Page 32 of 264
PDF/HTML Page 61 of 293
single page version
കഥംചിദ്ഭേദേപ്യേകാസ്തിത്വനിയതത്വാദന്യോന്യാജഹദ്വൃത്തീനാം വസ്തുത്വേനാഭേദ ഇതി.. ൧൩..
സിയ അത്ഥി ണത്ഥി ഉഹയം അവ്വത്തവ്വം പുണോ യ തത്തിദയം.
ദവ്വം ഖു സതഭംഗം
ദ്രവ്യം ഖലു സപ്തഭങ്ഗമാദേശവശേന സമ്ഭവതി.. ൧൪..
സ്യാദസ്തി ദ്രവ്യം, സ്യാന്നാസ്തി ദ്രവ്യം, സ്യാദസ്തി ച നാസ്തി ച ദ്രവ്യം, സ്യാദവക്തവ്യം ദ്രവ്യം, സ്യാദസ്തി
സര്വഥാത്വനിഷേധകോ
നഹീം ഹോതാ. ഇസലിയേ, ദ്രവ്യ ഔര ഗുണോംകാ ആദേശവശാത് കഥംചിത ഭേദ ഹൈ തഥാപി, വേ ഏക അസ്തിത്വമേം
നിയത ഹോനേകേ കാരണ അന്യോന്യവൃത്തി നഹീം ഛോഡതേ ഇസലിഏ വസ്തുരൂപസേ ഉനകാ ഭീ അഭേദ ഹൈ [അര്ഥാത് ദ്രവ്യ
ഔര പര്യായോംകീ ഭാ തി ദ്രവ്യ ഔര ഗുണോംകാ ഭീ വസ്തുരൂപസേ അഭേദ ഹൈ].. ൧൩..
[അവക്തവ്യമ്] സ്യാത് അവക്തവ്യ [പുനഃ ച] ഔര ഫിര [തത്ത്രിതയമ്] അവക്തവ്യതായുക്ത തീന ഭംഗവാലാ [–
സ്യാത് അസ്തി–അവക്തവ്യ, സ്യാത് നാസ്തി–അവക്തവ്യ ഔര സ്യാത് അസ്തി–നാസ്തി–അവക്തവ്യ] [–സപ്തധങ്ഗമ്]
ഇസപ്രകാര സാത ഭംഗവാലാ [സമ്ഭവതി] ഹൈ.
‘സ്യാത് നാസ്തി ഔര അവക്തവ്യ’ ഹൈ; [൭] ദ്രവ്യ ‘സ്യാത് അസ്തി, നാസ്തി ഔര അവക്തവ്യ’ ഹൈ.
ആദേശവശ തേ സാത ഭംഗേ യുക്ത സര്വേ ദ്രവ്യ ഛേ. ൧൪.
Page 33 of 264
PDF/HTML Page 62 of 293
single page version
പരദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവൈരാദിഷ്ടം നാസ്തി ദ്രവ്യം, സ്വദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവൈഃ പരദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവൈശ്ച ക്രമേണാ–
ദിഷ്ടമസ്തി ച നാസ്തി ച ദവ്യം, സ്വദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവൈഃ പരദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവൈശ്ച യുഗപദാദിഷ്ടമവക്തവ്യം ദ്രവ്യം,
സ്വദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവൈര്യുഗപത്സ്വപരദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവൈശ്ചാദിഷ്ടമസ്തി ചാവക്തവ്യം ച ദ്രവ്യം, ചരദ്രവ്യ–
ക്ഷേത്രകാലഭാവൈര്യുഗപത്സ്വപരദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവൈശ്ചാദിഷ്ടം നാസ്തി ചാവക്തവ്യം ച ദ്രവ്യം, സ്വദ്രവ്യക്ഷേത്ര–കാലഭാവൈഃ
പരദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവൈശ്ച യുഗപത്സ്വപരദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവൈശ്ചാദിഷ്ടമസ്തി ച നാസ്തി ചാവക്തവ്യം ച ദ്രവ്യമിതി. ന
ചൈതദനുപപന്നമ്, സര്വസ്യ വസ്തുനഃ സ്വരൂപാദിനാ അശൂന്യത്വാത്, പരരൂപാദിനാ ശൂന്യത്വാത്,
പര ‘അസ്തി’ ഹൈ; [൨] ദ്രവ്യ പരദ്രവ്യ–ക്ഷേത്ര–കാല–ഭാവസേ കഥന കിയാ ജാനേ പര ‘നാസ്തി’ ഹൈേ; [൩] ദ്രവ്യ
സ്വദ്രവ്യ–ക്ഷേത്ര–കാല–ഭാവസേ ഔര പരദ്രവ്യ–ക്ഷേത്ര–കാല–ഭാവസേ ക്രമശഃ കഥന കിയാ ജാനേ പര ‘അസ്തി
ഔര നാസ്തി’ ഹൈ; [൪] ദ്രവ്യ സ്വദ്രവ്യ–ക്ഷേത്ര–കാല–ഭാവസേ ഔര പരദ്രവ്യ–ക്ഷേത്ര–കാല–ഭാവസേ യുഗപദ്
കഥന കിയാ ജാനേ പര ‘
കാല–ഭാവസേ ഔര യുഗപദ് സ്വപരദ്രവ്യ–ക്ഷേത്ര–കാല–ഭാവസേ കഥന കിയാ ജാനേ പര ‘നാസ്തി ഔര
അവക്തവ്യ’ ഹൈ; [൭] ദ്രവ്യ സ്വദ്രവ്യ–ക്ഷേത്ര–കാല–ഭാവസേ, പരദ്രവ്യ–ക്ഷേത്ര–കാല–ഭാവസേ ഔര യുഗപദ്
സ്വപരദ്രവ്യ–ക്ഷേത്ര–കാല–ഭാവസേ കഥന കിയാ ജാനേ പര ‘അസ്തി, നാസ്തി ഔര അവക്തവ്യ’ ഹൈ. – യഹ
[ഉപര്യുക്ത ബാത] അയോഗ്യ നഹീം ഹൈ, ക്യോംകി സര്വ വസ്തു [൧] സ്വരൂപാദിസേ ‘
൨. അവക്തവ്യ=ജോ കഹാ ന ജാ സകേ; അവാച്യ. [ഏകഹീ സാഥ സ്വചതുഷ്ടയ തഥാ പരചതുഷ്ടയകീ അപേക്ഷാസേ ദ്രവ്യ കഥനമേം
൩. അശൂന്യ=ജോ ശൂന്യ നഹീം ഹൈ ഐസാ; അസ്തിത്വ വാലാ; സത്.
൪. ശൂന്യ=ജിസകാ അസ്തിത്വ നഹീം ഹൈ ഐസാ; അസത്.
Page 34 of 264
PDF/HTML Page 63 of 293
single page version
ഗുണപഞ്ജയേസു ഭാവാ ഉപ്പാദവഏ പകുവ്വംതി.. ൧൫..
ഗുണപര്യായേഷു ഭാവാ ഉത്പാദവ്യയാന് പ്രകുര്വന്തി.. ൧൫..
