Page 212 of 264
PDF/HTML Page 241 of 293
single page version
અદ્ભૂત–પરમ–આહ્લાદાત્મક સુખસ્વરૂપ ઘૃતસે સિંચી હુઈ નિશ્ચય–આત્મસંવેદનરૂપ ધ્યાનાગ્નિ
મૂલોત્તરપ્રકૃતિભેદવાલે કર્મરૂપી ઇન્ધનકી રાશિકો ક્ષણમાત્રમેં જલા દેતી હૈ.
મનુષ્યકા ભવ પાકર મોક્ષ પ્રાપ્ત કરતે હૈં. ઔર બહુશ્રુતધર હી ધ્યાન કર સકતે હૈં ઐસા ભી નહીં હૈ;
સારભૂત અલ્પ શ્રુતસે ભી ધ્યાન હો સકતા હૈ. ઇસલિયે મોક્ષાર્થીયોંકો શુદ્ધાત્માકા પ્રતિપાદક,
સવંરનિર્જરાકા કરનેવાલા ઔર જરામરણકા હરનેવાલા સારભૂત ઉપદેશ ગ્રહણ કરકે ધ્યાન કરનેયોગ્ય
હૈ.
ઉસમેં નિશ્ચલ પરિણતિ કહાઁસે હોસકતી હૈ? ઇસલિયે મોક્ષકે ઉપાયભૂત ધ્યાન કરનેકી ઇચ્છા
રખનેવાલે જીવકોે પ્રથમ તો જિનોક્ત દ્રવ્યગુણપર્યાયરૂપ વસ્તુસ્વરૂપકી યથાર્થ સમઝપૂર્વક નિર્વિકાર
નિષ્ક્રિય ચૈતન્યચમત્કારકી સમ્યક્ પ્રતીતિકા સર્વ પ્રકારસે ઉદ્યમ કરને યોગ્ય હૈ; ઉસકે પશ્ચાત્ હી
ચૈતન્યચમત્કારમેં વિશેષ લીનતાકા યથાર્થ ઉદ્યમ હો સકતા હૈ].. ૧૪૬..
૨. મુનિકો જો શુદ્ધાત્મસ્વરૂપકા નિશ્ચલ ઉગ્ર આલમ્બન વર્તતા હૈ ઉસે યહાઁ મુખ્યતઃ ‘ધ્યાન’ કહા હૈ.
હૈ, ક્યોં કિ ઉસે ભી શુદ્ધાત્મસ્વરૂપકા જઘન્ય આલમ્બન તો હોતા હૈ.]
Page 213 of 264
PDF/HTML Page 242 of 293
single page version
સો તેણ હવદિ બદ્ધો પોગ્ગલકમ્મેણ વિવિહેણ.. ૧૪૭..
સ તેન ભવતિ બદ્ધઃ પુદ્ગલકર્મણા વિવિધેન.. ૧૪૭..
શુભોઽશુભો વા પરિણામો જીવસ્ય ભાવબન્ધઃ, તન્નિમિત્તેન શુભાશુભકર્મત્વપરિણતાનાં જીવેન
સહાન્યોન્યમૂર્ચ્છનં પુદ્ગલાનાં દ્રવ્યબન્ધ ઇતિ.. ૧૪૭..
આત્મા [તેન] ઉસ ભાવ દ્વારા [–ઉસ ભાવકે નિમિત્તસે] [વિવિધેન પુદ્ગલકર્મણા] વિવિધ
પુદ્ગલકર્મોંસે [બદ્ધઃ ભવતિ] બદ્ધ હોતા હૈ.
આત્મા ઉસ નિમિત્તભૂત ભાવ દ્વારા વિવિધ પુદ્ગલકર્મસે બદ્ધ હોતા હૈ. ઇસલિયે યહાઁ [ઐસા કહા હૈ
કિ], મોહરાગદ્વેષ દ્વારા સ્નિગ્ધ ઐસે જો જીવકે શુભ યા અશુભ પરિણામ વહ ભાવબન્ધ હૈ ઔર ઉસકે
[–શુભાશુભ પરિણામકે] નિમિત્તસે શુભાશુભ કર્મરૂપ પરિણત પુદ્ગલોંકા જીવકે સાથ અન્યોન્ય
અવગાહન [–વિશિષ્ટ શક્તિ સહિત એકક્ષેત્રાવગાહસમ્બન્ધ] વહ દ્રવ્ય બન્ધ હૈ.. ૧૪૭..
Page 214 of 264
PDF/HTML Page 243 of 293
single page version
ભાવણિમિત્તો બંધો ભાવો રદિરાગદોસમોહજુદો.. ૧૪૮..
