Page 72 of 264
PDF/HTML Page 101 of 293
single page version
chetaya.nte. anye tu prakR^iShTataramohamalImasenApi prakR^iShTaj~nAnAvaraNamudritAnubhAven chetak–svabhAven
manAgvIryA.ntarAyakShayopashamAsAditakAryakAraNasAmarthyAH sukhaduHkharUpakarmaphalAnubhavan–sa.nvalitamapi
kAryamev prAdhAnyen chetaya.nte. anyatare
vIryA api nirjIrNakarmaphalatvAdatya.nt–
hI pradhAnataH chetate hai.n, kyo.nki unakA ati prakR^iShTa vIryAntarAyase kArya karanekA [–karmachetanArUp
pariNamit honekA] sAmarthya naShTa gayA hai.
mishritarUpasee bhI – ‘kArya’ ko hI pradhAnataH chetate hai.n, kyo.nki unho.nne alpa vIryA.ntarAyake kShayopashamase
1. chetayitR^itva = chetayitApanA; chetanevAlApanA ; chetakapanA.
2. karmachetanAvAle jIvako j~nAnAvaraN ‘prakR^iShTa’ hotA hai aur karmaphalachetanAvAleko ‘ati prakR^iShTa’ hotA hai.
3. kArya = [jIv dvArA] kiyA jAtA ho vah; ichChApUrvak iShTAniShTa vikalparUp karma. [jin jIvo.nko vIryakA
karmachetanArUpase pariNamit hote hai.n. vah karmachetanA karmaphalachetanAse mishrit hotI hai.]
Page 73 of 264
PDF/HTML Page 102 of 293
single page version
pANittamadikka.ntA
prANitvamatikrA.ntAH j~nAna.n vi.ndanti te jIvAH.. 39..
dvArA ‘j~nAn’ ko hI – ki jo j~nAn apanese
sukhaduHkharUp] karmaphal nirjarit ho gayA hai aur atyanta
aur [prANitvam atikrA.ntAH] jo prANitvakA [–prANo.nkA] atikram kar gaye hai.n [te jIvAH] ve jIv
[j~nAna.n] j~nAnako [vi.ndanti] vedate hai.n.
2. kR^itakR^itya = kR^itakArya. [paripUrNa j~nAnavAle AtmA atyanta kR^itakArya hai.n isaliye, yadyapi unhe.n ana.nt vIrya pragaT
huA hai tathApi, unakA vIrya kAryachetanAko [karmachetanAko] nahI.n rachatA, [aur vikArI sukhaduHkh vinaShTa ho gaye
hai.n isaliye unakA vIrya karmaphal chetaneAko bhI nahI.n rachatA,] j~nAnachetanAko hI rachatA hai.]
prANitvathI atikrAnta je te jIv vede j~nAnane. 39.
Page 74 of 264
PDF/HTML Page 103 of 293
single page version
chetaya.nte anubhavanti upalabha.nte vi.nda.ntItyekArthAshchetanAnubhUtyupalabdhivedanAnAmekArthatvAt. tatra sthAvarAH
karmaphala.n chetaya.nte, trasAH kArya.n chetaya.nte, kevalaj~nAninoj~nAna.n chetaya.nt iti.. 39..
jIvassa savvakAla.n aNaNNabhUda.n viyANIhi.. 40..
jIvasya sarvakAlamananyabhUta.n vijAnIhi.. 40..
karmaphalako chetate hai.n, tras kAryako chetate hai.n, kevalaj~nAnI j~nAnako chetate hai.n.
sakatI haie; unakA yahA.N niShedh nahI.n samajhanA, mAtra vivakShAbhed hai aisA samajhanA chAhiye.
jIvadravyane te sarva kAL ananyarUpe jANavo. 40
Page 75 of 264
PDF/HTML Page 104 of 293
single page version
visheShagrAhi j~nAna.n, sAmAnyagrAhi darshanam. upayogashcha sarvadA jIvAdapR^ithagbhUt ev,
ekAstitvanirvR^ittatvAditi.. 40..
