Page 92 of 264
PDF/HTML Page 121 of 293
single page version
dravyācca ananyāḥ anyatvaprakāśakā bhavanti.. 51..
darśanajñāne tathā jīvanibaddhe ananyabhūte.
vyapadeśataḥ pr̥thaktvaṁ kurute hi no svabhāvāt.. 52..
dravyādavibhaktapradeśatvenānanye‘pi saṁjñādivyapadeśanibaṁdhanairviśeṣaiḥ pr̥thaktvamāsādayataḥ, svabhāvatastu
nityamapr̥thaktvamev bibhrataḥ.. 51–52..
kāraṇabhūt] viśeṣoṁ dvārā [anyatvaprakāśakāḥ bhavanti] anyatvako prakāśit karanevāle hote haiṁ [–
svabhāvase anyarūp nahīṁ hai]; [tathā] is prakār [jīvanibaddhe] jīvameṁ sambaddha aise [darśanajñāne]
darśan–jñān [ananyabhūte] [jīvadravyase] ananya vartate hue [vyapadeśataḥ] vyapadeś dvārā [pr̥thaktvaṁ
kurute hi] pr̥thaktva karate haiṁ. [no svabhāvāt] svabhāvase nahīṁ.
karate haiṁ. is prakār ātmāmeṁ sambaddha jñān–darśan bhī ātmadravyase abhinna pradeśavāle honeke kāraṇ
ananya hone par bhī, saṁjñādi vyapadeśake kāraṇabhūt viśeṣoṁ dvārā pr̥thakpaneko prāpta hote haiṁ, parantu
svabhāvase sadaiv apr̥thakpane ko hī dhāraṇ karate haiṁ.. 51–52..
Page 93 of 264
PDF/HTML Page 122 of 293
single page version
sabbhāvado aṇaṁtā paṁcaggaguṇappadhāṇā ya.. 53..
sadbhāvato‘naṁtāḥ pañcāgraguṇapradhānāḥ ca.. 53..
bhaviṣyaṁtītyāśaṅkayedamuktam.
jīvabhāvase ananta hai [arthāt jīvake sadbhāvarūp kṣāyikabhāvase sādi–ananta hai] [sadbhāvataḥ
anaṁtāḥ] kyoṁki sadbhāvase jīv ananta hī hote haiṁ. [pañcāgraguṇapradhānāḥ ca] ve pān̐c mukhya guṇoṁse
pradhānatāvāle haiṁ.
haiṁ? kyā tadākārarūp [us–rūp] pariṇat hai? kyā [tadākārarūp] apariṇat haiṁ?– aisī āśaṁkā
karake yah kahā gayā hai [arthāt un āśaṁkāoṁke samādhānarūpase yah gāthā kahī gaī hai].
sadbhāvathī nahi aṁt hoy; pradhānatā guṇ pāṁcathī. 53.
Page 94 of 264
PDF/HTML Page 123 of 293
single page version
tvātsanidhanatvaṁ kṣāyikabhāvasyāśaṅkayam. sa khalūpādhinivr̥ttau pravartamānaḥ siddhabhāv iv sadbhāv ev
jīvasya; sadbhāven cānaṁtā ev jīvāḥ pratijñāyaṁte. na ca teṣāmanādinidhanasahajacaitanya–lakṣaṇaikabhāvānāṁ
sādisanidhanāni sādyanidhanāni bhāvāṁtarāṇi nopapadyaṁt iti vaktavyam; te khalvanādikarmamalīmasāḥ
paṁkasaṁpr̥ktatoyavattadākāreṇ pariṇatatvātpañcapradhānaguṇapradhānatvenaivānubhūyaṁt iti.. 53..
sadbhāv hī hai [arthāt karmopādhike kṣayameṁ pravartatā hai isaliye kṣāyik bhāv jīvakā sadbhāv hī hai];
aur sadbhāvase to jīv ananta hī svīkār kiye jāte haiṁ. [isaliye kṣāyik bhāvase jīv ananta hī
arthāt vināśarahit hī hai.]
hote]’ aisā kahanā yogya nahīṁ hai; [kyoṁki] ve vāstavameṁ anādi karmase malin vartate hue kādavase
1. kādavase saṁpr̥kta = kādavakā samparka prāpta; kādavake saṁsargavālā. [yadyapi jīv dravyasvabhāvase śuddha hai tathāpi
2. audayik, aupaśamik, kṣāyopaśamik, kṣāyik aur pāriṇāmik in pān̐c bhāvoṁko jīvake pān̐c pradhān guṇ
Page 95 of 264
PDF/HTML Page 124 of 293
single page version
idi jiṇavarehiṁ bhaṇidaṁ
evaṁ sato vināśo‘sato jīvasya bhavatyutpādaḥ.