ભાવનિમિત્તો બન્ધો ભાવો રતિરાગદ્વેષમોહયુતઃ.. ૧૪૮..
ગ્રહણં હિ કર્મપુદ્ગલાનાં જીવપ્રદેશવર્તિકર્મસ્કન્ધાનુપ્રવેશઃ. તત્ ખલુ યોગનિમિત્તમ્. યોગો
શક્તિપરિણામેનાવસ્થાનમ્. સ પુનર્જીવભાવનિમિત્તઃ. જીવભાવઃ પુના રતિરાગદ્વેષમોહયુતઃ,
નિમિત્ત ભાવ હૈ; [ભાવઃ રતિરાગદ્વેષમોહયુતઃ] ભાવ રતિરાગદ્વેષમોહસે યુક્ત [આત્મપરિણામ] હૈ.
કર્મવર્ગણાકા જિસમેં આલમ્બન હોતા હૈ ઐસા આત્મપ્રદેશોંકા પરિસ્પન્દ [અર્થાત્ જીવકે પ્રદેશોંકા
કંપન.
હૈે. જીવભાવ રતિરાગદ્વેષમોહયુક્ત [પરિણામ] હૈ અર્થાત્ મોહનીયકે વિપાકસે ઉત્પન્ન હોનેવાલા વિકાર
હૈ
છે ભાવહેતુક બંધ, ને મોહાદિસંયુત ભાવ છે. ૧૪૮.
Page 215 of 264
PDF/HTML Page 244 of 293
single page version
એવેતિ.. ૧૪૮..
તેસિં પિ ય રાગાદી તેસિમભાવે ણ બજ્ઝંતિ.. ૧૪૯..
તેષામપિ ચ રાગાદયસ્તેષામભાવે ન બધ્યન્તે.. ૧૪૯..
અર્થાત્ ‘બંધ’ કા નિમિત્ત હોતા હૈ; ઇસલિયે મોહરાગદ્વેષભાવકો ‘બન્ધ’ કા અંતરંગ કારણ [અંતરંગ
નિમિત્ત] કહા હૈ ઔર યોગકો – જો કિ ‘ગ્રહણ’ કા નિમિત્ત હૈ ઉસે–‘બન્ધ’ કા બહિરંગ કારણ
[બાહ્ય નિમિત્ત] કહા હૈ.. ૧૪૮..
તથા સ્થિતિકા હેતુ હૈ.. ૧૪૮..
સ્થિતિ–અનુભાગ બિના કર્મબન્ધપર્યાય નામમાત્ર હી રહતી હૈ. ઇસલિયે યહાઁ પ્રકૃતિ–પ્રદેશબન્ધકા માત્ર
‘ગ્રહણ’ શબ્દસે કથન કિયા હૈ ઔર સ્થિતિ–અનુભાગબન્ધકા હી ‘બન્ધ’ શબ્દસે કહા હૈ.
[રાગાદયઃ] [જીવકે] રાગાદિભાવ કારણ હૈં; [તેષામ્ અભાવે] રાગાદિભાવોંકે અભાવમેં [ન બધ્યન્તે]
જીવ નહીંં બઁધતે.
તેનાંય છે રાગાદિ, જ્યાં રાગાદિ નહિ ત્યાં બંધ ના. ૧૪૯.
Page 216 of 264
PDF/HTML Page 245 of 293
single page version
રાગાદિભાવાનામભાવે દ્રવ્યમિથ્યાત્વાસંયમકષાયયોગસદ્ભાવેઽપિ જીવા ન બધ્યન્તે. તતો રાગા–
દીનામન્તરઙ્ગત્વાન્નિશ્ચયેન બન્ધહેતુત્વમવસેયમિતિ.. ૧૪૯..
બન્ધહેતુપનેકે હેતુ જીવભાવભૂત રાગાદિક હૈં; ક્યોંકિ
અંતરંગ બન્ધહેતુપના હોનેકે કારણ
૨. જીવગત રાગાદિરૂપ ભાવપ્રત્યયોંકા અભાવ હોને પર દ્રવ્યપ્રત્યયોંકે વિદ્યમાનપનેમેં ભી જીવ બંધતે નહીં હૈં. યદિ
અવકાશ હી ન રહે], ક્યોંકિ સંસારીયોંકો સદૈવ કર્મોદયકા વિદ્યમાનપના હોતા હૈ.
૩. ઉદયગત દ્રવ્યમિથ્યાત્વાદિ પ્રત્યયોંકી ભાઁતિ રાગાદિભાવ નવીન કર્મબન્ધમેં માત્ર બહિરંગ નિમિત્ત નહીં હૈ કિન્તુ વે
Page 217 of 264
PDF/HTML Page 246 of 293
single page version
આસવભાવેણ વિણા જાયદિ કમ્મસ્સ દુ ણિરોધો.. ૧૫૦..
