Panchastikay Sangrah-Hindi (Malayalam transliteration). Dharmadravya-astikay aur Adharmadravya-astikay ka vyakhyan; Gatha: 83-99 ; Akashdravya-astikay ka vyakhyan; Choolika.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 9 of 15

 

Page 132 of 264
PDF/HTML Page 161 of 293
single page version

൧൩൨
] പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ
[ഭഗവാനശ്രീകുന്ദകുന്ദ
സകലപുദ്ഗലവികല്പോപസംഹാരോയമ്.
ഇന്ദ്രിയവിഷയാഃ സ്പര്ശരസഗംധവര്ണശബ്ദാശ്ച, ദ്രവ്യേന്ദ്രിയാണി സ്പര്ശനരസനഘ്രാണചക്ഷുഃ–ശ്രോത്രാണി, കായാഃ
ഔദാരികവൈക്രിയകാഹാരകതൈജസകാര്മണാനി, ദ്രവ്യമനഃ, ദ്രവ്യകര്മാണി, നോകര്മാണി, വിചിത്ര–
പര്യായോത്പത്തിഹേതവോനംതാ അനംതാണുവര്ഗണാഃ, അനംതാ അസംഖ്യേയാണുവര്ഗണാഃ, അനംതാ സംഖ്യേയാണുവര്ഗണാഃ ദ്വയ
ണുകസ്കംധപര്യംതാഃ, പരമാണവശ്ച, യദന്യദപി മൂര്തം തത്സര്വം പുദ്ഗലവികല്പത്വേനോപസംഹര്തവ്യ–മിതി..൮൨..
–ഇതി പുദ്ഗലദ്രവ്യാസ്തികായവ്യാഖ്യാനം സമാപ്തമ്.
-----------------------------------------------------------------------------
ടീകാഃ– യഹ, സര്വ പുദ്ഗലഭേദോംകാ ഉപസംഹാര ഹൈ.
സ്പര്ശ, രസ, ഗംധ, വര്ണ ഔര ശബ്ദരൂപ [പാ ച] ഇന്ദ്രിയവിഷയ, സ്പര്ശന, രസന, ധ്രാണ, ചക്ഷു ഔര
ശ്രോത്രരൂപ [പാ ച] ദ്രവ്യേന്ദ്രിയാ , ഔദാരിക, വൈക്രിയിക, ആഹാരക, തൈജസ ഔര കാര്മണരൂപ [പാ ച] കായാ,
ദ്രവ്യമന, ദ്രവ്യകര്മ, നോകര്മ, വിചിത്ര പര്യായോംംകീ ഉത്പത്തികേ ഹേതുഭൂത [അര്ഥാത് അനേക പ്രകാരകീ പര്യായേം ഉത്പന്ന
ഹോനേകേ കാരണഭൂത]
അനന്ത അനന്താണുക വര്ഗണാഏ , അനന്ത അസംഖ്യാതാണുക വര്ഗണാഏ ഔര ദ്വി–അണുക
സ്കന്ധ തകകീ അനന്ത സംഖ്യാതാണുക വര്ഗണാഏ തഥാ പരമാണു, തഥാ അന്യ ഭീ ജോ കുഛ മൂര്ത ഹോ വഹ സബ
പുദ്ഗലകേ ഭേദ രൂപസേ സമേടനാ.
ഭാവാര്ഥഃ– വീതരാഗ അതീന്ദ്രിയ സുഖകേ സ്വാദസേ രഹിത ജീവോംകോ ഉപഭോഗ്യ പംചേന്ദ്രിയവിഷയ, അതീന്ദ്രിയ
ആത്മസ്വരൂപസേ വിപരീത പാ ച ഇന്ദ്രിയാ , അശരീര ആത്മപദാര്ഥസേ പ്രതിപക്ഷഭൂത പാ ച ശരീര, മനോഗത–
വികല്പജാലരഹിത ശുദ്ധജീവാസ്തികായസേ വിപരീത മന, കര്മരഹിത ആത്മദ്രവ്യസേ പ്രതികൂല ആഠ കര്മ ഔര
അമൂര്ത ആത്മസ്വഭാവസേ പ്രതിപക്ഷഭൂത അന്യ ഭീ ജോ കുഛ മൂര്ത ഹോ വഹ സബ പുദ്ഗല ജാനോ.. ൮൨..