iti jinavarairbhaṇitamanyo‘nyaviruddhamaviruddham.. 54..
sato vināśo nāsat utpād’ iti pūrvoktasūtreṇ sah viruddhamapi na viruddham; yato jīvasya
dravyārthikanayādeśen na satpraṇāśo nāsadutpādaḥ, tasyaiv paryāyārthikanayādeśen satpraṇāśo‘sadutpādaśca.
na caitadanupapannam, nitye jale kallolānām–nityatvadarśanāditi.. 54..
kahā hai, [anyonyaviruddham] jo ki anyonya viruddha [19 vīṁ gāthāke kathanake sāth virodhavālā]
tathāpi [aviruddham] aviruddha hai.
devatvādisvarūp bhāvakī apekṣāse asatkā utpād hotā hī hai. aur yah [kathan] ‘satkā vināś
nahīṁ hai tathā asatkā utpād nahīṁ hai’ aise pūrvokta sūtrake [–19vīṁ gāthāke] sāth virodhavālā hone
par bhī [vāstavameṁ] virodhavālā nahīṁ hai; kyoṁki jīvako dravyārthikanayake kathanase satkā nāś nahīṁ
hai aur asatkā utpād nahīṁ hai tathā usīko paryāyārthikanayake kathanase satkā nāś hai aur
asatkā utpād hai. aur yah
–bhākhyuṁ jine, je pūrva–apar viruddha paṇ aviruddha che. 54.
Page 96 of 264
PDF/HTML Page 125 of 293
single page version
kuvvaṁti sado ṇāsaṁ asado bhāvassa
kurvanti sato nāśamasato bhāvasyotpādam.. 55..
ekasāth jīvako kaise ghaṭit hote haiṁ? usakā samādhān is prakār haiḥ jīv dravya–paryāyātmak vastu
hai. use sādi–sāntapanā aur anādi–anantapanā donoṁ ek hī apekṣāse nahīṁ kahe gaye haiṁ, bhinna–
bhinna apekṣāse kahe gaye haiṁ; sādi–sāntapanā kahā gayā hai vah paryāy–apekṣāse hai aur anādi–
anantapanā dravya–apekṣāse hai. isaliye is prakār jīvako sādi–sāntapanā tathā anādi–anantapanā
ekasāth barābar ghaṭit hotā hai.
nityānandasvarūp jīvadravya usīkā āśray karane yogya hai].. 54..
bhāvasya utpādam] asat bhāvakā utpād [kurvanti] karatī haiṁ.
te vyay kare sat bhāvano, utpād asat taṇo kare. 55.
Page 97 of 264
PDF/HTML Page 126 of 293
single page version
saducchedamasadutpattiṁ cānanubhavataḥ krameṇodīyamānāḥ nārakatiryaṅmanuṣyadevanāmaprakr̥tayaḥ
saducchedamasadutpādaṁ ca kurvaṁtīti.. 55..
juttā te jīvaguṇā bahusu ya atthesu vicchiṇṇā.. 56..
yuktāste jīvaguṇā bahuṣu cārtheṣu vistīrṇāḥ.. 56..
jis prakār samudrarūpase asatke utpād aur satke ucchedakā anubhav na karanevāle aise
ucched karatī haiṁ [arthāt avidyamān taraṁgake utpādameṁ aur vidyamān taraṁgake nāśameṁ nimitta banatī
hai], usī prakār jīvarūpase satke ucched aur asatke utpād anubhav na karanevāle aise jīvako
kramaśaḥ udayako prāpta hone vālī nārak–tiryaṁc–manuṣya–dev nāmakī [nāmakarmakī] prakr̥tiyān̐
[bhāvoṁsambandhī, paryāyoṁsambandhī] satkā ucched tathā asatkā utpād karatī haiṁ [arthāt vidyamān
paryāyake nāśameṁ aur avidyamān paryāyake utpādameṁ nimitta banatī haiṁ].. 55..
[jīvaguṇāḥ] [pān̐c] jīvaguṇ [–jīvake bhāv] haiṁ; [ca] aur [bahuṣu artheṣu vistīrṇāḥ] unheṁ
anek prakāroṁmeṁ vistr̥t kiyā jātā hai.
te pāṁc jīvaguṇ jāṇavā; bahu bhedamāṁ vistīrṇa che. 56.