પાવદિ ઇંદિયરહિદં અવ્વાબાહં
આસ્રવભાવેન વિના જાયતે કર્મણસ્તુ નિરોધઃ.. ૧૫૦..
કર્મણામભાવેન ચ સર્વજ્ઞઃ સર્વલોકદર્શી ચ.
વિના] આસ્રવભાવકે અભાવમેં [કર્મણઃ નિરોધઃ જાયતે] કર્મકા નિરોધ હોતા હૈ. [ચ] ઔર [કર્મણામ્
અભાવેન] કર્મોંકા અભાવ હોનેસે વહ [સર્વજ્ઞઃ સર્વલોકદર્શી ચ] સર્વજ્ઞ ઔર સર્વલોકદર્શી હોતા હુઆ
[ઇન્દ્રિયરહિતમ્] ઇન્દ્રિયરહિત, [અવ્યાબાધમ્] અવ્યાબાધ, [અનન્તમ્ સુખમ્ પ્રાપ્નોતિ] અનન્ત સુખકો
પ્રાપ્ત કરતા હૈ.
હેતુ–અભાવે નિયમથી આસ્રવનિરોધન જ્ઞાનીને,
આસરવભાવ–અભાવમાં કર્મો તણું રોધન બને; ૧૫૦.
કર્મો–અભાવે સર્વજ્ઞાની
Page 218 of 264
PDF/HTML Page 247 of 293
single page version
આસ્રવહેતુર્હિ જીવસ્ય મોહરાગદ્વેષરૂપો ભાવઃ. તદભાવો ભવતિ જ્ઞાનિનઃ. તદભાવે
દર્શિત્વમવ્યાબાધમિન્દ્રિયવ્યાપારાતીતમનન્તસુખત્વઞ્ચેતિ. સ એષ જીવન્મુક્તિનામા ભાવમોક્ષઃ. કથમિતિ
ચેત્. ભાવઃ ખલ્વત્ર વિવક્ષિતઃ કર્માવૃત્તચૈતન્યસ્ય ક્રમપ્રવર્તમાનજ્ઞપ્તિક્રિયારૂપઃ. સ ખલુ
સંસારિણોઽનાદિમોહનીયકર્મોદયાનુવૃત્તિવશાદશુદ્ધો દ્રવ્યકર્માસ્રવહેતુઃ. સ તુ જ્ઞાનિનો મોહરાગ–
દ્વેષાનુવૃત્તિરૂપેણ પ્રહીયતે. તતોઽસ્ય આસ્રવભાવો નિરુધ્યતે. તતો નિરુદ્ધાસ્રવભાવસ્યાસ્ય
મોહક્ષયેણાત્યન્તનિર્વિકારમનાદિમુદ્રિતાનન્તચૈતન્યવીર્યસ્ય શુદ્ધજ્ઞપ્તિક્રિયારૂપેણાન્તર્મુહૂર્ત– મતિવાહ્ય
યુગપઞ્જ્ઞાનદર્શનાવરણાન્તરાયક્ષેયણ કથઞ્ચિચ્
હોતા હૈ. કર્મકા અભાવ હોને પર સર્વજ્ઞતા, સર્વદર્શિતા ઔર અવ્યાબાધ, ૧ઇન્દ્રિયવ્યાપારાતીત, અનન્ત
સુખ હોતા હૈ. યહ
નિમ્નાનુસાર પ્રકાર સ્પષ્ટીકરણ હૈેઃ–
મોહનીયકર્મકે ઉદયકા અનુસરણ કરતી હુઈ પરિણતિકે કારણ અશુદ્ધ હૈ, દ્રવ્યકર્માસ્રવકા હેતુ હૈ.
પરન્તુ વહ [ક્રમાનુસાર પ્રવર્તતી જ્ઞપ્તિક્રિયારૂપ ભાવ] જ્ઞાનીકો મોહરાગદ્વેષવાલી પરિણતિરૂપસે હાનિકો
પ્રાપ્ત હોતા હૈ ઇસલિયે ઉસે આસ્રવભાવકો નિરોધ હોતા હૈ. ઇસલિયે જિસે આસ્રવભાવકા નિરોધ હુઆ
હૈ ઐસે ઉસ જ્ઞાનીકો મોહકે ક્ષય દ્વારા અત્યન્ત નિર્વિકારપના હોનેસે, જિસે અનાદિ કાલસે અનન્ત
ચૈતન્ય ઔર [અનન્ત] વીર્ય મુંદ ગયા હૈ ઐસા વહ જ્ઞાની [ક્ષીણમોહ ગુણસ્થાનમેં] શુદ્ધ જ્ઞપ્તિક્રિયારૂપસે
અંતર્મુહૂર્ત વ્યતીત કરકે યુગપદ્ જ્ઞાનાવરણ, દર્શનાવરણ ઔર અન્તરાયકા ક્ષય હોનેસે કથંચિત્
૨. જીવન્મુક્તિ = જીવિત રહતે હુએ મુક્તિ; દેહ હોને પર ભી મુક્તિ.
