Panchastikay Sangrah-Hindi (Malayalam transliteration). Shaddravya-panchastikayka vishesh varnan; Jivdravya-astikay ka varnan; Gatha: 27-38.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 5 of 15

 

Page 52 of 264
PDF/HTML Page 81 of 293
single page version

൫൨
] പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ
[ഭഗവാനശ്രീകുന്ദകുന്ദ
അത്ര വ്യവഹാരകാലസ്യ കഥംചിത പരായത്തത്വേ സദുപപത്തിരുക്താ.
ഇഹ ഹി വ്യവഹാരകാലേ നിമിഷസമയാദൌ അസ്തി താവത് ചിര ഇതി ക്ഷിപ്ര ഇതി സംപ്രത്യയഃ. സ ഖലു
ദീര്ധഹ്രസ്വകാലനിബംധനം പ്രമാണമംതരേണ ന സംഭാവ്യതേ. തദപി പ്രമാണം പുദ്ഗലദ്രവ്യപരിണാമമന്തരേണ നാവധാര്യതേ.
തതഃപരപരിണാമദ്യോതമാനത്വാദ്വയവഹാരകാലോ നിശ്ചയേനാനന്യാശ്രിതോപി പ്രതീത്യഭവ ഇത്യഭി–ധീയതേ.
തദത്രാസ്തികായസാമാന്യപ്രരൂപണായാമസ്തികായത്വാഭാവാത്സാക്ഷാദനുപന്യസ്യമാനോപി
-----------------------------------------------------------------------------
ഗാഥാ ൨൬
അന്വയാര്ഥഃ– [ചിരം വാ ക്ഷിപ്രം] ‘ചിര’ അഥവാ ‘ക്ഷിപ്ര’ ഐസാ ജ്ഞാന [–അധിക കാല അഥവാ അല്പ
കാല ഐസാ ജ്ഞാന] [മാത്രാരഹിതം തു] പരിമാണ ബിനാ [–കാലകേ മാപ ബിനാ] [ന അസ്തി] നഹീം ഹോതാ;
[സാ മാത്രാ അപി] ഔര വഹ പരിമാണ [ഖലു] വാസ്തവമേം [പുദ്ഗലദ്രവ്യേണ വിനാ] പുദ്ഗലദ്രവ്യകേ നഹീം ഹോതാ;
[തസ്മാത്] ഇസലിയേ [കാലഃ പ്രതീത്യഭവഃ] കാല ആശ്രിതരൂപസേ ഉപജനേവാലാ ഹൈ [അര്ഥാത് വ്യവഹാരകാല
പരകാ ആശ്രയ കരകേ ഉത്പന്ന ഹോതാ ഹൈ ഐസാ ഉപചാരസേ കഹാ ജാതാ ഹൈ].
ടീകാഃ– യഹാ വ്യവഹാരകാലകേ കഥംചിത പരാശ്രിതപനേകേ വിഷയമേം സത്യ യുക്തി കഹീ ഗഈ ഹൈ.
പ്രഥമ തോ, നിമേഷ–സമയാദി വ്യവഹാരകാലമേം ‘ചിര’ ഔര ‘ക്ഷിപ്ര’ ഐസാ ജ്ഞാന [–അധിക കാല ഔര
അല്പ കാല ഐസാ ജ്ഞാന ഹോതാ ഹൈ]. വഹ ജ്ഞാന വാസ്തവമേം അധിക ഔര അല്പ കാല സാഥ സമ്ബന്ധ
രഖനേവാലേ പ്രമാണ [–കാലപരിമാണ] ബിനാ സംഭവിത നഹീം ഹോതാ; ഔര വഹ പ്രമാണ പുദ്ഗലദ്രവ്യകേ പരിണാമ
ബിനാ നിശ്ചിത നഹീം ഹോതാ. ഇസലിയേ, വ്യവഹാരകാല പരകേ പരിണാമ ദ്വാരാ ജ്ഞാത ഹോനേകേ കാരണ – യദ്യപി
നിശ്ചയസേ വഹ അന്യകേ ആശ്രിത നഹീം ഹൈ തഥാപി – ആശ്രിതരൂപസേ ഉത്പന്ന ഹോനേവാലാ [–പരകേ അവലമ്ബനസേ
ഉപജനേവാലാ] കഹാ ജാതാ ഹൈ.
ഇസലിയേ യദ്യപി കാലകോ അസ്തികായപനേകേ അഭാവകേ കാരണ യഹാ അസ്തികായകീ സാമാന്യ പ്രരൂപണാമേം
ഉസകാ സാക്ഷാത് കഥന നഹീംം ഹൈ തഥാപി, ജീവ–പുദ്ഗലകേ പരിണാമകീ അന്യഥാ അനുപപത്തി ദ്വാരാ സിദ്ധ
ഹോനേവാലാ നിശ്ചയരൂപ കാല ഔര ഉനകേ പരിണാമകേ ആശ്രിത നിശ്ചിത ഹോനേവാലാ വ്യവഹാരരൂപ കാല
പംചാസ്തികായകീ ഭാ തി ലോകരൂപസേ പരിണത ഹൈ– ഐസാ, അത്യന്ത തീക്ഷ്ണ ദഷ്ടിസേ ജാനാ ജാ സകതാ ഹൈ.
--------------------------------------------------------------------------

സാക്ഷാത് =സീധാ [കാലകാ വിസ്തൃത സീധാ കഥന ശ്രീ പ്രവചനസാരകേ ദ്വിതീയ–ശ്രുതസ്കംധമേം കിയാ ഗയാ ഹൈ; ഇസലിയേ
കാലകാ സ്വരൂപ വിസ്താരസേ ജാനനേകേ ഇച്ഛുക ജിജ്ഞാസുകോേ പ്രവചനസാരമേംസേ തേ ജാന ലേനാ ചാഹിയേ.]

Page 53 of 264
PDF/HTML Page 82 of 293
single page version

കഹാനജൈനശാസ്ത്രമാലാ] ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായവര്ണന
[
൫൩
ജീവ–പുദ്ഗലപരിണാമാന്യഥാനുപപത്ത്യാ നിശ്ചയരൂപസ്തത്പരിണാമായത്തതയാ വ്യവഹാരരൂപഃ കാലോസ്തികായപഞ്ച–
കവല്ലോകരൂപേണ പരിണത ഇതി ഖരതരദ്രഷ്ടയാഭ്യുപഗമ്യത ഇതി.. ൨൬..
-----------------------------------------------------------------------------
ഭാവാര്ഥഃ– ‘സമയ’ അല്പ ഹൈ, ‘നിമേഷ’ അധിക ഹൈ ഔര ‘മുഹുര്ത’ ഉസസേ ഭീ അധിക ഹൈ ഐസാ ജോ
ജ്ഞാന ഹോതാ ഹൈ വഹ ‘സമയ’, ‘നിമേഷ’ ആദികാ പരിമാണ ജാനനേസേ ഹോതാ ഹൈ; ഔര വഹ കാലപരിമാണ
പുദ്ഗലോം ദ്വാരാ നിശ്ചിത ഹോതാ ഹൈ. ഇസലിയേ വ്യവഹാരകാലകീ ഉത്പത്തി പുദ്ഗലോം ദ്വാരാ ഹോതീ [ഉപചാരസേ]
കഹീ ജാതീ ഹൈ.
ഇസ പ്രകാര യദ്യപി വ്യവഹാരകാലകാ മാപ പുദ്ഗല ദ്വാരാ ഹോതാ ഹൈ ഇസലിയേ ഉസേ ഉപചാരസേ
പുദ്ഗലാശ്രിത കഹാ ജാതാ ഹൈ തഥാപി നിശ്ചയസേ വഹ കേവല കാലദ്രവ്യകീ ഹീ പര്യായരൂപ ഹൈ, പുദ്ഗലസേ സര്വഥാ
ഭിന്ന ഹൈ–ഐസാ സമഝനാ. ജിസ പ്രകാര ദസ സേര പാനീകേ മിട്ടീമയ ഘഡേകാ മാപ പാനീ ദ്വാരാ ഹോതാ ഹൈ
തഥാപി ഘഡാ മിട്ടീകീ ഹീ പര്യായരൂപ ഹൈ, പാനീകീ പര്യായരൂപ നഹീം ഹൈ, ഉസീ പ്രകാര സമയ–നിമേഷാദി
വ്യവഹാരകാലകാ മാപ പുദ്ഗല ദ്വാരാ ഹോതാ ഹൈ തഥാപി വ്യവഹാരകാല കാലദ്രവ്യകീ ഹീ പര്യായരൂപ ഹൈ,
പുദ്ഗലകീ പര്യായരൂപ നഹീം ഹൈ.
കാലസമ്ബന്ധീ ഗാഥാസൂത്രോംംകേ കഥനകാ സംക്ഷേപ ഇസ പ്രകാര ഹൈഃ– ജീവപുദ്ഗലോംകേ പരിണാമമേം
[സമയവിശിഷ്ട വൃത്തിമേം] വ്യവഹാരസേ സമയകീ അപേക്ഷാ ആതീ ഹൈ; ഇസലിയേ സമയകോ ഉത്പന്ന കരനേവാലാ കോഈ
പദാര്ഥ അവശ്യ ഹോനാ ചാഹിയേ. വഹ പദാര്ഥ സോ കാലദ്രവ്യ ഹൈ. കാലദ്രവ്യ പരിണമിത ഹോനേസേ വ്യവഹാരകാല
ഹോതാ ഹൈ ഔര വഹ വ്യവഹാരകാല പുദ്ഗല ദ്വാരാ മാപാ ജാനേസേ ഉസേ ഉപചാരസേ പരാശ്രിത കഹാ ജാതാ ഹൈ.
പംചാസ്തികായകീ ഭാ തി നിശ്ചയവ്യവഹാരരൂപ കാല ഭീ ലോകരൂപസേ പരിണത ഹൈ ഐസാ സര്വജ്ഞോംനേ ദേഖാ ഹൈ ഔര
അതി തീക്ഷ്ണ ദ്രഷ്ടി ദ്വാരാ സ്പഷ്ട സമ്യക് അനുമാന ഭീ ഹോ സകതാ ഹൈ.
കാലസമ്ബന്ധീ കഥനകാ താത്പര്യാര്ഥ നിമ്നോക്താനുസാര ഗ്രഹണ കരനേ യോഗ്യ ഹൈേഃ– അതീത അനന്ത കാലമേം
ജീവകോ ഏക ചിദാനന്ദരൂപ കാല ഹീ [സ്വകാല ഹീ] ജിസകാ സ്വഭാവ ഹൈ ഐസേ ജീവാസ്തികായകീ
ഉപലബ്ധി നഹീം ഹുഈ ഹൈ; ഉസ ജീവാസ്തികായകാ ഹീ സമ്യക് ശ്രദ്ധാന, ഉസീകാ രാഗാദിസേ ഭിന്നരൂപ ഭേദജ്ഞാന
ഔര ഉസീമേം രാഗാദിവിഭാവരൂപ സമസ്ത സംകല്പ–വികല്പജാലകേ ത്യാഗ ദ്വാരാ സ്ഥിര പരിണതി കര്തവ്യ ഹൈ
.. ൨൬..