Page 98 of 264
PDF/HTML Page 127 of 293
single page version
karmaṇāṁ phaladānasamarthatayodbhūtirudayaḥ, anudbhūtirupaśamaḥ, udbhūtyanudbhūtī kṣayopaśamaḥ,
aupaśamikaḥ, kṣayopaśamen yuktaḥ kṣāyopaśamikaḥ, kṣayeṇ yuktaḥ kṣāyikaḥ, pariṇāmen yuktaḥ pāriṇāmikaḥ.
ta ete pañca jīvaguṇāḥ. tatropādhicaturvidhatvanibaṁdhanāścatvāraḥ, svabhāvanibaṁdhan ekaḥ. ete
copādhibhedātsvarūpabhedācca bhidyamānā bahuṣvartheṣu vistāryaṁt iti.. 56..
karmokā
hai, kṣayopaśamase yukta vah ‘kṣāyopaśamik’ hai,
aur svarūpake bhedase bhed karane par, unheṁ anek prakāroṁmeṁ vistr̥t kiyā jātā hai.. 56..
2. atyanta viśleṣ = atyanta viyog; ātyaṁtik nivr̥tti.
3. ātmalābh = svarūpaprāpti; svarūpako dhāraṇ kar rakhanā; apaneko dhāraṇ kar rakhanā; astitva. [dravya apaneko
4. kṣayase yukta = kṣay sahit; kṣayake sāth sambandhavālā. [vyavahārase karmoke kṣayakī apekṣā jīvake jis bhāvameṁ
5. pariṇāmase yukta = pariṇāmamay; pariṇāmātmak; pariṇāmasvarūpa.
6. karmopādhikī cār prakārakī daśā [–uday, upaśam, kṣayopaśam aur kṣay] jinakā nimitta hai aise cār bhāv
bhāv haie.
Page 99 of 264
PDF/HTML Page 128 of 293
single page version
so tassa teṇ kattā havadi tti ya sāsaṇe paḍhidaṁ.. 57..
karma vedayamāno jīvo bhāvaṁ karoti yādraśakam.
sa tasya ten kartā bhavatīti ca śāsane paṭhitam.. 57..
bhāvaḥ kriyate, sa jīvastasya bhāvasya ten prakāreṇ kartā bhavatīti.. 57..
kartā hai–[iti ca] aisā [śāsane paṭhitam] śāsanameṁ kahā hai.
apanā karmarūp [kāryarūp] bhāv kiyā jātā hai. isaliye jo bhāv jis prakārase jīv dvārā kiyā
jātā hai, us bhāvakā us prakārase vah jīv kartā hai.. 57..
te bhāvano te jīv che kartā–kahyuṁ jinaśāsane. 57.
Page 100 of 264
PDF/HTML Page 129 of 293
single page version
khaiyaṁ khaovasamiyaṁ tamhā bhāvaṁ tu kammakadaṁ.. 58..
kṣāyikaḥ kṣāyopaśamikastasmādbhāvastu karmakr̥taḥ.. 58..
dravyakarmaṇāṁ nimittamātratvenaudayikādibhāvakartr̥tvamatroktam.
na khalu karmaṇā vinā jīvasyodayopaśamau kṣayakṣāyopaśamāvapi vidyete; tataḥ
[tasmāt tu] isaliye [bhāvaḥ] bhāv [–caturvidh jīvabhāv] [karmakr̥taḥ] karmakr̥t haiṁ.
kṣāyopaśamik, audayik yā aupaśamik bhāv karmakr̥t saṁmat karanā. pāriṇāmik bhāv to anādi–
ananta,
aupaśamik bhāvoṁke sambandhameṁ nimnoktānusār spaṣṭatā kī jātī haiḥ] kṣāyik bhāv, yadyapi svabhāvakī
vyaktirūp [–pragaṭatārūp] honese ananta [–anta rahit] hai tathāpi, karmakṣay dvārā utpanna honeke
pudgalakaram viṇ jīvane upaśam, uday, kṣāyik ane
kṣāyopaśamik na hoy, tethī karmakr̥t e bhāv che. 58.
Page 101 of 264
PDF/HTML Page 130 of 293
single page version
samucchidyamānatvāt karmakr̥t eveti.