പരരൂപാദിസേ] ഏകഹീ സാഥ ‘അവാച്യ’ ഹൈ, ഭംഗോംകേ സംയോഗസേ കഥന കരനേ പര [൫] ‘അശൂന്യ ഔര
അവാച്യ’ ഹൈ, [൬] ‘ശൂന്യ ഔര അവാച്യ’ ഹൈ, [൭] ‘അശൂന്യ, ശൂന്യ ഔര അവാച്യ’ ഹൈ.
സ്വചതുഷ്ടയകീ ഔര പരചതുഷ്ടയകീ അപേക്ഷാസേ ‘അവക്തവ്യ ഹൈ’. [൫] ദ്രവ്യ സ്വചതുഷ്ടയകീ ഔര യുഗപദ്
സ്വപരചതുഷ്ടയകീ അപേക്ഷാസേ ‘ഹൈ ഔര അവക്തവ്യ ഹൈേ’. [൬] ദ്രവ്യ പരചതുഷ്ടയകീ, ഔര യുഗപദ്
സ്വപരചതുഷ്ടയകീ അപേക്ഷാസേ ‘നഹീം ഔര അവക്തവ്യ ഹൈ’. [൭] ദ്രവ്യ സ്വചതുഷ്ടയകീ, പരചതുഷ്ടയകീ ഔര
യുഗപദ് സ്വപരചതുഷ്ടയകീ അപേക്ഷാസേ ‘ഹൈ, നഹീം ഹൈ ഔര അവക്തവ്യ ഹൈ’. – ഇസപ്രകാര യഹാ സപ്തഭംഗീ കഹീ ഗഈ
ഹൈ.. ൧൪..
ദ്രവ്യോം] [ഗുണപര്യായഷു] ഗുണപര്യായോംമേം [ഉത്പാദവ്യയാന്] ഉത്പാദവ്യയ [പ്രകൃര്വന്തി] കരതേ ഹൈം.
അപനീ വര്തമാന പര്യായ; സ്വഭാവ അര്ഥാത് നിജഗുണ– സ്വശക്തി.
‘ഭാവോ’ കരേ ഛേ നാശ നേ ഉത്പാദ ഗുണപര്യായമാം. ൧൫.
Page 35 of 264
PDF/HTML Page 64 of 293
single page version
ഹി ഘൃതോത്പതൌ ഗോരസസ്യ സതോ ന വിനാശഃ ന ചാപി ഗോരസവ്യതിരിക്തസ്യാര്ഥാന്തരസ്യാസതഃ ഉത്പാദഃ കിന്തു
ഗോരസസ്യൈവ സദുച്ഛേദമസദുത്പാദം ചാനുപലഭ–മാനസ്യ സ്പര്ശരസഗന്ധവര്ണാദിഷു പരിണാമിഷു ഗുണേഷു
പൂര്വാവസ്ഥയാ വിനശ്യത്സൂത്തരാവസ്ഥയാ പ്രാദര്ഭവത്സു നശ്യതി ച നവനീതപര്യായോ ഘതൃപര്യായ ഉത്പദ്യതേ, തഥാ
സര്വഭാവാനാമപീതി.. ൧൫..
ടീകാഃ– യഹാ ഉത്പാദമേം അസത്കേ പ്രാദുര്ഭാവകാ ഔര വ്യയമേം സത്കേ വിനാശകാ നിഷേധ കിയാ ഹൈ
ഹോതാ ––ഐസാ ഇസ ഗാഥാമേം കഹാ ഹൈ].
വിനാശ ഔര ഉത്പാദ കരതേ ഹൈം. ജിസപ്രകാര ഘീകീ ഉത്പത്തിമേം ഗോരസകാ–സത്കാ–വിനാശ നഹീം ഹൈ തഥാ
ഗോരസസേ ഭിന്ന പദാര്ഥാന്തരകാ–അസത്കാ–ഉത്പാദ നഹീം ഹൈ, കിന്തു ഗോരസകോ ഹീ, സത്കാ വിനാശ ഔര
അസത്കാ ഉത്പാദ കിയേ ബിനാ ഹീ, പൂര്വ അവസ്ഥാസേ വിനാശ പ്രാപ്ത ഹോനേ വാലേ ഔര ഉത്തര അവസ്ഥാസേ ഉത്പന്ന
ഹോനേ വാലേ സ്പര്ശ–രസ–ഗംധ–വര്ണാദിക പരിണാമീ ഗുണോംമേം മക്ഖനപര്യായ വിനാശകോ പ്രാപ്ത ഹോതീ ഹൈ തഥാ
ഘീപര്യായ ഉത്പന്ന ഹോതീ ഹൈ; ഉസീപ്രകാര സര്വ ഭാവോംകാ ഭീ വൈസാ ഹീ ഹൈ [അര്ഥാത് സമസ്ത ദ്രവ്യോംകോ നവീന
പര്യായകീ ഉത്പത്തിമേം സത്കാ വിനാശ നഹീം ഹൈ തഥാ അസത്കാ ഉത്പാദ നഹീം ഹൈ, കിന്തു സത്കാ വിനാശ ഔര
അസത്കാ ഉത്പാദ കിയേ ബിനാ ഹീ, പഹലേകീ [പുരാനീ] അവസ്ഥാസേ വിനാശകോ പ്രാപ്ത ഹോനേവാലേ ഔര ബാദകീ
[നവീന] അവസ്ഥാസേ ഉത്പന്ന ഹോനേവാലേ
പരിണാമീ=പരിണമിത ഹോനേവാലേ; പരിണാമവാലേ. [പര്യായാര്ഥിക നയസേ ഗുണ പരിണാമീ ഹൈം അര്ഥാത് പരിണമിത ഹോതേ ഹൈം.]
Page 36 of 264
PDF/HTML Page 65 of 293
single page version
സുരണരണാരയതിരിയാ ജീവസ്സ യ പജ്ജയാ ബഹുഗാ.. ൧൬..
സുരനരനാരകതിര്യഞ്ചോ ജീവസ്യ ച പര്യായാഃ ബഹവഃ.. ൧൬..
കാര്യാനുഭൂതിലക്ഷണാ കര്മഫലാനുഭൂതിലക്ഷണാ ചാശുദ്ധചേതനാ, ചൈതന്യാനുവിധായിപരിണാമലക്ഷണഃ സ–
വികല്പനിര്വികല്പരൂപഃ ശുദ്ധാശുദ്ധതയാ സകലവികലതാം
അന്വയാര്ഥഃ– [ജീവാദ്യാഃ] ജീവാദി [ദ്രവ്യ] വേ [ഭാവാഃ] ‘ഭാവ’ ഹൈം. [ജീവഗുണാഃ] ജീവകേ ഗുണ
[സുരനരനാരകതിര്യഞ്ചഃ] ദേവ–മനുഷ്യ–നാരക–തിര്യംചരൂപ [ബഹവഃ] അനേക ഹൈം.
ഹൈഃ–
൩. ചൈതന്യ–അനുവിധായീ പരിണാമ അര്ഥാത് ചൈതന്യകാ അനുസരണ കരനേവാലാ പരിണാമ വഹ ഉപയോഗ ഹൈ. സവികല്പ
ഹോനേസേ സകല [അഖണ്ഡ, പരിപൂര്ണ] ഹൈ ഔര അന്യ സബ അശുദ്ധ ഹോനേസേ വികല [ഖണ്ഡിത, അപൂര്ണ] ഹൈം;
ദര്ശനോപയോഗകേ ഭേദോംമേസേ മാത്ര കേവലദര്ശന ഹീ ശുദ്ധ ഹോനേസേ സകല ഹൈ ഔര അന്യ സബ അശുദ്ധ ഹോനേസേ വികല ഹൈം.
