Panchastikay Sangrah-Hindi (Malayalam transliteration). Gatha: 39-52.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 6 of 15

 

Page 72 of 264
PDF/HTML Page 101 of 293
single page version

൭൨
] പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ
[ഭഗവാനശ്രീകുന്ദകുന്ദ
ചേതകസ്വഭാവേന പ്രകൃഷ്ടതരവീര്യാംതരായാവസാദിതകാര്യകാരണസാമര്ഥ്യാഃ സുഖദുഃഖരൂപം കര്മഫലമേവ പ്രാധാന്യേന
ചേതയംതേ. അന്യേ തു പ്രകൃഷ്ടതരമോഹമലീമസേനാപി പ്രകൃഷ്ടജ്ഞാനാവരണമുദ്രിതാനുഭാവേന ചേതക–സ്വഭാവേന
മനാഗ്വീര്യാംതരായക്ഷയോപശമാസാദിതകാര്യകാരണസാമര്ഥ്യാഃ സുഖദുഃഖരൂപകര്മഫലാനുഭവന–സംവലിതമപി
കാര്യമേവ പ്രാധാന്യേന ചേതയംതേ. അന്യതരേ
തു പ്രക്ഷാലിതസകലമോഹകലങ്കേന സമുച്ഛിന്ന–
കൃത്സ്നജ്ഞാനാവരണതയാത്യംതമുന്മുദ്രിതസമസ്താനുഭാവേന ചേതകസ്വഭാവേന സമസ്തവീര്യാംതരായക്ഷയാസാദിതാനംത–
വീര്യാ അപി നിര്ജീര്ണകര്മഫലത്വാദത്യംത–
-----------------------------------------------------------------------------
ടീകാഃ– യഹ, ചേതയിതൃത്വഗുണകീ വ്യാഖ്യാ ഹൈ.
കോഈ ചേതയിതാ അര്ഥാത് ആത്മാ തോ, ജോ അതി പ്രകൃഷ്ട മോഹസേ മലിന ഹൈ ഔര ജിസകാ പ്രഭാവ
[ശക്തി] അതി പ്രകൃഷ്ട ജ്ഞാനാവരണസേ മു ദ ഗയാ ഹൈ ഐസേ ചേതക–സ്വഭാവ ദ്വാരാ സുഖദുഃഖരൂപ ‘കര്മഫല’ കോ
ഹീ പ്രധാനതഃ ചേതതേ ഹൈം, ക്യോംകി ഉനകാ അതി പ്രകൃഷ്ട വീര്യാന്തരായസേ കാര്യ കരനേകാ [–കര്മചേതനാരൂപ
പരിണമിത ഹോനേകാ] സാമര്ഥ്യ നഷ്ട ഗയാ ഹൈ.
ദൂസരേ ചേതയിതാ അര്ഥാത് ആത്മാ, ജോ അതി പ്രകൃഷ്ട മോഹസേ മലിന ഛേ ഔര ജിസകാ പ്രഭാവ പ്രകൃഷ്ട
ജ്ഞാനാവരണസേ മു ദ ഗയാ ഹൈ ഐസേ ചേതകസ്വഭാവ ദ്വാരാ – ഭലേ ഹീ സുഖദുഃഖരൂപ കര്മഫലകേ അനുഭവസേ
മിശ്രിതരൂപസേേ ഭീ – ‘കാര്യ’ കോ ഹീ പ്രധാനതഃ ചേതതേ ഹൈം, ക്യോംകി ഉന്ഹോംനേ അല്പ വീര്യാംതരായകേ ക്ഷയോപശമസേ
കാര്യ കരനേകാ സാമര്ഥ്യ പ്രാപ്ത കിയാ ഹൈ.
ഔര ദൂസരേ ചേതയിതാ അര്ഥാത് ആത്മാ, ജിസമേംസേ സകല മോഹകലംക ധുല ഗയാ ഹൈ തഥാ സമസ്ത
ജ്ഞാനാവരണകേ വിനാശകേ കാരണ ജിസകാ സമസ്ത പ്രഭാവ അത്യന്ത വികസിത ഹോ ഗയാ ഹൈ ഐസേ ചേതകസ്വഭാവ
--------------------------------------------------------------------------

൧. ചേതയിതൃത്വ = ചേതയിതാപനാ; ചേതനേവാലാപനാ ; ചേതകപനാ.

൨. കര്മചേതനാവാലേ ജീവകോ ജ്ഞാനാവരണ ‘പ്രകൃഷ്ട’ ഹോതാ ഹൈ ഔര കര്മഫലചേതനാവാലേകോ ‘അതി പ്രകൃഷ്ട’ ഹോതാ ഹൈ.

൩. കാര്യ = [ജീവ ദ്വാരാ] കിയാ ജാതാ ഹോ വഹ; ഇച്ഛാപൂര്വക ഇഷ്ടാനിഷ്ട വികല്പരൂപ കര്മ. [ജിന ജീവോംകോ വീര്യകാ
കിന്ചത് വികാസ ഹുആ ഹൈ ഉനകോ കര്മചേതനാരൂപസേ പരിണമിത സാമര്ഥ്യ പ്രഗട ഹുആ ഹൈ ഇസലിയേ വേ മുഖ്യതഃ
കര്മചേതനാരൂപസേ പരിണമിത ഹോതേ ഹൈം. വഹ കര്മചേതനാ കര്മഫലചേതനാസേ മിശ്രിത ഹോതീ ഹൈ.]

Page 73 of 264
PDF/HTML Page 102 of 293
single page version

കഹാനജൈനശാസ്ത്രമാലാ] ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായവര്ണന
[
൭൩
കൃതകൃത്യത്വാച്ച സ്വതോവ്യതിരിക്തസ്വാഭാവികസുഖം ജ്ഞാനമേവ ചേതയംത ഇതി.. ൩൮..
സവ്വേ ഖലു കമ്മഫലം ഥാവരകായാ തസാ ഹി കജ്ജജുദം.
പാണിത്തമദിക്കംതാ
ണാണം വിംദംതി തേ ജീവാ.. ൩൯..
സര്വേ ഖലു കര്മഫലം സ്ഥാവരകായാസ്ത്രസാ ഹി കാര്യയുതമ്.
പ്രാണിത്വമതിക്രാംതാഃ ജ്ഞാനം വിംദന്തി തേ ജീവാഃ.. ൩൯..
-----------------------------------------------------------------------------

ദ്വാരാ ‘ജ്ഞാന’ കോ ഹീ – കി ജോ ജ്ഞാന അപനേസേ
അവ്യതിരിക്ത സ്വാഭാവിക സുഖവാലാ ഹൈ ഉസീകോ –ചേതതേ
ഹൈം, ക്യോംകി ഉന്ഹോംനേ സമസ്ത വീര്യാംതരായകേ ക്ഷയസേ അനന്ത വീര്യകോ പ്രാപ്ത കിയാ ഹൈ ഇസലിയേ ഉനകോ [വികാരീ
സുഖദുഃഖരൂപ] കര്മഫല നിര്ജരിത ഹോ ഗയാ ഹൈ ഔര അത്യന്ത
കൃതകൃത്യപനാ ഹുആ ഹൈ [അര്ഥാത് കുഛ ഭീ
കരനാ ലേശമാത്ര ഭീ നഹീം രഹാ ഹൈ].. ൩൮..
ഗാഥാ ൩൯
അന്വയാര്ഥഃ– [സര്വേ സ്ഥാവരകായാഃ] സര്വ സ്ഥാവര ജീവസമൂഹ [ഖലു] വാസ്തവമേം [കര്മഫലം]
കര്മഫലകോ വേദതേ ഹൈം, [ത്രസാഃ] ത്രസ [ഹി] വാസ്തവമേം [കാര്യയുതമ്] കാര്യസഹിത കര്മഫലകോ വേദതേ ഹൈം
ഔര [പ്രാണിത്വമ് അതിക്രാംതാഃ] ജോ പ്രാണിത്വകാ [–പ്രാണോംകാ] അതിക്രമ കര ഗയേ ഹൈം [തേ ജീവാഃ] വേ ജീവ
[ജ്ഞാനം] ജ്ഞാനകോ [വിംദന്തി] വേദതേ ഹൈം.
ടീകാഃ– യഹാ , കൌന ക്യാ ചേതതാ ഹൈ [അര്ഥാത് കിസ ജീവകോ കൌനസീ ചേതനാ ഹോതീ ഹൈ] വഹ കഹാ
ഹൈ.
ചേതതാ ഹൈ, അനുഭവ കരതാ ഹൈ, ഉപലബ്ധ കരതാ ഹൈ ഔര വേദതാ ഹൈ –യേ ഏകാര്ഥ ഹൈം [അര്ഥാത് യഹ സബ
ശബ്ദ ഏക അര്ഥവാലേ ഹൈം], ക്യോംകി ചേതനാ, അനുഭൂതി, ഉപലബ്ധി ഔര വേദനാകാ ഏക അര്ഥ ഹൈ. വഹാ , സ്ഥാവര
--------------------------------------------------------------------------
൧. അവ്യതിരിക്ത = അഭിന്ന. [സ്വാഭാവിക സുഖ ജ്ഞാനസേ അഭിന്ന ഹൈ ഇസലിയേ ജ്ഞാനചേതനാ സ്വാഭാവിക സുഖകേ സംചേതന–
അനുഭവന–സഹിത ഹീ ഹോതീ ഹൈ.]

൨. കൃതകൃത്യ = കൃതകാര്യ. [പരിപൂര്ണ ജ്ഞാനവാലേ ആത്മാ അത്യന്ത കൃതകാര്യ ഹൈം ഇസലിയേ, യദ്യപി ഉന്ഹേം അനംത വീര്യ പ്രഗട
ഹുആ ഹൈ തഥാപി, ഉനകാ വീര്യ കാര്യചേതനാകോ [കര്മചേതനാകോ] നഹീം രചതാ, [ഔര വികാരീ സുഖദുഃഖ വിനഷ്ട ഹോ ഗയേ
ഹൈം ഇസലിയേ ഉനകാ വീര്യ കര്മഫല ചേതനോകോ ഭീ നഹീം രചതാ,] ജ്ഞാനചേതനാകോ ഹീ രചതാ ഹൈ.]
വേദേ കരമഫല സ്ഥാവരോ, ത്രസ കാര്യയുത ഫല അനുഭവേ,
പ്രാണിത്വഥീ അതിക്രാന്ത ജേ തേ ജീവ വേദേ ജ്ഞാനനേ. ൩൯.

Page 74 of 264
PDF/HTML Page 103 of 293
single page version

൭൪
] പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ
[ഭഗവാനശ്രീകുന്ദകുന്ദ
അത്ര കഃ കിം ചേതയത ഇത്യുക്തമ്.

ചേതയംതേ അനുഭവന്തി ഉപലഭംതേ വിംദംതീത്യേകാര്ഥാശ്ചേതനാനുഭൂത്യുപലബ്ധിവേദനാനാമേകാര്ഥത്വാത്. തത്ര സ്ഥാവരാഃ
കര്മഫലം ചേതയംതേ, ത്രസാഃ കാര്യം ചേതയംതേ, കേവലജ്ഞാനിനോജ്ഞാനം ചേതയംത ഇതി.. ൩൯..
അഥോപയോഗഗുണവ്യാഖ്യാനമ്.
ഉവഓഗോ ഖലു ദുവിഹോ ണാണേണ യ ദംസണേണ സംജുത്തോ.
ജീവസ്സ സവ്വകാലം അണണ്ണഭൂദം വിയാണീഹി.. ൪൦..
ഉപയോഗഃ ഖലു ദ്വിവിധോ ജ്ഞാനേന ച ദര്ശനേന സംയുക്തഃ.
ജീവസ്യ സര്വകാലമനന്യഭൂതം വിജാനീഹി.. ൪൦..
-----------------------------------------------------------------------------

കര്മഫലകോ ചേതതേ ഹൈം, ത്രസ കാര്യകോ ചേതതേ ഹൈം, കേവലജ്ഞാനീ ജ്ഞാനകോ ചേതതേ ഹൈം.
ഭാവാര്ഥഃ– പാ ച പ്രകാരകേ സ്ഥാവര ജീവ അവ്യക്ത സുഖദുഃഖാനുഭവരൂപ ശുഭാശുഭകര്മഫലകോ ചേതതേ ഹൈം.
ദ്വീഇന്ദ്രിയ ആദി ത്രസ ജീവ ഉസീ കര്മഫലകോ ഇച്ഛാപൂര്വക ഇഷ്ടാനിഷ്ട വികല്പരൂപ കാര്യ സഹിത ചേതതേ ഹൈം.
പരിപൂര്ണ ജ്ഞാനവന്ത ഭഗവന്ത [അനന്ത സൌഖ്യ സഹിത] ജ്ഞാനകോ ഹീ ചേതതേ ഹൈം.. ൩൯..
അബ ഉപയോഗഗുണകാ വ്യാഖ്യാന ഹൈ.
--------------------------------------------------------------------------
൧. യഹാ പരിപൂര്ണ ജ്ഞാനചേതനാകീ വിവക്ഷാ ഹോനേസേ, കേവലീഭഗവന്തോം ഔര സിദ്ധഭഗവന്തോംകോ ഹീ ജ്ഞാനചേതനാ കഹീ ഗഈ
ഹൈ. ആംശിക ജ്ഞാനചേതനാകീ വിവക്ഷാസേ തോ മുനി, ശ്രാവക തഥാ അവിരത സമ്യഗ്ദ്രഷ്ടികോ ഭീ ജ്ഞാനചേതനാ കഹീ ജാ
സകതീ ഹൈേ; ഉനകാ യഹാ നിഷേധ നഹീം സമഝനാ, മാത്ര വിവക്ഷാഭേദ ഹൈ ഐസാ സമഝനാ ചാഹിയേ.
ഛേ ജ്ഞാന നേ ദര്ശന സഹിത ഉപയോഗ യുഗല പ്രകാരനോ;
ജീവദ്രവ്യനേ തേ സര്വ കാള അനന്യരൂപേ ജാണവോ. ൪൦
.