Page 54 of 264
PDF/HTML Page 83 of 293
single page version

൫൪
] പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ
[ഭഗവാനശ്രീകുന്ദകുന്ദ
ഇതി സമയവ്യാഖ്യായാമന്തനീംതഷഡ്ദ്രവ്യപഞ്ചാസ്തികായസാമാന്യവ്യാഖ്യാനരൂപഃ പീഠബംധഃ സമാപ്തഃ..
അഥാമീഷാമേവ വിശേഷവ്യാഖ്യാനമ്. തത്ര താവത് ജീവദ്രവ്യാസ്തികായവ്യാഖ്യാനമ്.
ജീവോ ത്തി ഹവദി ചേദാ ഉവഓഗവിസേസിദോ പഹൂ കത്താ.
ഭോത്താ യ ദേഹമേത്തോ ണ ഹി
മുത്തോ കമ്മസംജുത്തോ.. ൨൭..
ജീവ ഇതി ഭവതി ചേതയിതോപയോഗവിശേഷിതഃ പ്രഭുഃ കര്താ.
ഭോക്താ ച ദേഹമാത്രോ ന ഹി മൂര്തഃ കര്മസംയുക്തഃ.. ൨൭..
അത്ര സംസാരാവസ്ഥസ്യാത്മനഃ സോപാധി നിരുപാധി ച സ്വരൂപമുക്തമ്.
ആത്മാ ഹി നിശ്ചയേന ഭാവപ്രാണധാരണാജ്ജീവഃ, വ്യവഹാരേണ ദ്രവ്യപ്രാണധാരണാജ്ജീവഃ. നിശ്ചയേന
-----------------------------------------------------------------------------
ഇസ പ്രകാര [ശ്രീമദ്ഭഗവത്കുന്ദകുന്ദാചാര്യദേവപ്രണീത ശ്രീ പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ ശാസ്ത്രകീ ശ്രീ
അമൃതചംദ്രാചാര്യദേവവിരചിത] സമയവ്യാഖ്യാ നാമകീ ടീകാമേം ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായകേ സാമാന്യ വ്യാഖ്യാനരൂപ
പീഠികാ സമാപ്ത ഹുഈ.
അബ ഉന്ഹീംകാ [–ഷഡ്ദ്രവ്യ ഔര പംചാസ്തികായകാ ഹീ] വിശേഷ വ്യാഖ്യാന കിയാ ജാതാ ഹൈ. ഉസമേം
പ്രഥമ, ജീവദ്രവ്യാസ്തികായകേ വ്യാഖ്യാന ഹൈം.
ഗാഥാ ൨൭
അന്വയാര്ഥഃ– [ജീവഃ ഇതി ഭവതി] [സംസാരസ്ഥിത] ആത്മാ ജീവ ഹൈ, [ചേതയിതാ] ചേതയിതാ
[ചേതനേവാലാ] ഹൈ, [ഉപയോഗവിശേഷിതഃ] ഉപയോഗലക്ഷിത ഹൈ, [പ്രഭുഃ] പ്രഭു ഹൈ, [കര്താ] കര്താ ഹൈേ, [ഭോക്താ]
ഭോക്താ ഹൈ, [ദേഹമാത്രഃ] ദേഹപ്രമാണ ഹൈ, [ന ഹി മൂര്തഃ] അമൂര്ത ഹൈ [ച] ഔര [കര്മസംയുക്തഃ] കര്മസംയുക്ത ഹൈ.
ടീകാഃ– യഹാ [ഇസ ഗാഥാമേം] സംസാര–ദശാവാലേ ആത്മാകാ സോപാധി ഔര നിരുപാധി സ്വരൂപ കഹാ
ഹൈ.
ആത്മാ നിശ്ചയസേ ഭാവപ്രാണകോ ധാരണ കരതാ ഹൈ ഇസലിയേ ‘ജീവ’ ഹൈ, വ്യവഹാരസേ [അസദ്ഭൂത
വ്യവഹാരനയസേ] ദ്രവ്യപ്രാണകോ ധാരണ കരതാ ഹൈ ഇസലിയേ ‘ജീവ’ ഹൈ; നിശ്ചയസേ ചിത്സ്വരൂപ ഹോനേകേ കാരണ
‘ചേതയിതാ’ [ചേതനേവാലാ] ഹൈ, വ്യവഹാരസേ [സദ്ഭൂത വ്യവഹാരനയസേ] ചിത്ശക്തിയുക്ത ഹോനേസേ ‘ചേതയിതാ’
--------------------------------------------------------------------------

൧. സോപാധി = ഉപാധി സഹിത; ജിസമേം പരകീ അപേക്ഷാ ആതീ ഹോ ഐസാ.
൨. നിശ്ചയസേ ചിത്ശക്തികോ ആത്മാകേ സാഥ അഭേദ ഹൈ ഔര വ്യവഹാരസേ ഭേദ ഹൈ; ഇസലിയേ നിശ്ചയസേ ആത്മാ ചിത്ശക്തിസ്വരൂപ
ഹൈ ഔര വ്യവഹാരസേ ചിത്ശക്തിവാന ഹൈ.
ഛേ ജീവ, ചേതയിതാ, പ്രഭു, ഉപയോഗചിഹ്ന, അമൂര്ത ഛേ,
കര്താ അനേ ഭോക്താ, ശരീരപ്രമാണ, കര്മേ യുക്ത ഛേ. ൨൭.

Page 55 of 264
PDF/HTML Page 84 of 293
single page version

കഹാനജൈനശാസ്ത്രമാലാ] ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായവര്ണന
[
൫൫
ചിദാത്മകത്വാത്, വ്യവഹാരേണ ചിച്ഛക്തിയുക്തത്വാച്ചേതയിതാ. നിശ്ചയേനാപൃഥഗ്ഭൂതേന, വ്യവഹാരേണ പൃഥഗ്ഭൂതേന
ചൈതന്യപരിണാമലക്ഷണേനോപയോഗേനോപലക്ഷിതത്വാദുപയോഗവിശേഷിതഃ.
നിശ്ചയേന ഭാവകര്മണാം, വ്യവഹാരേണ
ദ്രവ്യകര്മണാമാസ്രവണബംധനസംവരണനിര്ജരണമോക്ഷണേഷു സ്വയമീശത്വാത് പ്രഭുഃ. നിശ്ചയേന
പൌദ്ഗലികകര്മനിമിത്താത്മപരിണാമാനാം, വ്യവഹാരേണാത്മപരിണാമനിമിത്തപൌദ്ഗലികകര്മണാം കര്തൃത്വാത്കര്താ.
നിശ്ചയേനശുഭാശുഭകര്മനിമിത്തസുഖദുഃഖപരിണാമാനാം, വ്യവഹാരേണ ശുഭാശുഭകര്മസംപാദി–തേഷ്ടാനിഷ്ടവിഷയാണാം
ഭോക്തൃത്വാദ്ഭോക്താ. നിശ്ചയേന ലോകമാത്രോപി വിശിഷ്ടാവഗാഹപരിണാമശക്തിയുക്ത–ത്വാന്നാമകര്മനിര്വൃത്തമണു മഹച്ച
ശരീരമധിതിഷ്ഠന് വ്യവഹാരേണ ദേഹമാത്രഃ. വ്യവഹാരേണ കര്മഭിഃ സഹൈകത്വപരിണാമാന്മൂര്തോപി നിശ്ചയേന
-----------------------------------------------------------------------------
ഹൈ; നിശ്ചയസേ അപൃഥഗ്ഭൂത ഐസേ ചൈതന്യപരിണാമസ്വരൂപ ഉപയോഗ ദ്വാരാ ലക്ഷിത ഹോനേസേ ‘ഉപയോഗലക്ഷിത’ ഹൈ,
വ്യവഹാരസേ [സദ്ഭൂത വ്യവഹാരനയസേ] പൃഥഗ്ഭൂത ഐസേ ചൈതന്യപരിണാമസ്വരൂപ ഉപയോഗ ദ്വാരാ ലക്ഷിത ഹോനേസേ
‘ഉപയോഗലക്ഷിത’ ഹൈ; നിശ്ചയസേ ഭാവകര്മോംകേ ആസ്രവ, ബംധ, സംവര, നിര്ജരാ ഔര മോക്ഷ കരനേമേം സ്വയം ഈശ
[സമര്ഥ] ഹോനേസേ ‘പ്രഭു’ ഹൈ, വ്യവഹാരസേ [അസദ്ഭൂത വ്യവഹാരനയസേ] ദ്രവ്യകര്മോംകേ ആസ്രവ, ബംധ, സംവര,
നിര്ജരാ ഔര മോക്ഷ കരനേമേം സ്വയം ഈശ ഹോനേസേ ‘പ്രഭു’ ഹൈ; നിശ്ചയസേ പൌദ്ഗലിക കര്മ ജിനകാ നിമിത്ത ഹൈ
ഐസേ ആത്മപരിണാമോംകാ കര്തൃത്വ ഹോനേസേ ‘കര്താ’ ഹൈ, വ്യവഹാരസേ [അസദ്ഭൂത വ്യവഹാരനയസേ] ആത്മപരിണാമ
ജിനകാ നിമിത്ത ഹൈ ഐസേ പൌദ്ഗലിക കര്മോംകാ കര്തൃത്വ ഹോനേസേ ‘കര്താ’ ഹൈ; നിശ്ചയസേ ശുഭാശുഭ കര്മ
ജിനകാ നിമിത്ത ഹൈ ഐസേ സുഖദുഃഖപരിണാമോംകാ ഭോക്തൃത്വ ഹോനേസേ ‘ഭോക്താ’ ഹൈ, വ്യവഹാരസേ [അസദ്ഭൂത
വ്യവഹാരനയസേ] ശുഭാശുഭ കര്മോംസേ സംപാദിത [പ്രാപ്ത] ഇഷ്ടാനിഷ്ട വിഷയോംകാ ഭോക്തൃത്വ ഹോനേസേ ‘ഭോക്താ’ ഹൈ;
നിശ്ചയസേ ലോകപ്രമാണ ഹോനേ പര ഭീ, വിശിഷ്ട അവഗാഹപരിണാമകീ ശക്തിവാലാ ഹോനേസേ നാമകര്മസേ രചിത
ഛോടേ–ബഡേ ശരീരമേം രഹതാ ഹുആ വ്യവഹാരസേ [സദ്ഭൂത വ്യവഹാരനയസേ] ‘ദേഹപ്രമാണ’ ഹൈ; വ്യവഹാരസേ
[അസദ്ഭൂത വ്യവഹാരനയസേ] കര്മോംകേ സാഥ ഏകത്വപരിണാമകേ കാരണ മൂര്ത ഹോനേ പര ഭീ, നിശ്ചയസേ അരൂപീ–
സ്വഭാവവാലാ ഹോനേകേ കാരണ ‘അമൂര്ത’ ഹൈ;
നിശ്ചയസേ പുദ്ഗലപരിണാമകോ അനുരൂപ ചൈതന്യപരിണാമാത്മക
--------------------------------------------------------------------------
൧. അപൃഥഗ്ഭൂത = അപൃഥക്; അഭിന്ന. [നിശ്ചയസേ ഉപയോഗ ആത്മാസേ അപൃഥക് ഹൈ ഔര വ്യവഹാരസേ പൃഥക് ഹൈ.]
൨. സംസാരീ ആത്മാ നിശ്ചയസേ നിമിത്തഭൂത പുദ്ഗലകര്മോംകോ അനുരൂപ ഐസേ നൈമിത്തിക ആത്മ പരിണാമോംകേ സാഥ [അര്ഥാത്
ഭാവകര്മോംകേ സാഥ] സംയുക്ത ഹോനേസേ കര്മസംയുക്ത ഹൈ ഔര വ്യവഹാരസേ നിമിത്തഭൂത ആത്മപരിണാമോംകോ അനുരൂപ ഐസേം
നൈമിത്തിക പുദ്ഗലകര്മോംകേ സാഥ [അര്ഥാത് ദ്രവ്യകര്മോംകേ സാഥ] സംയുക്ത ഹോനേസേ കര്മസംയുക്ത ഹൈ.

Page 56 of 264
PDF/HTML Page 85 of 293
single page version

൫൬
] പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ
[ഭഗവാനശ്രീകുന്ദകുന്ദ
നീരൂപസ്വഭാവത്വാന്ന ഹി മൂര്തഃ. നിശ്ചയേന പുദ്ഗല–പരിണാമാനുരൂപചൈതന്യപരിണാമാത്മഭിഃ, വ്യവഹാരേണ
ചൈതന്യപരിണാമാനുരൂപപുദ്ഗലപരിണാമാത്മഭിഃ കര്മഭിഃ സംയുക്തത്വാത്കര്മസംയുക്ത ഇതി.. ൨൭..

കമ്മമലവിപ്പമുക്കോ ഉഡ്ഢം
ലോഗസ്സ അംതമധിഗംതാ.
സോ സവ്വണാണദരിസീ ലഹദി സുഹമണിംദിയമണംതം.. ൨൮..
കര്മമലവിപ്രമുക്ത ഊര്ധ്വം ലോകസ്യാന്തമധിഗമ്യ.
സ സര്വജ്ഞാനദര്ശീ ലഭതേ സുഖമനിന്ദ്രിയമനംതമ്.. ൨൮..
-----------------------------------------------------------------------------
കര്മോംകേ സാഥ സംയുക്ത ഹോനേസേ ‘കര്മസംയുക്ത’ ഹൈ, വ്യവഹാരസേ [അസദ്ഭൂത വ്യവഹാരനയസേ] ചൈതന്യപരിണാമകോ
അനുരൂപ പുദ്ഗലപരിണാമാത്മക കര്മോംകേ സാഥ സംയുക്ത ഹോനേസേ ‘കര്മസംയുക്ത’ ഹൈ.
ഭാവാര്ഥഃ– പഹലീ ൨൬ ഗാഥാഓംമേം ഷഡ്ദ്രവ്യ ഔര പംചാസ്തികായകാ സാമാന്യ നിരൂപണ കരകേ, അബ ഇസ
൨൭വീം ഗാഥാസേ ഉനകാ വിശേഷ നിരൂപണ പ്രാരമ്ഭ കിയാ ഗയാ ഹൈ. ഉസമേം പ്രഥമ, ജീവകാ [ആത്മാകാ]
നിരൂപണ പ്രാരമ്ഭ കരതേ ഹുഏ ഇസ ഗാഥാമേം സംസാരസ്ഥിത ആത്മാകോ ജീവ [അര്ഥാത് ജീവത്വവാലാ], ചേതയിതാ,
ഉപയോഗലക്ഷണവാലാ, പ്രഭു, കര്താ ഇത്യാദി കഹാ ഹൈ. ജീവത്വ, ചേതയിതൃത്വ, ഉപയോഗ, പ്രഭുത്വ, കര്തൃത്വ,
ഇത്യാദികാ വിവരണ അഗലീ ഗാഥാഓംമേം ആയേഗാ.. ൨൭..
ഗാഥാ ൨൮
അന്വയാര്ഥഃ– [കര്മമലവിപ്രമുക്തഃ] കര്മമലസേ മുക്ത ആത്മാ [ഊര്ധ്വം] ഊപര [ലോകസ്യ അന്തമ്]
ലോകകേ അന്തകോ [അധിഗമ്യ] പ്രാപ്ത കരകേ [സഃ സര്വജ്ഞാനദര്ശീ] വഹ സര്വജ്ഞ–സര്വദര്ശീ [അനംതമ്] അനന്ത
[അനിന്ദ്രിയമ്] അനിന്ദ്രിയ [സുഖമ്] സുഖകാ [ലഭതേ] അനുഭവ കരതാ ഹൈ.
--------------------------------------------------------------------------
സൌ കര്മമളഥീ മുക്ത ആത്മാ പാമീനേ ലോകാഗ്രനേ,
സര്വജ്ഞദര്ശീ തേ അനംത അനിംദ്രി സുഖനേ അനുഭവേ. ൨൮.