ജീവാദി സൌ ഛേ ‘ഭാവ,’ ജീവഗുണ ചേതനാ ഉപയോഗ ഛേ;
ജീവപര്യയോ തിര്യംച–നാരക–ദേവ–മനുജ അനേക ഛേ. ൧൬.
Page 37 of 264
PDF/HTML Page 66 of 293
single page version
തിര്യങ്മനുഷ്ലക്ഷണാഃ പരദ്രവ്യസമ്ബന്ധനിര്വൃത്തത്വാദശുദ്ധാശ്ചേതി.. ൧൬..
ഉഭയത്ഥ ജീവഭാവോ ണ ണസ്സദി ണ ജായദേ അണ്ണോ.. ൧൭..
ഉഭയത്ര ജീവഭാവോ ന നശ്യതി ന ജായതേന്യഃ.. ൧൭..
ഹോതീ ഹൈ ഇസലിയേ അശുദ്ധ പര്യായേം ഹൈം.. ൧൬..
[ന നശ്യതി] നഷ്ട നഹീം ഹോതാ ഔര [അന്യഃ] ദൂസരാ ജീവഭാവ [ന ജായതേ] ഉത്പന്ന നഹീം ഹോതാ.
മനുജത്വഥീ വ്യയ പാമീനേ ദേവാദി ദേഹീ ഥായ ഛേ;
ത്യാം ജീവഭാവ ന നാശ പാമേ, അന്യ നഹി ഉദ്ഭവ ലഹേ. ൧൭.
Page 38 of 264
PDF/HTML Page 67 of 293
single page version
പര്യായേണോത്പദ്യതേ. ന ച മനുഷ്യത്വേന നാശേ ജീവത്വേനാപി നശ്യതി, ദേവത്വാദിനോത്പാദേ ജീവത്വേനാപ്യുത്പദ്യതേഃ
കിം തു സദുച്ഛേദമസദുത്പാദമന്തരേണൈവ തഥാ വിവര്തത ഇതി..൧൭..
ഉപ്പണ്ണോ യ വിണട്ഠോ ദേവോ മണുസു ത്തി പജ്ജാഓ.. ൧൮..
ഉത്പന്നശ്ച വിനഷ്ടോ ദേവോ മനുഷ്യ ഇതി പര്യായഃ.. ൧൮..
തഥാവിധ [–സ്വഭാവപര്യായോംകേ പ്രവാഹകോ ന തോഡനേവാലീ സോപാധിക] ദേവത്വസ്വരൂപ, നാരകത്വസ്വരൂപ യാ
തിര്യംചത്വസ്വരൂപ അന്യ പര്യായസേ ഉത്പന്ന ഹോതാ ഹൈ. വഹാ ഐസാ നഹീം ഹൈ കി മനുഷ്യപത്വസേ വിനഷ്ട ഹോനേപര
ജീവത്വസേ ഭീ നഷ്ട ഹോതാ ഹൈ ഔര ദേവത്വസേ ആദിസേ ഉത്പാദ ഹോനേപര ജീവത്വ ഭീ ഉത്പന്ന ഹോതാ ഹൈ, കിന്തു
സത്കേ ഉച്ഛേദ ഔര അസത്കേ ഉത്പാദ ബിനാ ഹീ തദനുസാര വിവര്തന [–പരിവര്തന, പരിണമന] കരതാ ഹൈ..
൧൭..
മനുഷ്യഃ] ദേവ, മുനഷ്യ [ഇതി പര്യായഃ] ഐസീ പര്യായ [ഉത്പന്നഃ] ഉത്പന്ന ഹോതീ ഹൈ [ച] ഔര [വിനഷ്ടഃ]
വിനഷ്ട ഹോതീ ഹൈ.
ജന്മേ മരേ ഛേ തേ ജ, തോപണ നാശ–ഉദ്ഭവ നവ ലഹേ;
സുര–മാനവാദിക പര്യയോ ഉത്പന്ന നേ ലയ ഥായ ഛേ. ൧൮.
Page 39 of 264
PDF/HTML Page 68 of 293
single page version
സ്വഭാവേനാവിനഷ്ടമനുത്പന്നം വാ വേദ്യതേ. പര്യായാസ്തു തസ്യ പൂര്വപൂര്വപരിണാമോ–പമര്ദോത്തരോത്തരപരിണാമോത്പാദരൂപാഃ
പ്രണാശസംഭവധര്മാണോഭിധീയന്തേ. തേ ച വസ്തുത്വേന ദ്രവ്യാദപൃഥഗ്ഭൂതാ ഏവോക്താഃ. തതഃ പര്യായൈഃ
സഹൈകവസ്തുത്വാജ്ജായമാനം മ്രിയമാണമതി ജീവദ്രവ്യം സര്വദാനുത്പന്നാ വിനഷ്ടം ദ്രഷ്ടവ്യമ്. ദേവമനുഷ്യാദിപര്യായാസ്തു
ക്രമവര്തിത്വാദുപസ്ഥിതാതിവാഹിതസ്വസമയാ ഉത്പദ്യന്തേ വിനശ്യന്തി ചേതി.. ൧൮..
താവദിഓ ജീവാണം ദേവോ മണുസോ ത്തി ഗദിണാമോ.. ൧൯..
താവജ്ജീവാനാം ദേവോ മനുഷ്യ ഇതി ഗതിനാമ.. ൧൯..
ജോ ദ്രവ്യ
അവസ്ഥാമേം വ്യാപ്ത ഹോനേവാലാ ജോ പ്രതിനിയത ഏകവസ്തുത്വകേ കാരണഭൂത സ്വഭാവ ഉസകേ ദ്വാരാ [–ഉസ
സ്വഭാവകീ അപേക്ഷാസേ] അവിനഷ്ട ഏവം അനുത്പന്ന ജ്ഞാത ഹോതാ ഹൈ; ഉസകീ പര്യായേം പൂര്വ–പൂര്വ പരിണാമകേ നാശരൂപ
ഔര ഉത്തര–ഉത്തര പരിണാമകേ ഉത്പാദരൂപ ഹോനേസേ വിനാശ–ഉത്പാദധര്മവാലീ [–വിനാശ ഏവം ഉത്പാദരൂപ
ധര്മവാലീ] കഹീ ജാതീ ഹൈ, ഔര വേ [പര്യായേം] വസ്തുരൂപസേ ദ്രവ്യസേ അപൃഥഗ്ഭൂത ഹീ കഹീ ഗഈ ഹൈ. ഇസലിയേ,
പര്യായോംകേ സാഥ ഏകവസ്തുപനേകേ കാരണ ജന്മതാ ഔര മരതാ ഹോനേ പര ഭീ ജീവദ്രവ്യ സര്വദാ അനുത്പന്ന ഏവം
അവിനഷ്ട ഹീ ദേഖനാ [–ശ്രദ്ധാ കരനാ]; ദേവ മനുഷ്യാദി പര്യായേം ഉപജതീ ഹൈ ഔര വിനഷ്ട ഹോതീ ഹൈം ക്യോംകി
വേ ക്രമവര്തീ ഹോനേസേ ഉനകാ സ്വസമയ ഉപസ്ഥിത ഹോതാ ഹൈ ഔര ബീത ജാതാ ഹൈ.. ൧൮..