Page 219 of 264
PDF/HTML Page 248 of 293
single page version
નિત્યમેવાવતિષ્ઠતે. ઇત્યેષ ભાવકર્મમોક્ષપ્રકારઃ દ્રવ્યકર્મમોક્ષહેતુઃ પરમ–સંવરપ્રકારશ્ચ.. ૧૫૦–૧૫૧..
જાયતે નિર્જરાહેતુઃ સ્વભાવસહિતસ્ય સાધોઃ.. ૧૫૨..
અવ્યાબાધ–અનન્તસુખવાલા સદૈવ રહતા હૈ.
સમસ્ત જ્ઞેયોંકો જાનતા રહતા હૈ, ઇસલિયે ઉસે કથંચિત્ કૂટસ્થ કહા હૈ.]
૨. ભાવકર્મમોક્ષ=ભાવકર્મકા સર્વથા છૂટ જાના; ભાવમોક્ષ. [જ્ઞપ્તિક્રિયામેં ક્રમપ્રવૃત્તિકા અભાવ હોના વહ ભાવમોક્ષ હૈ
૩. પ્રકાર=સ્વરૂપ; રીત.
દ્રગજ્ઞાનથી પરિપૂર્ણ ને પરદ્રવ્યવિરહિત ધ્યાન જે,
તે નિર્જરાનો હેતુ થાય સ્વભાવપરિણત સાધુને. ૧૫૨.
Page 220 of 264
PDF/HTML Page 249 of 293
single page version
ચાન્યદ્રવ્યસંયોગવિયુક્તં
કારણ જો અન્યદ્રવ્યકે સંયોગ રહિત હૈ ઔર શુદ્ધ સ્વરૂપમેં અવિચલિત ચૈતન્યવૃત્તિરૂપ હોનેકે કારણ
જો કથંચિત્ ‘ધ્યાન’ નામકે યોગ્ય હૈ ઐસા આત્માકા સ્વરૂપ [–આત્માકી નિજ દશા] પૂર્વસંચિત
કર્મોંકી શક્તિકો શાતન અથવા ઉનકા પતન દેખકર નિર્જરાકે હેતુરૂપસે વર્ણન કિયા જાતા હૈ.
અન્યદ્રવ્યકે સંસર્ગ રહિત હૈ ઔર શુદ્ધસ્વરૂપમેં નિશ્ચલ ચૈતન્યપરિણતિરૂપ હોનેકે કારણ કિસી પ્રકાર
‘ધ્યાન’ નામકે યોગ્ય હૈ. ઉનકી ઐસી આત્મદશાકા નિર્જરાકે નિમિત્તરૂપસે વર્ણન કિયા જાતા હૈ
ક્યોંકિ ઉન્હેં પૂર્વોપાર્જિત કર્મોંકી શક્તિ હીન હોતી જાતી હૈ તથા વે કર્મ ખિરતે જાતે હૈ.. ૧૫૨..
હૈ.
Page 221 of 264
PDF/HTML Page 250 of 293
single page version
વવગદવેદાઉસ્સો મુયદિ ભવં તેણ સો મોક્ખો.. ૧૫૩..
વ્યપગતવેદ્યાયુષ્કો મુઞ્ચતિ ભવં તેન સ મોક્ષઃ.. ૧૫૩..
પરમનિર્જરાકારણધ્યાનપ્રસિદ્ધૌ સત્યાં પૂર્વકર્મસંતતૌ કદાચિત્સ્વભાવેનૈવ કદા–ચિત્સમુદ્ધાત
વિધાનેનાયુઃકર્મસમભૂતસ્થિત્યામાયુઃકર્માનુસારેણૈવ નિર્જીર્યમાણાયામ પુનર્ભવાય તદ્ભવત્યાગસમયે
વેદનીયાયુર્નામગોત્રરૂપાણાં જીવેન સહાત્યન્તવિશ્લેષઃ કર્મપુદ્ગલાનાં દ્રવ્યમોક્ષઃ.. ૧૫૩..
હોકર [ભવં મઞ્ચતિ] ભવકો છોડતા હૈ; [તેન] ઇસલિયે [ઇસ પ્રકાર સર્વ કર્મપુદ્ગલોંકા વિયોગ
હોનેકે કારણ] [સઃ મોક્ષઃ] વહ મોક્ષ હૈ.