ṇa kuṇadi attā kiṁci vi muttā aṇṇaṁ
na karotyātmā kiṁcidapi muktvānyat svakaṁ bhāvam.. 59..
kāraṇ sādi hai isaliye karmakr̥t hī kahā gayā hai. aupaśamik bhāv karmake upaśamase utpanna honeke
kāraṇ tathā anupaśamase naṣṭa honeke kāraṇ karmakr̥t hī hai. [is prakār audayikādi cār bhāvoṁko
karmakr̥t saṁmat karanā.]
uday ādi avasthāen̐ dravyakarmakī hī haiṁ, ‘pariṇām’ jisakā svarūp hai aisī ek avasthārūpase
avasthit jīvakī–pāriṇāmik bhāvarūp sthit jīvakī –ve cār avasthāen̐ nahīṁ haiṁ]; isaliye
udayādik dvārā utpanna honevāle ātmāke bhāvoṁko nimittamātrabhūt aisī us prakārakī avasthāoṁṁrūp
[dravyakarma] svayaṁ pariṇamit honeke kāraṇ dravyakarma bhī vyavahāranayase ātmāke bhāvoṁke katr̥tvako prāpta
hotā hai.. 58..
hai? [ātmā] kyoṁki ātmā to [svakaṁ bhāvaṁ muktvā] apane bhāvako choṛakar [anyat kiṁcit api]
anya kuch bhī [na karoti] nahīṁ karatā.
jīv to kadī karato nathī nij bhāv viṇ kaṁī anyane. 59.
Page 102 of 264
PDF/HTML Page 131 of 293
single page version
jīvastasya kartā na bhavati. na ca jīvasyākartr̥tvāmiṣyate. tataḥ pāriśeṣyeṇ dravyakarmaṇaḥ kartāpadyate.
tattu katham? yato niścayanayenātmā svaṁ bhāvamujjhitvā nānyatkimapi karotīti.. 59..
ṇa du tesiṁ khalu kattā ṇa viṇā bhūdā du
na tu teṣāṁ khalu kartā na vinā bhūtāstu kartāram.. 60..
mānya] nahīṁ hai. isaliye, śeṣ yah rahā ki jīv dravyakarmakā kartā honā cāhiye. lekin vah to
kaise ho sakatā hai? kyoṁki niścayanayase ātmā apane bhāvako choṛakar anya kuch bhī nahīṁ karatā.
[is prakār pūrvapakṣa upasthit kiyā gayā] .. 59..
hai; [na tu kartāram vinā bhūtāḥ] kartāke binā hote haiṁ aisā bhī nahīṁ hai.
re! bhāv karmanimitta che ne karma bhāvanimitta che,
anyonya nahi kartā khare; kartā vinā nahi thāy che. 60.
Page 103 of 264
PDF/HTML Page 132 of 293
single page version
jīvapariṇāmānāṁ jīvaḥ kartā, karmapariṇāmānāṁ karma kartr̥ iti.. 60..
na hi pudgalakarmaṇāmiti jinavacanaṁ jñātavyam.. 61..
karmakā jīvabhāv kartā hai. ve [jīvabhāv aur dravyakarma] kartāke binā hote haiṁ aisā bhī nahīṁ hai;
kyoṁki niścayase jīvapariṇāmoṁkā jīv kartā hai aur karmapariṇāmoṁkā karma [–pudgal] kartā hai..
60..
nahīṁ; [iti] aisā [jinavacanaṁ] jinavacan [jñātavyam] jānanā.
kartā na pudgalakarmano; –upadeś jinano jāṇavo. 61.
Page 104 of 264
PDF/HTML Page 133 of 293
single page version
jīvo vi ya tārisao kammasahāveṇ
jīvo‘pi ca tādraśakaḥ karmasvabhāven bhāvena.. 62..
laṁbanādupāttāpādānatvam, upajāyamānapariṇāmarūpakarmaṇāśrīyamāṇatvādupoḍhasaṁpradānatvam, ādhīy–
mānapariṇāmādhāratvādgr̥hītādhikaraṇatvaṁ, svayamev ṣaṭkārakīrūpeṇ vyavatiṣṭhamānaṁ na kārakāṁtaram–
pekṣate.
[–audayikādi bhāvase] [samyak ātmānam] barābar apaneko karatā hai.
karmatvapariṇāmarūpase karmapanekā anubhav karatā huā, [4] pūrva bhāvakā nāś ho jāne par bhī dhruvatvako
avalamban karanese jisane apādānapaneko prāpta kiyā hai aisā, [5] utpanna hone vāle pariṇāmarūp
karma dvārā samāśrit honese [arthāt utpanna hone vāle pariṇāmarūp kārya apaneko
ātmāy karmasvabhāvarūp nij bhāvathī nijane kare. 62.