ഐസാ കഹാ ജാതാ ഹൈ ഉസകാ യഹ കാരണ ഹൈ കി] [ജീവാനാമ്] ജീവോംകീ [ദേവഃ മനുഷ്യഃ] ദേവ, മനുഷ്യ
[ഇതി ഗതിനാമ] ഐസാ ഗതിനാമകര്മ [താവത്] ഉതനേ ഹീ കാലകാ ഹോതാ ഹൈ.
സുരനരപ്രമുഖ ഗതിനാമനോ ഹദയുക്ത കാള ജ ഹോയ ഛേ. ൧൯.
Page 40 of 264
PDF/HTML Page 69 of 293
single page version
തദവധൃതകാലദേവമനുഷ്യത്വപര്യായനിര്വര്തകസ്യ ദേവമനുഷ്യഗതിനാമ്നസ്തന്മാത്രത്വാദവിരുദ്ധമ്. യഥാ ഹി മഹതോ
വേണുദണ്ഡസ്യൈകസ്യ ക്രമവൃത്തീന്യനേ കാനി പര്വാണ്യാത്മീയാത്മീയപ്രമാണാവച്ഛിന്നത്വാത് പര്വാന്തരമഗച്ഛന്തി
സ്വസ്ഥാനേഷു ഭാവഭാജ്ജി പരസ്ഥാനേഷ്വഭാവഭാജ്ജി ഭവന്തി, വേണുദണ്ഡസ്തു സര്വേഷ്വപി പര്വസ്ഥാനേഷു ഭാവഭാഗപി
പര്വാന്തരസംബന്ധേന പര്വാന്തരസംബന്ധാഭാവാദഭാവഭാഗ്ഭവതി; തഥാ നിരവധിത്രി–കാലാവസ്ഥായിനോ
ജീവദ്രവ്യസ്യൈകസ്യ ക്രമവൃത്തയോനേകേഃ മനുഷ്യത്വാദിപര്യായാ ആത്മീയാത്മീയപ്രമാണാ–വച്ഛിന്നത്വാത്
പര്യായാന്തരമഗച്ഛന്തഃ സ്വസ്ഥാനേഷു ഭാവഭാജഃ പരസ്ഥാനേഷ്വഭാവഭാജോ ഭവന്തി, ജീവദ്രവ്യം തു
സര്വപര്യായസ്ഥാനേഷു ഭാവഭാഗപി പര്യായാന്തരസംബന്ധേന പര്യായാന്തരസംബന്ധാഭാവാദഭാവഭാഗ്ഭവതി..൧൯..
യദി വാസ്തവമേം ജോ ജീവ മരതാ ഹൈ വഹീ ജന്മതാ ഹൈ, ജോ ജീവ ജന്മതാ ഹൈ വഹീ മരതാ ഹൈ, തോ
ഔര മനുഷ്യ മരതാ ഹൈ’ ഐസാ ജോ കഹാ ജാതാ ഹൈ വഹ [ഭീ] അവിരുദ്ധ ഹൈ ക്യോംകി മര്യാദിത കാലകീ
ദേവത്വപര്യായ ഔര മനുഷ്യത്വപര്യായകോ രചനേ വാലേ ദേവഗതിനാമകര്മ ഔര മനുഷ്യഗതിനാമകര്മ മാത്ര ഉതനേ
കാല ജിതനേ ഹീ ഹോതേ ഹൈം. ജിസപ്രകാര ഏക ബഡേ ബാ സകേ ക്ര്രമവര്തീ അനേക
സ്ഥാനോംമേം അഭാവവാലേ [–അവിദ്യമാന] ഹൈം തഥാ ബാ സ തോ സമസ്ത പര്വസ്ഥാനോംമേം ഭാവവാലാ ഹോനേപര ഭീ അന്യ
പര്വകേ സമ്ബന്ധ ദ്വാരാ അന്യ പര്വകേ സമ്ബന്ധകാ അഭാവ ഹോനേസേ അഭാവവാലാ [ഭീ] ഹൈ; ഉസീപ്രകാര നിരവധി
ത്രികാല സ്ഥിത രഹനേവാലേ ഏക ജീവദ്രവ്യകീ ക്രമവര്തീ അനേക മനുഷ്യത്വാദിപര്യായ അപനേ–അപനേ മാപമേം
മര്യാദിത ഹോനേസേ അന്യ പര്യായമേം ന ജാതീ ഹുഈ അപനേ–അപനേ സ്ഥാനോംമേം ഭാവവാലീ ഹൈം ഔര പര സ്ഥാനോംമേം
അഭാവവാലീ ഹൈം തഥാ ജീവദ്രവ്യ തോ സര്വപര്യായസ്ഥാനോമേം ഭാവവാലാ ഹോനേ പര ഭീ അന്യ പര്യായകേ സമ്ബന്ധ ദ്വാരാ
അന്യ പര്യായകേ സമ്ബന്ധകാ അഭാവ ഹോനേസേ അഭാവവാലാ [ഭീ] ഹൈ.
Page 41 of 264
PDF/HTML Page 70 of 293
single page version
തേസിമഭാവം കിച്ചാ
തേഷാമഭാവം കുത്വാഭൂതപൂര്വോ ഭവതി സിദ്ധഃ.. ൨൦..
പ്രാപ്ത നഹീം ഹോതീ. ജിസപ്രകാര ഏക ബഡേ ബാ സകീ അനേക പോരേം അപനേ–അപനേ സ്ഥാനോംമേം വിദ്യമാന ഹൈം ഔര
ദൂസരീ പോരോംകേ സ്ഥാനോംമേം അവിദ്യമാന ഹൈം തഥാ ബാ സ തോ സര്വ പോരോംകേ സ്ഥാനോംമേം അന്വയരൂപസേ വിദ്യമാന ഹോനേ
പര ഭീ പ്രഥമാദി പോരകേ രൂപമേം ദ്വിതീയാദി പോരമേം ന ഹോനേസേ അവിദ്യമാന ഭീ കഹാ ജാതാ ഹൈ; ഉസീപ്രകാര
ത്രികാല–അവസ്ഥായീ ഏക ജീവകീ നരനാരകാദി അനേക പര്യായേം അപനേ–അപനേ കാലമേം വിദ്യമാന ഹൈം ഔര
ദൂസരീ പര്യായോംകേ കാലമേം അവിദ്യമാന ഹൈം തഥാ ജീവ തോ സര്വ പര്യായോംമേം അന്വയരൂപസേ വിദ്യമാന ഹോനേ പര ഭീ
മനുഷ്യാദിപര്യായരൂപസേ ദേവാദിപര്യായമേം ന ഹോനേസേ അവിദ്യമാന ഭീ കഹാ ജാതാ ഹൈ.. ൧൯..
അഭൂതപൂര്വ സിദ്ധ [ഭവതി] ഹോതാ ഹൈ.
തേനോ കരീനേ നാശ, പാമേ ജീവ സിദ്ധി അപൂര്വനേ. ൨൦.