AbhiNisudodhimaNakevalANi NANANi pa.nchabheyANi.
kumatishrutavibha~N.hgAni cha trINyapi j~nAnaiH sa.nyuktAni.. 41..
ananyarUpase [vijAnIhi] jAno.
j~nAn hai aur sAmAnyako grahaN karanevAlA darshan hai [arthAt visheSh jisame.n pratibhAsit ho vah j~nAn
hai aur sAmAnya jisame.n pratibhAsit ho vah darshan hai]. aur upayog sarvadA jIvase
aur kumati, kushrut aur vibha.ng–[trINi api] yah tIn [aj~nAn] bhI [j~nAnaiH] [pA.Nch] j~nAnake sAth
[sa.nyuktAni] sa.nyukta kiye gaye hai.n. [is prakAr j~nAnopayogake ATh bhed hai.n.]
Page 76 of 264
PDF/HTML Page 105 of 293
single page version
khalvanAdij~nAnAvaraNakarmAvachChannapradeshaH san, yattadAvaraNakShayopashamAdindri–yAnindriyAvalambAchcha
mUrtAmUrtadravya.n vikala.n visheSheNAvabudhyate tadAbhinibodhikaj~nAnam, yattadA–
varaNakShayopashamAdanindriyAvala.nbAchcha mUrtAmUrtadravya.n vikala.n visheSheNAvabudhyate tat shrutaj~nAnam,
yattadAvaraNakShayopashamAdev mUrtadravya.n vikala.n visheSheNAvabudhyate tadavadhij~nAnam, yattadA–varaNakShayopashamAdev
bhedo.nke] nAmakA kathan hai.
pradeshavAlA vartatA huA, [1] us prakArake [arthAt matij~nAnake] AvaraNake kShayopashamase aur
indriy–manake avalambanase mUrta–amUrta dravyakA
avalambanase mUrta–amUrta dravyakA vikalarUpase visheShataH avabodhan karatA hai vah shrutaj~nAn hai, [3] us
prakArake AvaraNake kShayopashamase hI mUrta dravyakA vikalarUpase visheShataH avabodhan karatA hai vah
avadhij~nAn hai, [4] us prakArake AvaraNake kShayopashamase hI paramanogat [–dUsaro.nke manake sAth
sambandhavAle] mUrta dravyakA vikalarUpase visheShataH avabodhan karatA hai vah manaHparyayaj~nAn hai, [5]
samasta AvaraNake atyanta kShayase, keval hI [–AtmA akelA hI], mUrta–amUrta dravyakA sakalarUpase
2. visheShataH avabodhan karanA = jAnanA. [visheSh avabodh arthAt visheSh pratibhAs so j~nAn hai.]
Page 77 of 264
PDF/HTML Page 106 of 293
single page version
shrutaj~nAnamev kushrutaj~nAnam, mithyAdarshanodayasahacharitamavadhij~nAnamev vibha~N.hgaj~nAnamiti svarUpAbhidhAnam.
ittha.n matij~nAnAdij~nAnopayogAShTaka.n vyAkhyAtam.. 41..
Abhinibodhikaj~nAn hI kumatij~nAn hai, [7] mithyAdarshanake udayake sAthakA shrutaj~nAn hI kushrutaj~nAn hai,
[8] mithyAdarshanake udayake sAthakA avadhij~nAn hI vibha.ngaj~nAn hai. – is prakAr [j~nAnopayogake
bhedo.nke] svarUpakA kathan hai.