Page 75 of 264
PDF/HTML Page 104 of 293
single page version

കഹാനജൈനശാസ്ത്രമാലാ] ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായവര്ണന
[
൭൫
ആത്മനശ്ചൈതന്യാനുവിധായീ പരിണാമ ഉപയോഗഃ. സോപി ദ്വിവിധഃ–ജ്ഞാനോപയോഗോ ദര്ശനോ–പയോഗശ്ച. തത്ര
വിശേഷഗ്രാഹി ജ്ഞാനം, സാമാന്യഗ്രാഹി ദര്ശനമ്. ഉപയോഗശ്ച സര്വദാ ജീവാദപൃഥഗ്ഭൂത ഏവ,
ഏകാസ്തിത്വനിര്വൃത്തത്വാദിതി.. ൪൦..

ആഭിണിസുദോധിമണകേവലാണി ണാണാണി പംചഭേയാണി.
കുമദിസുദവിഭംഗാണി യ തിണ്ണി വി ണാണേഹിം സംജുത്തേ.. ൪൧..
ആഭിനിബോധികശ്രുതാവധിമനഃപര്യയകേവലാനി ജ്ഞാനാനി പഞ്ചഭേദാനി.
കുമതിശ്രുതവിഭങ്ഗാനി ച ത്രീണ്യപി ജ്ഞാനൈഃ സംയുക്താനി.. ൪൧..
-----------------------------------------------------------------------------
ഗാഥാ ൪൦
അന്വയാര്ഥഃ– [ജ്ഞാനേന ച ദര്ശനേന സംയുക്തഃ] ജ്ഞാന ഔര ദര്ശനസേ സംയുക്ത ഐസാ [ഖലു ദ്വിവിധഃ]
വാസ്തവമേം ദോ പ്രകാരകാ [ഉപയോഗഃ] ഉപയോഗ [ജീവസ്യ] ജീവകോ [സര്വകാലമ്] സര്വ കാല [അനന്യഭൂതം]
അനന്യരൂപസേ [വിജാനീഹി] ജാനോ.
ടീകാഃ– ആത്മകാ ചൈതന്യ–അനുവിധായീ [അര്ഥാത് ചൈതന്യകാ അനുസരണ കരനേവാലാ] പരിണാമ സോ
ഉപയോഗ ഹൈ. വഹ ഭീ ദോേ പ്രകാരകാ ഹൈ–ജ്ഞാനോപയോഗ ഔര ദര്ശനോപയോഗ. വഹാ , വിശേഷകോ ഗ്രഹണ കരനേവാലാ
ജ്ഞാന ഹൈ ഔര സാമാന്യകോ ഗ്രഹണ കരനേവാലാ ദര്ശന ഹൈ [അര്ഥാത് വിശേഷ ജിസമേം പ്രതിഭാസിത ഹോ വഹ ജ്ഞാന
ഹൈ ഔര സാമാന്യ ജിസമേം പ്രതിഭാസിത ഹോ വഹ ദര്ശന ഹൈ]. ഔര ഉപയോഗ സര്വദാ ജീവസേ
അപൃഥഗ്ഭൂത ഹീ
ഹൈ, ക്യോംകി ഏക അസ്തിത്വസേ രചിത ഹൈ.. ൪൦..
ഗാഥാ ൪൧
അന്വയാര്ഥഃ– [ആഭിനിബോധികശ്രുതാവധിമനഃപര്യയകേവലാനി] ആഭിനിബോധിക [–മതി], ശ്രുത, അവധി,
മനഃപര്യയ ഔര കേവല–[ജ്ഞാനാനി പഞ്ചഭേദാനി] ഇസ പ്രകാര ജ്ഞാനകേ പാ ച ഭേദ ഹൈം; [കുമതിശ്രുതവിഭങ്ഗാനി ച]
ഔര കുമതി, കുശ്രുത ഔര വിഭംഗ–[ത്രീണി അപി] യഹ തീന [അജ്ഞാന] ഭീ [ജ്ഞാനൈഃ] [പാ ച] ജ്ഞാനകേ സാഥ
[സംയുക്താനി] സംയുക്ത കിയേ ഗയേ ഹൈം. [ഇസ പ്രകാര ജ്ഞാനോപയോഗകേ ആഠ ഭേദ ഹൈം.]
--------------------------------------------------------------------------
അപൃഥഗ്ഭൂത = അഭിന്ന. [ഉപയോഗ സദൈവ ജീവസേ അഭിന്ന ഹീ ഹൈ, ക്യോംകി വേ ഏക അസ്തിത്വസേ നിഷ്പന്ന ഹൈ.
മതി, ശ്രുത, അവധി, മനഃ, കേവല–പാംച ഭേദോ ജ്ഞാനനാ;
കുമതി, കുശ്രുത, വിഭംഗ–ത്രണ പണ ജ്ഞാന സാഥേ ജോഡവാം. ൪൧.

Page 76 of 264
PDF/HTML Page 105 of 293
single page version

൭൬
] പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ
[ഭഗവാനശ്രീകുന്ദകുന്ദ
ജ്ഞാനോപയോഗവിശേഷാണാം നാമസ്വരൂപാഭിധാനമേതത്.
തത്രാഭിനിബോധികജ്ഞാനം ശ്രുതജ്ഞാനമവധിജ്ഞാനം മനഃപര്യയജ്ഞാനം കേവലജ്ഞാനം കുമതിജ്ഞാനം കുശ്രുത–ജ്ഞാനം
വിഭങ്ഗജ്ഞാനമിതി നാമാഭിധാനമ്. ആത്മാ ഹ്യനംതസര്വാത്മപ്രദേശവ്യാപിവിശുദ്ധ ജ്ഞാനസാമാന്യാത്മാ. സ
ഖല്വനാദിജ്ഞാനാവരണകര്മാവച്ഛന്നപ്രദേശഃ സന്, യത്തദാവരണക്ഷയോപശമാദിന്ദ്രി–യാനിന്ദ്രിയാവലമ്ബാച്ച
മൂര്താമൂര്തദ്രവ്യം വികലം വിശേഷേണാവബുധ്യതേ തദാഭിനിബോധികജ്ഞാനമ്, യത്തദാ–
വരണക്ഷയോപശമാദനിന്ദ്രിയാവലംബാച്ച മൂര്താമൂര്തദ്രവ്യം വികലം വിശേഷേണാവബുധ്യതേ തത് ശ്രുതജ്ഞാനമ്,
യത്തദാവരണക്ഷയോപശമാദേവ മൂര്തദ്രവ്യം വികലം വിശേഷേണാവബുധ്യതേ തദവധിജ്ഞാനമ്, യത്തദാ–വരണക്ഷയോപശമാദേവ
-----------------------------------------------------------------------------
ടീകാഃ– യഹ, ജ്ഞാനോപയോഗകേ ഭേദോംകേ നാമ ഔര സ്വരൂപകാ കഥന ഹൈ.
വഹാ , [൧] ആഭിനിബോധികജ്ഞാന, [൨] ശ്രുതജ്ഞാന, [൩] അവധിജ്ഞാന, [൪] മനഃപര്യയജ്ഞാന, [൫]
കേവലജ്ഞാന, [൬] കുമതിജ്ഞാന, [൭] കുശ്രുതജ്ഞാന ഔര [൮] വിഭംഗജ്ഞാന–ഇസ പ്രകാര [ജ്ഞാനോപയോഗകേ
ഭേദോംകേ] നാമകാ കഥന ഹൈ.
[അബ ഉനകേ സ്വരൂപകാ കഥന കിയാ ജാതാ ഹൈഃ–] ആത്മാ വാസ്തവമേം അനന്ത, സര്വ ആത്മപ്രദേശോംമേം
വ്യാപക, വിശുദ്ധ ജ്ഞാനസാമാന്യസ്വരൂപ ഹൈ. വഹ [ആത്മാ] വാസ്തവമേം അനാദി ജ്ഞാനാവരണകര്മസേ ആച്ഛാദിത
പ്രദേശവാലാ വര്തതാ ഹുആ, [൧] ഉസ പ്രകാരകേ [അര്ഥാത് മതിജ്ഞാനകേ] ആവരണകേ ക്ഷയോപശമസേ ഔര
ഇന്ദ്രിയ–മനകേ അവലമ്ബനസേ മൂര്ത–അമൂര്ത ദ്രവ്യകാ
വികലരൂപസേ വിശേഷതഃ അവബോധന കരതാ ഹൈ വഹ
ആഭിനിബോധികജ്ഞാന ഹൈ, [൨] ഉസ പ്രകാരകേ [അര്ഥാത് ശ്രുതജ്ഞാനകേ] ആവരണകേ ക്ഷയോപശമസേ ഔര മനകേ
അവലമ്ബനസേ മൂര്ത–അമൂര്ത ദ്രവ്യകാ വികലരൂപസേ വിശേഷതഃ അവബോധന കരതാ ഹൈ വഹ ശ്രുതജ്ഞാന ഹൈ, [൩] ഉസ
പ്രകാരകേ ആവരണകേ ക്ഷയോപശമസേ ഹീ മൂര്ത ദ്രവ്യകാ വികലരൂപസേ വിശേഷതഃ അവബോധന കരതാ ഹൈ വഹ
അവധിജ്ഞാന ഹൈ, [൪] ഉസ പ്രകാരകേ ആവരണകേ ക്ഷയോപശമസേ ഹീ പരമനോഗത [–ദൂസരോംകേ മനകേ സാഥ
സമ്ബന്ധവാലേ] മൂര്ത ദ്രവ്യകാ വികലരൂപസേ വിശേഷതഃ അവബോധന കരതാ ഹൈ വഹ മനഃപര്യയജ്ഞാന ഹൈ, [൫]
സമസ്ത ആവരണകേ അത്യന്ത ക്ഷയസേ, കേവല ഹീ [–ആത്മാ അകേലാ ഹീ], മൂര്ത–അമൂര്ത ദ്രവ്യകാ സകലരൂപസേ
--------------------------------------------------------------------------
൧. വികലരൂപസേ = അപൂര്ണരൂപസേ; അംശതഃ.

൨. വിശേഷതഃ അവബോധന കരനാ = ജാനനാ. [വിശേഷ അവബോധ അര്ഥാത് വിശേഷ പ്രതിഭാസ സോ ജ്ഞാന ഹൈ.]