Page 42 of 264
PDF/HTML Page 71 of 293
single page version
യഥാ സ്തോകകാലാന്വയിഷു നാമകര്മവിശേഷോദയനിര്വൃത്തേഷു ജീവസ്യ ദേവാദിപര്യായേഷ്വേകസ്മിന്
ജ്ഞാനാവരണാദികര്മസാമാന്യോദയനിര്വൃത്തിസംസാരിത്വപര്യായേ ഭവ്യസ്യ സ്വകാരണനിവൃത്തൌ നിവൃത്തേ സുമുത്പന്നേ
ചാഭൂതപൂര്വേ സിദ്ധത്വപര്യായേ നാസദുത്പത്തിരിതി. കിം ച–യഥാ ദ്രാഘീയസി വേണുദണ്ഡേ വ്യവഹിതാ–
വ്യവഹിതവിചിത്രചിത്രകിര്മീരതാഖചിതാധസ്തനാര്ധഭാഗേ ഏകാന്തവ്യവഹിതസുവിശുദ്ധോര്ധ്വാര്ധഭാഗേവതാരിതാ
ദ്രഷ്ടിഃ സമന്തതോ വിചിത്രചിത്രകിര്മീരതാവ്യാപ്തിം പശ്യന്തീ സമുനമിനോതി തസ്യ സര്വത്രാവിശുദ്ധത്വം, തഥാ
ക്വചിദപി ജീവദ്രവ്യേ വ്യവഹിതാവ്യവഹിതജ്ഞാനാവരണാദികര്മകിര്മീരതാഖചിതബഹുതരാധസ്തനഭാഗേ ഏകാന്ത–
വ്യവഹിതസുവിശുദ്ധബഹുതരോര്ധ്വഭാഗേവതാരിതാ ബുദ്ധിഃ സമന്തതോ ജ്ഞാനാവരണാദികര്മകിര്മീരതാവ്യാപ്തി
വ്യവസ്യന്തീ സമനുമിനോതി തസ്യ സര്വത്രാവിശുദ്ധത്വമ്. യഥാ ച തത്ര വേണുദണ്ഡേ വ്യാപ്തിജ്ഞാനാഭാസനി–
ബന്ധനവിചിത്രചിത്ര കിര്മീരതാന്വയഃ തഥാ ച ക്വചിജ്ജീവദ്രവ്യേ ജ്ഞാനാവര–
ഉത്പന്ന ഹോനേവാലീ ജോ ദേവാദിപര്യായേം ഉനമേംസേ ജീവകോ ഏക പര്യായ സ്വകാരണകീ നിവൃത്തി ഹോനേപര നിവൃത്ത ഹോ
തഥാ അന്യ കോഈ അഭൂതപൂര്വ പര്യായഹീ ഉത്പന്നഹോ, വഹാ അസത്കീ ഉത്പത്തി നഹീം ഹൈ; ഉസീപ്രകാര ദീര്ധ കാല
തക അന്വയരൂപസേ രഹനേവാലീ, ജ്ഞാനവരണാദികര്മസാമാന്യകേ ഉദയസേ ഉത്പന്ന ഹോനേവാലീ സംസാരിത്വപര്യായ
ഭവ്യകോ സ്വകാരണകീ നിവൃത്തി ഹോനേ പര നിവൃത്ത ഹോ ഔര അഭൂതപൂര്വ [–പൂര്വകാലമേം നഹീം ഹുഈ ഐസീ]
സിദ്ധത്വപര്യായ ഉത്പന്ന ഹോ, വഹാ അസത്കീ ഉത്പത്തി നഹീം ഹൈ.
ബാ സ പര ദ്രഷ്ടി ഡാലനേസേ വഹ ദ്രഷ്ടി സര്വത്ര വിചിത്ര ചത്രോംസേ ഹുഏ ചിത്രവിചിത്രപനേകീ വ്യാപ്തികാ നിര്ണയ കരതീ
ഹുഈ ‘വഹ ബാ സ സര്വത്ര അവിശുദ്ധ ഹൈ [അര്ഥാത് സമ്പൂര്ണ രംഗബിരംഗാ ഹൈ]’ ഐസാ അനുമാന കരതീ ഹൈ;
ഉസീപ്രകാര ജിസകാ ജ്ഞാനാവരണാദി കര്മോംസേ ഹുആ ചിത്രവിചിത്രതായുക്ത [–വിവിധ വിഭാവപര്യായവാലാ]
ബഹുത ബഡാ നീചേകാ ഭാഗ കുഛ ഢ കാ ഹുആ ഔര കുഛ ബിന ഢ കാ ഹൈ തഥാ സുവിശുദ്ധ [സിദ്ധപര്യായവാലാ],
ബഹുത ബഡാ ഊപരകാ ഭാഗ മാത്ര ഢ കാ ഹുആ ഹീ ഹൈ ഐസേ കിസീ ജീവദ്രവ്യമേം ബുദ്ധി ലഗാനേസേ വഹ ബുദ്ധി സര്വത്ര
ജ്ഞാനാവരണാദി കര്മസേ ഹുഏ ചിത്രവിചിത്രപനേകീ വ്യാപ്തികാ നിര്ണയ കരതീ ഹുഈ ‘വഹ ജീവ സര്വത്ര അവിശുദ്ധ ഹൈ
[അര്ഥാത് സമ്പൂര്ണ സംസാരപര്യായവാലാ ഹൈ]’ ഐസാ അനുമാന കരതീ ഹൈ. പുനശ്ച ജിസ പ്രകാര ഉസ ബാ സമേം
വ്യാപ്തിജ്ഞാനാഭാസകാ കാരണ [നീചേകേ ഖുലേ ഭാഗമേം] വിചിത്ര ചിത്രോംസേ ഹുഏ ചിത്രവിചിത്രപനേകാ അന്വയ [–
സംതതി, പ്രവാഹ] ഹൈ, ഉസീപ്രകാര ഉസ ജീവദ്രവ്യമേം വ്യാപ്തിജ്ഞാനാഭാസകാ കാരണ [നിചേകേ ഖുലേ ഭാഗമേം]
Page 43 of 264
PDF/HTML Page 72 of 293
single page version
ച ക്വചിജ്ജീവദ്രവ്യേ ജ്ഞാനവരണാദികര്മ കിര്മീരതാന്വയാഭാവാദാപ്താഗമസമ്യഗനുമാനാതീന്ദ്രിയ–
ജ്ഞാനപരിച്ഛിന്നാത്സിദ്ധത്വമിതി.. ൨൦..
സുവിശുദ്ധപനാ ഹൈ ക്യോംകി [വഹാ ] വിചിത്ര ചിത്രോംസേ ഹുഏ ചിത്രവിചിത്രപനേകേ അന്വയകാ അഭാവ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര
ഉസ ജീവദ്രവ്യമേം [ഉപരകേ ഭാഗമേം] സിദ്ധപനാ ഹൈ ക്യോംകി [വഹാ ] ജ്ഞാനാവരണാദി കര്മസേ ഹുഏ
ചിത്രവിചിത്രപനേകേ അന്വയകാ അഭാവ ഹൈ– കി ജോ അഭാവ ആപ്ത– ആഗമകേ ജ്ഞാനസേ സമ്യക് അനുമാനജ്ഞാനസേ
ഔര അതീന്ദ്രിയ ജ്ഞാനസേ ജ്ഞാത ഹോതാ ഹൈ.
