવ્યપાપાસ્રવહેતુઃ પૂર્વમુક્તઃ. ઇહ તન્નિરોધો ભાવપાપસંવરો દ્રવ્યપાપસંવરહેતુરવધારણીય ઇતિ..૧૪૧..
ણાસવદિ
[પાપાસ્રવછિદ્રમ્] પાપાસ્રવકા છિદ્ર [તેષામ્] ઉનકો [પિહિતમ્] બન્ધ હોતા હૈ.
પાપાસ્રવદ્વારા બન્ધ હોતા હૈ.
નિરોધ]–ભાવપાપસંવર–દ્રવ્ય–પાપસંવરકા હેતુ અવધારના [–સમઝના].. ૧૪૧..
Page 205 of 264
PDF/HTML Page 234 of 293
single page version
નાસ્રવતિ શુભમશુભં સમસુખદુઃખસ્ય ભિક્ષોઃ.. ૧૪૨..
મોહરાગદ્વેષપરિણામનિરોધો ભાવસંવરઃ. તન્નિમિત્તઃ શુભાશુભકર્મપરિણામનિરોધો યોગદ્વારેણ પ્રવિશતાં
પુદ્ગલાનાં દ્રવ્યસંવર ઇતિ.. ૧૪૨..
સુખદુઃખકે પ્રતિ સમભાવવાલે મુનિકો] [શુભમ્ અશુભમ્] શુભ ઔર અશુભ કર્મ [ન આસ્રવતિ]
આસ્રવિત નહીં હોતે.
ભાવસંવર હૈ, ઔર વહ [મોહરાગદ્વેષરૂપ પરિણામકા નિરોધ] જિસકા નિમિત્ત હૈ ઐસા જો યોગદ્વારા
પ્રવિષ્ટ હોનેવાલે પુદ્ગલોંકે શુભાશુભકર્મપરિણામકા [શુભાશુભકર્મરૂપ પરિણામકા] નિરોધ સો
દ્રવ્યસંવર હૈ.. ૧૪૨..
વિકારરહિત હૈ ઇસલિયે સમસુખદુઃખ હૈ.]
Page 206 of 264
PDF/HTML Page 235 of 293
single page version
સંવરણં તસ્સ તદા સુહાસુહકદસ્સ
સંવરણં તસ્ય તદા શુભાશુભકૃતસ્ય કર્મણઃ.. ૧૪૩..
સ્વકારણાભાવાત્પ્રસિદ્ધયતિ. તદત્ર શુભાશુભપરિણામનિરોધો ભાવપુણ્યપાપસંવરો દ્રવ્યપુણ્યપાપ–સંવરસ્ય
હેતુઃ પ્રધાનોઽવધારણીય ઇતિ.. ૧૪૩..
[તસ્ય] ઉસે [શુભાશુભકૃતસ્ય કર્મણાઃ] શુભાશુભભાવકૃત કર્મકા [સંવરણમ્] સંવર હોતા હૈ.
દ્રવ્યકર્મકા [–શુભાશુભભાવ જિસકા નિમિત્ત હોતા હૈ ઐસે દ્રવ્યકર્મકા], સ્વકારણકે અભાવકે કારણ
સંવર હોતા હૈ. ઇસલિયે યહાઁ [ઇસ ગાથામેં] શુભાશુભ પરિણામકા નિરોધ–ભાવપુણ્યપાપસંવર–
દ્રવ્યપુણ્યપાપસંવરકા
નિરોધ નહીં હૈ. [ યહાઁ યહ ધ્યાન રખને યોગ્ય હૈ કિ દ્રવ્યસંવરકા ઉપાદાન કારણ– નિશ્ચય કારણ તો પુદ્ગલ
સ્વયં હી હૈ.]
ત્યારે શુભાશુભકૃત કરમનો થાય સંવર તેહને. ૧૪૩.
Page 207 of 264
PDF/HTML Page 236 of 293
single page version
કમ્માણં ણિજ્જરણં બહુગાણં
કર્મણાં નિર્જરણં બહુકાનાં કરોતિ સ નિયતમ્.. ૧૪૪..
સ્વાધ્યાયવ્યુત્સર્ગધ્યાનભેદાદન્તરઙ્ગૈશ્ચ બહુવિધૈર્યશ્ચેષ્ટતે સ ખલુ
[બહુકાનામ્ કર્મણામ્] અનેક કર્મોંકી [નિર્જરણં કરોતિ] નિર્જરા કરતા હૈ.