Page 57 of 264
PDF/HTML Page 86 of 293
single page version

കഹാനജൈനശാസ്ത്രമാലാ] ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായവര്ണന
[
൫൭
അത്ര മുക്താവസ്ഥസ്യാത്മനോ നിരുപാധിസ്വരൂപമുക്തമ്.

ആത്മാ ഹി പരദ്രവ്യത്വാത്കര്മരജസാ സാകല്യേന യസ്മിന്നേവ ക്ഷണേ
മുച്യതേ തസ്മി–
ന്നേവോര്ധ്വഗമനസ്വഭാവത്വാല്ലോകാംതമധിഗമ്യ പരതോ ഗതിഹേതോരഭാവാദവസ്ഥിതഃ കേവലജ്ഞാനദര്ശനാഭ്യാം
സ്വരൂപഭൂതത്വാദമുക്തോനംതമതീന്ദ്രിയം സുഖമനുഭവതി. മുക്തസ്യ ചാസ്യ ഭാവപ്രാണധാരണലക്ഷണം ജീവത്വം,
ചിദ്രൂപലക്ഷണം ചേതയിതൃത്വം, ചിത്പരിണാമലക്ഷണ ഉപയോഗഃ, നിര്വര്തിതസമസ്താധികാരശക്തിമാത്രം പ്രഭുത്വം,
സമസ്തവസ്ത്വസാധാരണസ്വരൂപനിര്വര്തനമാത്രം കര്തൃത്വം, സ്വരൂപഭൂതസ്വാതന്ക്ര്യലക്ഷണസുഖോപലമ്ഭ–രൂപം
ഭോക്തൃത്വം, അതീതാനംതരശരീരപരിമാണാവഗാഹപരിണാമരൂപം
ദേഹമാത്രത്വം, ഉപാധിസംബംധവിവിക്ത–
മാത്യന്തികമമൂര്തത്വമ്. കര്മസംയുക്തത്വം തു ദ്രവ്യഭാവകര്മവിപ്രമോക്ഷാന്ന ഭവത്യേവ. ദ്രവ്യകര്മാണി ഹി പുദ്ഗലസ്കംധാ
ഭാവകര്മാണി തു
-----------------------------------------------------------------------------
ടീകാഃ– യഹാ മുക്താവസ്ഥാവാലേ ആത്മാകാ നിരുപാധി സ്വരൂപ കഹാ ഹൈ.
ആത്മാ [കര്മരജകേ] പരദ്രവ്യപനേകേ കാരണ കര്മരജസേ സമ്പൂര്ണരൂപസേ ജിസ ക്ഷണ ഛൂടതാ ഹൈ [–മുക്ത
ഹോതാ ഹൈ], ഉസീ ക്ഷണ [അപനേ] ഊര്ധ്വഗമനസ്വഭാവകേ കാരണ ലോകകേ അന്തകോ പാകര ആഗേ ഗതിഹേതുകാ
അഭാവ ഹോനേസേ [വഹാ ] സ്ഥിര രഹതാ ഹുആ, കേവലജ്ഞാന ഔര കേവലദര്ശന [നിജ] സ്വരൂപഭൂത ഹോനേകേ
കാരണ ഉനസേ ന ഛൂടതാ ഹുആ അനന്ത അതീന്ദ്രിയ സുഖകാ അനുഭവ കരതാ ഹൈ. ഉസ മുക്ത ആത്മാകോ,
ഭാവപ്രാണധാരണ ജിസകാ ലക്ഷണ
[–സ്വരൂപ] ഹൈ ഐസാ ‘ജീവത്വ’ ഹോതാ ഹൈ; ചിദ്രൂപ ജിസകാ ലക്ഷണ [–
സ്വരൂപ] ഹൈ ഐസാ ‘ചേതയിതൃത്വ’ ഹോതാ ഹൈ ; ചിത്പരിണാമ ജിസകാ ലക്ഷണ [–സ്വരൂപ] ഹൈ ഐസാ ‘ഉപയോഗ’
ഹോതാ ഹൈ; പ്രാപ്ത കിയേ ഹുഏ സമസ്ത [ആത്മിക] അധികാരോംകീ
ശക്തിമാത്രരൂപ ‘പ്രഭുത്വ’ ഹോതാ ഹൈ; സമസ്ത
വസ്തുഓംസേ അസാധാരണ ഐസേ സ്വരൂപകീ നിഷ്പത്തിമാത്രരൂപ [–നിജ സ്വരൂപകോ രചനേരൂപ] ‘കര്തൃത്വ’ ഹോതാ ഹൈ;
സ്വരൂപഭൂത സ്വാതംക്ര്യ ജിസകാ ലക്ഷണ [–സ്വരൂപ] ഹൈ ഐസേ സുഖകീ ഉപലബ്ധിരൂപ ‘ഭോക്തൃത്വ’ ഹോതാ ഹൈ;
അതീത അനന്തര [–അന്തിമ] ശരീര പ്രമാണ അവഗാഹപരിണാമരൂപ ‘
ദേഹപ്രമാണപനാ’ ഹോതാ ഹൈ; ഔര
ഉപാധികേ സമ്ബന്ധസേ വിവിക്ത ഐസാ ആത്യംതിക [സര്വഥാ] ‘അമൂര്തപനാ’ ഹോതാ ഹൈ. [മുക്ത ആത്മാകോ]
--------------------------------------------------------------------------
൧. ശക്തി = സാമര്ഥ്യ; ഈശത്വ. [മുക്ത ആത്മാ സമസ്ത ആത്മിക അധികാരോംകോ ഭോഗനേമേം അര്ഥാത് ഉനകാ ഉപയോഗ കരനേമേം
സ്വയം സമര്ഥ ഹൈ ഇസലിയേ വഹ പ്രഭു ഹൈ.]

൨. മുക്ത ആത്മാകീ അവഗാഹനാ ചരമശരീരപ്രമാണ ഹോതീ ഹൈ ഇസലിയേ ഉസ അന്തിമ ശരീരകീ അപേക്ഷാ ലേകര ഉനകോ
‘ദേഹപ്രമാണപനാ’ കഹാ ജാ സകതാ ഹൈ.

൩. വിവിക്ത = ഭിന്ന; രഹിത.

Page 58 of 264
PDF/HTML Page 87 of 293
single page version

൫൮
] പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ
[ഭഗവാനശ്രീകുന്ദകുന്ദ
ചിദ്വിവര്താഃ. വിവര്തതേ ഹി ചിച്ഛക്തിരനാദിജ്ഞാനാവരണാദി–കര്മസംപര്കകൂണിതപ്രചാരാ പരിച്ഛേദ്യസ്യ
വിശ്വസ്യൈകദേശേഷു ക്രമേണ വ്യാപ്രിയമാണാ. യദാ തു ജ്ഞാനാവരണാദികര്മസംപര്കഃ പ്രണശ്യതി തദാ പരിച്ഛേദ്യസ്യ
വിശ്വസ്യ
സര്വദേശേഷു യുഗപദ്വയാപൃതാ കഥംചിത്കൌടസ്ഥ്യമവാപ്യ വിഷയാംതരമനാപ്നുവംതീ ന വിവര്തതേ. സ ഖല്വേഷ
നിശ്ചിതഃ സര്വജ്ഞസര്വദര്ശിത്വോപലമ്ഭഃ. അയമേവ ദ്രവ്യകര്മനിബംധനഭൂതാനാം ഭാവകര്മണാം കര്തൃത്വോച്ഛേദഃ. അയമേവ
-----------------------------------------------------------------------------
കര്മസംയുക്തപനാ’ തോ ഹോതാ ഹീ നഹീം , ക്യോംകി ദ്രവ്യകര്മോ ഔര ഭാവകര്മോസേ വിമുക്തി ഹുഈ ഹൈ. ദ്രവ്യകര്മ വേ
പുദ്ഗലസ്കംധ ഹൈ ഔര ഭാവകര്മ വേ ചിദ്വിവര്ത ഹൈം. ചിത്ശക്തി അനാദി ജ്ഞാനാവരണാദികര്മോംകേ സമ്പര്കസേ
[സമ്ബന്ധസേ] സംകുചിത വ്യാപാരവാലീ ഹോനേകേ കാരണ ജ്ഞേയഭൂത വിശ്വകേ [–സമസ്ത പദാര്ഥോംകേ] ഏക–ഏക
ദേശമേം ക്രമശഃ വ്യാപാര കരതീ ഹുഈ വിവര്തനകോ പ്രാപ്ത ഹോതീ ഹൈ. കിന്തു ജബ ജ്ഞാനാവരണാദികര്മോംകാ സമ്പര്ക
വിനഷ്ട ഹോതാ ഹൈ, തബ
വഹ ജ്ഞേയഭൂത വിശ്വകേ സര്വ ദേശോംമേം യുഗപദ് വ്യാപാര കരതീ ഹുഈ കഥംചിത് കൂടസ്ഥ
ഹോകര, അന്യ വിഷയകോ പ്രാപ്ത ന ഹോതീ ഹുഈ വിവര്തന നഹീം കരതീ. വഹ യഹ [ചിത്ശക്തികേ വിവര്തനകാ
അഭാവ], വാസ്തവമേം നിശ്ചിത [–നിയത, അചല] സര്വജ്ഞപനേകീ ഔര സര്വദര്ശീപനേകീ ഉപലബ്ധി ഹൈ. യഹീ,
ദ്രവ്യകര്മോംകേ നിമിത്തഭൂത ഭാവകര്മോംകേ കര്തൃത്വകാ വിനാശ ഹൈ; യഹീ, വികാരപൂര്വക അനുഭവകേ അഭാവകേ കാരണ
ഔപാധിക സുഖദുഃഖപരിണാമോംകേ ഭോക്തൃത്വകാ വിനാശ ഹൈ; ഔര യഹീ, അനാദി വിവര്തനകേ ഖേദകേ വിനാശസേ
--------------------------------------------------------------------------
൧. പൂര്വ സൂത്രമേം കഹേ ഹുഏ ‘ജീവത്വ’ ആദി നവ വിശേഷോമേംസേ പ്രഥമ ആഠ വിശേഷ മുക്താത്മാകോ ഭീ യഥാസംഭവ ഹോതേ ഹൈം, മാത്ര
ഏക ‘കര്മസംയുക്തപനാ’ നഹീം ഹോതാ.

൨. ചിദ്വിവര്ത = ചൈതന്യകാ പരിവര്തന അര്ഥാത് ചൈതന്യകാ ഏക വിഷയകോ ഛോഡകര അന്യ വിഷയകോ ജാനനേരൂപ ബദലനാ;
ചിത്ശക്തികാ അന്യ അന്യ ജ്ഞേയോംകോ ജാനനേരൂപ പരിവര്തിത ഹോനാ.

൩. കൂടസ്ഥ = സര്വകാല ഏക രൂപ രഹനേവാലീ; അചല. [ജ്ഞാനാവരണാദികര്മോകാ സമ്ബന്ധ നഷ്ട ഹോനേ പര കഹീം ചിത്ശക്തി
സര്വഥാ അപരിണാമീ നഹീം ഹോ ജാതീ; കിന്തു വഹ അന്യ–അന്യ ജ്ഞേയോംകോ ജാനനേരൂപ പരിവര്തിത നഹീം ഹോതീ–സര്വദാ തീനോം
കാലകേ സമസ്ത ജ്ഞേയോംകോ ജാനതീ രഹതീ ഹൈ, ഇസലിയേ ഉസേ കഥംചിത് കൂടസ്ഥ കഹാ ഹൈ.]

൪. ഔപാധിക = ദ്രവ്യകര്മരൂപ ഉപാധികേ സാഥ സമ്ബന്ധവാലേ; ജിനമേം ദ്രവ്യകര്മരൂപീ ഉപാധി നിമിത്ത ഹോതീ ഹൈ ഐസേ;
അസ്വാഭാവിക; വൈഭാവിക; വികാരീ.