nishchayanayase akhaNDa–ek–vishuddhaj~nAnamay aisA yah AtmA vyavahAranayase sa.nsArAvasthAme.n karmAvR^itta
vikalparUpase jo jAnatA hai vah matij~nAn hai. vah tIn prakArakA haiH upalabdhirUp, bhAvanArUp aur
upayogarUpa. matij~nAnAvaraNake kShayopashamase janit arthagrahaNashakti [–padArthako jAnanekI shakti] vah
upalabdhi hai, jAne hue padArthakA punaH punaH chi.ntan vah bhAvanA hai aur ‘yah kAlA hai,’ ‘yah pIlA hai
’ ityAdirUpase arthagrahaNavyApAr [–padArthako jAnanekA vyApAr] vah upayog hai. usI prakAr vah
[matij~nAn] avagrah, IhA, avAy aur dhAraNArUp bhedo.n dvArA athavA koShThabuddhi, bIjabuddhi,
padAnusArIbuddhi tathA sa.nbhinnashrotR^itAbuddhi aise bhedo.n dvArA chAr prakArakA hai. [yahA.N, aisA tAtparya grahaN
karanA chAhiye ki nirvikAr shuddha anubhUtike prati abhimukh jo matij~nAn vahI upAdeyabhUt ananta
sukhakA sAdhak honese nishchayase upAdey hai, usake sAdhanabhUt bahira.ng matij~nAn to vyavahArase upAdey
hai.]
Page 78 of 264
PDF/HTML Page 107 of 293
single page version
nayarUp hai. ‘upayog’ shabdase yahA.N vastuko grahaN karanevAlA pramAN samajhanA chAhiye arthAt sampUrNa
vastuko jAnanevAlA j~nAn samajhanA chAhiye aur ‘nay’ shabdase vastuke [guNaparyAyarUp] ek deshako
grahaN karanevAlA aisA j~nAtAkA abhiprAy samajhanA chAhiye. [yahA.N aisA tAtparya grahaN karanA chAhiye
ki vishuddhaj~nAnadarshan jisakA svabhAv hai aise shuddha Atmatattvake samyak shraddhAn–j~nAn–anucharaNarUp
abhedaratnatrayAtmak jo bhAvashrut vahI upAdeyabhUt paramAtmatattvakA sAdhak honese nishchayase upAdey hai
kintu usake sAdhanabhUt bahira.ng shrutaj~nAn to vyavahArase upAdey hai.]
avadhij~nAn deshAvadhi, paramAvadhi aur sarvAvadhi aise bhedo.n dvArA tIn prakArase hai. usame.n, paramAvadhi aur
sarvAvadhi chaitanyake uChalanese bharapUr AnandarUp paramasukhAmR^itake rasAsvAdarUp samarasIbhAvase pariNat
charamadehI tapodhano.nko hotA hai. tIno.n prakArake avadhij~nAn nishchayase vishiShTa samyaktvAdi guNase hote
hai.n. devo.n aur nArako.nke honevAle bhavapratyayI jo avadhij~nAn vah niyamase deshAvadhi hI hotA hai.
yah AtmA, manaHparyayaj~nAnAvaraNakA kShayopasham hone par, paramanogat mUrta vastuko jo
do prakArakA hai. vahA.N, vipulamati manaHparyayaj~nAn parake manavachanakAy sambandhI padArtho.nko, vakra tathA
avakra dono.nko, jAnatA hai aur R^ijumati manaHparyayaj~nAn to R^ijuko [avakrako] hI jAnatA hai.
nirvikAr AtmAkI upalabdhi aur bhAvanA sahit charamadehI muniyo.nko vipulamati manaHparyayaj~nAn hotA
hai. yah dono.n manaHparyayaj~nAn vItarAg Atmatattvake samyak shraddhAn–j~nAn–anuShThAnakI bhAvanA sahit,
pandrah pramAd rahit apramatta muniko upayogame.n–vishuddha pariNAmame.n–utpanna hote hai.n. yahA.N manaHparyayaj~nAnake
utpAdakAlame.n hI apramattapanekA niyam hai, phir pramattapaneme.n bhI vah sa.nbhavit hotA hai.