સંવર અર્થાત્ શુભાશુભ પરિણામકા નિરોધ, ઔર યોગ અર્થાત્ શુદ્ધોપયોગ; ઉનસે [–સંવર ઔર
તથા કાયક્લેશાદિ ભેદોંવાલે બહિરંગ તપોં સહિત ઔર પ્રાયશ્ચિત્ત, વિનય, વૈયાવૃત્ત્ય, સ્વાધ્યાય, વ્યુત્સર્ગ
ઔર ધ્યાન ઐસે ભેદોંવાલે અંતરંગ તપોં સહિત–ઇસ પ્રકાર બહુવિધ
ઉસમેં વર્તતા હુઆ શુદ્ધિરૂપ અંશ વહ નિશ્ચય–તપ હૈ ઔર
યથાર્થ તપકા સદ્ભાવ હી નહીં હૈ, વહાઁ ઉન શુભ ભાવોંમેં આરોપ કિસકા કિયા જાવે?]
જે યોગ–સંવરયુક્ત જીવ બહુવિધ તપો સહ પરિણમે,
તેને નિયમથી નિર્જરા બહુ કર્મ કેરી થાય છે. ૧૪૪.
Page 208 of 264
PDF/HTML Page 237 of 293
single page version
ભાવનિર્જરા, તદનુભાવનીરસીભૂતાનામેકદેશસંક્ષયઃ સમુપાત્તકર્મપુદ્ગલાનાં દ્રવ્ય–નિર્જરેતિ.. ૧૪૪..
કહા કિ], કર્મકે વીર્યકા [–કર્મકી શક્તિકા] શાતન કરનેમેં સમર્થ ઐસા જો બહિરંગ ઔર અંતરંગ
તપોં દ્વારા વૃદ્ધિકો પ્રાપ્ત શુદ્ધોપયોગ સો ભાવનિર્જરા હૈે ઔર ઉસકે પ્રભાવસે [–વૃદ્ધિકો પ્રાપ્ત
શુદ્ધોપયોગકે નિમિત્તસે] નીરસ હુએ ઐસે ઉપાર્જિત કર્મપુદ્ગલોંકા એકદેશ સંક્ષય સો દ્રવ્ય નિર્જરા
હૈ.. ૧૪૪..
મુણિઊણ ઝાદિ ણિયદં ણાણં સો સંધુણોદિ કમ્મરયં.. ૧૪૫..
જ્ઞાત્વા ધ્યાયતિ નિયતં જ્ઞાનં સ સંધુનોતિ કર્મરજઃ.. ૧૪૫..
૨. વૃદ્ધિકો પ્રાપ્ત = બઢા હુઆ; ઉગ્ર હુઆ. [સંવર ઔર શુદ્ધોપયોગવાલે જીવકો જબ ઉગ્ર શુદ્ધોપયોગ હોતા હૈ તબ
હી હૈ. ઐસા કરનેવાલેકો, સહજદશામેં હઠ રહિત જો અનશનાદિ સમ્બન્ધી ભાવ વર્તતે હૈં ઉનમેંં [શુભપનેરૂપ
અંશકે સાથ] ઉગ્ર–શુદ્ધિરૂપ અંશ હોતા હૈ, જિસસે બહુત કર્મોંકી નિર્જરા હોતી હૈ. [મિથ્યાદ્રષ્ટિકો તો
શુદ્ધાત્મદ્રવ્ય ભાસિત હી નહીં હુઆ હૈં, ઇસલિયે ઉસે સંવર નહીં હૈ, શુદ્ધોપયોગ નહીં હૈ, શુદ્ધોપયોગકી વૃદ્ધિકી
તો બાત હી કહાઁ રહી? ઇસલિયે ઉસે, સહજ દશા રહિત–હઠપૂર્વક–અનશનાદિસમ્બન્ધી શુભભાવ કદાચિત્ ભલે
હોં તથાપિ, મોક્ષકે હેતુભૂત નિર્જરા બિલકુલ નહીં હોતી.]]
૩. સંક્ષય = સમ્યક્ પ્રકારસે ક્ષય.