Page 59 of 264
PDF/HTML Page 88 of 293
single page version

കഹാനജൈനശാസ്ത്രമാലാ] ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായവര്ണന
[
൫൯
ച വികാരപൂര്വകാനുഭവാഭാവാദൌപാധികസുഖദുഃഖപരിണാമാനാം ഭോക്തൃത്വോച്ഛേദഃ. ഇദമേവ
ചാനാദിവിവര്തഖേദവിച്ഛിത്തിസുസ്ഥിതാനംതചൈതന്യസ്യാത്മനഃ സ്വതംത്രസ്വരൂപാനുഭൂതിലക്ഷണസുഖസ്യ ഭോക്തൃ–
ത്വമിതി.. ൨൮..
ജാദോ സയം സ ചേദാ സവ്വണ്ഹൂ സവ്വലോഗദരസീ യ.
പപ്പോദി സുഹമണംതം അവ്വാബാധം സഗമമുത്തം.. ൨൯..
ജാതഃ സ്വയം സ ചേതയിതാ സര്വജ്ഞഃ സര്വലോകദര്ശീ ച.
പ്രാപ്നോതി സുഖമനംതമവ്യാബാധം സ്വകമമൂര്തമ്.. ൨൯..
-----------------------------------------------------------------------------

ജിസകാ അനന്ത ചൈതന്യ സുസ്ഥിത ഹുആ ഹൈ ഐസേ ആത്മാകോ സ്വതംത്രസ്വരൂപാനുഭൂതിലക്ഷണ സുഖകാ [–സ്വതംത്ര
സ്വരൂപകീ അനുഭൂതി ജിസകാ ലക്ഷണ ഹൈ ഐസേ സുഖകാ] ഭോക്തൃത്വ ഹൈ.. ൨൮..
ഗാഥാ ൨൯
അന്വയാര്ഥഃ– [സഃ ചേതയിതാ] വഹ ചേതയിതാ [ചേതനേവാലാ ആത്മാ] [സര്വജ്ഞഃ] സര്വജ്ഞ [ച] ഔര
[സര്വലോകദര്ശീ] സര്വലോകദര്ശീ [സ്വയം ജാതഃ] സ്വയം ഹോതാ ഹുആ, [സ്വകമ്] സ്വകീയ [അമൂര്തമ്] അമൂര്ത
[അവ്യാബാധമ്] അവ്യാബാധ [അനംതമ്] അനന്ത [സുഖമ്] സുഖകോ [പ്രാപ്നോതി] ഉപലബ്ധ കരതാ ഹൈ.
ടീകാഃ– യഹ, സിദ്ധകേ നിരുപാധി ജ്ഞാന, ദര്ശന ഔര സുഖകാ സമര്ഥന ഹൈ.
വാസ്തവമേം ജ്ഞാന, ദര്ശന ഔര സുഖ ജിസകാ സ്വഭാവ ഹൈ ഐസാ ആത്മാ സംസാരദശാമേം, അനാദി
കര്മക്ലേശ ദ്വാരാ ആത്മശക്തി സംകുചിത കീ ഗഈ ഹോനേസേ, പരദ്രവ്യകേ സമ്പര്ക ദ്വാരാ [–ഇംദ്രിയാദികേ സമ്ബന്ധ
ദ്വാരാ] ക്രമശഃ കുഛ–കുഛ ജാനതാ ഹൈ ഔര ദേഖതാ ഹൈ തഥാ പരാശ്രിത, മൂര്ത [ഇന്ദ്രിയാദി] കേ സാഥ
സമ്ബന്ധവാലാ, സവ്യാബാധ [–ബാധാ സഹിത] ഔര സാന്ത സുഖകാ അനുഭവ കരതാ ഹൈ; കിന്തു ജബ ഉസകേ
കര്മക്ലേശ സമസ്തരൂപസേ വിനാശകോ പ്രാപ്ത ഹോതേ ഹൈം തബ, ആത്മശക്തി അനര്ഗല [–നിരംകുശ] ഔര
അസംകുചിത ഹോനേസേ, വഹ അസഹായരൂപസേ [–കിസീകീ സഹായതാകേ ബിനാ] സ്വയമേവ യുഗപദ് സബ [–
സര്വ ദ്രവ്യക്ഷേത്രകാലഭാവ] ജാനതാ ഹൈ ഔര ദേഖതാ ഹൈ തഥാ സ്വാശ്രിത, മൂര്ത [ഇന്ദ്രിയാദി] കേ സാഥ സമ്ബന്ധ
രഹിത, അവ്യാബാധ ഔര അനന്ത സുഖകാ അനുഭവ കരതാ ഹൈ. ഇസലിയേ സബ സ്വയമേവ ജാനനേ ഔര
ദേഖനേവാലേ തഥാ സ്വകീയ സുഖകാ അനുഭവന കരനേവാലേ സിദ്ധകോ പരസേ [കുഛഭീ] പ്രയോജന നഹീം ഹൈ.
--------------------------------------------------------------------------

സ്വയമേവ ചേതക സര്വജ്ഞാനീ–സര്വദര്ശീ ഥായ ഛേ,
നേ നിജ അമൂര്ത അനംത അവ്യാബാധ സുഖനേ അനുഭവേ. ൨൯.

Page 60 of 264
PDF/HTML Page 89 of 293
single page version

൬൦
] പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ
[ഭഗവാനശ്രീകുന്ദകുന്ദ
ഇദം സിദ്ധസ്യ നിരുപാധിജ്ഞാനദര്ശനസുഖസമര്ഥനമ്.

ആത്മാ ഹി ജ്ഞാനദര്ശനസുഖസ്വഭാവഃ സംസാരാവസ്ഥായാമനാദികര്മകൢേശസംകോചിതാത്മശക്തിഃ
പരദ്രവ്യസംപര്കേണ ക്രമേണ കിംചിത് കിംചിജ്ജാനാതി പശ്യതി, പരപ്രത്യയം മൂര്തസംബദ്ധം സവ്യാബാധം സാംതം
സുഖമനുഭവതി ച. യദാ ത്വസ്യ കര്മകൢേശാഃ സാമസ്ത്യേന പ്രണശ്യന്തി, തദാനര്ഗലാസംകുചിതാത്മ–
ശക്തിരസഹായഃ സ്വയമേവ യുഗപത്സമഗ്രം ജാനാതി പശ്യതി, സ്വപ്രത്യയമമൂര്തസംബദ്ധമവ്യാബാധമനംതം സുഖ
മനുഭവതി ച. തതഃ സിദ്ധസ്യ സമസ്തം സ്വയമേവ ജാനതഃ പശ്യതഃ, സുഖമനുഭവതശ്ച സ്വം, ന പരേണ
പ്രയോജനമിതി.. ൨൯..
-----------------------------------------------------------------------------
ഭാവാര്ഥഃ– സിദ്ധഭഗവാന [തഥാ കേവലീഭഗവാന] സ്വയമേവ സര്വജ്ഞത്വാദിരൂപസേ പരിണമിത ഹോതേ ഹൈം;
ഉനകേ ഉസ പരിണമനമേം ലേശമാത്ര ഭീ [ഇന്ദ്രിയാദി] പരകാ ആലമ്ബന നഹീം ഹൈ.
യഹാ കോഈ സര്വജ്ഞകാ നിഷേധ കരനേവാലാ ജീവ കഹേ കി– ‘സര്വജ്ഞ ഹൈ ഹീ നഹീം, ക്യോംകി ദേഖനേമേം
നഹീം ആതേ,’ തോ ഉസേ നിമ്നോക്താനുസാര സമഝാതേ ഹൈംഃ–
ഹേ ഭാഈ! യദി തുമ കഹതേ ഹോ കി ‘സര്വജ്ഞ നഹീം ഹൈ,’ തോ ഹമ പൂഛതേ ഹൈം കി സര്വജ്ഞ കഹാ നഹീം ഹൈ?
ഇസ ക്ഷേത്രമേം ഔര ഇസ കാലമേം അഥവാ തീനോം ലോകമേം ഔര തീനോം കാലമേം? യദി ‘ഇസ ക്ഷേത്രമേം ഔര ഇസ
കാലമേം സര്വജ്ഞ നഹീം ഹൈ’ ഐസാ കഹോ, തോ വഹ സംമത ഹീ ഹൈ. കിന്തു യദി ‘ തീനോം ലോകമേം ഔര തീനോം
കാലമേം സര്വജ്ഞ നഹീം ഹൈ ’ ഐസാ കഹോ തോ ഹമ പൂഛതേ ഹൈം കി വഹ തുമനേ കൈസേ ജാനാ? യ്ദി തീനോം ലോകകോ
ഔര തീനോം കാലകോ സര്വജ്ഞ രഹിത തുമനേ ദേഖ–ജാന ലിയാ തോ തുമ്ഹീം സര്വജ്ഞ ഹോ ഗയേ, ക്യോംകി ജോ തീന
ലോക ഔര തീന കാലകോ ജാനേ വഹീ സര്വജ്ഞ ഹൈ. ഔര യദി സര്വജ്ഞ രഹിത തീനോം ലോക ഔര തീനോം കാലകോ
തുമനേ നഹീം ദേഖാ–ജാനാ ഹൈ തോ ഫിര ‘ തീന ലോക ഔര തീന കാലമേം സര്വജ്ഞ നഹീം ഹൈ ’ ഐസാ തുമ കൈസേ
കഹ സകതേ ഹോ? ഇസ പ്രകാര സിദ്ധ ഹോതാ ഹൈ കി തുമ്ഹാരാ കിയാ ഹുആ സര്വജ്ഞകാ നിഷേധ യോഗ്യ നഹീം ഹൈ.
ഹേ ഭാഈ! ആത്മാ ഏക പദാര്ഥ ഹൈേ ഔര ജ്ഞാന ഉസകാ സ്വഭാവ ഹൈ; ഇസലിയേ ഉസ ജ്ഞാനകാ സമ്പൂര്ണ
വികാസ ഹോനേ പര ഐസാ കുഛ നഹീം രഹതാ കി ജോ ഉസ ജ്ഞാനമേം അജ്ഞാത രഹേ. ജിസ പ്രകാര പരിപൂര്ണ
ഉഷ്ണതാരൂപ പരിണമിത അഗ്നി സമസ്ത ദാഹ്യകോ ജലാതീ ഹൈ, ഉസീ പ്രകാര പരിപൂര്ണ ജ്ഞാനരൂപ പരിണമിത

Page 61 of 264
PDF/HTML Page 90 of 293
single page version

കഹാനജൈനശാസ്ത്രമാലാ] ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായവര്ണന
[
൬൧
പാണേഹിം ചദുഹിം ജീവദി ജീവിസ്സദി ജോ ഹു ജീവിദോ പുവ്വം.
സോ ജീവോ പാണാ പുണ ബലമിംദിയമാഉ ഉസ്സാസോ.. ൩൦..
പ്രാണൈശ്ചതുര്ഭിര്ജീവതി ജീവിഷ്യതി യഃ ഖലു ജീവിതഃ പൂര്വമ്.
സ ജീവഃ പ്രാണാഃ പുനര്ബലമിന്ദ്രിയമായുരുച്ഛവാസഃ.. ൩൦..
ജീവത്വഗുണവ്യാഖ്യേയമ്.
-----------------------------------------------------------------------------
ആത്മാ സമസ്ത ജ്ഞേയകോ ജാനതാ ഹൈ. ഐസീ സര്വജ്ഞദശാ ഇസ ക്ഷേത്രമേം ഇസ കാലമേം [അര്ഥാത് ഇസ ക്ഷേത്രമേം ഇസ
കാലമേം ജന്മ ലേനേ വാലേ ജീവോംകോ ] പ്രാപ്ത നഹീം ഹോതീ തഥാപി സര്വജ്ഞത്വശക്തിവാലേ നിജ ആത്മാകാ സ്പഷ്ട
അനുഭവ ഇസ ക്ഷേത്രമേം ഇസ കാലമേം ഭീ ഹോ സകതാ ഹൈ.

യഹ ശാസ്ത്ര അധ്യാത്മ ശാസ്ത്ര ഹോനേസേ യഹാ സര്വജ്ഞസിദ്ധികാ വിസ്താര നഹീം കിയാ ഗയാ ഹൈ; ജിജ്ഞാസുകോ
വഹ അന്യ ശാസ്ത്രോമേം ദേഖ ലേനാ ചാഹിയേ.. ൨൯..
ഗാഥാ ൩൦
അന്വയാര്ഥഃ– [യഃ ഖലു] ജോ [ചതുര്ഭിഃ പ്രാണൈഃ] ചാര പ്രാണോംസേ [ജീവതി] ജീതാ ഹൈ, [ജീവിഷ്യതി]
ജിയേഗാ ഔര [ജീവിതഃ പൂര്വമ്] പൂര്വകാലമേം ജീതാ ഥാ, [സഃ ജീവഃ] വഹ ജീവ ഹൈ; [പുനഃ പ്രാണാഃ] ഔര
പ്രാണ [ഇന്ദ്രിയമ്] ഇന്ദ്രിയ, [ബലമ്] ബല, [ആയുഃ] ആയു തഥാ [ഉച്ഛവാസഃ] ഉച്ഛ്വാസ ഹൈ.
ടീകാഃ– യഹ, ജീവത്വഗുണകീ വ്യാഖ്യാ ഹൈ.
പ്രാണ ഇന്ദ്രിയ, ബല, ആയു ഔര ഉച്ഛ്വാസസ്വരൂപ ഹൈ. ഉനമേം [–പ്രാണോംമേം], ചിത്സാമാന്യരൂപ
അന്വയവാലേ വേ ഭാവപ്രാണ ഹൈ ഔര പുദ്ഗലസാമാന്യരൂപ അന്വയവാലേ വേ ദ്രവ്യപ്രാണ ഹൈം. ഉന ദോനോം പ്രാണോംകോ
ത്രികാല അച്ഛിന്ന–സംതാനരൂപസേ [അടൂട ധാരാസേ] ധാരണ കരതാ ഹൈ ഇസലിയേ സംസാരീകോ ജീവത്വ ഹൈ.
മുക്തകോ [സിദ്ധകോ] തോ കേവല ഭാവപ്രാണ ഹീ ധാരണ ഹോനേസേ ജീവത്വ ഹൈ ഐസാ സമഝനാ.. ൩൦..
--------------------------------------------------------------------------
ജിന പ്രാണോംമേം ചിത്സാമാന്യരൂപ അന്വയ ഹോതാ ഹൈ വേ ഭാവപ്രാണ ഹൈം അര്ഥാത് ജിന പ്രാണോംമേം സദൈവ ‘ചിത്സാമാന്യ,
ചിത്സാമാന്യ, ചിത്സാമാന്യ’ ഐസീ ഏകരൂപതാ–സദ്രശതാ ഹോതീ ഹൈ വേേ ഭാവപ്രാണ ഹൈം. [ജിന പ്രാണോംമേം സദൈവ
‘പുദ്ഗലസാമാന്യ, പുദ്ഗലസാമാന്യ, പുദ്ഗലസാമാന്യ ’ ഐസീ ഏകരൂപതാ–സദ്രശതാ ഹോതീ ഹൈ വേ ദ്രവ്യപ്രാണ ഹൈം.]