Page 79 of 264
PDF/HTML Page 108 of 293
single page version
aNidhaNamaNa.ntavisaya.n kevaliya.n chAvi paNNatta.n.. 42..
pariNamit hotA hai tathApi vah shrutaj~nAn gaNadharadev Adiko hI hotA hai, kevalIbhagavanto.nko to
kevalaj~nAn hI hotA hai. punashcha, kevalIbhagavanto.nko shrutaj~nAn nahI.n hai itanA hI nahI.n, kintu unhe.n
j~nAn–aj~nAn bhI nahI.n hai arthAt unhe.n kisI viShayakA j~nAn tathA kisI viShayakA aj~nAn ho aisA bhI
nahI.n hai – sarva viShayo.nkA j~nAn hI hotA hai; athavA, unhe.n mati–j~nAnAdi anek bhedavAlA j~nAn nahI.n
hai – ek kevalaj~nAn hI hai.
karanese] us–us kAl duHnay aur duHpramAN hote hai.n. [mithyAdarshanake sadbhAvame.n vartatA huA
matij~nAn vah kumatij~nAn hai, shrutaj~nAn vah kushrutaj~nAn hai, avadhij~nAn vah vibha.ngaj~nAn hai; usake
sadbhAvame.n vartate hue nay ve duHnay hai.n aur pramAN vah duHpramAN hai.] isaliye aisA bhAvArtha samajhanA
chAhiye ki nirvikAr shuddha AtmAkI anubhUtisvarUp nishchay samyaktva upAdeyahai.
niHsImaviShay anidhan kevaLarUp bhed kahel Che. 42.
Page 80 of 264
PDF/HTML Page 109 of 293
single page version
anidhanamana.ntaviShaya.n kaivalya.n chApi praj~naptam.. 42..
yattadAvaraNakShayopashamAchchakShurindriyAvalambAchcha mUrtadravya.n vikala.n sAmAnye
hai aisA [anidhanam] avinAshI [kaivalya.n] kevaladarshan [praj~naptam] – aise chAr bhedavAlA kahA hai.
pradesho.nvAlA vartatA huA, [1] us prakArake [arthAt chakShudarshanake] AvaraNake kShayopashamase aur chakShu–
indriyake avalambanase mUrta dravyako vikalarUpase
Page 81 of 264
PDF/HTML Page 110 of 293
single page version
mUrtadravya.n vikala.n sAmAnyenAvabudhyate tadachakShurdarshanam, yattadAvaraNakShayopashamAdev mUrtadravya.n vikala.n
sAmAnyenAvabudhyate tadavadhidarshanam, yatsakalAvaraNAtya.ntakShaye keval ev mUrtAmUrtadravya.n sakala.n
sAmAnyenAvabudhyate tatsvAbhAvika.n kevaladarshanamiti svarUpAbhidhAnam.. 42..
tamhA du vissarUva.n bhaNiya.n daviyatti NANIhi.n.. 43..
tasmAttu vishvarUpa.n bhaNita.n dravyamiti j~nAnibhiH.. 43..
vah chakShudarshan hai, [2] us prakArake AvaraNake kShayopashamase tathA chakShuke atirikta sheSh chAr indrayo.n.n.n
aur manake avalambanase mUrta–amUrta dravyako vikarUpase sAmAnyataH avabodhan karatA hai vah achakShudarshan
haie, [3] us prakArake AvaraNake kShayopashamase hI mUrta dravyako vikarUpase sAmAnyataH avabodhan karatA
hai vah avadhidarshan hai, [4] samasta AvaraNake atyanta kShayase, keval hI [–AtmA akelA hI],
mUrta–amUrta dravyako sakalarUpasee sAmAnyataH avabodhan karatA hai vah svAbhAvik kevaladarshan hai. –is
prakAr [darshanopayogake bhedo.nke] svarUpakA kathan hai.. 42..
j~nAniyo.nne [dravya.n] dravyako [vishvarUpam iti bhaNitam] vishvarUp [–anekarUp] kahA hai.
te kAraNe to vishvarUp kahyu.n daravane j~nAnIe. 43.