Page 105 of 264
PDF/HTML Page 134 of 293
single page version
dhruvatvālaṁbanādupāttāpādānatvam, upajāyamānabhāvaparyāyarūpakarmaṇāśrīyamāṇatvādupoḍh–saṁpradānatva;,
ādhīyamānabhāvaparyāyādhāratvādgr̥hītādhikaraṇatvaḥ, svayamev ṣaṭkārakīrūpeṇ vyavatiṣṭhamāno na
kārakāṁtaramapekṣate. ataḥ karmaṇaḥ karturnāsti jīvaḥ kartā, jīvasya karturnāsti karma kartr̥ niścayeneti..
62..
grahaṇ kiyā hai aisā – svayamev ṣaṭkārakarūpase vartatā huā anya kārakakī apekṣā nahīṁ rakhatā.
bhāvaparyāyarūpase karmapanekā anubhav karatā huā, [4] pūrva bhāvaparyāyakā nāś hone par dhruvatvakā
avalamban karanese jisane apādānapaneko prāpta kiyā hai aisā, [5] utpanna hone vāle bhāvaparyāyarūp
karma dvārā samāśrit honese [arthāt utpanna hone vālā bhāvaparyāyarūp kārya apaneko diyā jānese]
sampradānapaneko prāpta aur [6] dhāraṇ kī huī bhāvaparyāyakā ādhār honese jisane adhikaraṇapaneko
grahaṇ kiyā hai aisā – svayamev ṣaṭkārakarūpase vartatā huā anya kārakakī apekṣā nahīṁ rakhatā.
prāpta karatā – pahun̐catā honese dravyakarma karma hai, athavā dravyakarmase svayaṁ abhinna honese pudgal svayaṁ
hī karma [–kārya] hai; [4] apanemese pūrva pariṇāmakā vyay karake dravyakarmarūp pariṇām karatā honese
aur pudgaladravyarūpase dhruv rahatā honese pudgal svayaṁ hī apādān hai; [5] apaneko dravyakarmarūp
pariṇām detā honese pudgal svayaṁ hī sampradān hai; [6] apanemeṁ arthāt apane ādhārase dravyakarma
karatā honese pudgal svayaṁ hī adhikaraṇ hai.
Page 106 of 264
PDF/HTML Page 135 of 293
single page version
kidh tassa phalaṁ bhujadi appā kammaṁ ca dedi
kaṁth tasya phalaṁ bhuḍkte ātmā karma ca dadāti phalam.. 63..
prāpta karatā– pahun̐catā honese jīvabhāv karma hai, athavā jīvabhāvase svayaṁ abhinna honese jīv svayaṁ hī
karma hai; [4] apanemeṁse pūrva bhāvakā vyay karake [navīn] jīvabhāv karatā honese aur jīvadravyarūpase
dhruv rahanese jīv svayaṁ hī apādān hai; [5] apaneko jīvabhāv detā honese jīv svayaṁ hī sampradān
hai; [6] apanemeṁ arthāt apane ādhārase jīvabhāv karatā honese jīv svayaṁ hī adhikaraṇ hai.
tathā jīvakī audayikādi bhāvarūpase pariṇamit honekī kriyāmeṁ vāstavameṁ jīv svayaṁ hī chah
kārakarūpase vartatā hai isaliye use anya kārakoṁkī apekṣā nahīṁ hai. pudgalakī aur jīvakī uparokta
kriyāen̐ ek hī kālameṁ vartatī hai tathāpi paudgalik kriyāmeṁ vartate hue pudgalake chah kārak
jīvakārakoṁse bilakul bhinna aur nirapekṣa haiṁ tathā jīvabhāvarūp kriyāmeṁ vartate hue jīvake chah kārak
pudgalakārakoṁse bilakul bhinna aur nirapekṣa haiṁ. vāstavameṁ kisī dravyake kārakoṁko kisī anya dravyake
kārakoṁkī apekṣā nahīṁ hotī.. 62..
kyam karma phaḷ de jīvane? kyam jīv te phaḷ bhogave? 63.