ജേ ചാര പ്രാണേ ജീവതോ പൂര്വേ, ജീവേ ഛേ, ജീവശേ,
തേ ജീവ ഛേ; നേ പ്രാണ ഇന്ദ്രിയ–ആയു–ബല–ഉച്ഛ്വാസ ഛേ. ൩൦.

Page 62 of 264
PDF/HTML Page 91 of 293
single page version

൬൨
] പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ
[ഭഗവാനശ്രീകുന്ദകുന്ദ
ഇന്ദ്രിയബലായുരുച്ഛവാസലക്ഷണാ ഹി പ്രാണാഃ. തേഷു ചിത്സാമാന്യാന്വയിനോ ഭാവപ്രാണാഃ,
പുദ്ഗലസാമാന്യാന്വയിനോ ദ്രവ്യപ്രാണാഃ. തേഷാമുഭയേഷാമപി ത്രിഷ്വപി കാലേഷ്വനവച്ഛിന്നസംതാനത്വേന
ധാരണാത്സംസാരിണോ ജീവത്വമ്. മുക്തസ്യ തു കേവലാനാമേവ ഭാവപ്രാണാനാം ധാരണാത്തദവസേയമിതി.. ൩൦..
അഗുരുലഹുഗാ അണംതാ തേഹിം അണംതേഹിം പരിണദാ സവ്വേ.
ദേസേഹിം അസംഖാദാ സിയ ലോഗം സവ്വമാവണ്ണാ.. ൩൧..
കേചിത്തു അണാവണ്ണാ മിച്ഛാദംസണകസായജോഗജുദാ.
വിജുദാ യ തേഹിം ബഹുഗാ
സിദ്ധാ സംസാരിണോ ജീവാ.. ൩൨..
അഗുരുലഘുകാ അനംതാസ്തൈരനംതൈഃ പരിണതാഃ സര്വേ.
ദേശൈരസംഖ്യാതാഃ സ്യാല്ലോകം സര്വമാപന്നാഃ.. ൩൧..
കേചിത്തു അനാപന്നാ മിഥ്യാദര്ശനകഷായയോഗയുതാഃ.
വിയുതാശ്ച തൈര്ബഹവഃ സിദ്ധാഃ സംസാരിണോ ജീവാഃ.. ൩൨..
-----------------------------------------------------------------------------
ഗാഥാ ൩൧–൩൨
അന്വയാര്ഥഃ– [അനംതാഃ അഗുരുലഘുകാഃ] അനന്ത ഐസേ ജോ അഗുരുലഘു [ഗുണ, അംശ] [തൈഃ അനംതൈഃ] ഉന
അനന്ത അഗുരുലഘു [ഗുണ] രൂപസേ [സര്വേ] സര്വ ജീവ [പരിണതാഃ] പരിണത ഹൈം; [ദേശൈഃ അസംഖ്യാതാഃ] വേ
അസംഖ്യാത പ്രദേശവാലേ ഹൈം. [സ്യാത് സര്വമ് ലോകമ് ആപന്നാഃ] കതിപയ കഥംചിത് സമസ്ത ലോകകോ പ്രാപ്ത ഹോതേ
ഹൈം [കേചിത് തു] ഔര കതിപയ [അനാപന്നാഃ] അപ്രാപ്ത ഹോതേ ഹൈം. [ബഹവഃ ജീവാഃ] അനേക [–അനന്ത] ജീവ
[മിഥ്യാദര്ശനകഷായയോഗയുതാഃ] മിഥ്യാദര്ശന–കഷായ–യോഗസഹിത [സംസാരിണഃ] സംസാരീ ഹൈം [ച] ഔര
അനേക [–അനന്ത ജീവ] [തൈഃ വിയുതാഃ] മിഥ്യാദര്ശന–കഷായ–യോഗരഹിത [സിദ്ധാഃ] സിദ്ധ ഹൈം.
--------------------------------------------------------------------------

ജേ അഗുരുലഘുക അനന്ത തേ–രൂപ സര്വ ജീവോ പരിണമേ;
സൌനാ പ്രദേശ അസംഖ്യ; കതിപയ ലോകവ്യാപീ ഹോയ ഛേ; ൩൧.
അവ്യാപീ ഛേ കതിപയ; വലീ നിര്ദോഷ സിദ്ധ ജീവോ ഘണാ;
മിഥ്യാത്വ–യോഗ–കഷായയുത സംസാരീ ജീവ ബഹു ജാണവാ. ൩൨.

Page 63 of 264
PDF/HTML Page 92 of 293
single page version

കഹാനജൈനശാസ്ത്രമാലാ] ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായവര്ണന
[
൬൩
അത്ര ജീവാനാം സ്വാഭാവികം പ്രമാണം മുക്താമുക്തവിഭാഗശ്ചോക്തഃ.
ജീവാ ഹ്യവിഭാഗൈകദ്രവ്യത്വാല്ലോകപ്രമാണൈകപ്രദേശാഃ. അഗുരുലഘവോ ഗുണാസ്തു തേഷാമഗുരുലഘു–
ത്വാഭിധാനസ്യ സ്വരൂപപ്രതിഷ്ഠത്വനിബംധനസ്യ സ്വഭാവസ്യാവിഭാഗപരിച്ഛേദാഃ പ്രതിസമയ–
-----------------------------------------------------------------------------
ടീകാഃ– യഹാ ജീവോംകാ സ്വാഭാവിക പ്രമാണ തഥാ ഉനകാ മുക്ത ഔര അമുക്ത ഐസാ വിഭാഗ കഹാ ഹൈ.
ജീവ വാസ്തവമേം അവിഭാഗീ–ഏകദ്രവ്യപനേകേ കാരണ ലോകപ്രമാണ–ഏകപ്രദേശവാലേ ഹൈം. ഉനകേ [–
ജീവോംകേ] അഗുരുലഘുഗുണ–അഗുരുലഘുത്വ നാമകാ ജോ സ്വരൂപപ്രതിഷ്ഠത്വകേ കാരണഭൂത സ്വഭാവ ഉസകാ
അവിഭാഗ പരിച്ഛേദ–പ്രതിസമയ ഹോനേ വാലീ ഷട്സ്ഥാനപതിത വൃദ്ധിഹാനിവാലേ അനന്ത ഹൈം; ഔര [ഉനകേ
അര്ഥാത് ജീവോംകേ] പ്രദേശ– ജോ കി അവിഭാഗ പരമാണു ജിതനേ മാപവാലേ സൂക്ഷ്മ അംശരൂപ ഹൈം വേ–അസംഖ്യ ഹൈം.
ഐസേ ഉന ജീവോംമേം കതിപയ കഥംചിത് [കേവലസമുദ്ഘാതകേ കാരണ] ലോകപൂരണ–അവസ്ഥാകേ പ്രകാര ദ്വാരാ
സമസ്ത ലോകമേം വ്യാപ്ത ഹോതേ ഹൈം ഔര കതിപയ സമസ്ത ലോകമേം അവ്യാപ്ത ഹോതേ ഹൈം. ഔര ഉന ജീവോംമേം ജോ
അനാദി
--------------------------------------------------------------------------
൧. പ്രമാണ = മാപ; പരിമാണ. [ജീവകേ അഗുരുലഘുത്വസ്വഭാവകേ ഛോടേസേ ഛോടേ അംശ [അവിഭാഗ പരിച്ഛേദ] കരനേ പര
സ്വഭാവസേ ഹീ സദൈവ അനന്ത അംശ ഹോതേ ഹൈം, ഇസലിയേ ജീവ സദൈവ ഐസേ [ഷട്ഗുണവൃദ്ധിഹാനിയുക്ത] അനന്ത അംശോം
ജിതനാ ഹൈം. ഔര ജീവകേ സ്വക്ഷേത്രകേ ഛോടേസേ ഛോടേ അംശ കരനേ പര സ്വഭാവസേ ഹീ സദൈവ അസംഖ്യ അംശ ഹോതേ ഹൈം,
ഇസലിയേ ജീവ സദൈവ ഐസേ അസംഖ്യ അംശോം ജിതനാ ഹൈ.]

൨. ഗുണ = അംശ; അവിഭാഗ പരിച്ഛേദ. [ജീവമേം അഗുരുലഘുത്വ നാമകാ സ്വഭാവ ഹൈ. വഹ സ്വഭാവ ജീവകോ
സ്വരൂപപ്രതിഷ്ഠത്വകേ [അര്ഥാത് സ്വരൂപമേം രഹനേകേ] കാരണഭൂത ഹൈ. ഉസകേ അവിഭാഗ പരിച്ഛേദോംകോ യഹാ അഗുരുലഘു ഗുണ
[–അംശ] കഹേ ഹൈം.]

൩. കിസീ ഗുണമേം [അര്ഥാത് ഗുണകീ പര്യായമേം] അംശകല്പനാ കീ ജാനേപര, ഉസകാ ജോ ഛോടേസേ ഛോടാ [ജഘന്യ മാത്രാരൂപ,
നിരംശ] അംശ ഹോതാ ഹൈേ ഉസേ ഉസ ഗുണകാ [അര്ഥാത് ഗുണകീ പര്യായകാ] അവിഭാഗ പരിച്ഛേദ കഹാ ജാതാ ഹൈ.

൪. ഷട്സ്ഥാനപതിത വൃദ്ധിഹാനി = ഛഹ സ്ഥാനമേം സമാവേശ പാനേവാലീ വൃദ്ധിഹാനി; ഷട്ഗുണ വൃദ്ധിഹാനി.
[അഗുരുലഘുത്വസ്വഭാവകേേ അനന്ത അംശോമേം സ്വഭാവസേ ഹീ പ്രതിസമയ ഷട്ഗുണ വൃദ്ധിഹാനി ഹോതീ രഹതീ ഹൈ.]

Page 64 of 264
PDF/HTML Page 93 of 293
single page version

൬൪
] പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ
[ഭഗവാനശ്രീകുന്ദകുന്ദ
സംഭവത്ഷട്സ്ഥാനപതിതവൃദ്ധിഹാനയോനംതാഃ. പ്രദേശാസ്തു അവിഭാഗപരമാണുപരിച്ഛിന്നസൂക്ഷ്മാംശരൂപാ
അസംഖ്യേയാഃ. ഏവംവിധേഷു തേഷു കേചിത്കഥംചില്ലോകപൂരണാവസ്ഥാപ്രകാരേണ സര്വലോകവ്യാപിനഃ, കേചിത്തു
തദവ്യാപിന ഇതി. അഥ യേ തേഷു മിഥ്യാദര്ശനകഷായയോഗൈരനാദിസംതതിപ്രവൃത്തൈര്യുക്താസ്തേ സംസാരിണഃ, യേ
വിമുക്താസ്തേ സിദ്ധാഃ, തേ ച പ്രത്യേകം ബഹവ ഇതി.. ൩൧–൩൨..
ജഹ പഉമരായരയണം ഖിത്തം ഖീരേ പഭാസയദി ഖീരം.
തഹ ദേഹീ ദേഹത്ഥോ സദേഹമിത്തം പഭാസയദി.. ൩൩..
യഥാ പദ്മരാഗരത്നം ക്ഷിപ്തം ക്ഷീരേ പ്രഭാസയതി ക്ഷീരമ്.
തഥാ ദേഹീ ദേഹസ്ഥഃ സ്വദേഹമാത്രം പ്രഭായസതി.. ൩൩..
ഏഷ ദേഹമാത്രത്വദ്രഷ്ടാംതോപന്യാസഃ.
-----------------------------------------------------------------------------

പ്രവാഹരൂപസേ പ്രവര്തമാന മിഥ്യാദര്ശന–കഷായ–യോഗ സഹിത ഹൈം വേ സംസാരീ ഹൈം, ജോ ഉനസേ വിമുക്ത ഹൈം [അര്ഥാത്
മിഥ്യാദര്ശന–കഷായ–യോഗസേ രഹിത ഹൈം] വേ സിദ്ധ ഹൈം; ഔര വേ ഹര പ്രകാരകേ ജീവ ബഹുത ഹൈം [അര്ഥാത്
സംസാരീ തഥാ സിദ്ധ ജീവോംമേംസേ ഹരഏക പ്രകാരകേ ജീവ അനന്ത ഹൈം].. ൩൧–൩൨..
ഗാഥാ ൩൩
അന്വയാര്ഥഃ– [യഥാ] ജിസ പ്രകാര [പദ്മരാഗരത്നം] പദ്മരാഗരത്ന [ക്ഷീരേ ക്ഷിപ്തം] ദൂധമേം ഡാലാ ജാനേ
പര [ക്ഷീരമ് പ്രഭാസയതി] ദൂധകോ പ്രകാശിത കരതാ ഹൈ, [തഥാ] ഉസീ പ്രകാര [ദേഹീ] ദേഹീ [ജീവ]
[ദേഹസ്ഥഃ] ദേഹമേം രഹതാ ഹുആ [സ്വദേഹമാത്രം പ്രഭാസയതി] സ്വദേഹപ്രമാണ പ്രകാശിത ഹോതാ ഹൈ.
ടീകാഃ– യഹ ദേഹപ്രമാണപനേകേ ദ്രഷ്ടാന്തകാ കഥന ഹൈ [അര്ഥാത് യഹാ ജീവകാ ദേഹപ്രമാണപനാ സമഝാനേകേ
ലിയേ ദ്രഷ്ടാന്ത കഹാ ഹൈ].
--------------------------------------------------------------------------
യഹാ യഹ ധ്യാന രഖനാം ചാഹിയേ കി ദ്രഷ്ടാന്ത ഔര ദാര്ഷ്ടാംന്ത അമുക അംശോമേം ഹീ ഏക–ദൂസരേകേ സാഥ മിലതേ ഹൈം [–
സമാനതാവാലേ] ഹോതേ ഹൈം, സര്വ അംശോമേം നഹീം.