ഉത്പാദകാ പ്രസംഗ ഉപസ്ഥിത ഹോ.’ കിന്തു അജ്ഞാനീകീ യഹ ബാത യോഗ്യ നഹീം ഹൈ.
സംസാരപര്യായകേ കാരണഭൂത മോഹരാഗദ്വേഷാദികാ നാശ ഹോനേ പര സംസാരപര്യായകാ നാശ ഹോകര സിദ്ധപര്യായ
ഉത്പന്ന ഹോതീ ഹൈ, ജീവദ്രവ്യ തോ ജോ ഹൈ വഹീ രഹതാ ഹൈ. സംസാരപര്യായ ഔര സിദ്ധപര്യായ ദോനോം ഏക ഹീ
ജീവദ്രവ്യകീ പര്യായേം ഹൈം.
ശുദ്ധ] ഹൈ. ഉസ ബാ സകേ രംഗബിരംഗേ ഭാഗമേംസേ കുഛ ഭാഗ ഖുലാ രഖാ ഗയാ ഹൈ ഔര ശേഷ സാരാ രംഗബിരംഗാ
ഭാഗ ഔര പൂരാ അരംഗീ ഭാഗ ഢക ദിയാ ഗയാ ഹൈ. ഉസ ബാ സകാ ഖുലാ ഭാഗ രംഗബിേരംഗാ ദേഖകര അവിചാരീ
ജീവ ‘ജഹാ –ജഹാ ബാ സ ഹോ വഹാ –വഹാ രംഗബിരംഗീപനാ ഹോതാ ഹൈ’ ഐസീ വ്യാപ്തി [–നിയമ,
അവിനാഭാവസമ്ബന്ധ] കീ കല്പനാ കര ലേതാ ഹൈ ഔര ഐസേ മിഥ്യാ വ്യാപ്തിജ്ഞാന ദ്വാരാ ഐസാ അനുമാന ഖീംച
ലേതാ ഹൈ കി ‘നീചേസേ ഉപര തക സാരാ
Page 44 of 264
PDF/HTML Page 73 of 293
single page version
ഗുണപര്യയൈഃ സഹിതഃ സംസരന് കരോതി ജീവഃ.. ൨൧..
രംഗബിരംഗേപനേകേ അഭാവവാലാ ഹൈ, അരംഗീ ഹൈ. ബാ സകേ ദ്രഷ്ടാംതകീ ഭാ തി–കോഈ ഏക ഭവ്യ ജീവ ഹൈ; ഉസകാ
നീചേകാ കുഛ ഭാഗ [അര്ഥാത് അനാദി കാലസേ വര്തമാന കാല തകകാ ഔര അമുക ഭവിഷ്യ കാല തകകാ
ഭാഗ] സംസാരീ ഹൈ ഔര ഊപരകാ അനന്ത ഭാഗ സിദ്ധരൂപ [–സ്വാഭാവിക ശുദ്ധ] ഹൈ. ഉസ ജീവകേ
സംസാരീ ഭാഗമേം സേ കുഛ ഭാഗ ഖുലാ [പ്രഗട] ഹൈ ഔര ശേഷ സാരാ സംസാരീ ഭാഗ ഔര പൂരാ സിദ്ധരൂപ ഭാഗ
ഢ കാ ഹുആ [അപ്രഗട] ഹൈേ. ഉസ ജീവകാ ഖുലാ [പ്രഗട] ഭാഗ സംസാരീ ദേഖകര അജ്ഞാനീ ജീവ ‘ജഹാ –
ജഹാ ജീവ ഹോ വഹാ –വഹാ സംസാരീപനാ ഹൈ’ ഐസീ വ്യാപ്തികീ കല്പനാ കര ലേതാ ഹൈ ഔര ഐസേ മിഥ്യാ
വ്യാപ്തിജ്ഞാന ദ്വാരാ ഐസാ അനുമാന കരതാ ഹൈ കി ‘അനാദി–അനന്ത സാരാ ജീവ സംസാരീ ഹൈ.’ യഹ അനുമാന
മിഥ്യാ ഹൈേ; ക്യോംകി ഉസ ജീവകാ ഉപരകാ ഭാഗ [–അമുക ഭവിഷ്യ കാലകേ ബാദകാ അനന്ത ഭാഗ]
സംസാരീപനേകേ അഭാവവാലാ ഹൈ, സിദ്ധരൂപ ഹൈ– ഐസാ സര്വജ്ഞപ്രണീത ആഗമകേ ജ്ഞാനസേ, സമ്യക് അനുമാനജ്ഞാനസേ
തഥാ അതീന്ദ്രിയ ജ്ഞാനസേ സ്പഷ്ട ജ്ഞാത ഹോതാ ഹൈ.
ഉദ്ഭവ, വിലയ, വലീ ഭാവ–വിലയ, അഭാവ–ഉദ്ഭവനേ കരേ. ൨൧.
Page 45 of 264
PDF/HTML Page 74 of 293
single page version
ദ്രവ്യം ഹി സര്വദാവിനഷ്ടാനുത്പന്നമാമ്നതമ് തതോ ജീവദ്രവ്യസ്യ ദ്രവ്യരൂപേണ നിത്യത്വമുപന്യസ്തമ് തസ്യൈവ
വ്യയതോഭാവകര്തൃത്വമാഖ്യാതം; തസ്യൈവ ച സതോ ദേവാദിപര്യായസ്യോച്ഛേദമാരഭമാണസ്യ ഭാവാഭാവ–
കര്തൃത്വമുദിതം; തസ്യൈവ ചാസതഃ പുനര്മനുഷ്യാദിപര്യായസ്യോത്പാദമാരഭമാണസ്യാഭാവഭാവകര്തൃത്വമഭിഹിതമ്
സര്വമിദമനവദ്യം ദ്രവ്യപര്യായാണാമന്യതരഗുണമുഖ്യത്വേന വ്യാഖ്യാനാത് തഥാ ഹി–യദാ ജീവഃ പര്യായ–ഗുണത്വേന
ദ്രവ്യമുഖ്യത്വേന വിവക്ഷ്യതേ തദാ നോത്പദ്യതേ, ന വിനശ്യതി, ന ച ക്രമവൃത്ത്യാവര്തമാനത്വാത്
[അഭാവഭാവമ്] അഭാവഭാവകോ [കരോതി] കരതാ ഹൈ.
ഭാവകാ [–ഉത്പാദകാ] കര്തൃത്വ കഹാ ഗയാ ഹൈ; [൨] മനുഷ്യാദിപര്യായരൂപസേ നാശകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ
ഇസലിയേ ഉസീകോ അഭാവകാ [–വ്യയകാ] കര്തൃത്വ കഹാ ഗയാ ഹൈ; [൩] സത് [വിദ്യമാന] ദേവാദിപര്യായകാ
നാശ കരതാ ഹൈ ഇസലിയേ ഉസീകോ ഭാവാഭാവകാ [–സത്കേ വിനാശകാ] കര്തൃത്വ കഹാ ഗയാ ഹൈ; ഔര [൪]
ഫിരസേ അസത് [–അവിദ്യമാന] മനുഷ്യാദിപര്യായകാ ഉത്പാദ കരതാ ഹൈ ഇസലിയേ ഉസീകോ അഭാവഭാവകാ [–
അസത്കേ ഉത്പാദകാ] കര്തൃത്വ കഹാ ഗയാ ഹൈ.