ഇസ പ്രകാര പുദ്ഗലദ്രവ്യാസ്തികായകാ വ്യാഖ്യാന സമാപ്ത ഹുആ.
--------------------------------------------------------------------------
ലോകമേം അനന്ത പരമാണുഓംകീ ബനീ ഹുഈ വര്ഗണാഏ അനന്ത ഹൈം, അസംഖ്യാത പരമാണുഓംകീ ബനീ ഹുഈ വര്ഗണാഏ ഭീ അനന്ത
ഹൈം ഔര [ദ്വി–അണുക സ്കന്ധ, ത്രി–അണുക സ്കന്ധ ഇത്യാദി] സംഖ്യാത പരമാണുഓംകീ ബനീ ഹുഈ വര്ഗണാഏ ഭീ അനന്ത ഹൈം.
[അവിഭാഗീ പരമാണു ഭീ അനന്ത ഹൈം.]

Page 133 of 264
PDF/HTML Page 162 of 293
single page version

കഹാനജൈനശാസ്ത്രമാലാ] ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായവര്ണന
[
൧൩൩
അഥ ധര്മാധര്മദ്രവ്യാസ്തികായവ്യാഖ്യാനമ്.
ധമ്മത്ഥികായമരസം അവണ്ണഗംധം അസദ്ദമപ്ഫാസം.
ലേഗാഗാഢം പുട്ഠം പിഹുലമസംഖാദിയപദേസം.. ൮൩..
ധര്മാസ്തികായോരസോവര്ണഗംധോശബ്ദോസ്പര്ശഃ.
ലേകാവഗാഢഃ സ്പൃഷ്ടഃ പൃഥുലോസംഖ്യാതപ്രദേശഃ.. ൮൩..
ധര്മസ്വരൂപാഖ്യാനമേതത്.
ധര്മോ ഹി സ്പര്ശരസഗംധവര്ണാനാമത്യംതാഭാവാദമൂര്തസ്വഭാവഃ. ത്ത ഏവ ചാശബ്ദഃ. സ്കല–
ലോകാകാശാഭിവ്യാപ്യാവസ്ഥിതത്വാല്ലോകാവഗാഢഃ. അയുതസിദ്ധപ്രദേശത്വാത് സ്പഷ്ടഃ. സ്വഭാവാദേവ സര്വതോ
വിസ്തൃതത്വാത്പൃഥുലഃ. നിശ്ചയനയേനൈകപ്രദേശോപി വ്യവഹാരനയേനാസംഖ്യാതപ്രദേശ ഇതി.. ൮൩..
-----------------------------------------------------------------------------
അബ ധര്മദ്രവ്യാസ്തികായ ഔര അധര്മദ്രവ്യാസ്തികായകാ വ്യാഖ്യാന ഹൈ.
ഗാഥാ ൮൩
അന്വയാര്ഥഃ– [ധര്മാസ്തികായഃ] ധര്മാസ്തികായ [അസ്പര്ശഃ] അസ്പര്ശ, [അരസഃ] അരസ, [അവര്ണഗംധഃ]
അഗന്ധ, അവര്ണ ഔര [അശബ്ദഃ] അശബ്ദ ഹൈ; [ലോകാവഗാഢഃ] ലോകവ്യാപക ഹൈഃ [സ്പൃഷ്ടഃ] അഖണ്ഡ,
[പൃഥുലഃ] വിശാല ഔര [അസംഖ്യാതപ്രദേശഃ] അസംഖ്യാതപ്രദേശീ ഹൈ.
ടീകാഃ– യഹ, ധര്മകേ [ധര്മാസ്തികായകേ] സ്വരൂപകാ കഥന ഹൈ.
സ്പര്ശ, രസ, ഗംധ ഔര വര്ണകാ അത്യന്ത അഭാവ ഹോനേസേ ധര്മ [ധര്മാസ്തികായ] വാസ്തവമേം
അമൂര്തസ്വഭാവവാലാ ഹൈ; ഔര ഇസീലിയേ അശബ്ദ ഹൈ; സമസ്ത ലോകാകാശമേം വ്യാപ്ത ഹോകര രഹനേസേ ലോകവ്യാപക
ഹൈ;
അയുതസിദ്ധ പ്രദേശവാലാ ഹോനേസേ അഖണ്ഡ ഹൈ; സ്വഭാവസേ ഹീ സര്വതഃ വിസ്തൃത ഹോനേസേ വിശാല ഹൈ;
നിശ്ചയനയസേ ‘ഏകപ്രദേശീ’ ഹോന പര ഭീ വ്യവഹാരനയസേ അസംഖ്യാതപ്രദേശീ ഹൈ.. ൮൩..
--------------------------------------------------------------------------
൧. യുതസിദ്ധ=ജുഡേ ഹുഏ; സംയോഗസിദ്ധ. [ധര്മാസ്തികായമേം ഭിന്ന–ഭിന്ന പ്രദേശോംകാ സംയോഗ ഹുആ ഹൈ ഐസാ നഹീം ഹൈ, ഇസലിയേ
ഉസമേം ബീചമേം വ്യവധാന–അന്തര–അവകാശ നഹീം ഹൈ ; ഇസലിയേ ധര്മാസ്തികായ അഖണ്ഡ ഹൈ.]