Page 82 of 264
PDF/HTML Page 111 of 293
single page version
tvenaikabhAvatvAt. na chaivamuchyamAnepyekasminnAtmanyAbhinibodhikAdInyanekAni j~nAnAni virudhya.nte,
dravyasya vishvarUpatvAt. dravya.n hi sahakramapravR^ittAna.ntaguNaparyAyAdhAratayAna.ntarUpatvAdekamapi vishva–
rUpamabhidhIyat iti.. 43..
davvANa.ntiyamadhavA
dravyAna.ntyamathavA dravyAbhAva.n prakR^irvanti.. 44..
dono.nko ekadravyapanA hai, dono.nke abhinna pradesh honese dono.nko ekakShetrapanA hai, dono.n ek samayamee.n rache
jAte honese dono.nko ekakAlapanA hai, dono.nkA ek svabhAv honese dono.nko ekabhAvapanA hai. kintu
aisA kahA jAne par bhI, ek AtmAme.n Abhinibodhik [–mati] Adi anek j~nAn virodh nahI.n pAte,
kyo.nki dravya vishvarUp hai. dravya vAstavame.n sahavartI aur kramavartI aise ananta guNo.n tathA paryAyo.nkA
AdhAr honeke kAraN anantarUpavAlA honese, ek hone par bhI,
[athavA] athavA [dravyAbhAva.n] dravyakA abhAv [prakurvanti] ho.
anek j~nAnAtmak honeme.n virodh nahI.n hai.]
to thAy dravya–anantatA vA thAy nAsti dravyanI. 44.
Page 83 of 264
PDF/HTML Page 112 of 293
single page version
yatrAshritAstadrravyam. tadapi anyachchedguNebhyaH. punarapi guNAH kvachidAshritAH. yatrAshritAH tadrravyam.
tadapyanyadev guNebhyaH. eva.n dravyasya guNebhyo bhede bhavati dravyA na.ntyam. dravya.n hi guNAnA.n samudAyaH.
guNAshchedanye samudAyAt, ko nAm samudAyaH. ev guNAnA.n dravyAdbhede bhavati dravyAbhAv iti.. 44..
nechChanti nishchayaj~nAstadviparIta.n hi vA teShAm.. 45..
Ashrit ho.n vah dravya hotA hai. vah yadi guNo.nse anya ho to– phir bhI guN kisIke Ashrit ho.nge;
[ve] jisake Ashrit ho.n vah dravya hotA hai. vah bhI guNose anya hI ho.–– is prakAr, yadi
dravyakA guNo.nse bhinnatva ho to, dravyakI anantatA ho.
kahA.Nse ghaTit hogA?] is prakAr, yadi guNo.nkA dravyase bhinnatva ho to, dravyakA abhAv ho.. 44..
anyapanA [vA] yA [tadviparIta.n] [vibhaktapanerUp] ananyapanA [na ichChanti] nahI.n mAnate.
paN tyA.n vibhakta ananyatA vA anyatA nahi mAnya Che. 45.
Page 84 of 264
PDF/HTML Page 113 of 293
single page version
tathaikasya paramANostadvartinA.n sparsharasaga.ndhavarNAdiguNAnA.n chAvibhaktapradeshatvAdananyatvam. yathA
tvatya.ntaviprakR^iShTayoH sahyavi.ndhyayoratya.ntasannikR^iShTayoshcha mishritayostoyapayasorvibhaktapradeshatvalakShaN–
manyatvamananyatva.n cha, na tathA dravyaguNAnA.n vibhaktapradeshatvAbhAvAdanyatvamananyatva.n cheti.. 45..
vah spaShTa samajhAyA jAtA haiH– jis prakAr ek paramANuko ek svapradeshake sAth avibhaktapanA honese
ananyapanA hai, usI prakAr ek paramANuko tathA usame.n rahanevAle sparsha–ras–ga.ndh–varNa Adi guNo.nko
avibhakta pradesh honese [avibhakta–pradeshatvasvarUp] ananyapanA hai; parantu jis prakAr atyanta dUr aise
[vibhaktapradeshatvasvarUp] anyapanA tathA [vibhaktapradeshatvasvarUp] ananyapanA nahI.n hai.. 45..