કર્મસંતતિ– કિ જિસકી સ્થિતિ કદાચિત્ સ્વભાવસે હી આયુકર્મકે જિતની હોતી હૈ ઔર કદાચિત્
દનીય–આયુ–નામ–ગોત્રરૂપ
૩. કેવલીભગવાનકો વેદનીય, નામ ઔર ગોત્રકર્મકી સ્થિતિ કભી સ્વભાવસે હી [અર્થાત્ કેવલીસમુદ્ઘાતરૂપ
પર ભી વહ સ્થિતિ ઘટકર આયુકર્મ જિતની હોનેમેં કેવલીસમુદ્ઘાત નિમિત્ત બનતા હૈ.
ને આયુવેદ્યવિહીન થઈ ભવને તજે; તે મોક્ષ છે. ૧૫૩.
Page 222 of 264
PDF/HTML Page 251 of 293
single page version
સમાપ્ત હુઆ.
ચારિત્રં ચ તયોર્નિયતમસ્તિત્વમનિન્દિતં ભણિતમ્.. ૧૫૪..
૨. ચૂલિકાકે અર્થકે લિએ પૃષ્ઠ ૧૫૧ કા પદટિપ્પણ દેખે.
દ્રગ્જ્ઞાનનિયત અનિંધ જે અસ્તિત્વ તે ચારિત્ર છે. ૧૫૪.
Page 223 of 264
PDF/HTML Page 252 of 293
single page version
ર્જ્ઞાનદર્શનયોર્યન્નિયતમવસ્થિતમુત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યરૂપવૃત્તિમયમસ્તિત્વં રાગાદિપરિણત્યભાવાદનિન્દિતં
તચ્ચરિતં; તદેવ મોક્ષમાર્ગ ઇતિ. દ્વિવિધં હિ કિલ સંસારિષુ ચરિતં– સ્વચરિતં પરચરિતં ચ;
સ્વસમયપરસમયાવિત્યર્થઃ. તત્ર સ્વભાવાવસ્થિતાસ્તિત્વસ્વરૂપં સ્વચરિતં, પરભાવાવસ્થિતાસ્તિ–
ત્વસ્વરૂપં પરચરિતમ્. તત્ર યત્સ્વ–
[નિયતમ્] નિયત [અસ્તિવમ્] અસ્તિત્વ– [અનિન્દિતં] જો કિ અનિંદિત હૈ– [ચારિત્રં ચ ભણિતમ્]
ઉસે [જિનેન્દ્રોંને] ચારિત્ર કહા હૈ.
ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યરૂપ વૃત્તિમય અસ્તિત્વ– જો કિ રાગાદિપરિણામકે અભાવકે કારણ અનિંદિત હૈ – વહ
ચારિત્ર હૈ; વહી મોક્ષમાર્ગ હૈ.
વહ સ્વચારિત્ર હૈ ઔર પરભાવમેં અવસ્થિત અસ્તિત્વસ્વરૂપ [ચારિત્ર] વહ પરચારિત્ર હૈ. ઉસમેંસે
૨. નિયત=અવસ્થિત; સ્થિત; સ્થિર; દ્રઢરૂપ સ્થિત.
૩. વૃત્તિ=વર્તના; હોના. [ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યરૂપ વૃત્તિ વહ અસ્તિત્વ હૈ.]
Page 224 of 264
PDF/HTML Page 253 of 293
single page version
ત્વેનાવધારણીયમિતિ.. ૧૫૪..
જદિ કુણદિ સગં સમયં પબ્ભસ્સદિ
યદિ કુરુતે સ્વકં સમયં પ્રભ્રસ્યતિ કર્મબન્ધાત્.. ૧૫૫..
અવસ્થિત અસ્તિત્વસે ભિન્ન હોનેકે કારણ અત્યન્ત અનિંદિત હૈ વહ–યહાઁ સાક્ષાત્ મોક્ષમાર્ગરૂપ
અવધારણા.
ગયા; ઐસા જાનકર ઉસી જીવસ્વભાવનિયત ચારિત્રકી – જો કિ મોક્ષકે કારણભૂત હૈ ઉસકી –
નિરન્તર ભાવના કરના યોગ્ય હૈ. ઇસ પ્રકાર સૂત્રતાત્પર્ય હૈ.] . ૧૫૪..
વહ [સ્વકં સમયં કુરુતે] [નિયત ગુણપર્યાયસે પરિણમિત હોકર] સ્વસમયકો કરતા હૈ તો
[કર્મબન્ધાત્] કર્મબન્ધસે [પ્રભ્રસ્યતિ] છૂટતા હૈ.
તે જો કરે સ્વકસમયને તો કર્મબંધનથી છૂટે. ૧૫૫.