Page 107 of 264
PDF/HTML Page 136 of 293
single page version
ath siddhāṁtasutrāṇi–
[ca] aur [ātmā] ātmā [tasya phalaṁ bhuḍkte] usakā phal kyoṁ bhogegā?
jīvako phal kyoṁ degā aur jīv apanese nahīṁ kiye gaye karmake phalakoe kyoṁ bhogegā? jīvase nahīṁ
kiyā karma jīvako phal de aur jīv us phalako bhoge yah kisī prakār nyāyayukta nahīṁ hai.
avagāḍh gāḍh bharel che sarvatra pudgalakāyathī
ā lok bādar–sukṣmathī, vidhavidh anaṁtānaṁtathī. 64.
Page 108 of 264
PDF/HTML Page 137 of 293
single page version
sukṣmairbādaraiścānaṁtānaṁtairvividhaiḥ.. 64..
gacchaṁti kammabhāvaṁ aṇṇoṇṇāgāhamavagāḍhā.. 65..
gacchanti karmabhāvamanyonyāvagāhāvagāḍhā.. 65..
is prakār, ‘karma’ karmako hī karatā hai aur ātmā ātmāko hī karatā hai’ is bātameṁ pūrvokta doṣ
ānese yah bāt ghaṭit nahīṁ hotī – is prakār yahān̐ pūrvapakṣa upasthit kiyā gayā hai.. 63..
[avagāḍhagāḍhanicitaḥ] [viśiṣṭa rītise] avagāhit hokar gārḥ bharā huā hai.
jahān̐ ātmā hai vahān̐, binā lāye hī [kahīṁse lāye binā hī], ve sthit haiṁ.. 64..
karmatvarūpe pariṇame anyonya–avagāhit thaī. 65.
Page 109 of 264
PDF/HTML Page 138 of 293
single page version
ātmā hi saṁsārāvasthāyāṁ pāriṇāmikacaitanyasvabhāvamaparityajannevānādibaṁdhanabaddhatvād–
bhāvamārabhate, tatra tadā tamev nimittīkr̥tya jīvapradeśeṣu parasparāvagāhenānupraviṣṭā svabhāvairev pudgalāḥ
karmabhāvamāpadyaṁt iti.. 65..
akadā parehiṁ diṭṭhā tah kammāṇaṁ
akr̥tā parairdraṣṭā tathā karmaṇāṁ vijānīhi.. 66..
[anyonyāvagāhāvagāḍhāḥ] jīvameṁ [viśiṣṭa prakārase] anyonya–avagāharūpase praviṣṭa hue [karmabhāvam
gacchanti] karmabhāvako prāpta hote haiṁ.
rāgarūp yā dveṣarūp aise apane bhāvako karatā hai. vahān̐ aur us samay usī bhāvako nimitta banākar
pudgal apane bhāvoṁse hī jīvake pradeśoṁmeṁ [viśiṣṭatāpūrvak] paraspar avagāharūpase praviṣṭa hue
karmabhāvako prāpta hote haiṁ.
prakārase paraspar– avagāharūpase praviṣṭa hue karmapaneko prāpta hote haiṁ.
parathī akr̥t, te rīt jāṇo vividhatā karmo taṇī. 66.
Page 110 of 264
PDF/HTML Page 139 of 293
single page version
bhirbahubhiḥ prakāraiḥ karmāṇyapi kaṁrtrataranirapekṣāṇyevotpadyaṁte iti.. 66..
kāle vijujjamāṇā sahadukkhaṁ diṁti bhuṁjaṁti.. 67..
kāle viyujyamānāḥ sukhaduḥkhaṁ dadati bhuñjanti.. 67..
[tathā] usī prakār [karmaṇāṁ] karmoṁkī bahuprakāratā [vijānīhi] parase akr̥t jāno.
hote haiṁ, usī prakār apaneko yogya jīv–pariṇāmakī upalabdhi hone par, jñānāvaraṇādi anek
prakārake karma bhī anya kartākī apekṣāke binā hī utpanna hote haiṁ.
kāḷe viyog lahe tadā sukhaduḥkh āpe–bhogave. 67.
Page 111 of 264
PDF/HTML Page 140 of 293
single page version
pr̥thak hone par [sukhaduḥkhaṁ dadati bhuñjanti] sukhaduḥkh dete haiṁ aur bhogate haiṁ [arthāt pudgalakāy
sukhaduḥkh dete haiṁ aur jīv bhogate haiṁ].
jīvakoe phal detā hai aur jīv use bhogatā hai’ yah bāt bhī vyavahārase ghaṭit hotī hai] aisā yahān̐
kahā hai.
jīv use bhogate haiṁ]– uday pākar khir jānevāle pudgalakāy sukhaduḥkharūp ātmapariṇāmoṁke