ജ്യമ ദൂധമാം സ്ഥിത പദ്മരാഗമണി പ്രകാശേ ദൂധനേ,
ത്യമ ദേഹമാം സ്ഥിത ദേഹീ ദേഹപ്രമാണ വ്യാപകതാ ലഹേ. ൩൩.

Page 65 of 264
PDF/HTML Page 94 of 293
single page version

കഹാനജൈനശാസ്ത്രമാലാ] ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായവര്ണന
[
൬൫
യഥൈവ ഹി പദ്മരാഗരത്നം ക്ഷീരേ ക്ഷിപ്തം സ്വതോവ്യതിരിക്തപ്രഭാസ്കംധേന തദ്വയാപ്നോതി ക്ഷീരം, തഥൈവ ഹി ജീവഃ
അനാദികഷായമലീമസത്വമൂലേ ശരീരേവതിഷ്ഠമാനഃ സ്വപ്രദേശൈസ്തദഭിവ്യാപ്നോതി ശരീരമ്. യഥൈവ ച തത്ര
ക്ഷീരേഗ്നിസംയോഗാദുദ്വലമാനേ തസ്യ പദ്മരാഗരത്നസ്യ പ്രഭാസ്കംധ ഉദ്വലതേ പുനര്നിവിശമാനേ നിവിശതേ ച, തഥൈവ
ച തത്ര ശരീരേ വിശിഷ്ടാഹാരാദിവശാദുത്സര്പതി തസ്യ ജീവസ്യ പ്രദേശാഃ ഉത്സര്പന്തി പുനരപസര്പതി അപസര്പന്തി
ച. യഥൈവ ച തത്പദ്മരാഗരത്നമന്യത്ര പ്രഭൂതക്ഷീരേ ക്ഷിപ്തം സ്വപ്രഭാ–സ്കംധവിസ്താരേണ തദ്വയാപ്നോതി പ്രഭൂതക്ഷീരം,
തഥൈവ ഹി ജീവോന്യത്ര മഹതി ശരീരേവതിഷ്ഠമാനഃ സ്വപ്രദേശവിസ്താരേണ തദ്വയാപ്നോതി മഹച്ഛരീരമ്. യഥൈവ ച
തത്പദ്മരാഗരത്നമന്യത്ര സ്തോകക്ഷീരേ നിക്ഷിപ്തം സ്വപ്രഭാസ്കംധോപസംഹാരേണ തദ്വയാപ്നോതി സ്തോകക്ഷീരം, തഥൈവ ച
ജീവോന്യത്രാണുശരീരേവതിഷ്ഠമാനഃ
-----------------------------------------------------------------------------
ജിസ പ്രകാര പദ്മരാഗരത്ന ദൂധമേം ഡാലാ ജാനേ പര അപനേസേ അവ്യതിരിക്ത പ്രഭാസമൂഹ ദ്വാരാ ഉസ ദൂധമേം
വ്യാപ്ത ഹോതാ ഹൈ, ഉസീ പ്രകാര ജീവ അനാദി കാലസേ കഷായ ദ്വാരാ മലിനതാ ഹോനേകേ കാരണ ശരീരമേം രഹതാ
ഹുആ സ്വപ്രദേശോം ദ്വാരാ ഉസ ശരീരമേം വ്യാപ്ത ഹോതാ ഹൈ. ഔര ജിസ പ്രകാര അഗ്നികേ സംയോഗസേ ഉസ ദൂധമേം
ഉഫാന ആനേ പര ഉസ പദ്മരാഗരത്നകേ പ്രഭാസമൂഹമേം ഉഫാന ആതാ ഹൈ [അര്ഥാത് വഹ വിസ്താരകോ വ്യാപ്ത ഹോതാ
ഹൈ] ഔര ദൂധ ഫിര ബൈഠ ജാനേ പര പ്രഭാസമൂഹ ഭീ ബൈഠ ജാതാ ഹൈ, ഉസീ പ്രകാര വിശിഷ്ട ആഹാരാദികേ വശ
ഉസ ശരീരമേം വൃദ്ധി ഹോനേ പര ഉസ ജീവകേ പ്രദേശ വിസ്തൃത ഹോതേ ഹൈം ഔര ശരീര ഫിര സൂഖ ജാനേ പര പ്രദേശ
ഭീ സംകുചിത ഹോ ജാതേ ഹൈം. പുനശ്ച, ജിസ പ്രകാര വഹ പദ്മരാഗരത്ന ദൂസരേ അധിക ദൂധമേം ഡാലാ ജാനേ പര
സ്വപ്രഭാസമൂഹകേ വിസ്താര ദ്വാരാ ഉസ അധിക ദൂധമേം വ്യാപ്ത ഹോതാ ഹൈ, ഉസീ പ്രകാര ജീവ ദൂസരേ ബഡേ ശരീരമേം
സ്ഥിതികോ പ്രാപ്ത ഹോനേ പര സ്വപ്രദേശോംകേ വിസ്താര ദ്വാരാ ഉസ ബഡേ ശരീരമേം വ്യാപ്ത ഹോതാ ഹൈ. ഔര ജിസ
പ്രകാര വഹ പദ്മരാഗരത്ന ദൂസരേ കമ ദൂധമേം ഡാലനേ പര സ്വപ്രഭാസമൂഹകേ സംകോച ദ്വാരാ ഉസ ഥോഡേ ദൂധമേം
--------------------------------------------------------------------------
അവ്യതിരിക്ത = അഭിന്ന [ജിസ പ്രകാര ‘മിശ്രീ ഏക ദ്രവ്യ ഹൈ ഔര മിഠാസ ഉസകാ ഗുണ ഹൈ’ ഐസാ കഹീം ദ്രഷ്ടാംതമേം കഹാ
ഹോ തോ ഉസേ സിദ്ധാംതരൂപ നഹീം സമഝനാ ചാഹിയേ; ഉസീ പ്രകാര യഹാ ഭീ ജീവകേ സംകോചവിസ്താരരൂപ ദാര്ഷ്ടാംതകോ
സമഝനേകേ ലിയേ രത്ന ഔര
(ദൂധമേം ഫൈലീ ഹുഈ) ഉസകീ പ്രഭാകോ ജോ അവ്യതിരിക്തപനാ കഹാ ഹൈ യഹ സിദ്ധാംതരൂപ നഹീം
സമഝനാ ചാഹിയേ. പുദ്ഗലാത്മക രത്നകോ ദ്രഷ്ടാംത ബനാകര അസംഖ്യപ്രദേശീ ജീവദ്രവ്യകേ സംകോചവിസ്താരകോ കിസീ പ്രകാര
സമഝാനേകേ ഹേതു യഹാ രത്നകീ പ്രഭാകോ രത്നസേ അഭിന്ന കഹാ ഹൈ.
(അര്ഥാത് രത്നകീ പ്രഭാ സംകോചവിസ്താരകോ പ്രാപ്ത ഹോനേ
പര മാനോം രത്നകേ അംശ ഹീ–രത്ന ഹീ–സംകോചവിസ്താരകോ പ്രാപ്ത ഹുഏ ഐസാ സമഝനേകോ കഹാ ഹൈ).]

Page 66 of 264
PDF/HTML Page 95 of 293
single page version

൬൬
] പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ
[ഭഗവാനശ്രീകുന്ദകുന്ദ
സ്വപ്രദേശോപസംഹാരേണ തദ്വയാപ്നോത്യണുശരീരമിതി.. ൩൩..
സവ്വത്ഥ അത്ഥി ജീവോ ണ യ ഏക്കോ ഏക്കകായ ഏക്കട്ഠോ.
അജ്ഝവസാണവിസിട്ഠോ ചിട്ഠദി
മലിണോ രജമലേഹിം.. ൩൪..
സര്വത്രാസ്തി ജീവോ ന ചൈക ഏകകായേ ഐക്യസ്ഥഃ.
അധ്യവസാനവിശിഷ്ടശ്ചേഷ്ടതേ മലിനോ രജോമലൈഃ.. ൩൪..
അത്ര ജീവസ്യ ദേഹാദ്ദേഹാംതരേസ്തിത്വം, ദേഹാത്പൃഥഗ്ഭൂതത്വം, ദേഹാംതരസംചരണകാരണം ചോപന്യസ്തമ്.
-----------------------------------------------------------------------------

വ്യാപ്ത ഹോതാ ഹൈ, ഉസീ പ്രകാര ജീവ അന്യ ഛോടേ ശരീരമേം സ്ഥിതികോ പ്രാപ്ത ഹോനേ പര സ്വപ്രദേശോംകേ സംകോച
ദ്വാരാ ഉസ ഛോടേ ശരീരമേം വ്യാപ്ത ഹോതാ ഹൈ.
ഭാവാര്ഥഃ– തീന ലോക ഔര തീന കാലകേ സമസ്ത ദ്രവ്യ–ഗുണ–പര്യായോംകോ ഏക സമയമേം പ്രകാശിത
കരനേമേം സമര്ഥ ഐസേ വിശുദ്ധ–ദര്ശനജ്ഞാനസ്വഭാവവാലേ ചൈതന്യചമത്കാരമാത്ര ശുദ്ധക്വവാസ്തികായസേ വിലക്ഷണ
മിഥ്യാത്വരാഗാദി വികല്പോം ദ്വാരാ ഉപാര്ജിത ജോ ശരീരനാമകര്മ ഉസസേ ജനിത [അര്ഥാത് ഉസ
ശരീരനാമകര്മകാ ഉദയ ജിസമേം നിമിത്ത ഹൈ ഐസേ] സംകോചവിസ്താരകേ ആധീനരൂപസേ ജീവ സര്വോത്കൃഷ്ട
അവഗാഹരൂപസേ പരിണമിത ഹോതാ ഹുആ സഹസ്രയോജനപ്രമാണ മഹാമത്സ്യകേ ശരീരമേം വ്യാപ്ത ഹോതാ ഹൈ, ജഘന്യ
അവഗാഹരൂപസേ പരിണമിത ഹോതാ ഹുആ ഉത്സേധ ഘനാംഗുലകേ അസംഖ്യാതവേം ഭാഗ ജിതനേ ലബ്ധ്യപര്യാപ്ത
സൂക്ഷ്മനിഗോദകേ ശരീരമേം വ്യാപ്ത ഹോതാ ഹൈ ഔര മധ്യമ അവഗാഹരൂപസേ പരിണമിത ഹോതാ ഹുആ മധ്യമ ശരീരമേം
വ്യാപ്ത ഹോതാ ഹൈ.. ൩൩..
ഗാഥാ ൩൪

അന്വയാര്ഥഃ–
[ജീവഃ] ജീവ [സര്വത്ര] സര്വത്ര [ക്രമവര്തീ സര്വ ശരീരോമേം] [അസ്തി] ഹൈ [ച] ഔര
[ഏകകായേ] കിസീ ഏക ശരീരമേം [ഐക്യസ്ഥഃ] [ക്ഷീരനീരവത്] ഏകരൂപസേ രഹതാ ഹൈ തഥാപി [ന ഏകഃ]
ഉസകേ സാഥ ഏക നഹീം ഹൈ; [അധ്യവസാനവിശിഷ്ടഃ] അധ്യവസായവിശിഷ്ട വര്തതാ ഹുആ [രജോമലൈഃ മലിനഃ]
രജമല [കര്മമല] ദ്വാരാ മലിന ഹോനേസേ [ചേഷ്ടതേ] വഹ ഭമണ കരതാ ഹൈ.
ടീകാഃ– യഹാ ജീവകാ ദേഹസേ ദേഹാംതരമേം [–ഏക ശരീരസേ അന്യ ശരീരമേം] അസ്തിത്വ, ദേഹസേ പൃഥക്ത്വ
തഥാ ദേഹാന്തരമേം ഗമനകാ കാരണ കഹാ ഹൈ.
--------------------------------------------------------------------------
തന തന ധരേ ജീവ, തന മഹീം ഐകയസ്ഥ പണ നഹി ഏക ഛേ,
ജീവ വിവിധ അധ്യവസായയുത, രജമളമലിന ഥഈനേ ഭമേ. ൩൪.