Page 46 of 264
PDF/HTML Page 75 of 293
single page version
പ്രാദുര്ഭവതി, വിനശ്യതി, സത്പര്യായജാതമതിവാഹിതസ്വകാലമുച്ഛിനത്തി, അസദുപസ്ഥിത–സ്വകാലമുത്പാദ
യതി ചേതി. സ ഖല്വയം പ്രസാദോനേകാന്തവാദസ്യ യദീദ്രശോപി വിരോധോ ന വിരോധഃ..൨൧..
അമയാ അത്ഥിത്തമയാ കാരണഭുദാ
അമയാ അസ്തിത്വമയാഃ കാരണഭൂതാ ഹി ലോകസ്യ.. ൨൨..
പര്യായസമൂകോേ വിനഷ്ട നഹീം കരതാ ഔര [൪] അസത്കോ [–അവിദ്യമാന പര്യായസമൂഹകോ] ഉത്പന്ന നഹീം
കരതാ; ഔര ജബ ജീവ ദ്രവ്യകീ ഗൌണതാസേ ഔര പര്യായകീ മുഖ്യതാസേ വിവക്ഷിത ഹോതാ ഹൈ തബ വഹ [൧]
ഉപജതാ ഹൈ, [൨] വിനഷ്ട ഹോതാ ഹൈ, [൩] ജിസകാ സ്വകാല ബീത ഗയാ ഹൈ ഐസേ സത് [–വിദ്യമാന]
പര്യായസമൂഹകോ വിനഷ്ട കരതാ ഹൈ ഔര [൪] ജിസകാ സ്വകാല ഉപസ്ഥിത ഹുആ ഹൈ [–ആ പഹു ചാ ഹൈ] ഐസേ
അസത്കോ [–അവിദ്യമാന പര്യായസമൂഹകോ] ഉത്പന്ന കരതാ ഹൈ.
അന്വയാര്ഥഃ– [ജീവാഃ] ജീവ, [പുദ്ഗലകായാഃ] പുദ്ഗലകായ, [ആകാശമ്] ആകാശ ഔര [ശേഷൌ
വാസ്തവമേം [ലോകസ്യ കാരണഭൂതാഃ] ലോകകേ കാരണഭൂത ഹൈം.
അണുകൃതക ഛേ, അസ്തിത്വമയ ഛേ, ലോകകാരണഭൂത ഛേ. ൨൨.
Page 47 of 264
PDF/HTML Page 76 of 293
single page version
അകൃതത്വാത് അസ്തിത്വമയത്വാത് വിചിത്രാത്മപരിണതിരൂപസ്യ ലോകസ്യ കാരണത്വാച്ചാഭ്യുപഗമ്യമാനേഷു
കാലസ്തദഭാവാദസ്തികായ ഇതി സാമര്ഥ്യാദവസീയത ഇതി.. ൨൨..
പരിയട്ടണസംഭൂദോ കാലോ ണിയമേണ പണ്ണത്തോ.. ൨൩..
പരിവര്തനസമ്ഭൂതഃ കാലോ നിയമേന പ്രജ്ഞപ്ത.. ൨൩..
അധര്മ പ്രദേശപ്രചയാത്മക [–പ്രദേശോംകേ സമൂഹമയ] ഹോനേസേ വേ പാ ച അസ്തികായ ഹൈം. കാലകോ
പ്രദേശപ്രചയാത്മകപനേകാ അഭാവ ഹോനേസേ വാസ്തവമേം അസ്തികായ നഹീം ഹൈം ഐസാ [ബിനാ–കഥന കിയേ ഭീ]
സാമര്ഥ്യസേ നിശ്ചിത ഹോതാ ഹൈ.. ൨൨..
പ്രജ്ഞപ്തഃ] [സര്വജ്ഞോം ദ്വാരാ] നിയമസേ [നിശ്ചയസേ] ഉപദേശ ദിയാ ഗയാ ഹൈ.
കാരണ ഹൈം.
ഛേ സിദ്ധി ജേനീ, കാല തേ ഭാഖ്യോ ജിണംദേ നിയമഥീ . ൨൩.
Page 48 of 264
PDF/HTML Page 77 of 293
single page version
തത്പരിണാമാന്യഥാനുപപതിഗമ്യമാനത്വാദനുക്തോപി നിശ്ചയകാലോ–സ്തീതി നിശ്ചീയതേ. യസ്തു
നിശ്ചയകാലപര്യായരൂപോ വ്യവഹാരകാലഃ സ ജീവപദ്ഗലപരിണാമേനാഭി–വ്യജ്യമാനത്വാത്തദായത്ത ഏവാഭിഗമ്യത
ഏവേതി.. ൨൩..
സദ്ഭാവമേം ദിഖാഈ ദേതാ ഹൈ, ഗതി–സ്ഥിത–അവഗാഹപരിണാമകീ ഭാ തി. [ജിസപ്രകാര ഗതി, സ്ഥിതി ഔര
അവഗാഹരൂപ പരിണാമ ധര്മ, അധര്മ ഔര ആകാശരൂപ സഹകാരീ കാരണോംകേ സദ്ഭാവമേം ഹോതേ ഹൈം, ഉസീ പ്രകാര
ഉത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യകീ ഏകതാരൂപ പരിണാമ സഹകാരീ കാരണകേ സദ്ഭാവമേം ഹോതേ ഹൈം.] യഹ ജോ സഹകാരീ
കാരണ സോ കാല ഹൈ.
ഔര ജോ നിശ്ചയകാലകീ പര്യായരൂപ വ്യവഹാരകാല വഹ, ജീവ–പുദ്ഗലോംകേ പരിണാമസേ വ്യക്ത [–ഗമ്യ]
ഹോതാ ഹൈ ഇസലിയേ അവശ്യ തദാശ്രിത ഹീ [–ജീവ തഥാ പുദ്ഗലകേ പരിണാമകേ ആശ്രിത ഹീ] ഗിനാ ജാതാ ഹൈ
..൨൩..
പരിണാമകീ ഹീ ബാത ലീ ഗഈ ഹൈ.
പരിണാമ അര്ഥാത് ഉനകീ സമയവിശിഷ്ട വൃത്തി. വഹ സമയവിശിഷ്ട വൃത്തി സമയകോ ഉത്പന്ന കരനേവാലേ കിസീ പദാര്ഥകേ
ബിനാ [–നിശ്ചയകാലകേ ബിനാ] നഹീം ഹോ സകതീ. ജിസപ്രകാര ആകാശ ബിനാ ദ്രവ്യ അവഗാഹന പ്രാപ്ത നഹീം കര
സകതേ അര്ഥാത് ഉനകാ വിസ്താര [തിര്യകപനാ] നഹീം ഹോ സകതാ ഉസീ പ്രകാര നിശ്ചയകാല ബിനാ ദ്രവ്യ പരിണാമകോ
പ്രാപ്ത നഹീം ഹോ സകതേ അര്ഥാത് ഉനകോ പ്രവാഹ [ഊര്ധ്വപനാ] നഹീം ഹോ സകതാ. ഇസ പ്രകാര നിശ്ചയകാലകേ അസ്തിത്വ
ബിനാ [അര്ഥാത് നിമിത്തഭൂത കാലദ്രവ്യകേ സദ്ഭാവ ബിനാ] അന്യ കിസീ പ്രകാര ജീവ–പുദ്ഗലകേ പരിണാമ ബന നഹീം
സകതേ ഇസലിയേ ‘നിശ്ചയകാല വിദ്യമാന ഹൈ’ ഐസാ ജ്ഞാത ഹോതാ ഹൈ– നിശ്ചിത ഹോതാ ഹൈ.]