Page 77 of 264
PDF/HTML Page 106 of 293
single page version

കഹാനജൈനശാസ്ത്രമാലാ] ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായവര്ണന
[
൭൭
പരമനോഗതം മൂര്തദ്രവ്യം വികലം വിശേഷേണാവബുധ്യതേ തന്മനഃപര്യയജ്ഞാനമ്, യത്സകലാവരണാത്യംതക്ഷയേ
കേവല ഏവ മൂര്താമൂര്തദ്രവ്യം സകലം വിശേഷേണാവബുധ്യതേ തത്സ്വാഭാവികം കേവലജ്ഞാനമ്.
മിഥ്യാദര്ശനോദയസഹചരിതമാഭിനിബോധികജ്ഞാനമേവ കുമതിജ്ഞാനമ്, മിഥ്യാദര്ശനോദയ–സഹചരിതം
ശ്രുതജ്ഞാനമേവ കുശ്രുതജ്ഞാനമ്, മിഥ്യാദര്ശനോദയസഹചരിതമവധിജ്ഞാനമേവ വിഭങ്ഗജ്ഞാനമിതി സ്വരൂപാഭിധാനമ്.
ഇത്ഥം മതിജ്ഞാനാദിജ്ഞാനോപയോഗാഷ്ടകം വ്യാഖ്യാതമ്.. ൪൧..
-----------------------------------------------------------------------------
വിശേഷതഃ അവബോധന കരതാ ഹൈ വഹ സ്വാഭാവിക കേവലജ്ഞാന ഹൈ, [൬] മിഥ്യാദര്ശനകേ ഉദയകേ സാഥകാ
ആഭിനിബോധികജ്ഞാന ഹീ കുമതിജ്ഞാന ഹൈ, [൭] മിഥ്യാദര്ശനകേ ഉദയകേ സാഥകാ ശ്രുതജ്ഞാന ഹീ കുശ്രുതജ്ഞാന ഹൈ,
[൮] മിഥ്യാദര്ശനകേ ഉദയകേ സാഥകാ അവധിജ്ഞാന ഹീ വിഭംഗജ്ഞാന ഹൈ. – ഇസ പ്രകാര [ജ്ഞാനോപയോഗകേ
ഭേദോംകേ] സ്വരൂപകാ കഥന ഹൈ.
ഇസ പ്രകാര മതിജ്ഞാനാദി ആഠ ജ്ഞാനോപയോഗോംകാ വ്യാഖ്യാന കിയാ ഗയാ.
ഭാവാര്ഥഃ– പ്രഥമ തോ, നിമ്നാനുസാര പാ ച ജ്ഞാനോംകാ സ്വരൂപ ഹൈഃ–

നിശ്ചയനയസേ അഖണ്ഡ–ഏക–വിശുദ്ധജ്ഞാനമയ ഐസാ യഹ ആത്മാ വ്യവഹാരനയസേ സംസാരാവസ്ഥാമേം കര്മാവൃത്ത
വര്തതാ ഹുആ, മതിജ്ഞാനാവരണകാ ക്ഷയോപശമ ഹോനേ പര, പാ ച ഇന്ദ്രിയോം ഔര മനസേ മൂര്ത–അമൂര്ത വസ്തുകോ
വികല്പരൂപസേ ജോ ജാനതാ ഹൈ വഹ മതിജ്ഞാന ഹൈ. വഹ തീന പ്രകാരകാ ഹൈഃ ഉപലബ്ധിരൂപ, ഭാവനാരൂപ ഔര
ഉപയോഗരൂപ. മതിജ്ഞാനാവരണകേ ക്ഷയോപശമസേ ജനിത അര്ഥഗ്രഹണശക്തി [–പദാര്ഥകോ ജാനനേകീ ശക്തി] വഹ
ഉപലബ്ധി ഹൈ, ജാനേ ഹുഏ പദാര്ഥകാ പുനഃ പുനഃ ചിംതന വഹ ഭാവനാ ഹൈ ഔര ‘യഹ കാലാ ഹൈ,’ ‘യഹ പീലാ ഹൈ
’ ഇത്യാദിരൂപസേ അര്ഥഗ്രഹണവ്യാപാര [–പദാര്ഥകോ ജാനനേകാ വ്യാപാര] വഹ ഉപയോഗ ഹൈ. ഉസീ പ്രകാര വഹ
[മതിജ്ഞാന] അവഗ്രഹ, ഈഹാ, അവായ ഔര ധാരണാരൂപ ഭേദോം ദ്വാരാ അഥവാ കോഷ്ഠബുദ്ധി, ബീജബുദ്ധി,
പദാനുസാരീബുദ്ധി തഥാ സംഭിന്നശ്രോതൃതാബുദ്ധി ഐസേ ഭേദോം ദ്വാരാ ചാര പ്രകാരകാ ഹൈ. [യഹാ , ഐസാ താത്പര്യ ഗ്രഹണ
കരനാ ചാഹിയേ കി നിര്വികാര ശുദ്ധ അനുഭൂതികേ പ്രതി അഭിമുഖ ജോ മതിജ്ഞാന വഹീ ഉപാദേയഭൂത അനന്ത
സുഖകാ സാധക ഹോനേസേ നിശ്ചയസേ ഉപാദേയ ഹൈ, ഉസകേ സാധനഭൂത ബഹിരംഗ മതിജ്ഞാന തോ വ്യവഹാരസേ ഉപാദേയ
ഹൈ.]

Page 78 of 264
PDF/HTML Page 107 of 293
single page version

൭൮
] പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ
[ഭഗവാനശ്രീകുന്ദകുന്ദ
വഹീ പൂര്വോക്ത ആത്മാ, ശ്രുതജ്ഞാനാവരണകാ ക്ഷയോപശമ ഹോനേ പര, മൂര്ത–അമൂര്ത വസ്തുകോ പരോക്ഷരൂപസേ ജോ
ജാനതാ ഹൈ ഉസേ ജ്ഞാനീ ശ്രുതജ്ഞാന കഹതേ ഹൈം. വഹ ലബ്ധിരൂപ ഔര ഭാവനാരൂപ ഹൈേ തഥാ ഉപയോഗരൂപ ഔര
നയരൂപ ഹൈ. ‘ഉപയോഗ’ ശബ്ദസേ യഹാ വസ്തുകോ ഗ്രഹണ കരനേവാലാ പ്രമാണ സമഝനാ ചാഹിയേ അര്ഥാത് സമ്പൂര്ണ
വസ്തുകോ ജാനനേവാലാ ജ്ഞാന സമഝനാ ചാഹിയേ ഔര ‘നയ’ ശബ്ദസേ വസ്തുകേ [ഗുണപര്യായരൂപ] ഏക ദേശകോ
ഗ്രഹണ കരനേവാലാ ഐസാ ജ്ഞാതാകാ അഭിപ്രായ സമഝനാ ചാഹിയേ. [യഹാ ഐസാ താത്പര്യ ഗ്രഹണ കരനാ ചാഹിയേ
കി വിശുദ്ധജ്ഞാനദര്ശന ജിസകാ സ്വഭാവ ഹൈ ഐസേ ശുദ്ധ ആത്മതത്ത്വകേ സമ്യക് ശ്രദ്ധാന–ജ്ഞാന–അനുചരണരൂപ
അഭേദരത്നത്രയാത്മക ജോ ഭാവശ്രുത വഹീ ഉപാദേയഭൂത പരമാത്മതത്ത്വകാ സാധക ഹോനേസേ നിശ്ചയസേ ഉപാദേയ ഹൈ
കിന്തു ഉസകേ സാധനഭൂത ബഹിരംഗ ശ്രുതജ്ഞാന തോ വ്യവഹാരസേ ഉപാദേയ ഹൈ.]
യഹ ആത്മാ, അവധിജ്ഞാനാവരണകാ ക്ഷയോപശമ ഹോനേ പര, മൂര്ത വസ്തുകോ ജോ പ്രത്യക്ഷരൂപസേ ജാനതാ ഹൈ
വഹ അവധിജ്ഞാന ഹൈ. വഹ അവധിജ്ഞാന ലബ്ധിരൂപ തഥാ ഉപയോഗരൂപ ഐസാ ദോ പ്രകാരകാ ജാനനാ. അഥവാ
അവധിജ്ഞാന ദേശാവധി, പരമാവധി ഔര സര്വാവധി ഐസേ ഭേദോം ദ്വാരാ തീന പ്രകാരസേ ഹൈ. ഉസമേം, പരമാവധി ഔര
സര്വാവധി ചൈതന്യകേ ഉഛലനേസേ ഭരപൂര ആനന്ദരൂപ പരമസുഖാമൃതകേ രസാസ്വാദരൂപ സമരസീഭാവസേ പരിണത
ചരമദേഹീ തപോധനോംകോ ഹോതാ ഹൈ. തീനോം പ്രകാരകേ അവധിജ്ഞാന നിശ്ചയസേ വിശിഷ്ട സമ്യക്ത്വാദി ഗുണസേ ഹോതേ
ഹൈം. ദേവോം ഔര നാരകോംകേ ഹോനേവാലേ ഭവപ്രത്യയീ ജോ അവധിജ്ഞാന വഹ നിയമസേ ദേശാവധി ഹീ ഹോതാ ഹൈ.

യഹ ആത്മാ, മനഃപര്യയജ്ഞാനാവരണകാ ക്ഷയോപശമ ഹോനേ പര, പരമനോഗത മൂര്ത വസ്തുകോ ജോ
പ്രത്യക്ഷരൂപസേ ജാനതാ ഹൈ വഹ മനഃപര്യയജ്ഞാന ഹൈ. ഋജുമതി ഔര വിപുലമതി ഐസേ ഭേദോം ദ്വാരാ മനഃപര്യയജ്ഞാന
ദോ പ്രകാരകാ ഹൈ. വഹാ , വിപുലമതി മനഃപര്യയജ്ഞാന പരകേ മനവചനകായ സമ്ബന്ധീ പദാര്ഥോംകോ, വക്ര തഥാ
അവക്ര ദോനോംകോ, ജാനതാ ഹൈ ഔര ഋജുമതി മനഃപര്യയജ്ഞാന തോ ഋജുകോ [അവക്രകോ] ഹീ ജാനതാ ഹൈ.
നിര്വികാര ആത്മാകീ ഉപലബ്ധി ഔര ഭാവനാ സഹിത ചരമദേഹീ മുനിയോംകോ വിപുലമതി മനഃപര്യയജ്ഞാന ഹോതാ
ഹൈ. യഹ ദോനോം മനഃപര്യയജ്ഞാന വീതരാഗ ആത്മതത്ത്വകേ സമ്യക് ശ്രദ്ധാന–ജ്ഞാന–അനുഷ്ഠാനകീ ഭാവനാ സഹിത,
പന്ദ്രഹ പ്രമാദ രഹിത അപ്രമത്ത മുനികോ ഉപയോഗമേം–വിശുദ്ധ പരിണാമമേം–ഉത്പന്ന ഹോതേ ഹൈം. യഹാ മനഃപര്യയജ്ഞാനകേ
ഉത്പാദകാലമേം ഹീ അപ്രമത്തപനേകാ നിയമ ഹൈ, ഫിര പ്രമത്തപനേമേം ഭീ വഹ സംഭവിത ഹോതാ ഹൈ.

Page 79 of 264
PDF/HTML Page 108 of 293
single page version

കഹാനജൈനശാസ്ത്രമാലാ] ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായവര്ണന
[
൭൯
ദംസണമവി ചക്ഖുജുദം അചക്ഖുജുദമവി യ ഓഹിണാ സഹിയം.
അണിധണമണംതവിസയം കേവലിയം ചാവി പണ്ണത്തം.. ൪൨..
-----------------------------------------------------------------------------
ജോ ജ്ഞാന ഘടപടാദി ജ്ഞേയ പദാര്ഥോംകാ അവലമ്ബന ലേകര ഉത്പന്ന നഹീം ഹോതാ വഹ കേവലജ്ഞാന ഹൈ. വഹ
ശ്രുതജ്ഞാനസ്വരൂപ ഭീ നഹീം ഹൈ. യദ്യപി ദിവ്യധ്വനികാലമേം ഉസകേ ആധാരസേ ഗണധരദേവ ആദികോ ശ്രുതജ്ഞാന
പരിണമിത ഹോതാ ഹൈ തഥാപി വഹ ശ്രുതജ്ഞാന ഗണധരദേവ ആദികോ ഹീ ഹോതാ ഹൈ, കേവലീഭഗവന്തോംകോ തോ
കേവലജ്ഞാന ഹീ ഹോതാ ഹൈ. പുനശ്ച, കേവലീഭഗവന്തോംകോ ശ്രുതജ്ഞാന നഹീം ഹൈ ഇതനാ ഹീ നഹീം, കിന്തു ഉന്ഹേം
ജ്ഞാന–അജ്ഞാന ഭീ നഹീം ഹൈ അര്ഥാത് ഉന്ഹേം കിസീ വിഷയകാ ജ്ഞാന തഥാ കിസീ വിഷയകാ അജ്ഞാന ഹോ ഐസാ ഭീ
നഹീം ഹൈ – സര്വ വിഷയോംകാ ജ്ഞാന ഹീ ഹോതാ ഹൈ; അഥവാ, ഉന്ഹേം മതി–ജ്ഞാനാദി അനേക ഭേദവാലാ ജ്ഞാന നഹീം
ഹൈ – ഏക കേവലജ്ഞാന ഹീ ഹൈ.
യഹാ ജോ പാ ച ജ്ഞാനോംകാ വര്ണന കിയാ ഗയാ ഹൈ വഹ വ്യവഹാരസേ കിയാ ഗയാ ഹൈ. നിശ്ചയസേ തോ ബാദല
രഹിത സൂര്യകീ ഭാ തി ആത്മാ അഖണ്ഡ–ഏക–ജ്ഞാന–പ്രതിഭാസമയ ഹീ ഹൈ.
അബ അജ്ഞാനത്രയകേ സമ്ബന്ധമേം കഹതേ ഹൈംഃ–
മിഥ്യാത്വ ദ്വാരാ അര്ഥാത് ഭാവ–ആവരണ ദ്വാരാ അജ്ഞാന [–കുമതിജ്ഞാന, കുശ്രുതജ്ഞാന തഥാ വിഭംഗജ്ഞാന]
ഔര അവിരതിഭാവ ഹോതാ ഹൈ തഥാ ജ്ഞേയകാ അവലമ്ബന ലേനേസേ [–ജ്ഞേയ സമ്ബന്ധീ വിചാര അഥവാ ജ്ഞാന
കരനേസേ] ഉസ–ഉസ കാല ദുഃനയ ഔര ദുഃപ്രമാണ ഹോതേ ഹൈം. [മിഥ്യാദര്ശനകേ സദ്ഭാവമേം വര്തതാ ഹുആ
മതിജ്ഞാന വഹ കുമതിജ്ഞാന ഹൈ, ശ്രുതജ്ഞാന വഹ കുശ്രുതജ്ഞാന ഹൈ, അവധിജ്ഞാന വഹ വിഭംഗജ്ഞാന ഹൈ; ഉസകേ
സദ്ഭാവമേം വര്തതേ ഹുഏ നയ വേ ദുഃനയ ഹൈം ഔര പ്രമാണ വഹ ദുഃപ്രമാണ ഹൈ.] ഇസലിയേ ഐസാ ഭാവാര്ഥ സമഝനാ
ചാഹിയേ കി നിര്വികാര ശുദ്ധ ആത്മാകീ അനുഭൂതിസ്വരൂപ നിശ്ചയ സമ്യക്ത്വ ഉപാദേയഹൈ.
ഇസ പ്രകാര ജ്ഞാനോപയോഗകാ വര്ണന കിയാ ഗയാ.. ൪൧..
--------------------------------------------------------------------------
ദര്ശന തണാ ചക്ഷു–അചക്ഷുരൂപ, അവധിരൂപ നേ
നിഃസീമവിഷയ അനിധന കേവളരൂപ ഭേദ കഹേല ഛേ. ൪൨.