Page 225 of 264
PDF/HTML Page 254 of 293
single page version
સંસારિણો હિ જીવસ્ય જ્ઞાનદર્શનાવસ્થિતત્વાત્ સ્વભાવનિયતસ્યાપ્યનાદિમોહનીયો–
પરચરિતમિતિ યાવત્. તસ્યૈવાનાદિમોહનીયોદયાનુવૃત્તિપરત્વમપાસ્યાત્યન્તશુદ્ધોપયોગસ્ય સતઃ
સમુપાત્તભાવૈક્યરુપ્યત્વાન્નિયતગુણપર્યાયત્વં સ્વસમયઃ સ્વચરિતમિતિ યાવત્ અથ ખલુ યદિ
કથઞ્ચનોદ્ભિન્નસમ્યગ્જ્ઞાનજ્યોતિર્જીવઃ પરસમયં વ્યુદસ્ય સ્વસમયમુપાદત્તે તદા કર્મબન્ધાદવશ્યં ભ્રશ્યતિ.
યતો હિ જીવસ્વભાવનિયતં ચરિતં મોક્ષમાર્ગ ઇતિ.. ૧૫૫..
કે કારણ ઉપરક્ત ઉપયોગવાલા [–અશુદ્ધ ઉપયોગવાલા] હોતા હૈ તબ [સ્વયં] ભાવોંકા વિશ્વરૂપપના
[–અનેકરૂપપના] ગ્રહણ કિયા હોનકેે કારણ ઉસેે જો અનિયતગુણપર્યાયપના હોતા હૈ વહ પરસમય
અર્થાત્ પરચારિત્ર હૈ; વહી [જીવ] જબ અનાદિ મોહનીયકે ઉદયકા અનુસરણ કરને વાલી પરિણતિ
કરના છોડકર અત્યન્ત શુદ્ધ ઉપયોગવાલા હોતા હૈ તબ [સ્વયં] ભાવકા એકરૂપપના ગ્રહણ કિયા
હોનેકે કારણ ઉસે જો નિયતગુણપર્યાયપના હોતા હૈ વહ સ્વસમય અર્થાત્ સ્વચારિત્ર હૈ.
હૈ કિ] જીવસ્વભાવમેં નિયત ચારિત્ર વહ મોક્ષમાર્ગ હૈ.. ૧૫૫..
૨. અનિયત=અનિશ્ચિત; અનેકરૂપ; વિવિધ પ્રકારકે.
૩. નિયત=નિશ્ચિત; એકરૂપ; અમુક એક હી પ્રકારકે.
Page 226 of 264
PDF/HTML Page 255 of 293
single page version
સો સગચરિત્તભટ્ઠો
સ સ્વકચરિત્રભ્રષ્ટઃ પરચરિતચરો ભવતિ જીવઃ.. ૧૫૬..
સોપરાગોપયોગવૃત્તિઃ પરચરિતમિતિ.. ૧૫૬..
જીવ [સ્વકચરિત્રભ્રષ્ટઃ] સ્વચારિત્રભ્રષ્ટ ઐસા [પરચરિતચરઃ ભવતિ] પરચારિત્રકા આચરણ કરનેવાલા
હૈ
[ઉપરક્તઉપયોગવાલા] વર્તતા હુઆ, પરદ્રવ્યમેં શુભ યા અશુભ ભાવકો ધારણ કરતા હૈ, વહ [જીવ]
સ્વચારિત્રસે ભ્રષ્ટ ઐસા પરચારિત્રકા આચરણ કરનેવાલા કહા જાતા હૈ; ક્યોંકિ વાસ્તવમેં સ્વદ્રવ્યમેં
ંશુદ્ધ–ઉપયોગરૂપ પરિણતિ વહ સ્વચારિત્ર હૈ ઔર પરદ્રવ્યમેં સોપરાગ–ઉપયોગરૂપ પરિણતિ વહ
પરચારિત્ર હૈ.. ૧૫૬..
જે રાગથી પરદ્રવ્યમાં કરતો શુભાશુભ ભાવને,
તે સ્વકચરિત્રથી ભ્રષ્ટ પરચારિત્ર આચરનાર છે. ૧૫૬.
Page 227 of 264
PDF/HTML Page 256 of 293
single page version
સો તેણ પરચરિત્તો હવદિ ત્તિ જિણા પરુવેંતિ.. ૧૫૭..
સ તેન પરચરિત્રઃ ભવતીતિ જિનાઃ પ્રરૂપયન્તિ.. ૧૫્ર૭..
પરચરિતપ્રવૃત્તિર્બન્ધમાર્ગ એવ, ન મોક્ષમાર્ગ ઇતિ.. ૧૫૭..