Page 67 of 264
PDF/HTML Page 96 of 293
single page version

കഹാനജൈനശാസ്ത്രമാലാ] ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായവര്ണന
[
൬൭
ആത്മാ ഹി സംസാരാവസ്ഥായാം ക്രമവര്തിന്യനവച്ഛിന്നശരീരസംതാനേ യഥൈകസ്മിന് ശരീരേ വൃത്തഃ തഥാ
ക്രമേണാന്യേഷ്വപി ശരീരേഷു വര്തത ഇതി തസ്യ സര്വത്രാസ്തിത്വമ്. ന ചൈകസ്മിന് ശരീരേ നീരേ ക്ഷീരമിവൈക്യേന
സ്ഥിതോപി ഭിന്നസ്വഭാവത്വാത്തേന സഹൈക ഇതി തസ്യ ദേഹാത്പൃഥഗ്ഭൂതത്വമ്. അനാദി–
ബംധനോപാധിവിവര്തിതവിവിധാധ്യവസായവിശിഷ്ടത്വാതന്മൂലകര്മജാലമലീമസത്വാച്ച ചേഷ്ടമാനസ്യാത്മനസ്ത–
ഥാവിധാധ്യവസായകര്മനിര്വര്തിതേതരശരീരപ്രവേശോ ഭവതീതി തസ്യ ദേഹാംതരസംചരണകാരണോപന്യാസ
ഇതി..൩൪..
ജേസിം ജീവസഹാവോ ണത്ഥി അഭാവോ യ സവ്വഹാ തസ്സ.
തേ ഹോംതി ഭിണ്ണദേഹാ സിദ്ധാ വചിഗോയരമദീദാ.. ൩൫..
യേഷാം ജീവസ്വഭാവോ നാസ്ത്യഭാവശ്ച സര്വഥാ തസ്യ.
തേ ഭവന്തി ഭിന്നദേഹാഃ സിദ്ധാ വാഗ്ഗോചരമതീതാഃ.. ൩൫..
-----------------------------------------------------------------------------
ആത്മാ സംസാര–അവസ്ഥാമേം ക്രമവര്തീ അച്ഛിന്ന [–അടൂട] ശരീരപ്രവാഹമേം ജിസ പ്രകാര ഏക ശരീരമേം
വര്തതാ ഹൈ ഉസീ പ്രകാര ക്രമസേ അന്യ ശരീരോംമേം ഭീ വര്തതാ ഹൈ; ഇസ പ്രകാര ഉസേ സര്വത്ര [–സര്വ ശരീരോംമേം]
അസ്തിത്വ ഹൈ. ഔര കിസീ ഏക ശരീരമേം, പാനീമേം ദൂധകീ ഭാ തി ഏകരൂപസേ രഹനേ പര ഭീ, ഭിന്ന സ്വഭാവകേ
കാരണ ഉസകേ സാഥ ഏക [തദ്രൂപ] നഹീം ഹൈ; ഇസ പ്രകാര ഉസേ ദേഹസേ പൃഥക്പനാ ഹൈ. അനാദി ബംധനരൂപ
ഉപാധിസേ വിവര്തന [പരിവര്തന] പാനേവാലേ വിവിധ അധ്യവസായോംസേ വിശിഷ്ട ഹോനേകേ കാരണ [–അനേക പ്രകാരകേ
അധ്യവസായവാലാ ഹോനേകേ കാരണ] തഥാ വേ അധ്യവസായ ജിസകാ നിമിത്ത ഹൈം ഐസേ കര്മസമൂഹസേ മലിന ഹോനേകേ
കാരണ ഭ്രമണ കരതേ ഹുഏ ആത്മാകോ തഥാവിധ അധ്യവസായോം തഥാ കര്മോംസേ രചേ ജാനേ വാലേ [–ഉസ പ്രകാരകേ
മിഥ്യാത്വരാഗാദിരൂപ ഭാവകര്മോം തഥാ ദ്രവ്യകര്മോംസേ രചേ ജാനേ വാലേ] അന്യ ശരീരമേം പ്രവേശ ഹോതാ ഹൈ; ഇസ
പ്രകാര ഉസേ ദേഹാന്തരമേം ഗമന ഹോനേകാ കാരണ കഹാ ഗയാ.. ൩൪..
ഗാഥാ ൩൫
അന്വയാര്ഥഃ– [യേഷാം] ജിനകേ [ജീവസ്വഭാവഃ] ജീവസ്വഭാവ [–പ്രാണധാരണരൂപ ജീവത്വ] [ന
അസ്തി] നഹീം ഹൈ ഔര [സര്വഥാ] സര്വഥാ [തസ്യ അഭാവഃ ച] ഉസകാ അഭാവ ഭീ നഹീം ഹൈ, [തേ] വേ
[ഭിന്നദേഹാഃ] ദേഹരഹിത [വാഗ്ഗോചരമ് അതീതാഃ] വചനഗോചരാതീത [സിദ്ധാഃ ഭവന്തി] സിദ്ധ
[സിദ്ധഭഗവന്ത] ഹൈം.
--------------------------------------------------------------------------

ജീവത്വ നഹി നേ സര്വഥാ തദഭാവ പണ നഹി ജേമനേ,
തേ സിദ്ധ ഛേ–ജേ ദേഹവിരഹിത വചനവിഷയാതീത ഛേ. ൩൫.

Page 68 of 264
PDF/HTML Page 97 of 293
single page version

൬൮
] പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ
[ഭഗവാനശ്രീകുന്ദകുന്ദ
സിദ്ധാനാം ജീവത്വദേഹമാത്രത്വവ്യവസ്ഥേയമ്.
സിദ്ധാനാം ഹിം ദ്രവ്യപ്രാണധാരണാത്മകോ മുഖ്യത്വേന ജീവസ്വഭാവോ നാസ്തി. ന ച ജീവസ്വഭാവസ്യ
സര്വഥാഭാവോസ്തി ഭാവപ്രാണധാരണാത്മകസ്യ ജീവസ്വഭാവസ്യ മുഖ്യത്വേന സദ്ഭാവാത്. ന ച തേഷാം ശരീരേണ സഹ
നീരക്ഷീരയോരിവൈക്യേന വൃത്തിഃ, യതസ്തേ തത്സംപര്കഹേതുഭൂതകഷായയോഗവിപ്രയോഗാദതീ–
താനംതരശരീരമാത്രാവഗാഹപരിണതത്വേപ്യത്യംതഭിന്നദേഹാഃ. വാചാം ഗോചരമതീതശ്ച തന്മഹിമാ, യതസ്തേ
ലൌകികപ്രാണധാരണമംതരേണ ശരീരസംബംധമംതരേണ ച പരിപ്രാപ്തനിരുപാധിസ്വരൂപാഃ സതതം പ്രത–പംതീതി..൩൫..
ണ കുദോചി വി ഉപ്പണ്ണോ ജമ്ഹാ കജ്ജം ണ തേണ സോ സിദ്ധോ.
ഉപ്പാദേദി ണ കിംചി വി കാരണമവി തേണ ണ സ ഹോദി.. ൩൬..
-----------------------------------------------------------------------------
ടീകാഃ– യഹ സിദ്ധോംകേ [സിദ്ധഭഗവന്തോംകേ] ജീവത്വ ഔര ദേഹപ്രമാണത്വകീ വ്യവസ്ഥാ ഹൈ.
സിദ്ധോംകോ വാസ്തവമേം ദ്രവ്യപ്രാണകേ ധാരണസ്വരൂപ ജീവസ്വഭാവ മുഖ്യരൂപസേ നഹീം ഹൈ; [ഉന്ഹേം]
ജീവസ്വഭാവകാ സര്വഥാ അഭാവ ഭീ നഹീം ഹൈ, ക്യോംകി ഭാവപ്രാണകേ ധാരണസ്വരൂപ ജീവസ്വഭാവകാ മുഖ്യരൂപസേ
സദ്ഭാവ ഹൈ. ഔര ഉന്ഹേം ശരീരകേ സാഥ, നീരക്ഷീരകീ ഭാ തി, ഏകരൂപ
വൃത്തി നഹീം ഹൈ; ക്യോംകി
ശരീരസംയോഗസേ ഹേതുഭൂത കഷായ ഔര യോഗകാ വിയോഗ ഹുആ ഹൈ ഇസലിയേ വേ അതീത അനന്തര ശരീരപ്രമാണ
അവഗാഹരൂപ പരിണത ഹോനേ പര ഭീ അത്യംത ദേഹരഹിത ഹൈം. ഔരവചനഗോചരാതീത ഉനകീ മഹിമാ ഹൈ; ക്യോംകി
ലൌകിക പ്രാണകേ ധാരണ ബിനാ ഔര ശരീരകേ സമ്ബന്ധ ബിനാ, സംപൂര്ണരൂപസേ പ്രാപ്ത കിയേ ഹുഏ നിരുപാധി സ്വരൂപ
ദ്വാരാ വേ സതത പ്രതപതേ ഹൈം [–പ്രതാപവന്ത വര്തതേ ഹൈം].. ൩൫..
--------------------------------------------------------------------------
൧. വൃത്തി = വര്തന; അസ്തിത്വ.

൨. അതീത അനന്തര = ഭൂത കാലകാ സബസേ അന്തിമ; ചരമ. [സിദ്ധഭഗവന്തോംകീ അവഗാഹനാ ചരമശരീരപ്രമാണ ഹോനേ കേ
കാരണ ഉസ അന്തിമ ശരീരകീ അപേക്ഷാ ലേകര ഉന്ഹേം ‘ദേഹപ്രമാണപനാ’ കഹാ ജാ സകതാ ഹൈ തഥാപി, വാസ്തവമേം വേ
അത്യന്ത ദേഹരഹിത ഹൈം.]

൩. വചനഗോചരാതീത = വചനഗോചരതാകോ അതിക്രാന്ത ; വചനവിഷയാതീത; വചന–അഗോചര.

ഊപജേ നഹീം കോ കാരണേ തേ സിദ്ധ തേഥീ ന കാര്യ ഛേ,
ഉപജാവതാ നഥീ കാംഈ പണ തേഥീ ന കാരണ പണ ഠരേ. ൩൬.