Page 80 of 264
PDF/HTML Page 109 of 293
single page version

൮൦
] പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ
[ഭഗവാനശ്രീകുന്ദകുന്ദ
ദര്ശനമപി ചക്ഷുര്യുതമചക്ഷുര്യുതമപി ചാവധിനാ സഹിതമ്.
അനിധനമനംതവിഷയം കൈവല്യം ചാപി പ്രജ്ഞപ്തമ്.. ൪൨..
ദര്ശനോപയോഗവിശേഷാണാം നാമസ്വരൂപാഭിധാനമേതത്.
ചക്ഷുര്ദര്ശനമചക്ഷുര്ദര്ശനമവധിദര്ശനം കേവലദര്ശനമിതി നാമാഭിധാനമ്. ആത്മാ ഹ്യനംത–
സര്വാത്മപ്രദേശവ്യാപിവിശുദ്ധദര്ശനസാമാന്യാത്മാ. സ ഖല്വനാദിദര്ശനാവരണകര്മാവച്ഛന്നപ്രദേശഃ സന്,
യത്തദാവരണക്ഷയോപശമാച്ചക്ഷുരിന്ദ്രിയാവലമ്ബാച്ച മൂര്തദ്രവ്യം വികലം സാമാന്യേ
-----------------------------------------------------------------------------
ഗാഥാ ൪൨
അന്വയാര്ഥഃ– [ദര്ശനമ് അപി] ദര്ശന ഭീ [ചക്ഷുര്യുതമ്] ചക്ഷുദര്ശന, [അചക്ഷുര്യുതമ് അപി ച]
അചക്ഷുദര്ശന, [അവധിനാ സഹിതമ്] അവധിദര്ശന [ച അപി] ഔര [അനംതവിഷയമ്] അനന്ത ജിസകാ വിഷയ
ഹൈ ഐസാ [അനിധനമ്] അവിനാശീ [കൈവല്യം] കേവലദര്ശന [പ്രജ്ഞപ്തമ്] – ഐസേ ചാര ഭേദവാലാ കഹാ ഹൈ.
ടീകാഃ– യഹ, ദര്ശനോപയോഗകേ ഭേദോംകേ നാമ ഔര സ്വരൂപകാ കഥന ഹൈ.
[൧] ചക്ഷുദര്ശന, [൨] അചക്ഷുദര്ശന, [൩] അവധിദര്ശന ഔര [൪] കേവലദര്ശന – ഇസ പ്രകാര
[ദര്ശനോപയോഗകേ ഭേദോംകേ] നാമകാ കഥന ഹൈ.
[അബ ഉസകേ സ്വരൂപകാ കഥന കിയാ ജാതാ ഹൈഃ–] ആത്മാ വാസ്തവമേം അനന്ത, സര്വ ആത്മപ്രദേശോംമേം
വ്യാപക, വിശുദ്ധ ദര്ശനസാമാന്യസ്വരൂപ ഹൈ. വഹ [ആത്മാ] വാസ്തവമേം അനാദി ദര്ശനാവരണകര്മസേ ആച്ഛാദിത
പ്രദേശോംവാലാ വര്തതാ ഹുആ, [൧] ഉസ പ്രകാരകേ [അര്ഥാത് ചക്ഷുദര്ശനകേ] ആവരണകേ ക്ഷയോപശമസേ ഔര ചക്ഷു–
ഇന്ദ്രിയകേ അവലമ്ബനസേ മൂര്ത ദ്രവ്യകോ വികലരൂപസേ
സാമാന്യതഃ അവബോധന കരതാ ഹൈ
--------------------------------------------------------------------------
൧. സാമാന്യതഃ അവബോധന കരനാ = ദേഖനാ. [സാമാന്യ അവബോധ അര്ഥാത് സാമാന്യ പ്രതിഭാസ വഹ ദര്ശന ഹൈ.]

Page 81 of 264
PDF/HTML Page 110 of 293
single page version

കഹാനജൈനശാസ്ത്രമാലാ] ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായവര്ണന
[
൮൧
നാവബുധ്യതേ തച്ചക്ഷുര്ദര്ശനമ്, യത്തദാവരണക്ഷയോപശമാച്ചക്ഷുര്വര്ജിതേതരചതുരിന്ദ്രിയാനിന്ദ്രിയാവലമ്ബാച്ച മൂര്താ–
മൂര്തദ്രവ്യം വികലം സാമാന്യേനാവബുധ്യതേ തദചക്ഷുര്ദര്ശനമ്, യത്തദാവരണക്ഷയോപശമാദേവ മൂര്തദ്രവ്യം വികലം
സാമാന്യേനാവബുധ്യതേ തദവധിദര്ശനമ്, യത്സകലാവരണാത്യംതക്ഷയേ കേവല ഏവ മൂര്താമൂര്തദ്രവ്യം സകലം
സാമാന്യേനാവബുധ്യതേ തത്സ്വാഭാവികം കേവലദര്ശനമിതി സ്വരൂപാഭിധാനമ്.. ൪൨..
ണ വിയപ്പദി ണാണാദോ ണാണീ ണാണാണി ഹോംതി ണേഗാണി.
തമ്ഹാ ദു വിസ്സരൂവം ഭണിയം ദവിയത്തി ണാണീഹിം.. ൪൩..
ന വികല്പ്യതേ ജ്ഞാനാത് ജ്ഞാനീ ജ്ഞാനാനി ഭവംത്യനേകാനി.
തസ്മാത്തു വിശ്വരൂപം ഭണിതം ദ്രവ്യമിതി ജ്ഞാനിഭിഃ.. ൪൩..
ഏകസ്യാത്മനോനേകജ്ഞാനാത്മകത്വസമര്ഥനമേതത്.
ന താവജ്ജ്ഞാനീ ജ്ഞാനാത്പൃഥഗ്ഭവതി, ദ്വയോരപ്യേകാസ്തിത്വനിര്വൃത്തത്വേനൈകദ്രവ്യത്വാത്,
-----------------------------------------------------------------------------

വഹ ചക്ഷുദര്ശന ഹൈ, [൨] ഉസ പ്രകാരകേ ആവരണകേ ക്ഷയോപശമസേ തഥാ ചക്ഷുകേ അതിരിക്ത ശേഷ ചാര ഇന്ദ്രയോംംം
ഔര മനകേ അവലമ്ബനസേ മൂര്ത–അമൂര്ത ദ്രവ്യകോ വികരൂപസേ സാമാന്യതഃ അവബോധന കരതാ ഹൈ വഹ അചക്ഷുദര്ശന
ഹൈേ, [൩] ഉസ പ്രകാരകേ ആവരണകേ ക്ഷയോപശമസേ ഹീ മൂര്ത ദ്രവ്യകോ വികരൂപസേ സാമാന്യതഃ അവബോധന കരതാ
ഹൈ വഹ അവധിദര്ശന ഹൈ, [൪] സമസ്ത ആവരണകേ അത്യന്ത ക്ഷയസേ, കേവല ഹീ [–ആത്മാ അകേലാ ഹീ],
മൂര്ത–അമൂര്ത ദ്രവ്യകോ സകലരൂപസേേ സാമാന്യതഃ അവബോധന കരതാ ഹൈ വഹ സ്വാഭാവിക കേവലദര്ശന ഹൈ. –ഇസ
പ്രകാര [ദര്ശനോപയോഗകേ ഭേദോംകേ] സ്വരൂപകാ കഥന ഹൈ.. ൪൨..
ഗാഥാ ൪൩
അന്വയാര്ഥഃ– [ജ്ഞാനാത്] ജ്ഞാനസേ [ജ്ഞാനീ ന വികല്പ്യതേ] ജ്ഞാനീകാ [–ആത്മാകാ] ഭേദ നഹീം കിയാ
ജാതാ; [ജ്ഞാനാനി അനേകാനി ഭവംതി] തഥാപി ജ്ഞാന അനേക ഹൈ. [തസ്മാത് തു] ഇസലിയേ തോ [ജ്ഞാനിഭിഃ]
ജ്ഞാനിയോംനേ [ദ്രവ്യം] ദ്രവ്യകോ [വിശ്വരൂപമ് ഇതി ഭണിതമ്] വിശ്വരൂപ [–അനേകരൂപ] കഹാ ഹൈ.
ടീകാഃ– ഏക ആത്മാ അനേക ജ്ഞാനാത്മക ഹോനേകാ യഹ സമര്ഥന ഹൈ.
പ്രഥമ തോ ജ്ഞാനീ [–ആത്മാ] ജ്ഞാനസേ പൃഥക് നഹീം ഹൈ; ക്യോംകി ദോനോേം ഏക അസ്തിത്വസേ രചിത ഹോനേസേ
--------------------------------------------------------------------------
ഛേ ജ്ഞാനഥീ നഹി ഭിന്ന ജ്ഞാനീ, ജ്ഞാന തോയ അനേക ഛേ;
തേ കാരണേ തോ വിശ്വരൂപ കഹ്യും ദരവനേ ജ്ഞാനീഏ. ൪൩.