પરચારિત્ર હૈ–[ઇતિ] ઐસા [જિનાઃ] જિન [પ્રરૂપયન્તિ] પ્રરૂપિત કરતે હૈં.
વહ ભાવ જબ જિસ જીવકો હો તબ વહ જીવ ઉસ ભાવ દ્વારા પરચારિત્ર હૈ– ઐસા [જિનેંદ્રોં દ્વારા]
પ્રરૂપિત કિયા જાતા હૈ. ઇસલિયે [ઐસા નિશ્ચિત હોતા હૈ કિ] પરચારિત્રમેં પ્રવૃત્તિ સો બંધમાર્ગ હી
હૈ, મોક્ષમાર્ગ નહીં હૈ.. ૧૫૭..
તેના વડે તે ‘પરચરિત’ નિર્દિષ્ટ છે જિનદેવથી. ૧૫૭.
Page 228 of 264
PDF/HTML Page 257 of 293
single page version
યઃ ખલુ નિરુપરાગોપયોગત્વાત્સર્વસઙ્ગમુક્તઃ પરદ્રવ્યવ્યાવૃત્તોપયોગત્વાદનન્યમનાઃ આત્માનં
યતો હિ દ્રશિજ્ઞપ્તિસ્વરૂપે પુરુષે તન્માત્રત્વેન વર્તનં સ્વચરિતમિતિ.. ૧૫૮..
સ્થિરતાપૂર્વક] [જાનાતિ પશ્યતિ] જાનતા–દેખતા હૈ, [સઃ જીવઃ] વહ જીવ [સ્વકચરિતં]
સ્વચારિત્ર [ચરિત] આચરતા હૈ.
શૂન્ય હૈ તથાપિ નિઃસંગ પરમાત્માકી ભાવના દ્વારા ઉત્પન્ન સુન્દર આનન્દસ્યન્દી પરમાનન્દસ્વરૂપ સુખસુધારસકે
આસ્વાદસે, પૂર્ણ–કલશકી ભાઁતિ, સર્વ આત્મપ્રદેશમેં ભરપૂર હોતા હૈ.]
૩. અનન્યમનવાલા=જિસકી પરિણતિ અન્ય પ્રતિ નહીં જાતી ઐસા. [મન=ચિત્ત; પરિણતિ; ભાવ]
સૌ–સંગમુક્ત અનન્યચિત્ત સ્વભાવથી નિજ આત્મને
Page 229 of 264
PDF/HTML Page 258 of 293
single page version
દંસણણાણવિયપ્પં અવિયપ્પં ચરદિ અપ્પાદો.. ૧૫૯..
દર્શનજ્ઞાનવિકલ્પમવિકલ્પં ચરત્યાત્મનઃ.. ૧૫૯..
આચરતા હૈ; ક્યોંકિ વાસ્તવમેં દૃશિજ્ઞપ્તિસ્વરૂપ પુરુષમેં [આત્મામેં] તન્માત્રરૂપસે વર્તના સો સ્વચારિત્ર
હૈ.
સ્વચારિત્રકા આચરણ કરનેવાલા હૈ; ક્યોંકિ દૃશિજ્ઞપ્તિસ્વરૂપ આત્મામેં માત્ર દૃશિજ્ઞપ્તિરૂપસે પરિણમિત
હોકર રહના વહ સ્વચારિત્ર હૈ.. ૧૫૮..
આત્માસે અભેરૂપ [ચરતિ] આચરતા હૈ, [સઃ] વહ [સ્વકં ચરિતં ચરતિ] સ્વચારિત્રકો આચરતા હૈ.
નિજ જ્ઞાનદર્શનભેદને જીવથી અભિન્ન જ આચરે. ૧૫૯.
Page 230 of 264
PDF/HTML Page 259 of 293
single page version
[મોક્ષરૂપ] સાધ્ય ઔર [મોક્ષમાર્ગરૂપ] સાધન એક પ્રકારકે અર્થાત્ શુદ્ધાત્મરૂપ [–શુદ્ધાત્મપર્યાયરૂપ] હૈં.
સ્વકં ચરિતં ચરતિ. એવં હિ શુદ્ધદ્રવ્યાશ્રિતમભિન્નસાધ્ય–
દર્શનજ્ઞાનભેદકો ભી આત્માસે અભેદરૂપસે આચરતે હૈં, વે વાસ્તવમેં સ્વચારિત્રકો આચરતે હૈં.
નિર્વિકલ્પરૂપસે અત્યન્ત લીન હોકર નિજસ્વભાવભૂત દર્શનજ્ઞાનભેદોંકો આત્માસે અભેદરૂપસે આચરતે હૈં, વે મુનીંદ્ર
સ્વચારિત્રકા આચરણ કરનેવાલે હૈં.]