2. atyanta dUr sthit sahya aur vi.ndhya nAmake parvato.nko bhinnapradeshatvasvarUp anyapanA hai.
Page 85 of 264
PDF/HTML Page 114 of 293
single page version
te tesimaNaNNatte aNNatte chAvi
te teShAmananyatve anyatve chApi vidya.nte.. 46..
yathA devadattasya gaurityanyatve ShaShThIvyapadeshaH, tathA vR^ikShasya shAkhA dravyasya guNA ityananyatve.api.
ghaTabhAva.n svaya.n sven svasmai svasmAt svasmin karotItyAtmAtmAnamAtmanAtmane Atman Atmani
guNo.nke [anyatve] anyapaneme.n [ananyatve cha api] tathA ananyapaneme.n bhI [vidya.nte] ho sakate hai.n.
TIkAH–
jis prakAr‘devadatta phalako a.nkush dvArA dhanadattake liyee vR^ikSha parase bagIcheme.n to.DtA hai’ aise anyapaneme.n
kArakavyapadesh hotA haie, usI prakAr
AtmAme.n jAnatA hai’ aise ananyapaneme.n bhI [kArakavyapadesh] hotA haie. jis prakAr ‘U.Nche devadattakI
U.NchI gAy’ aisA anyapaneme.n sa.nsthAn hotA haie, usI prakAr ‘vishAl vR^ikShakA vishAl shAkhAsamudAy’,
mUrta dravyake mUrta guN’ aise ananyapaneme.n bhI [sa.nsthAn] hotA haie. jis prakAr ‘ek devadattakI das
aisA kuCh nahI.n hai; jahA.N abhed ho vahA.N bhI ve ghaTit hote hai.n. isaliye dravya–guNo.nme.n jo vyapadesh Adi hote hai.n ve
kahI.n ekAntase dravya–guNo.nke bhedako siddha nahI.n karate.]
vyapadesh ne sa.nsthAn, sa.nkhyA, viShay bahu ye hoy Che;
te temanA anyatva tem ananyatAmA.n paN ghaTe. 46.
Page 86 of 264
PDF/HTML Page 115 of 293
single page version
jAnAtItyananyatve.api. yathA prA.nshordevadattasya prA.nshurgaurityanyatve sa.nsthAna.n, tathA prA.nshorvR^ikShasya prA.nshuH
shAkhAbharo mUrtadravyasya mUrtA guNA ityananyatve.api. yathaikasya devadattasya dash gAv ityanyatve sa.nkhyA,
tathaikasya vR^ikShasya dash shAkhAH ekasya dravyasyAna.ntA guNA ityananyatve.api. yathA goShThe gAv ityanyatve
viShayaH, tathA vR^ikShe shAkhAH dravye guNA ityananyatve.api. tato na vyapadeshAdayo dravyaguNAnA.n vastutven bheda.n
sAdhaya.ntIti.. 46..
bhaNNa.nti tah pudhatta.n eyatta.n chAvi tachchaNhU.. 47..
bhaNa.nti tathA pR^ithaktvamekatva.n chApi tattvaj~nAH.. 47..
guN’ aise ananyapaneme.n bhI [sa.nkhyA] hotI hai. jis prakAr ‘bA.Dee me.n gAye.n’ aise anyapaneme.n viShay [–
AdhAr] hotA hai, usI prakAr ‘vR^ikShame.n shAkhAye.n’, ‘dravyame.n guN’ aise ananyapaneme.n bhI [viShay] hotA
hai. isaliye [aisA samajhanA chAhiye ki] vyapadesh Adi, dravya–guNo.nme.n vasturUpase bhed siddha nahI.n
karate.. 46..
kahA jAtA hai, [tathA] usI prakAr [tattvaj~nAH] tattvaj~na [pR^ithaktvam] pR^ithaktva [cha api] tathA
[ekatvam] ekatvako kahate hai.n.
te rIt tattvaj~no kahe ekatva tem pR^ithaktvane. 47.