Page 69 of 264
PDF/HTML Page 98 of 293
single page version

കഹാനജൈനശാസ്ത്രമാലാ] ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായവര്ണന
[
൬൯
ന കുതശ്ചിദപ്യുത്പന്നോ യസ്മാത് കാര്യം ന തേന സഃ സിദ്ധഃ.
ഉത്പാദയതി ന കിംചിദപി കാരണമപി തേന ന സ ഭവതി.. ൩൬..
സിദ്ധസ്യ കാര്യകാരണഭാവനിരാസോയമ്.
യഥാ സംസാരീ ജീവോ ഭാവകര്മരൂപയാത്മപരിണാമസംതത്യാ ദ്രവ്യകര്മരൂപയാ ച പുദ്ഗലപരിണാമസംതത്യാ
കാരണഭൂതയാ തേന തേന ദേവമനുഷ്യതിര്യഗ്നാരകരൂപേണ കാര്യഭൂത ഉത്പദ്യതേ ന തഥാ സിദ്ധരൂപേണാപീതി. സിദ്ധോ
ഹ്യുഭയകര്മക്ഷയേ സ്വയമുത്പദ്യമാനോ നാന്യതഃ കുതശ്ചിദുത്പദ്യത ഇതി. യഥൈവ ച സ ഏവ സംസാരീ
ഭാവകര്മരൂപാമാത്മപരിണാമസംതതിം ദ്രവ്യകര്മരൂപാം ച പുദ്ഗലപരിണാമസംതതിം കാര്യഭൂതാം കാരണഭൂതത്വേന
നിര്വര്തയന് താനി താനി ദേവമനുഷ്യതിര്യഗ്നാരകരൂപാണി കാര്യാണ്യുത്പാദയത്യാത്മനോ ന തഥാ സിദ്ധരൂപമപീതി.
സിദ്ധോ ഹ്യുഭയകര്മക്ഷയേ സ്വയമാത്മാനമുത്പാദയന്നാന്യത്കിഞ്ചിദുത്പാദയതി.. ൩൬..
-----------------------------------------------------------------------------
ഗാഥാ ൩൬
അന്വയാര്ഥഃ– [യസ്മാത് സഃ സിദ്ധഃ] വേ സിദ്ധ [കുതശ്ചിത് അപി] കിസീ [അന്യ] കാരണസേ [ന
ഉത്പന്നഃ] ഉത്പന്ന നഹീം ഹോതേ [തേന] ഇസലിയേ [കാര്യം ന] കാര്യ നഹീം ഹൈം, ഔര [കിംചിത് അപി] കുഛ ഭീ
[അന്യ കാര്യകോ] [ന ഉത്പാദയതി] ഉത്പന്ന നഹീം കരതേ [തേന] ഇസലിയേ [സഃ] വേ [കാരണമ് അപി]
കാരണ ഭീ [ന ഭവതി] നഹീം ഹൈം.
ടീകാഃ– യഹ, സിദ്ധകോ കാര്യകാരണഭാവ ഹോനേകാ നിരാസ ഹൈ [അര്ഥാത് സിദ്ധഭഗവാനകോ കാര്യപനാ ഔര
കാരണപനാ ഹോനേകാ നിരാകരണ–ഖണ്ഡന ഹൈ].
ജിസ പ്രകാര സംസാരീ ജീവ കാരണഭൂത ഐസീ ഭാവകര്മരൂപ ആത്മപരിണാമസംതതി ഔര ദ്രവ്യകര്മരൂപ
പുദ്ഗലപരിണാമസംതതി ദ്വാരാ ഉന–ഉന ദേവ–മനുഷ്യ–തിര്യംച–നാരകകേ രൂപമേം കാര്യഭൂതരൂപസേ ഉത്പന്ന ഹോതാ
ഹൈ, ഉസീ പ്രകാര സിദ്ധരൂപസേ ഭീ ഉത്പന്ന ഹോതാ ഹൈ–– ഐേസാ നഹീം ഹൈ; [ഔര] സിദ്ധ [–സിദ്ധഭഗവാന]
വാസ്തവമേം, ദോനോം കര്മോം കാ ക്ഷയ ഹോനേ പര, സ്വയം [സിദ്ധരൂപസേ] ഉത്പന്ന ഹോതേ ഹുഏ അന്യ കിസീ കാരണസേ
[–ഭാവകര്മസേ യാ ദ്രവ്യകര്മസേ] ഉത്പന്ന നഹീം ഹോതേ.
പുനശ്ച, ജിസ പ്രകാര വഹീ സംസാരീ [ജീവ] കാരണഭൂത ഹോകര കാര്യഭൂത ഐസീ ഭാവകര്മരൂപ
ആത്മപരിണാമസംതതി ഔര ദ്രവ്യകര്മരൂപ പുദ്ഗലപരിണാമസംതതി രചതാ ഹുആ കാര്യഭൂത ഐസേ വേ–വേ ദേവ–
മനുഷ്യ–തിര്യംച–നാരകകേ രൂപ അപനേമേം ഉത്പന്ന കരതാ ഹൈ, ഉസീ പ്രകാര സിദ്ധകാ രൂപ ഭീ [അപനേമേം] ഉത്പന്ന
കരതാ ഹൈ–– ഐേസാ നഹീം ഹൈ; [ഔര] സിദ്ധ വാസ്തവമേം, ദോനോം കര്മോംകാ ക്ഷയ ഹോനേ പര, സ്വയം അപനേകോ
[സിദ്ധരൂപസേ] ഉത്പന്ന കരതേ ഹുഏ അന്യ കുഛ ഭീ [ഭാവദ്രവ്യകര്മസ്വരൂപ അഥവാ ദേവാദിസ്വരൂപ കാര്യ] ഉത്പന്ന
നഹീം കരതേ.. ൩൬..
--------------------------------------------------------------------------
ആത്മപരിണാമസംതതി = ആത്മാകേ പരിണാമോംകീ പരമ്പരാ.

Page 70 of 264
PDF/HTML Page 99 of 293
single page version

൭൦
] പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ
[ഭഗവാനശ്രീകുന്ദകുന്ദ
സസ്സദമധ ഉച്ഛേദം ഭവ്വമഭവ്വം ച സുണ്ണമിദരം ച.
വിണ്ണാണമവിണ്ണാണം ണ വി ജുജ്ജദി അസദി സബ്ഭാവേ.. ൩൭..
ശാശ്വതമഥോച്ഛേദോ ഭവ്യമഭവ്യം ച ശൂന്യമിതരച്ച.
വിജ്ഞാനമവിജ്ഞാനം നാപി യുജ്യതേ അസതി സദ്ഭാവേ.. ൩൭..
അത്ര ജീവാഭാവോ മുക്തിരിതി നിരസ്തമ്.
ദ്രവ്യം ദ്രവ്യതയാ ശാശ്വതമിതി, നിത്യേ ദ്രവ്യേ പര്യായാണാം പ്രതിസമയമുച്ഛേദ ഇതി, ദ്രവ്യസ്യ സര്വദാ
അഭൂതപര്യായൈഃ ഭാവ്യമിതി, ദ്രവ്യസ്യ സര്വദാ ഭൂതപര്യായൈരഭാവ്യമിതി, ദ്രവ്യമന്യദ്രവ്യൈഃ സദാ ശൂന്യമിതി, ദ്രവ്യം
സ്വദ്രവ്യേണ സദാശൂന്യമിതി, ക്വചിജ്ജീവദ്രവ്യേനംതം ജ്ഞാനം ക്വചിത്സാംതം ജ്ഞാനമിതി, ക്വചിജ്ജീവദ്രവ്യേനംതം
ക്വചിത്സാംതമജ്ഞാനമിതി–ഏതദന്യഥാ–
-----------------------------------------------------------------------------
ഗാഥാ ൩൭
അന്വയാര്ഥഃ– [സദ്ഭാവേ അസതി] യദി [മോക്ഷമേം ജീവകാ] സദ്ഭാവ ന ഹോ തോ [ശാശ്വതമ്] ശാശ്വത,
[അഥ ഉച്ഛേദഃ] നാശവംത, [ഭവ്യമ്] ഭവ്യ [–ഹോനേയോഗ്യ], [അഭവ്യമ് ച] അഭവ്യ [–ന ഹോനേയോഗ്യ],
[ശൂന്യമ്] ശൂന്യ, [ഇതരത് ച] അശൂന്യ, [വിജ്ഞാനമ്] വിജ്ഞാന ഔര [അവിജ്ഞാനമ്] അവിജ്ഞാന [ന അപി
യുജ്യതേ] [ജീവദ്രവ്യമേം] ഘടിത നഹീം ഹോ സകതേ. [ഇസലിയേ മോക്ഷമേം ജീവകാ സദ്ഭാവ ഹൈ ഹീ.]
ടീകാഃ– യഹാ , ‘ജീവകാ അഭാവ സോ മുക്തി ഹൈ’ ഇസ ബാതകാ ഖണ്ഡന കിയാ ഹൈ.
[൧] ദ്രവ്യ ദ്രവ്യരൂപസേ ശാശ്വത ഹൈ, [൨] നിത്യ ദ്രവ്യമേം പര്യായോംകാ പ്രതി സമയ നാശ ഹോതാ ഹൈ, [൩]
ദ്രവ്യ സര്വദാ അഭൂത പര്യായരൂസപേ ഭാവ്യ [–ഹോനേയോഗ്യ, പരിണമിത ഹോനേയോഗ്യ] ഹൈ, [൪] ദ്രവ്യ സര്വദാ ഭൂത
പര്യായരൂപസേ അഭാവ്യ [–ന ഹോനേയോഗ്യ] ഹൈ, [൫] ദ്രവ്യ അന്യ ദ്രവ്യോം സേ സദാ ശൂന്യ ഹൈ, [൬] ദ്രവ്യ
സ്വദ്രവ്യസേ സദാ അശൂന്യ ഹൈ, [൭]
൧ികസീ ജീവദ്രവ്യമേം അനന്ത ജ്ഞാന ഔര കിസീമേം സാന്ത ജ്ഞാന ഹൈ, [൮]
ികസീ
--------------------------------------------------------------------------
൧. ജിസേ സമ്യക്ത്വസേ ച്യുത നഹീം ഹോനാ ഹൈ ഐസേ സമ്യക്ത്വീ ജീവകോ അനന്ത ജ്ഞാന ഹൈ ഔര ജിസേ സമ്യക്ത്വസേ ച്യുത ഹോനാ
ഹൈ ഐസേ സമ്യക്ത്വീ ജീവകേ സാന്ത ജ്ഞാന ഹൈ.
൨. അഭവ്യ ജീവകോ അനന്ത അജ്ഞാന ഹൈ ഔര ജിസേ കിസീ കാല ഭീ ജ്ഞാന ഹോതാ ഹൈ ഐസേ അജ്ഞാനീ ഭവ്യ ജീവകോ സാന്ത
അജ്ഞാന ഹൈ.
സദ്ഭാവ ജോ നഹി ഹോയ തോ ധ്രുവ, നാശ, ഭവ്യ, അഭവ്യ നേ
വിജ്ഞാന, അണവിജ്ഞാന, ശൂന്യ, അശൂന്യ–ഏ കംഈ നവ ഘടേ. ൩൭.

Page 71 of 264
PDF/HTML Page 100 of 293
single page version

കഹാനജൈനശാസ്ത്രമാലാ] ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായവര്ണന
[
൭൧
നുപപദ്യമാനം മുക്തൌ ജീവസ്യ സദ്ഭാവമാവേദയതീതി.. ൩൭..
കമ്മാണം ഫലമേക്കോ ഏക്കോ കജ്ജം തു ണാണമധ ഏക്കോ.
ചേദയദി ജീവരാസീ ചേദഗഭാവേണ തിവിഹേണ.. ൩൮..
കര്മണാം ഫലമേകഃ ഏകഃ കാര്യം തു ജ്ഞാനമഥൈകഃ.
ചേതയതി ജീവരാശിശ്ചേതകഭാവേന ത്രിവിധേന.. ൩൮..
ചേതയിതൃത്വഗുണവ്യാഖ്യേയമ്.
ഏകേ ഹി ചേതയിതാരഃ പ്രകൃഷ്ടതരമോഹമലീമസേന പ്രകൃഷ്ടതരജ്ഞാനാവരണമുദ്രിതാനുഭാവേന
-----------------------------------------------------------------------------

ജീവദ്രവ്യമേം അനന്ത അജ്ഞാന ഔര കിസീമേം സാന്ത അജ്ഞാന ഹൈ – യഹ സബ,
അന്യഥാ ഘടിത ന ഹോതാ ഹുആ,
മോക്ഷമേം ജീവകേ സദ്ഭാവകോ പ്രഗട കരതാ ഹൈ.. ൩൭..
ഗാഥാ ൩൮
അന്വയാര്ഥഃ– [ത്രിവിധേന ചേതകഭാവേന] ത്രിവിധ ചേതകഭാവ ദ്വാരാ [ഏകഃ ജീവരാശിഃ] ഏക ജീവരാശി
[കര്മണാം ഫലമ്] കര്മോംകേ ഫലകോ, [ഏകഃ തു] ഏക ജീവരാശി [കാര്യം] കാര്യകോ [അഥ] ഔര [ഏകഃ]
ഏക ജീവരാശി [ജ്ഞാനമ്] ജ്ഞാനകോ [ചേതയതി] ചേതതീ [–വേദതീ] ഹൈ.
--------------------------------------------------------------------------
൧. അന്യഥാ = അന്യ പ്രകാരസേ; ദൂസരീ രീതിസേ. [മോക്ഷമേം ജീവകാ അസ്തിത്വ ഹീ ന രഹതാ ഹോ തോ ഉപരോക്ത ആഠ
ഭാവ ഘടിത ഹോ ഹീ നഹീം സകതേ. യദി മോക്ഷമേം ജീവകാ അഭാവ ഹീ ഹോ ജാതാ ഹോ തോ, [൧] പ്രത്യേക ദ്രവ്യ
ദ്രവ്യരൂപസേ ശാശ്വത ഹൈ–യഹ ബാത കൈസേ ഘടിത ഹോഗീ? [൨] പ്രത്യേക ദ്രവ്യ നിത്യ രഹകര ഉസമേം പര്യായകാ നാശ
ഹോതാ രഹതാ ഹൈ– യഹ ബാത കൈസേ ഘടിത ഹോഗീ? [൩–൬] പ്രത്യേക ദ്രവ്യ സര്വദാ അനാഗത പര്യായസേ ഭാവ്യ, സര്വദാ
അതീത പര്യായസേ അഭാവ്യ, സര്വദാ പരസേ ശൂന്യ ഔര സര്വദാ സ്വസേ അശൂന്യ ഹൈ– യഹ ബാതേം കൈസേ ഘടിത ഹോംഗീ?
[൭] കിസീ ജീവദ്രവ്യമേം അനന്ത ജ്ഞാന ഹൈേ– യഹ ബാത കൈസേ ഘടിത ഹോഗീ? ഔര [൮] കിസീ ജീവദ്രവ്യമേം സാന്ത
അജ്ഞാന ഹൈ [അര്ഥാത് ജീവദ്രവ്യ നിത്യ രഹകര ഉസമേം അജ്ഞാനപരിണാമകാ അന്ത ആതാ ഹൈ]– യഹ ബാത കൈസേ ഘടിത
ഹോഗീ? ഇസലിയേ ഇന ആഠ ഭാവോം ദ്വാരാ മോക്ഷമേം ജീവകാ അസ്തിത്വ സിദ്ധ ഹോതാ ഹൈ.]
ത്രണവിധ ചേതകഭാവഥീ കോ ജീവരാശി ‘കാര്യ’നേ,
കോ ജീവരാശി ‘കര്മഫള’നേ, കോഈ ചേതേ ‘ജ്ഞാന’നേ. ൩൮.