૨. યહાઁ નિશ્ચયનયકા વિષય શુદ્ધદ્રવ્ય અર્થાત્ શુદ્ધપર્યાયપરિણત દ્રવ્ય હૈ, અર્થાત્ અકલે દ્રવ્યકી [–પરનિમિત્ત
૪. જિન પર્યાયોંમેં સ્વ તથા પર કારણ હોતે હૈં અર્થાત્ ઉપાદાનકારણ તથા નિમિત્તકારણ હોતે હૈં વે પર્યાયેં
અવલમ્બન સહિત] વર્તતે હુએ તત્ત્વાર્થશ્રદ્ધાન [નવપદાર્થગત શ્રદ્ધાન], તત્ત્વાર્થજ્ઞાન [નવપદાર્થગત જ્ઞાન] ઔર
પંચમહાવ્રતાદિરૂપ ચારિત્ર–યહ સબ સ્વપરહેતુક પર્યાયેં હૈં. વે યહા વ્યવહારનયકે વિષયભૂત હૈં.
Page 231 of 264
PDF/HTML Page 260 of 293
single page version
ભિન્નસાધ્યસાધનભાવં વ્યવહારનયમાશ્રિત્ય પ્રરુપિતમ્. ન ચૈતદ્વિપ્રતિષિદ્ધં નિશ્ચયવ્યવહારયોઃ સાધ્ય–
સાધનભાવત્વાત્સુવર્ણસુવર્ણપાષાણવત્. અત એવોભયનયાયત્તા પારમેશ્વરી તીર્થપ્રવર્તનેતિ.. ૧૫૯..
પ્રરૂપિત કિયા ગયા થા. ઇસમેં પરસ્પર વિરોધ આતા હૈ ઐસા ભી નહીં હૈ, ક્યોંકિ સુર્વણ ઔર
તત્ત્વાર્થશ્રદ્ધાન [નવપદાર્થસમ્બન્ધી શ્રદ્ધાન], તત્ત્વાર્થજ્ઞાન ઔર પંચમહાવ્રતાદિરૂપ ચારિત્ર વ્યવહારનયસે મોક્ષમાર્ગ હૈ
ક્યોંકિ [મોક્ષરૂપ] સાધ્ય સ્વહેતુક પર્યાય હૈ ઔર [તત્ત્વાર્થશ્રદ્ધાનાદિમય મોક્ષમાર્ગરૂપ] સાધન સ્વપરહેતુક
પર્યાય હૈ.
ભાવલિંગી મુનિકો સવિકલ્પ દશામેં વર્તતે હુએ તત્ત્વાર્થશ્રદ્ધાન, તત્ત્વાર્થજ્ઞાન ઔર મહાવ્રતાદિરૂપ ચારિત્ર નિર્વિકલ્પ
દશામેં વર્તતે હુએ શુદ્ધાત્મશ્રદ્ધાનજ્ઞાનાનુષ્ઠાનનકે સાધન હૈં.
પ્રશ્નઃ– સત્યાર્થ નિરૂપણ હી કરના ચાહિયે; અભૂતાર્થ ઉપચરિત નિરૂપણ કિસલિયે કિયા જાતા હૈ?
ઉત્તરઃ– જિસે સિંહકા યથાર્થ સ્વરૂપ સીધા સમઝમેં ન આતા હો ઉસે સિંહકે સ્વરૂપકે ઉપચરિત નિરૂપણ
પ્રકાર જિસે વસ્તુકા યથાર્થ સ્વરૂપ સીધા સમઝમેં ન આતા હો ઉસે વસ્તુસ્વરૂપકે ઉપચરિત નિરૂપણ દ્વારા
વસ્તુસ્વરૂપકી યથાર્થ સમઝ કી ઓર લે જાતે હૈં. ઔર લમ્બે કથનકે બદલેમેં સંક્ષિપ્ત કથન કરનેકે લિએ ભી
વ્યવહારનય દ્વારા ઉપચરિત નિરૂપણ કિયા જાતા હૈ. યહાઁ ઇતના લક્ષમેં રખનેયોગ્ય હૈ કિ – જો પુરુષ
બિલ્લીકે નિરૂપણકો હી સિંહકા નિરૂપણ માનકર બિલ્લીકો હી સિંહ સમઝ લે વહ તો ઉપદેશકે હી યોગ્ય
નહીં હૈ, ઉસી પ્રકાર જો પુરુષ ઉપચરિત નિરૂપણકો હી સત્યાર્થ નિરૂપણ માનકર વસ્તુસ્વરૂપકો મિથ્યા
રીતિસે સમઝ બૈઠેે વહ તો ઉપદેશકે હી યોગ્ય નહીં હૈ.