Page 82 of 264
PDF/HTML Page 111 of 293
single page version

൮൨
] പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ
[ഭഗവാനശ്രീകുന്ദകുന്ദ
ദ്വയോരപ്യഭിന്നപ്രദേശത്വേനൈകക്ഷേത്രത്വാത്, ദ്വയോരപ്യേകസമയനിര്വൃത്തത്വേനൈകകാലത്വാത്, ദ്വയോരപ്യേകസ്വഭാവ–
ത്വേനൈകഭാവത്വാത്. ന ചൈവമുച്യമാനേപ്യേകസ്മിന്നാത്മന്യാഭിനിബോധികാദീന്യനേകാനി ജ്ഞാനാനി വിരുധ്യംതേ,
ദ്രവ്യസ്യ വിശ്വരൂപത്വാത്. ദ്രവ്യം ഹി സഹക്രമപ്രവൃത്താനംതഗുണപര്യായാധാരതയാനംതരൂപത്വാദേകമപി വിശ്വ–
രൂപമഭിധീയത ഇതി.. ൪൩..
ജദി ഹവദി ദവ്വമണ്ണം ഗുണദോ യ ഗുണാ യ ദവ്വദോ അണ്ണേ.
ദവ്വാണംതിയമധവാ
ദവ്വാഭാവം പകുവ്വംതി.. ൪൪..
യദി ഭവതി ദ്രവ്യമന്യദ്ഗുണതശ്ച ഗുണാശ്ച ദ്രവ്യതോന്യേ.
ദ്രവ്യാനംത്യമഥവാ ദ്രവ്യാഭാവം പ്രകൃര്വന്തി.. ൪൪..
ദ്രവ്യസ്യ ഗുണേഭ്യോ ഭേദേ, ഗുണാനാം ച ദ്രവ്യാദ്ഭേദേ ദോഷോപന്യാസോയമ്.
-----------------------------------------------------------------------------

ദോനോംകോ ഏകദ്രവ്യപനാ ഹൈ, ദോനോംകേ അഭിന്ന പ്രദേശ ഹോനേസേ ദോനോംകോ ഏകക്ഷേത്രപനാ ഹൈ, ദോനോം ഏക സമയമേേം രചേ
ജാതേ ഹോനേസേ ദോനോംകോ ഏകകാലപനാ ഹൈ, ദോനോംകാ ഏക സ്വഭാവ ഹോനേസേ ദോനോംകോ ഏകഭാവപനാ ഹൈ. കിന്തു
ഐസാ കഹാ ജാനേ പര ഭീ, ഏക ആത്മാമേം ആഭിനിബോധിക [–മതി] ആദി അനേക ജ്ഞാന വിരോധ നഹീം പാതേ,
ക്യോംകി ദ്രവ്യ വിശ്വരൂപ ഹൈ. ദ്രവ്യ വാസ്തവമേം സഹവര്തീ ഔര ക്രമവര്തീ ഐസേ അനന്ത ഗുണോം തഥാ പര്യായോംകാ
ആധാര ഹോനേകേ കാരണ അനന്തരൂപവാലാ ഹോനേസേ, ഏക ഹോനേ പര ഭീ,
വിശ്വരൂപ കഹാ ജാതാ ഹൈ .. ൪൩..
ഗാഥാ ൪൪
അന്വയാര്ഥഃ– [യദി] യദി [ദ്രവ്യം] ദ്രവ്യ [ഗുണതഃ] ഗുണോംസേ [അന്യത് ച ഭവതി] അന്യ [–ഭിന്ന]
ഹോ [ഗുണാഃ ച] ഔര ഗുണ [ദ്രവ്യതഃ അന്യേ] ദ്രവ്യസേ അന്യ ഹോ തോ [ദ്രവ്യാനംത്യമ്] ദ്രവ്യകീ അനന്തതാ ഹോ
[അഥവാ] അഥവാ [ദ്രവ്യാഭാവം] ദ്രവ്യകാ അഭാവ [പ്രകുര്വന്തി] ഹോ.
ടീകാഃ– ദ്രവ്യകാ ഗുണോംസേ ഭിന്നത്വ ഹോ ഔര ഗുണോംകാ ദ്രവ്യസേ ഭിന്നത്വ ഹോ തോ ദോഷ ആതാ ഹൈ ഉസകാ
യഹ കഥന ഹൈ.
--------------------------------------------------------------------------
൧. വിശ്വരൂപ = അനേകരൂപ. [ഏക ദ്രവ്യ സഹവര്തീ അനന്ത ഗുണോംകാ ഔര ക്രമവര്തീ അനന്ത പര്യായോംകാ ആധാര ഹോനേകേ
കാരണ അനന്തരൂപവാലാ ഭീ ഹൈ , ഇസലിയേ ഉസേ വിശ്വരൂപ [അനേകരൂപ] ഭീ കഹാ ജാതാ ഹൈ. ഇസലിയേ ഏക ആത്മാ
അനേക ജ്ഞാനാത്മക ഹോനേമേം വിരോധ നഹീം ഹൈ.]
ജോ ദ്രവ്യ ഗുണഥീ അന്യ നേ ഗുണ അന്യ മാനോ ദ്രവ്യഥീ,
തോ ഥായ ദ്രവ്യ–അനന്തതാ വാ ഥായ നാസ്തി ദ്രവ്യനീ. ൪൪.

Page 83 of 264
PDF/HTML Page 112 of 293
single page version

കഹാനജൈനശാസ്ത്രമാലാ] ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായവര്ണന
[
൮൩
ഗുണാ ഹി ക്വചിദാശ്രിതാഃ. യത്രാശ്രിതാസ്തദ്ര്രവ്യമ്. തച്ചേദന്യദ്ഗുണേഭ്യഃ. പുനരപി ഗുണാഃ ക്വചിദാശ്രിതാഃ.
യത്രാശ്രിതാസ്തദ്ര്രവ്യമ്. തദപി അന്യച്ചേദ്ഗുണേഭ്യഃ. പുനരപി ഗുണാഃ ക്വചിദാശ്രിതാഃ. യത്രാശ്രിതാഃ തദ്ര്രവ്യമ്.
തദപ്യന്യദേവ ഗുണേഭ്യഃ. ഏവം ദ്രവ്യസ്യ ഗുണേഭ്യോ ഭേദേ ഭവതി ദ്രവ്യാ നംത്യമ്. ദ്രവ്യം ഹി ഗുണാനാം സമുദായഃ.
ഗുണാശ്ചേദന്യേ സമുദായാത്, കോ നാമ സമുദായഃ. ഏവ ഗുണാനാം ദ്രവ്യാദ്ഭേദേ ഭവതി ദ്രവ്യാഭാവ ഇതി.. ൪൪..
അവിഭത്തമണണ്ണത്തം ദവ്വഗുണാണം വിഭത്തമണ്ണത്തം.
ണിച്ഛംതി ണിച്ചയണ്ഹൂ തവ്വിവരീദം ഹി വാ തേസിം.. ൪൫..
അവിഭക്തമനന്യത്വം ദ്രവ്യഗുണാനാം വിഭക്തമന്യത്വമ്.
നേച്ഛന്തി നിശ്ചയജ്ഞാസ്തദ്വിപരീതം ഹി വാ തേഷാമ്.. ൪൫..
ദ്രവ്യഗുണാനാം സ്വോചിതാനന്യത്വോക്തിരിയമ്.
-----------------------------------------------------------------------------
ഗുണ വാസ്തവമേം കിസീകേ ആശ്രയസേ ഹോതേ ഹൈം; [വേ] ജിസകേ ആശ്രിത ഹോം വഹ ദ്രവ്യ ഹോതാ ഹൈ. വഹ
[–ദ്രവ്യ] യദി ഗുണോംസേ അന്യ [–ഭിന്ന] ഹോ തോ–ഫിര ഭീ, ഗുണ കിസീകേ ആശ്രിത ഹോംഗേ; [വേ] ജിസകേ
ആശ്രിത ഹോം വഹ ദ്രവ്യ ഹോതാ ഹൈ. വഹ യദി ഗുണോംസേ അന്യ ഹോ തോ– ഫിര ഭീ ഗുണ കിസീകേ ആശ്രിത ഹോംഗേ;
[വേ] ജിസകേ ആശ്രിത ഹോം വഹ ദ്രവ്യ ഹോതാ ഹൈ. വഹ ഭീ ഗുണോസേ അന്യ ഹീ ഹോ.–– ഇസ പ്രകാര, യദി
ദ്രവ്യകാ ഗുണോംസേ ഭിന്നത്വ ഹോ തോ, ദ്രവ്യകീ അനന്തതാ ഹോ.
വാസ്തവമേം ദ്രവ്യ അര്ഥാത് ഗുണോംകാ സമുദായ. ഗുണ യദി സമുദായസേ അന്യ ഹോ തോ സമുദായ കൈസാ?
[അര്ഥാത് യദി ഗുണോംകോ സമുദായസേ ഭിന്ന മാനാ ജായേ തോ സമുദായ കഹാ സേ ഘടിത ഹോഗാ? അര്ഥാത് ദ്രവ്യ ഹീ
കഹാ സേ ഘടിത ഹോഗാ?] ഇസ പ്രകാര, യദി ഗുണോംകാ ദ്രവ്യസേ ഭിന്നത്വ ഹോ തോ, ദ്രവ്യകാ അഭാവ ഹോ.. ൪൪..
ഗാഥാ ൪൫
അന്വയാര്ഥഃ– [ദ്രവ്യഗുണാനാമ്] ദ്രവ്യ ഔര ഗുണോംകോ [അവിഭക്തമ് അനന്യത്വമ്] അവിഭക്തപനേരൂപ
അനന്യപനാ ഹൈ; [നിശ്ചയജ്ഞാഃ ഹി] നിശ്ചയകേ ജ്ഞാതാ [തേഷാമ്] ഉന്ഹേം [വിഭക്തമ് അന്യത്വമ്] വിഭക്തപനേരൂപ
അന്യപനാ [വാ] യാ [തദ്വിപരീതം] [വിഭക്തപനേരൂപ] അനന്യപനാ [ന ഇച്ഛന്തി] നഹീം മാനതേ.
--------------------------------------------------------------------------
ഗുണ–ദ്രവ്യനേ അവിഭക്തരൂപ അനന്യതാ ബുധമാന്യ ഛേ;
പണ ത്യാം വിഭക്ത അനന്യതാ വാ അന്യതാ നഹി മാന്യ ഛേ. ൪൫.

Page 84 of 264
PDF/HTML Page 113 of 293
single page version

൮൪
] പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ
[ഭഗവാനശ്രീകുന്ദകുന്ദ
അവിഭക്തപ്രദേശത്വലക്ഷണം ദ്രവ്യഗുണാനാമനന്യത്വമഭ്യുപഗമ്യതേ. വിഭക്തപ്രദേശത്വലക്ഷണം ത്വന്യത്വ–
മനന്യത്വം ച നാഭ്യുപഗമ്യതേ. തഥാ ഹി–യഥൈകസ്യ പരമാണോരേകേനാത്മപ്രദേശേന സഹാവിഭക്തത്വാദനന്യ–ത്വം,
തഥൈകസ്യ പരമാണോസ്തദ്വര്തിനാം സ്പര്ശരസഗംധവര്ണാദിഗുണാനാം ചാവിഭക്തപ്രദേശത്വാദനന്യത്വമ്. യഥാ
ത്വത്യംതവിപ്രകൃഷ്ടയോഃ സഹ്യവിംധ്യയോരത്യംതസന്നികൃഷ്ടയോശ്ച മിശ്രിതയോസ്തോയപയസോര്വിഭക്തപ്രദേശത്വലക്ഷണ–
മന്യത്വമനന്യത്വം ച, ന തഥാ ദ്രവ്യഗുണാനാം വിഭക്തപ്രദേശത്വാഭാവാദന്യത്വമനന്യത്വം ചേതി.. ൪൫..
-----------------------------------------------------------------------------
ടീകാഃ– യഹ, ദ്രവ്യ ഔര ഗുണോംകേ സ്വോചിത അനന്യപനേകാ കഥന ഹൈ [അര്ഥാത് ദ്രവ്യ ഔര ഗുണോംകോ
കൈസാ അനന്യപനാ ഘടിത ഹോതാ ഹൈ വഹ യഹാ കഹാ ഹൈ].
ദ്രവ്യ ഔര ഗുണോംകോ അവിഭക്തപ്രദേശത്വസ്വരൂപ അനന്യപനാ സ്വീകാര കിയാ ജാതാ ഹൈ; പരന്തു
വിഭക്തപ്രദേശത്വസ്വരൂപ അന്യപനാ തഥാ [വിഭക്തപ്രദേശത്വസ്വരൂപ] അനന്യപനാ സ്വീകാര നഹീം കിയാ ജാതാ.
വഹ സ്പഷ്ട സമഝായാ ജാതാ ഹൈഃ– ജിസ പ്രകാര ഏക പരമാണുകോ ഏക സ്വപ്രദേശകേ സാഥ അവിഭക്തപനാ ഹോനേസേ
അനന്യപനാ ഹൈ, ഉസീ പ്രകാര ഏക പരമാണുകോ തഥാ ഉസമേം രഹനേവാലേ സ്പര്ശ–രസ–ഗംധ–വര്ണ ആദി ഗുണോംകോ
അവിഭക്ത പ്രദേശ ഹോനേസേ [അവിഭക്ത–പ്രദേശത്വസ്വരൂപ] അനന്യപനാ ഹൈ; പരന്തു ജിസ പ്രകാര അത്യന്ത ദൂര ഐസേ
സഹ്യ ഔര വിംധ്യകോ വിഭക്തപ്രദേശത്വസ്വരൂപ അന്യപനാ ഹൈ തഥാ അത്യന്ത നികട ഐസേ മിശ്രിത ക്ഷീര–നീരകോ
വിഭക്തപ്രദേശത്വസ്വരൂപ അനന്യപനാ ഹൈ, ഉസീ പ്രകാര ദ്രവ്യ ഔര ഗുണോംകോ വിഭക്ത പ്രദേശ ന ഹോനേസേ
[വിഭക്തപ്രദേശത്വസ്വരൂപ] അന്യപനാ തഥാ [വിഭക്തപ്രദേശത്വസ്വരൂപ] അനന്യപനാ നഹീം ഹൈ.. ൪൫..
--------------------------------------------------------------------------
൧. അവിഭക്ത = അഭിന്ന. [ദ്രവ്യ ഔര ഗുണോംകേ പ്രദേശ അഭിന്ന ഹൈ ഇസലിയേ ദ്രവ്യ ഔര ഗുണോംകോ അഭിന്നപ്രദേശത്വസ്വരൂപ
അനന്യപനാ ഹൈ.]