Page 87 of 264
PDF/HTML Page 116 of 293
single page version
vyapadesha.n pR^ithaktvaprakAreN kurute, yathA cha j~nAnamabhinnAstitvanirvR^ittamabhinnAstitvanirvR^ittasyAbhinna–
sa.nsthAnamabhinnasa.nsthAnasyAbhinnasa.nkhyamabhinnasa.nkhyasyAbhinnaviShayalabdhavR^ittikamabhinnaviShayalabdhavR^ittikasya
puruShasya j~nAnIti vyapadeshamekatvaprakAreN kurute; tathAnyatrApi. yatra dravyasya bheden vyapadeshAdiH tatra
pR^ithaktva.n, yatrAbheden tatraikatvamiti.. 47..
doNha.n achedaNatta.n pasajadi samma.n jiNAvamada.n.. 48..
dvayorachetanatva.n prasajati samyag jinAvamatam.. 48..
sa.nkhyAvAle aur [4] bhinna viShayame.n sthit aise puruShako ‘dhanI’ aisA vyapadesh pR^ithaktvaprakArase karatA
hai.n, tathA jis prakAr [1] abhinna astitvase rachit, [2] abhinna sa.nsthAnavAlA, [3] abhinna
sa.nkhyAvAlA aur [4] abhinna viShayame.n sthit aisA j~nAn [1] abhinna astitvase rachit, [2] abhinna
sa.nsthAnavAle, [3] abhinna sa.nkhyAvAle aur [4] abhinna viShayame.n sthit aise puruShako ‘j~nAnI’ aisA
vyapadesh ekatvaprakArase karatA hai, usI prakAr anyatra bhI samajhanA chAhiye. jahA.N dravyake bhedase
vyapadesh Adi ho.n vahA.N pR^ithaktva hai, jahA.N [dravyake] abhedase [vyapadesh Adi] ho.n vahA.N ekatva hai..
47..
[achetanatva.n prasajati] achetanapanekA prasa.ng Aye– [samyag jinAvamatam] jo ki jino.nko samyak
prakArase asa.nmat hai.
banne achetanatA lahe–jinadevane nahi mAnya je. 48.
Page 88 of 264
PDF/HTML Page 117 of 293
single page version
devadattarahitaparashuvattatkartR^itvavyApArAsamarthatvAdachetayamAnamachetanamev syAt. na cha j~nAnaj~nAnino–
ryutasiddhayossa.nyogen chetanatva.n dravyasya nirvisheShasya guNAnA.n nirAshrayANA.n shUnyatvAditi.. 48..
binA, devadatta rahit kulhA.DIkI bhA.Nti, apane
hote hai.n.. 48..
achetanatva A jAyegA.]
achetanapanA A jAvegA.]
j~nAnake sAth yukta hokar AtmA ‘j~nAnavAlA [–j~nAnI]’ hotA hai aisA bhI nahI.n hai. laka.DI aur manuShyakI
bhA.Nti j~nAn aur AtmA kabhI pR^ithak ho.nge hI kaise? visheSharahit dravya ho hI nahI.n sakatA, isaliye j~nAn rahit
AtmA kaisA? aur Ashray binA guN ho hI nahI.n sakatA, isaliye AtmAke binA j~nAn kaisA? isaliye
‘laka.DI’ aur ‘laka.DIvAle’kI bhA.Nti ‘j~nAn’ aur ‘j~nAnI’kA yutasiddhapanA ghaTit nahI.n hotA.]
Page 89 of 264
PDF/HTML Page 118 of 293
single page version
aNNANIti cha vayaNa.n egattappasAdhaga.n hodi.. 49..
aj~nAnIti cha vachanamekatvaprasAdhaka.n bhavati.. 49..
kimaj~nAnasamavAyAt, kimaj~nAnen sahaikatvAt? na tAvadaj~nAnasamavAyAt; aj~nAnino hyaj~nAnasamavAyo
niShphalaH, j~nAnitva.n tu j~nAnasamavAyAbhAvAnnAstyeva. tato.aj~nAnIti vachanamaj~nAnen sahaikatvamavashya.n
‘aj~nAnI’ [iti cha vachanam] aisA vachan [ekatvaprasAdhaka.n bhavati] [guN–guNIke] ekatvako siddha
karatA hai.
j~nAnase arthAntarabhUt AtmA j~nAnake samavAyase j~nAnI hotA hai aisA mAnanA vAstavame.n yogya nahI.n hai.