Page 49 of 264
PDF/HTML Page 78 of 293
single page version
അഗുരുലഹുഗോ അമുത്തോ വട്ടണലക്ഖോ യ കാലോ ത്തി.. ൨൪..
അഗുരുലഘുകോ അമൂര്തോ വര്തനലക്ഷണശ്ച കാല ഇതി.. ൨൪..
[അമൂര്തഃ] അമൂര്ത [ച] ഔര [വര്തനലക്ഷണഃ] വര്തനാലക്ഷണവാലാ ഹൈ.
ഹൈ. കാലകാ ലക്ഷണ വര്തനാഹേതുത്വ ഹൈ; അര്ഥാത് ജിസ പ്രകാര ശീതഋതുമേം സ്വയം അധ്യയനക്രിയാ കരതേ ഹുഏ
പുരുഷകോ അഗ്നി സഹകാരീ [–ബഹിരംഗ നിമിത്ത] ഹൈ ഔര ജിസ പ്രകാര സ്വയം ഘുമനേ കീ ക്രിയാ കരതേ ഹുഏ
കുമ്ഭാരകേ ചാകകോ നീചേകീ കീലീ സഹകാരീ ഹൈ ഉസീ പ്രകാര നിശ്ചയസേ സ്വയമേവ പരിണാമകോ പ്രാപ്ത ജീവ–
പുദ്ഗലാദി ദ്രവ്യോംകോ [വ്യവഹാരസേ] കാലാണുരൂപ നിശ്ചയകാല ബഹിരംഗ നിമിത്ത ഹൈ.
രസവര്ണപംചക സ്പര്ശ–അഷ്ടക, ഗംധയുഗല വിഹീന ഛേ,
ഛേ മൂര്തിഹീന, അഗുരുലഘുക ഛേ, കാള വര്തനലിംഗ ഛേ. ൨൪.
Page 50 of 264
PDF/HTML Page 79 of 293
single page version
മാസോദുഅയണസംവച്ഛരോ ത്തി
മാസര്ത്വയനസംവത്സരമിതി കാലഃ പരായത്ത.. ൨൫..
പരമാണുപ്രചലനായത്തഃ സമയഃ. നയനപുടഘടനായത്തോ നിമിഷഃ. തത്സംഖ്യാവിശേഷതഃ കാഷ്ഠാ കലാ നാലീ
രസനേന്ദ്രിയവിഷയകാ ശരീരകേ ഏക ഹീ ഭാഗമേം സ്പര്ശ ഹോനേ പര ഭീ സമ്പൂര്ണ ആത്മാമേം സുഖാനുഭവ ഹോതാ ഹൈ
ഔര ജിസ പ്രകാര സര്പദംശ യാ വ്രണ [ഘാവ] ആദി ശരീരകേ ഏക ഹീ ഭാഗമേം ഹോനേ പര ഭീ സമ്പൂര്ണ ആത്മാമേം
ദുഃഖവേദനാ ഹോതീ ഹൈ, ഉസീ പ്രകാര കാലദ്രവ്യ ലോകാകാശമേം ഹീ ഹോനേ പര ഭീ സമ്പൂര്ണ ആകാശമേം പരിണതി
ഹോതീ ഹൈ ക്യോംകി ആകാശ അഖണ്ഡ ഏക ദ്രവ്യ ഹൈ.
യഹാ യഹ ബാത മുഖ്യതഃ ധ്യാനമേം രഖനാ ചാഹിയേ കി കാല കിസീ ദ്രവ്യകോ പരിണമിത നഹീം കരതാ,
ഇസ പ്രകാര നിശ്ചയകാലകാ സ്വരൂപ ദര്ശായാ ഗയാ.. ൨൪..
– [ഇതി കാലഃ] ഐസാ ജോ കാല [അര്ഥാത് വ്യവഹാരകാല] [പരായത്തഃ] വഹ പരാശ്രിത ഹൈ.
ഉസകീ [–അഹോരാത്രകീ] അമുക സംഖ്യാസേ മാസ, ഋതു, അയന ഔര വര്ഷ ഹോതേ ഹൈം. –ഐസാ വ്യവഹാരകാല
Page 51 of 264
PDF/HTML Page 80 of 293
single page version
ഇതി.. ൨൫..
പോഗ്ഗലദവ്വേണ
പുദ്ഗലദ്രവ്യേണ വിനാ തസ്മാത്കാല പ്രതീത്യഭവഃ.. ൨൬..
ആംഖ, സൂര്യ ആദി പര പദാര്ഥോകീ അപേക്ഷാ ബിനാ–വ്യവഹാരകാലകാ മാപ നിശ്ചിത കരനാ അശകയ ഹോനേസേ]
ഉസേ ‘പരാശ്രിത’ ഐസീ ഉപമാ ദീ ജാതീ ഹൈ.
ജോ സമയ ലഗേ ഉസേ സമയ കഹാ ജാതാ ഹൈ]. ‘നിമേഷ’ ആ ഖകേ മിചനേസേ പ്രഗട ഹോതാ ഹൈ [അര്ഥാത് ഖുലീ
ആ ഖകേ മിചനേമേം ജോ സമയ ലഗേ ഉസേ നിമേഷ കഹാ ജാതാ ഹൈ ഔര വഹ ഏക നിമേഷ അസംഖ്യാത സമയകാ
ഹോതാ ഹൈ]. പന്ദ്രഹ നിമേഷകാ ഏക ‘കാഷ്ഠാ’, തീസ കാഷ്ഠാകീ ഏക ‘കലാ’, ബീസസേ കുഛ അധിക കലാകീ
ഏക ‘ഘഡീ’ ഔര ദോ ഘഡീകാ ഏക ‘മഹൂര്ത ബനതാ ഹൈ]. ‘അഹോരാത്ര’ സൂര്യകേ ഗമനസേ പ്രഗട ഹോതാ ഹൈ [ഔര
വഹ ഏക അഹോരാത്ര തീസ മുഹൂര്തകാ ഹോതാ ഹൈ] തീസ അഹോരാത്രകാ ഏക ‘മാസ’, ദോ മാസകീ ഏക ‘ഋതു’
തീന ഋതുകാ ഏക ‘അയന’ ഔര ദോ അയനകാ ഏക ‘വര്ഷ’ ബനതാ ഹൈ. – യഹ സബ വ്യവഹാരകാല ഹൈേ.
‘പല്യോപമ’, ‘സാഗരോപമ’ ആദി ഭീ വ്യവഹാരകാലകേ ഭേദ ഹൈം.
ഇസലിയേ] ഉന്ഹേം ഉപചാരസേ പരാശ്രിത കഹാ ജാതാ ഹൈ.. ൨൫..
‘ചിര’ ‘ശീധ്ര’ നഹി മാത്രാ ബിനാ, മാത്രാ നഹീം പുദ്ഗല ബിനാ,
തേ കാരണേ പര–ആശ്രയേ ഉത്പന്ന ഭാഖ്യോ കാല ആ. ൨൬.