൨. അത്യന്ത ദൂര സ്ഥിത സഹ്യ ഔര വിംധ്യ നാമകേ പര്വതോംകോ ഭിന്നപ്രദേശത്വസ്വരൂപ അന്യപനാ ഹൈ.
൩. അത്യന്ത നികട സ്ഥിത മിശ്രിത ദൂധ–ജലകോ ഭിന്നപ്രദേശത്വസ്വരൂപ അനന്യപനാ ഹൈ. ദ്രവ്യ ഔര ഗുണോംകോ ഐസാ
അനന്യപനാ നഹീം ഹൈ, കിന്തു അഭിന്നപ്രദേശത്വസ്വരൂപ അനന്യപനാ ഹൈ.

Page 85 of 264
PDF/HTML Page 114 of 293
single page version

കഹാനജൈനശാസ്ത്രമാലാ] ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായവര്ണന
[
൮൫
വവദേസാ സംഠാണാ സംഖാ വിസയാ യ ഹോംതി തേ ബഹുഗാ.
തേ തേസിമണണ്ണത്തേ അണ്ണത്തേ ചാവി
വിജ്ജംതേ.. ൪൬..
വ്യപദേശാഃ സംസ്ഥാനാനി സംഖ്യാ വിഷയാശ്ച ഭവന്തി തേ ബഹുകാഃ.
തേ തേഷാമനന്യത്വേ അന്യത്വേ ചാപി വിദ്യംതേ.. ൪൬..
വ്യപദേശാദീനാമേകാംതേന ദ്രവ്യഗുണാന്യത്വനിബംധനത്വമത്ര പ്രത്യാഖ്യാതമ്.
യഥാ ദേവദത്തസ്യ ഗൌരിത്യന്യത്വേ ഷഷ്ഠീവ്യപദേശഃ, തഥാ വൃക്ഷസ്യ ശാഖാ ദ്രവ്യസ്യ ഗുണാ ഇത്യനന്യത്വേപി.
യഥാ ദേവദത്തഃ ഫലമങ്കുശേന ധനദത്തായ വൃക്ഷാദ്വാടികായാമവചിനോതീത്യന്യത്വേ കാരകവ്യപദേശഃ, തഥാ മൃത്തികാ
ഘടഭാവം സ്വയം സ്വേന സ്വസ്മൈ സ്വസ്മാത് സ്വസ്മിന് കരോതീത്യാത്മാത്മാനമാത്മനാത്മനേ ആത്മന ആത്മനി
-----------------------------------------------------------------------------
ഗാഥാ ൪൬
അന്വയാര്ഥഃ– [വ്യപദേശാഃ] വ്യപദേശ, [സംസ്ഥാനാനി] സംസ്ഥാന, [സംഖ്യാഃ] സംഖ്യാഏ [ച] ഔര
[വിഷയാഃ] വിഷയ [തേ ബഹുകാഃ ഭവന്തി] അനേക ഹോതേ ഹൈം. [തേ] വേ [വ്യപദേശ ആദി], [തേഷാമ്] ദ്രവ്യ–
ഗുണോംകേ [അന്യത്വേ] അന്യപനേമേം [അനന്യത്വേ ച അപി] തഥാ അനന്യപനേമേം ഭീ [വിദ്യംതേ] ഹോ സകതേ ഹൈം.

ടീകാഃ–
യഹാ വ്യപദേശ ആദി ഏകാന്തസേ ദ്രവ്യ–ഗുണോംകേ അന്യപനേകാ കാരണ ഹോനേകാ ഖണ്ഡന കിയാ
ഹൈ.
ജിസ പ്രകാര ‘ദേവദത്തകീ ഗായ’ ഇസ പ്രകാര അന്യപനേമേം ഷഷ്ഠീവ്യപദേശ [–ഛഠവീം വിഭക്തികാ കഥന]
ഹോതാ ഹൈേ, ഉസീ പ്രകാര ‘വൃക്ഷകീ ശാഖാ,’ ‘ദ്രവ്യകേ ഗുണ’ ഐസേ അനന്യപനേമേം ഭീ [ഷഷ്ഠീവ്യപദേശ] ഹോതാ ഹൈേ.
ജിസ പ്രകാര‘ദേവദത്ത ഫലകോ അംകുശ ദ്വാരാ ധനദത്തകേ ലിയേേ വൃക്ഷ പരസേ ബഗീചേമേം തോഡതാ ഹൈ’ ഐസേ അന്യപനേമേം
കാരകവ്യപദേശ ഹോതാ ഹൈേ, ഉസീ പ്രകാര
മിട്ടീ സ്വയം ഘടഭാവകോ [–ഘഡാരൂപ പരിണാമകോ] അപനേ ദ്വാരാ
അപനേ ലിയേ അപനേമേംസേ അപനേമേം കരതീ ഹൈ’, ‘ആത്മാ ആത്മകോ ആത്മാ ദ്വാരാ ആത്മാകേ ലിയേ ആത്മാമേംസേ
ആത്മാമേം ജാനതാ ഹൈ’ ഐസേ അനന്യപനേമേം ഭീ [കാരകവ്യപദേശ] ഹോതാ ഹൈേ. ജിസ പ്രകാര ‘ഊ ചേ ദേവദത്തകീ
ഊ ചീ ഗായ’ ഐസാ അന്യപനേമേം സംസ്ഥാന ഹോതാ ഹൈേ, ഉസീ പ്രകാര ‘വിശാല വൃക്ഷകാ വിശാല ശാഖാസമുദായ’,
മൂര്ത ദ്രവ്യകേ മൂര്ത ഗുണ’ ഐസേ അനന്യപനേമേം ഭീ [സംസ്ഥാന] ഹോതാ ഹൈേ. ജിസ പ്രകാര ‘ഏക ദേവദത്തകീ ദസ
--------------------------------------------------------------------------
വ്യപദേശ = കഥന; അഭിധാന. [ഇസ ഗാഥാമേം ഐസാ സമഝായാ ഹൈ കി–ജഹാ ഭേദ ഹോ വഹീം വ്യപദേശ ആദി ഘടിത ഹോം
ഐസാ കുഛ നഹീം ഹൈ; ജഹാ അഭേദ ഹോ വഹാ ഭീ വേ ഘടിത ഹോതേ ഹൈം. ഇസലിയേ ദ്രവ്യ–ഗുണോംമേം ജോ വ്യപദേശ ആദി ഹോതേ ഹൈം വേ
കഹീം ഏകാന്തസേ ദ്രവ്യ–ഗുണോംകേ ഭേദകോ സിദ്ധ നഹീം കരതേ.]

വ്യപദേശ നേ സംസ്ഥാന, സംഖ്യാ, വിഷയ ബഹു യേ ഹോയ ഛേ;
തേ തേമനാ അന്യത്വ തേമ അനന്യതാമാം പണ ഘടേ. ൪൬.

Page 86 of 264
PDF/HTML Page 115 of 293
single page version

൮൬
] പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ
[ഭഗവാനശ്രീകുന്ദകുന്ദ
ജാനാതീത്യനന്യത്വേപി. യഥാ പ്രാംശോര്ദേവദത്തസ്യ പ്രാംശുര്ഗൌരിത്യന്യത്വേ സംസ്ഥാനം, തഥാ പ്രാംശോര്വൃക്ഷസ്യ
പ്രാംശുഃ ശാഖാഭരോ മൂര്തദ്രവ്യസ്യ മൂര്താ ഗുണാ ഇത്യനന്യത്വേപി. യഥൈകസ്യ ദേവദത്തസ്യ ദശ ഗാവ
ജാനാതീത്യനന്യത്വേപി. യഥാ പ്രാംശോര്ദേവദത്തസ്യ പ്രാംശുര്ഗൌരിത്യന്യത്വേ സംസ്ഥാനം, തഥാ പ്രാംശോര്വൃക്ഷസ്യ പ്രാംശുഃ
ശാഖാഭരോ മൂര്തദ്രവ്യസ്യ മൂര്താ ഗുണാ ഇത്യനന്യത്വേപി. യഥൈകസ്യ ദേവദത്തസ്യ ദശ ഗാവ ഇത്യന്യത്വേ സംഖ്യാ,
തഥൈകസ്യ വൃക്ഷസ്യ ദശ ശാഖാഃ ഏകസ്യ ദ്രവ്യസ്യാനംതാ ഗുണാ ഇത്യനന്യത്വേപി. യഥാ ഗോഷ്ഠേ ഗാവ ഇത്യന്യത്വേ
വിഷയഃ, തഥാ വൃക്ഷേ ശാഖാഃ ദ്രവ്യേ ഗുണാ ഇത്യനന്യത്വേപി. തതോ ന വ്യപദേശാദയോ ദ്രവ്യഗുണാനാം വസ്തുത്വേന ഭേദം
സാധയംതീതി.. ൪൬..
ണാണം ധണം ച കുവ്വദി ധണിണം ജഹ ണാണിണം ച ദുവിധേഹിം.
ഭണ്ണംതി തഹ പുധത്തം ഏയത്തം ചാവി തച്ചണ്ഹൂ.. ൪൭..
ജ്ഞാനം ധനം ച കരോതി ധനിനം യഥാ ജ്ഞാനിനം ച ദ്വിവിധാഭ്യാമ്.
ഭണംതി തഥാ പൃഥക്ത്വമേകത്വം ചാപി തത്ത്വജ്ഞാഃ.. ൪൭..
-----------------------------------------------------------------------------
ഗായേം, ഐസേ അന്യപനേമേം സംഖ്യാ ഹോതീ ഹൈ, ഉസീ പ്രകാര ‘ഏക വൃക്ഷകീ ദസ ശാഖായേം’, ‘ഏക ദ്രവ്യകേ അനന്ത
ഗുണ’ ഐസേ അനന്യപനേമേം ഭീ [സംഖ്യാ] ഹോതീ ഹൈ. ജിസ പ്രകാര ‘ബാഡേേ മേം ഗായേം’ ഐസേ അന്യപനേമേം വിഷയ [–
ആധാര] ഹോതാ ഹൈ, ഉസീ പ്രകാര ‘വൃക്ഷമേം ശാഖായേം’, ‘ദ്രവ്യമേം ഗുണ’ ഐസേ അനന്യപനേമേം ഭീ [വിഷയ] ഹോതാ
ഹൈ. ഇസലിയേ [ഐസാ സമഝനാ ചാഹിയേ കി] വ്യപദേശ ആദി, ദ്രവ്യ–ഗുണോംമേം വസ്തുരൂപസേ ഭേദ സിദ്ധ നഹീം
കരതേ.. ൪൬..
ഗാഥാ ൪൭
അന്വയാര്ഥഃ– [യഥാ] ജിസ പ്രകാര [ധനം] ധന [ച] ഔര [ജ്ഞാനം] ജ്ഞാന [ധനിനം] [പുരുഷകോ]
‘ധനീ’ [ച] ഔര [ജ്ഞാനിനം] ‘ജ്ഞാനീ’ [കരോതി] കരതേ ഹൈം– [ദ്വിവിധാഭ്യാമ് ഭണംതി] ഐസേ ദോ പ്രകാരസേ
കഹാ ജാതാ ഹൈ, [തഥാ] ഉസീ പ്രകാര [തത്ത്വജ്ഞാഃ] തത്ത്വജ്ഞ [പൃഥക്ത്വമ്] പൃഥക്ത്വ [ച അപി] തഥാ
[ഏകത്വമ്] ഏകത്വകോ കഹതേ ഹൈം.
--------------------------------------------------------------------------
ധനഥീ ‘ധനീ’ നേ ജ്ഞാനഥീ ‘ജ്ഞാനീ’–ദ്വിധാ വ്യപദേശ ഛേ,
തേ രീത തത്ത്വജ്ഞോ കഹേ ഏകത്വ തേമ പൃഥക്ത്വനേ. ൪൭.