[AtmAko j~nAnake samavAyase j~nAnI honA mAnA jAye to ham pUChate hai.n ki] vah [–AtmA] j~nAnakA
samavAy honese pahale vAstavame.n j~nAnI hai ki aj~nAnI? yadi j~nAnI hai [aisA kahA jAye] to j~nAnakA
samavAy niShphal hai. ab yadi aj~nAnI hai [aisA kahA jAye] to [pUChate hai.n ki] aj~nAnake samavAyase
aj~nAnI hai ki aj~nAnake sAth ekatvase aj~nAnI hai? pratham, aj~nAnake samavAyase aj~nAnI ho nahI.n
sakatA; kyo.nki aj~nAnIko aj~nAnakA samavAy niShphal hai aur j~nAnIpanA to j~nAnake samavAyakA abhAv
honese hai hI nahI.n.n. isaliye ‘aj~nAnI’ aisA vachan aj~nAnake sAth ekatvako avashya siddha karatA hI
hai. aur is prakAr aj~nAnake sAth ekatva siddha honese j~nAnake sAth bhI ekatva avashya siddha hotA
hai.
‘aj~nAnI’ evu.n vachan te ekatvanI siddhi kare. 49.
Page 90 of 264
PDF/HTML Page 119 of 293
single page version
tamhA davvaguNANa.n ajudA siddhi tti NiddiThThA.. 50..
tasmAdrravyaguNAnA.n ayutA siddhiriti nirdiShTA.. 50..
huA na?
j~nAnaguName.n shaktirUpase sthit kevalaj~nAn vyakta hotA hai; kevalaj~nAn kahI.n bAharase Akar
kevalIbhagavAnake AtmAke sAth samavAyako prApta hotA ho aisA nahI.n hai. ChadmasthadashAme.n aur
kevalIdashAme.n jo j~nAnakA antar dikhAI detA hai vah mAtra shakti–vyaktirUp antar samajhanA chAhiye..
49..
dravya aur guNo.nkI [ayutA siddhiH iti] ayutasiddhi [nirdiShTA] [jino.nne] kahI hai.
te kAraNe bhAkhI ayutasiddhi guNo ne dravyane. 50.
Page 91 of 264
PDF/HTML Page 120 of 293
single page version
niba.ndhanasyAstitvAntarasyAbhAvAdayutasiddhatvam. tato dravyaguNAnA.n samavartitvalakShaNasamavAyabhAjAm–
yutasiddhirev, na pR^ithagbhUtatvamiti.. 50..
davvAdo ya aNaNNA aNNattapagAsagA
vavadesado pudhatta.n kuvva.nti hi No
dravya aur guN ek astitvase rachit hai.n unakI jo anAdi–ananta sahavR^itti [–ek sAth
[–dravya aur guNo.nko sa.nj~nA– lakShaN–prayojan AdikI apekShAse bhed hone par bhI] vasturUpase abhed
honese apR^ithakpanA hai; vahI, yutasiddhike kAraNabhUt
2. samavAyakA svarUp samavartIpanA arthAt anAdi–ananta sahavR^itti hai. dravya aur guNoe.nko aisA samavAy [anAdi–
paramANumA.n prarUpit varaN, ras, ga.ndh tem ja sparsha je,
aNuthI abhinna rahI visheSh vaDe prakAshe bhedane; 51.
tyam j~nAnadarshan jIvaniyat ananya rahIne jIvathI,
anyatvanA kartA bane vyapadeshathI–na svabhAvathI. 52.