Page 209 of 264
PDF/HTML Page 238 of 293
single page version
ત્વેનાભેદાત્તદેવ જ્ઞાનં સ્વં સ્વેનાવિચલિતમનાસ્સંચેતયતે સ ખલુ નિતાન્તનિસ્સ્નેહઃ પ્રહીણ–
સ્નેહાભ્યઙ્ગપરિષ્વઙ્ગશુદ્ધસ્ફટિકસ્તમ્ભવત્ પૂર્વોપાત્તં કર્મરજઃ સંધુનોતિ એતેન નિર્જરામુખ્યત્વે હેતુત્વં
ધ્યાનસ્ય દ્યોતિતમિતિ.. ૧૪૫..
સ્વપ્રયોજન સાધનેમેં જિસકા
ઉસી
આત્માકો જાનકર [–અનુભવ કરકે] [જ્ઞાનં નિયતં ધ્યાયતિ] જ્ઞાનકો નિશ્ચલરૂપસે ધ્યાતા હૈ, [સઃ]
વહ [કર્મરજઃ] કર્મરજકો [સંધુનોતિ] ખિરા દેતા હૈ.
૨. મન = મતિ; બુદ્ધિ; ભાવ; પરિણામ.
૩. ઉદ્યત હોના = તત્પર હોના ; લગના; ઉદ્યમવંત હોના ; મુડ઼ના; ઢલના.
૪. ગુણી ઔર ગુણમેં વસ્તુ–અપેક્ષાસે અભેદ હૈ ઇસલિયે આત્મા કહો યા જ્ઞાન કહો–દોનોં એક હી હૈં. ઉપર જિસકા
નિજાત્મા દ્વારા નિશ્ચલ પરિણતિ કરકે ઉસકા સંચેતન–સંવેદન–અનુભવન કરના સો ધ્યાન હૈ.
જાણી, સુનિશ્ચળ જ્ઞાન ધ્યાવે, તે કરમરજ નિર્જરે. ૧૪૫.
Page 210 of 264
PDF/HTML Page 239 of 293
single page version
તસ્ય શુભાશુભદહનો ધ્યાનમયો જાયતે અગ્નિઃ.. ૧૪૬..
હોનેસે ઉસ વિપાકકો [અપનેસે ભિન્ન ઐસે અચેતન] કર્મોંમેં સમેટકર, તદનુસાર પરિણતિસે ઉપયોગકો
વ્યવૃત્ત કરકે [–ઉસ વિપાકકે અનુરૂપ પરિણમનમેંસે ઉપયોગકા નિવર્તન કરકે], મોહી, રાગી ઔર
દ્વેષી ન હોનેવાલે ઐસે ઉસ ઉપયોગકો અત્યન્ત શુદ્ધ આત્મામેં હી નિષ્કમ્પરૂપસે લીન કરતા
મુહ્યન્તમરજ્યન્તમદ્વિષન્તં ચાત્યન્તશુદ્ધ એવાત્મનિ નિષ્કમ્પં
ઉસે [શુભાશુભદહનઃ] શુભાશુભકો જલાનેવાલી [ધ્યાનમયઃ અગ્નિઃ] ધ્યાનમય અગ્નિ [જાયતે] પ્રગટ
હોતી હૈ.
પ્રગટે શુભાશુભ બાળનારો ધ્યાન–અગ્નિ તેહને. ૧૪૬.
Page 211 of 264
PDF/HTML Page 240 of 293
single page version
વ્યાપારયતઃ સકલશુભાશુભકર્મેન્ધનદહનસમર્થત્વાત્ અગ્નિકલ્પં પરમપુરુષાર્થસિદ્ધયુપાયભૂતં ધ્યાનં
જાયતે ઇતિ. તથા ચોક્તમ્–
સિક્ખિયવ્વં જં જરમરણં ખયં કુણઈ’’.. ૧૪૬..
નહીં
વહાઁ સે ચય કર [મનુષ્યભવ પ્રાપ્ત કરકે] નિર્વાણકો પ્રાપ્ત કરતે હૈં.
૧. ભાના = ચિંતવન કરના; ધ્યાના; અનુભવ કરના.
૨. વ્યાપાર = પ્રવૃત્તિ [સ્વરૂપવિશ્રાન્ત યોગીકો અપને પૂર્વોપાર્જિત કર્મોંમેં પ્રવર્તન નહીં હૈ, ક્યોંકિ વહ મોહનીયકર્મકે
વિમુખ કિયા હૈ.]
૩. પુરુષાર્થ = પુરુષકા અર્થ; પુરુષકા પ્રયોજન; આત્માકા પ્રયોજન; આત્મપ્રયોજન. [પરમપુરુષાર્થ અર્થાત્ આત્માકા
ધ્યાન હૈે.]