Page 87 of 264
PDF/HTML Page 116 of 293
single page version

കഹാനജൈനശാസ്ത്രമാലാ] ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായവര്ണന
[
൮൭
നസ്യ, ഭിന്നസംഖ്യം ഭിന്നസംഖ്യസ്യ, ഭിന്നവിഷയലബ്ധവൃത്തികം ഭിന്നവിഷയലബ്ധവൃത്തികസ്യ പുരുഷസ്യ ധനീതി
വ്യപദേശം പൃഥക്ത്വപ്രകാരേണ കുരുതേ, യഥാ ച ജ്ഞാനമഭിന്നാസ്തിത്വനിര്വൃത്തമഭിന്നാസ്തിത്വനിര്വൃത്തസ്യാഭിന്ന–
സംസ്ഥാനമഭിന്നസംസ്ഥാനസ്യാഭിന്നസംഖ്യമഭിന്നസംഖ്യസ്യാഭിന്നവിഷയലബ്ധവൃത്തികമഭിന്നവിഷയലബ്ധവൃത്തികസ്യ
പുരുഷസ്യ ജ്ഞാനീതി വ്യപദേശമേകത്വപ്രകാരേണ കുരുതേ; തഥാന്യത്രാപി. യത്ര ദ്രവ്യസ്യ ഭേദേന വ്യപദേശാദിഃ തത്ര
പൃഥക്ത്വം, യത്രാഭേദേന തത്രൈകത്വമിതി.. ൪൭..
ണാണീ ണാണം ച സദാ അത്ഥംതരിദാ ദു അണ്ണമണ്ണസ്സ.
ദോണ്ഹം അചേദണത്തം പസജദി സമ്മം ജിണാവമദം.. ൪൮..
ജ്ഞാനീ ജ്ഞാനം ച സദാര്ഥാംതരിതേ ത്വന്യോന്യസ്യ.
ദ്വയോരചേതനത്വം പ്രസജതി സമ്യഗ് ജിനാവമതമ്.. ൪൮..
-----------------------------------------------------------------------------
ടീകാഃ– യഹ, വസ്തുരൂപസേ ഭേദ ഔര [വസ്തുരൂപസേ] അഭേദകാ ഉദാഹരണ ഹൈ.
ജിസ പ്രകാര[൧] ഭിന്ന അസ്തിത്വസേ രചിത, [൨] ഭിന്ന സംസ്ഥാനവാലാ, [൩] ഭിന്ന സംഖ്യാവാലാ ഔര
[൪] ഭിന്ന വിഷയമേം സ്ഥിത ഐസാ ധന [൧] ഭിന്ന അസ്തിത്വസേ രചിത, [൨] ഭിന്ന സംസ്ഥാനവാലേ, [൩] ഭിന്ന
സംഖ്യാവാലേ ഔര [൪] ഭിന്ന വിഷയമേം സ്ഥിത ഐസേ പുരുഷകോ ‘ധനീ’ ഐസാ വ്യപദേശ പൃഥക്ത്വപ്രകാരസേ കരതാ
ഹൈം, തഥാ ജിസ പ്രകാര [൧] അഭിന്ന അസ്തിത്വസേ രചിത, [൨] അഭിന്ന സംസ്ഥാനവാലാ, [൩] അഭിന്ന
സംഖ്യാവാലാ ഔര [൪] അഭിന്ന വിഷയമേം സ്ഥിത ഐസാ ജ്ഞാന [൧] അഭിന്ന അസ്തിത്വസേ രചിത, [൨] അഭിന്ന
സംസ്ഥാനവാലേ, [൩] അഭിന്ന സംഖ്യാവാലേ ഔര [൪] അഭിന്ന വിഷയമേം സ്ഥിത ഐസേ പുരുഷകോ ‘ജ്ഞാനീ’ ഐസാ
വ്യപദേശ ഏകത്വപ്രകാരസേ കരതാ ഹൈ, ഉസീ പ്രകാര അന്യത്ര ഭീ സമഝനാ ചാഹിയേ. ജഹാ ദ്രവ്യകേ ഭേദസേ
വ്യപദേശ ആദി ഹോം വഹാ പൃഥക്ത്വ ഹൈ, ജഹാ [ദ്രവ്യകേ] അഭേദസേ [വ്യപദേശ ആദി] ഹോം വഹാ ഏകത്വ ഹൈ..
൪൭..
ഗാഥാ ൪൮
അന്വയാര്ഥഃ– [ജ്ഞാനീ] യദി ജ്ഞാനീ [–ആത്മാ] [ച] ഔര [ജ്ഞാനം] ജ്ഞാന [സദാ] സദാ
[അന്യോന്യസ്യ] പരസ്പര [അര്ഥാംതരിതേ തു] അര്ഥാംതരഭൂത [ഭിന്നപദാര്ഥഭൂത] ഹോം തോ [ദ്വയോഃ] ദോനോംകോ
[അചേതനത്വം പ്രസജതി] അചേതനപനേകാ പ്രസംഗ ആയേ– [സമ്യഗ് ജിനാവമതമ്] ജോ കി ജിനോംകോ സമ്യക്
പ്രകാരസേ അസംമത ഹൈ.
--------------------------------------------------------------------------
ജോ ഹോയ അര്ഥാംതരപണും അന്യോന്യ ജ്ഞാനീ–ജ്ഞാനനേ,
ബന്നേ അചേതനതാ ലഹേ–ജിനദേവനേ നഹി മാന്യ ജേ. ൪൮.

Page 88 of 264
PDF/HTML Page 117 of 293
single page version

൮൮
] പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ
[ഭഗവാനശ്രീകുന്ദകുന്ദ
ദ്രവ്യഗുണാനാമര്ഥാംതരഭൂതത്വേ ദോഷോയമ്.
ജ്ഞാനീ ജ്ഞാനാദ്യദ്യര്ഥാംതരഭൂതസ്തദാ സ്വകരണാംശമംതരേണ പരശുരഹിതദേവദത്തവത്കരണവ്യാപാരാ–
സമര്ഥത്വാദചേതയമാനോചേതന ഏവ സ്യാത്. ജ്ഞാനഞ്ച യദി ജ്ഞാനിനോര്ഥാംതരഭൂതം തദാ തത്കര്ത്രംശമംതരേണ
ദേവദത്തരഹിതപരശുവത്തത്കര്തൃത്വവ്യാപാരാസമര്ഥത്വാദചേതയമാനമചേതനമേവ സ്യാത്. ന ച ജ്ഞാനജ്ഞാനിനോ–
ര്യുതസിദ്ധയോസ്സംയോഗേന ചേതനത്വം ദ്രവ്യസ്യ നിര്വിശേഷസ്യ ഗുണാനാം നിരാശ്രയാണാം ശൂന്യത്വാദിതി.. ൪൮..
-----------------------------------------------------------------------------
ടീകാഃ– ദ്രവ്യ ഔര ഗുണോംകോ അര്ഥാന്തരപനാ ഹോ തോ യഹ [നിമ്നാനുസാര] ദോഷ ആയേഗാ.
യദി ജ്ഞാനീ [–ആത്മാ] ജ്ഞാനസേ അര്ഥാന്തരഭൂത ഹോ തോ [ആത്മാ] അപനേ കരണ–അംശ ബിനാ, കുല്ഹാഡീ
രഹിത ദേവദത്തകീ ഭാ തി, കരണകാ വ്യാപാര കരനേമേം അസമര്ഥ ഹോനേസേ നഹീം ചേതതാ [–ജാനതാ] ഹുആ
അചേതന ഹീ ഹോഗാ. ഔര യദി ജ്ഞാന ജ്ഞാനീസേ [–ആത്മാസേ] അര്ഥാന്തരഭൂത ഹോ തോ ജ്ഞാന അപനേ കര്തൃ–അംശകേ
ബിനാ, ദേവദത്ത രഹിത കുല്ഹാഡീകീ ഭാ തി, അപനേ
കര്താകാ വ്യാപാര കരനേമേം അസമര്ഥ ഹോനേസേ നഹീം ചേതതാ
[–ജാനതാ] ഹുആ അചേതന ഹീ ഹോഗാ. പുനശ്ച, യുതസിദ്ധ ഐസേ ജ്ഞാന ഔര ജ്ഞാനീകോ [–ജ്ഞാന ഔര
ആത്മാകോ] സംയോഗസേ ചേതനപനാ ഹോ ഐസാ ഭീ നഹീം ഹൈ, ക്യോംകി നിര്വിശേഷ ദ്രവ്യ ഔര നിരാശ്രയ ഗുണ ശൂന്യ
ഹോതേ ഹൈം.. ൪൮..
--------------------------------------------------------------------------
൧. കരണകാ വ്യാപാര = സാധനകാ കാര്യ. [ആത്മാ കര്താ ഹൈ ഔര ജ്ഞാന കരണ ഹൈ. യദി ആത്മാ ജ്ഞാനസേ ഭിന്ന ഹീ ഹോ തോ
ആത്മാ സാധനകാ വ്യാപാര അര്ഥാത് ജ്ഞാനകാ കാര്യ കരനേമേം അസമര്ഥ ഹോനേസേ ജാന നഹീം സകേഗാ ഇസലിയേ ആത്മാകോ
അചേതനത്വ ആ ജായേഗാ.]
൨. കര്താകാ വ്യാപാര = കര്താകാ കാര്യ. [ജ്ഞാന കരണ ഹൈേ ഔര ആത്മാ കര്താ ഹൈ. യദി ജ്ഞാന ആത്മാസേ ഭിന്ന ഹീ ഹോ തോ
ജ്ഞാന കര്താകാ വ്യാപാര അര്ഥാത് ആത്മാകാ കാര്യ കരനേമേം അസമര്ഥ ഹോനേസേ ജാന നഹീം സകേഗാ ഇസലിയേ ജ്ഞാനകോ
അചേതനപനാ ആ ജാവേഗാ.]
൩. യുതസിദ്ധ = ജുഡകര സിദ്ധ ഹുഏ; സമവായസേ–സംയോഗസേ സിദ്ധ ഹുഏ. [ജിസ പ്രകാര ലകഡീ ഔര മനുഷ്യ പൃഥക് ഹോനേ
പര ഭീ ലകഡീകേ യോഗസേ മനുഷ്യ ‘ലകഡീവാലാ’ ഹോതാ ഹൈ ഉസീ പ്രകാര ജ്ഞാന ഔര ആത്മാ പൃഥക് ഹോനേ പര ഭീ
ജ്ഞാനകേ സാഥ യുക്ത ഹോകര ആത്മാ ‘ജ്ഞാനവാലാ [–ജ്ഞാനീ]’ ഹോതാ ഹൈ ഐസാ ഭീ നഹീം ഹൈ. ലകഡീ ഔര മനുഷ്യകീ
ഭാ തി ജ്ഞാന ഔര ആത്മാ കഭീ പൃഥക് ഹോംഗേ ഹീ കൈസേ? വിശേഷരഹിത ദ്രവ്യ ഹോ ഹീ നഹീം സകതാ, ഇസലിയേ ജ്ഞാന രഹിത
ആത്മാ കൈസാ? ഔര ആശ്രയ ബിനാ ഗുണ ഹോ ഹീ നഹീം സകതാ, ഇസലിയേ ആത്മാകേ ബിനാ ജ്ഞാന കൈസാ? ഇസലിയേ
‘ലകഡീ’ ഔര ‘ലകഡീവാലേ’കീ ഭാ തി ‘ജ്ഞാന’ ഔര ‘ജ്ഞാനീ’കാ യുതസിദ്ധപനാ ഘടിത നഹീം ഹോതാ.]

Page 89 of 264
PDF/HTML Page 118 of 293
single page version

കഹാനജൈനശാസ്ത്രമാലാ] ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായവര്ണന
[
൮൯
ണ ഹി സോ സമവായാദോ അത്ഥംതരിദോ ദു ണാണദോ ണാണീ.
അണ്ണാണീതി ച വയണം ഏഗത്തപ്പസാധഗം ഹോദി.. ൪൯..
ന ഹി സഃ സമവായാദാര്ഥംതരിതസ്തു ജ്ഞാനതോ ജ്ഞാനീ.
അജ്ഞാനീതി ച വചനമേകത്വപ്രസാധകം ഭവതി.. ൪൯..
ജ്ഞാനജ്ഞാനിനോഃ സമവായസംബംധനിരാസോയമ്.
ന ഖലുജ്ഞാനാദര്ഥാന്തരഭൂതഃ പുരുഷോ ജ്ഞാനസമവായാത് ജ്ഞാനീ ഭവതീത്യുപപന്നമ്. സ ഖലു
ജ്ഞാനസമവായാത്പൂര്വം കിം ജ്ഞാനീ കിമജ്ഞാനീ? യദി ജ്ഞാനീ തദാ ജ്ഞാനസമവായോ നിഷ്ഫലഃ. അഥാജ്ഞാനീ തദാ
കിമജ്ഞാനസമവായാത്, കിമജ്ഞാനേന സഹൈകത്വാത്? ന താവദജ്ഞാനസമവായാത്; അജ്ഞാനിനോ ഹ്യജ്ഞാനസമവായോ
നിഷ്ഫലഃ, ജ്ഞാനിത്വം തു ജ്ഞാനസമവായാഭാവാന്നാസ്ത്യേവ. തതോജ്ഞാനീതി വചനമജ്ഞാനേന സഹൈകത്വമവശ്യം
-----------------------------------------------------------------------------
ഗാഥാ ൪൯
അന്വയാര്ഥഃ– [ജ്ഞാനതഃ അര്ഥാംതരിതഃ തു] ജ്ഞാനസേ അര്ഥാന്തരഭൂത [സഃ] ഐസാ വഹ [–ആത്മാ]
[സമവായാത്] സമവായസേ [ജ്ഞാനീ] ജ്ഞാനീ ഹോതാ ഹൈ [ന ഹി] ഐസാ വാസ്തവമേം നഹീം ഹൈ. [അജ്ഞാനീ]
‘അജ്ഞാനീ’ [ഇതി ച വചനമ്] ഐസാ വചന [ഏകത്വപ്രസാധകം ഭവതി] [ഗുണ–ഗുണീകേ] ഏകത്വകോ സിദ്ധ
കരതാ ഹൈ.
ടീകാഃ– യഹ, ജ്ഞാന ഔര ജ്ഞാനീകോ സമവായസമ്ബന്ധ ഹോനേകാ നിരാകരണ [ഖണ്ഡന] ഹൈ.

ജ്ഞാനസേ അര്ഥാന്തരഭൂത ആത്മാ ജ്ഞാനകേ സമവായസേ ജ്ഞാനീ ഹോതാ ഹൈ ഐസാ മാനനാ വാസ്തവമേം യോഗ്യ നഹീം ഹൈ.
[ആത്മാകോ ജ്ഞാനകേ സമവായസേ ജ്ഞാനീ ഹോനാ മാനാ ജായേ തോ ഹമ പൂഛതേ ഹൈം കി] വഹ [–ആത്മാ] ജ്ഞാനകാ
സമവായ ഹോനേസേ പഹലേ വാസ്തവമേം ജ്ഞാനീ ഹൈ കി അജ്ഞാനീ? യദി ജ്ഞാനീ ഹൈ [ഐസാ കഹാ ജായേ] തോ ജ്ഞാനകാ
സമവായ നിഷ്ഫല ഹൈ. അബ യദി അജ്ഞാനീ ഹൈ [ഐസാ കഹാ ജായേ] തോ [പൂഛതേ ഹൈം കി] അജ്ഞാനകേ സമവായസേ
അജ്ഞാനീ ഹൈ കി അജ്ഞാനകേ സാഥ ഏകത്വസേ അജ്ഞാനീ ഹൈ? പ്രഥമ, അജ്ഞാനകേ സമവായസേ അജ്ഞാനീ ഹോ നഹീം
സകതാ; ക്യോംകി അജ്ഞാനീകോ അജ്ഞാനകാ സമവായ നിഷ്ഫല ഹൈ ഔര ജ്ഞാനീപനാ തോ ജ്ഞാനകേ സമവായകാ അഭാവ
ഹോനേസേ ഹൈ ഹീ നഹീംം. ഇസലിയേ ‘അജ്ഞാനീ’ ഐസാ വചന അജ്ഞാനകേ സാഥ ഏകത്വകോ അവശ്യ സിദ്ധ കരതാ ഹീ
ഹൈ. ഔര ഇസ പ്രകാര അജ്ഞാനകേ സാഥ ഏകത്വ സിദ്ധ ഹോനേസേ ജ്ഞാനകേ സാഥ ഭീ ഏകത്വ അവശ്യ സിദ്ധ ഹോതാ
ഹൈ.
--------------------------------------------------------------------------
രേ! ജീവ ജ്ഞാനവിഭിന്ന നഹി സമവായഥീ ജ്ഞാനീ ബനേ;
‘അജ്ഞാനീ’ ഏവും വചന തേ ഏകത്വനീ സിദ്ധി കരേ. ൪൯.

Page 90 of 264
PDF/HTML Page 119 of 293
single page version

൯൦
] പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ
[ഭഗവാനശ്രീകുന്ദകുന്ദ
സാധയത്യേവ. സിദ്ധേ ചൈവമജ്ഞാനേന സഹൈകത്വേ ജ്ഞാനേനാപി സഹൈകത്വമവശ്യം സിധ്യതീതി.. ൪൯..
സമവത്തീ സമവാഓ അപുധബ്ഭൂദോ യ അജുദസിദ്ധോ യ.
തമ്ഹാ ദവ്വഗുണാണം അജുദാ സിദ്ധി ത്തി ണിദ്ദിഠ്ഠാ.. ൫൦..
സമവര്തിത്വം സമവായഃ അപൃഥഗ്ഭൂതത്വമയുതസിദ്ധത്വം ച.
തസ്മാദ്ര്രവ്യഗുണാനാം അയുതാ സിദ്ധിരിതി നിര്ദിഷ്ടാ.. ൫൦..
സമവായസ്യ പദാര്ഥാന്തരത്വനിരാസോയമ്.
-----------------------------------------------------------------------------
ഭാവാര്ഥഃ– ആത്മാകോ ഔര ജ്ഞാനകോ ഏകത്വ ഹൈ ഐസാ യഹാ യുക്തിസേ സമഝായാ ഹൈ.
പ്രശ്നഃ– ഛദ്മസ്ഥദശാമേം ജീവകോ മാത്ര അല്പജ്ഞാന ഹീ ഹോതാ ഹൈ ഔര കേവലീദശാമേം തോ പരിപൂര്ണ ജ്ഞാന–
കേവലജ്ഞാന ഹോതാ ഹൈ; ഇസലിയേ വഹാ തോ കേവലീഭഗവാനകോ ജ്ഞാനകാ സമവായ [–കേവലജ്ഞാനകാ സംയോഗ]
ഹുആ ന?
ഉത്തരഃ– നഹീം, ഐസാ നഹീം ഹൈ. ജീവകോ ഔര ജ്ഞാനഗുണകോ സദൈവ ഏകത്വ ഹൈ, അഭിന്നതാ ഹൈ.
ഛദ്മസ്ഥദശാമേം ഭീ ഉസ അഭിന്ന ജ്ഞാനഗുണമേം ശക്തിരൂപസേ കേവലജ്ഞാന ഹോതാ ഹൈ. കേവലീദശാമേം, ഉസ അഭിന്ന
ജ്ഞാനഗുണമേം ശക്തിരൂപസേ സ്ഥിത കേവലജ്ഞാന വ്യക്ത ഹോതാ ഹൈ; കേവലജ്ഞാന കഹീം ബാഹരസേ ആകര
കേവലീഭഗവാനകേ ആത്മാകേ സാഥ സമവായകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹോ ഐസാ നഹീം ഹൈ. ഛദ്മസ്ഥദശാമേം ഔര
കേവലീദശാമേം ജോ ജ്ഞാനകാ അന്തര ദിഖാഈ ദേതാ ഹൈ വഹ മാത്ര ശക്തി–വ്യക്തിരൂപ അന്തര സമഝനാ ചാഹിയേ..
൪൯..
ഗാഥാ ൫൦
അന്വയാര്ഥഃ– [സമവര്തിത്വം സമവായഃ] സമവര്തീപനാ വഹ സമവായ ഹൈ; [അപൃഥഗ്ഭൂതത്വമ്] വഹീ,
അപൃഥക്പനാ [ച] ഔര [അയുതസിദ്ധത്വമ്] അയുതസിദ്ധപനാ ഹൈ. [തസ്മാത്] ഇസലിയേ [ദ്രവ്യഗുണാനാമ്]
ദ്രവ്യ ഔര ഗുണോംകീ [അയുതാ സിദ്ധിഃ ഇതി] അയുതസിദ്ധി [നിര്ദിഷ്ടാ] [ജിനോംനേ] കഹീ ഹൈ.
--------------------------------------------------------------------------
സമവര്തിതാ സമവായ ഛേ, അപൃഥക്ത്വ തേ, അയുതത്വ തേ;
തേ കാരണേ ഭാഖീ അയുതസിദ്ധി ഗുണോ നേ ദ്രവ്യനേ. ൫൦.

Page 91 of 264
PDF/HTML Page 120 of 293
single page version

കഹാനജൈനശാസ്ത്രമാലാ] ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായവര്ണന
[
൯൧
ദ്രവ്യഗുണാനാമേകാസ്തിത്വനിര്വൃത്തിത്വാദനാദിരനിധനാ സഹവൃത്തിര്ഹി സമവര്തിത്വമ്; സ ഏവ സമവായോ
ജൈനാനാമ്; തദേവ സംജ്ഞാദിഭ്യോ ഭേദേപി വസ്തുത്വേനാഭേദാദപൃഥഗ്ഭൂതത്വമ്; തദേവ യുതസിദ്ധി–
നിബംധനസ്യാസ്തിത്വാന്തരസ്യാഭാവാദയുതസിദ്ധത്വമ്. തതോ ദ്രവ്യഗുണാനാം സമവര്തിത്വലക്ഷണസമവായഭാജാമ–
യുതസിദ്ധിരേവ, ന പൃഥഗ്ഭൂതത്വമിതി.. ൫൦..
വണ്ണരസഗംധഫാസാ പരമാണുപരൂവിദാ വിസേസേഹിം.
ദവ്വാദോ യ അണണ്ണാ അണ്ണത്തപഗാസഗാ
ഹോംതി.. ൫൧..
ദംസണണാണാണി തഹാ ജീവണിബദ്ധാണി ണണ്ണഭൂദാണി.
വവദേസദോ പുധത്തം കുവ്വംതി ഹി ണോ
സഭാവാദോ.. ൫൨..
-----------------------------------------------------------------------------
ടീകാഃ– യഹ, സമവായമേം പദാര്ഥാന്തരപനാ ഹോനേകാ നിരാകരണ [ഖണ്ഡന] ഹൈ.

ദ്രവ്യ ഔര ഗുണ ഏക അസ്തിത്വസേ രചിത ഹൈം ഉനകീ ജോ അനാദി–അനന്ത സഹവൃത്തി [–ഏക സാഥ
രഹനാ] വഹ വാസ്തവമേം സമവര്തീപനാ ഹൈ; വഹീ, ജൈനോംകേ മതമേം സമവായ ഹൈ; വഹീ, സംജ്ഞാദി ഭേദ ഹോനേ പര ഭീ
[–ദ്രവ്യ ഔര ഗുണോംകോ സംജ്ഞാ– ലക്ഷണ–പ്രയോജന ആദികീ അപേക്ഷാസേ ഭേദ ഹോനേ പര ഭീ] വസ്തുരൂപസേ അഭേദ
ഹോനേസേ അപൃഥക്പനാ ഹൈ; വഹീ, യുതസിദ്ധികേ കാരണഭൂത
അസ്തിത്വാന്തരകാ അഭാവ ഹോനേസേ അയുതസിദ്ധപനാ ഹൈ.
ഇസലിയേ സമവര്തിത്വസ്വരൂപ സമവായവാലേ ദ്രവ്യ ഔര ഗുണോംകോ അയുതസിദ്ധി ഹീ ഹൈ, പൃഥക്പനാ നഹീം ഹൈ..
൫൦..
--------------------------------------------------------------------------
൧. അസ്തിത്വാന്തര = ഭിന്ന അസ്തിത്വ. [യുതസിദ്ധികാ കാരണ ഭിന്ന–ഭിന്ന അസ്തിത്വ ഹൈ. ലകഡീ ഔര ലകഡീവാലേകീ ഭാ തി
ഗുണ ഔര ദ്രവ്യകേ അസ്തിത്വ കഭീ ഭിന്ന ന ഹോനേസേ ഉന്ഹേം യുതസിദ്ധപനാ നഹീം ഹോ സകതാ.]

൨. സമവായകാ സ്വരൂപ സമവര്തീപനാ അര്ഥാത് അനാദി–അനന്ത സഹവൃത്തി ഹൈ. ദ്രവ്യ ഔര ഗുണോേംകോ ഐസാ സമവായ [അനാദി–
അനന്ത താദാത്മ്യമയ സഹവൃത്തി] ഹോനേസേ ഉന്ഹേം അയുതസിദ്ധി ഹൈ, കഭീ ഭീ പൃഥക്പനാ നഹീം ഹൈ.

പരമാണുമാം പ്രരൂപിത വരണ, രസ, ഗംധ തേമ ജ സ്പര്ശ ജേ,
അണുഥീ അഭിന്ന രഹീ വിശേഷ വഡേ പ്രകാശേ ഭേദനേ; ൫൧.
ത്യമ ജ്ഞാനദര്ശന ജീവനിയത അനന്യ രഹീനേ ജീവഥീ,
അന്യത്വനാ കര്താ ബനേ വ്യപദേശഥീ–ന സ്വഭാവഥീ. ൫൨.