൨. ഏകപ്രദേശീ=അവിഭാജ്യ–ഏകക്ഷേത്രവാലാ. [നിശ്ചയനയസേ ധര്മാസ്തികായ അവിഭാജ്യ–ഏകപദാര്ഥ ഹോനേസേ അവിഭാജ്യ–
ഏകക്ഷേത്രവാലാ ഹൈ.]
ധര്മാസ്തികായ അവര്ണഗംധ, അശബ്ദരസ, അസ്പര്ശ ഛേ;
ലോകാവഗാഹീ, അഖംഡ ഛേ, വിസ്തൃത, അസംഖ്യപ്രദേശ. ൮൩.

Page 134 of 264
PDF/HTML Page 163 of 293
single page version

൧൩൪
] പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ
[ഭഗവാനശ്രീകുന്ദകുന്ദ
അഗുരുഗലഘുഗേഹിം സയാ തേഹിം അണംതേഹിം പരിണദം ണിച്ചം.
ഗദികിരിയാജുത്താണം കാരണഭൂദം സയമകജ്ജം.. ൮൪..
അഗുരുകലഘുകൈഃ സദാ തൈഃ അനംതൈഃ പരിണതഃ നിത്യഃ.
ഗതിക്രിയായുക്താനാം കാരണഭൂതഃ സ്വയമകാര്യഃ.. ൮൪..
ധര്മസ്യൈവാവശിഷ്ടസ്വരൂപാഖ്യാനമേതത്.
അപി ച ധര്മഃ അഗുരുലഘുഭിര്ഗുണൈരഗുരുലഘുത്വാഭിധാനസ്യ സ്വരൂപപ്രതിഷ്ഠത്വനിബംധനസ്യ സ്വഭാവ–
സ്യാവിഭാഗപരിച്ഛേദൈഃ പ്രതിസമയസംഭവത്ഷട്സ്ഥാനപതിതവൃദ്ധിഹാനിഭിരനംതൈഃ സദാ പരിണതത്വാദുത്പാദ–
വ്യയവത്ത്വേപി സ്വരൂപാദപ്രച്യവനാന്നിത്യഃ. ഗതിക്രിയാപരിണതാനാമുദാ–
-----------------------------------------------------------------------------
ഗാഥാ ൮൪
അന്വയാര്ഥഃ– [അനംതഃ തൈഃ അഗുരുകലഘുകൈഃ] വഹ [ധര്മാസ്തികായ] അനന്ത ഐസേ ജോ അഗുരുലഘു [ഗുണ,
അംശ] ഉന–രൂപ [സദാ പരിണതഃ] സദൈവ പരിണമിത ഹോതാ ഹൈ, [നിത്യഃ] നിത്യ ഹൈ, [ഗതിക്രിയായുക്താനാം]
ഗതിക്രിയായുക്തകോ [കാരണഭൂതഃ] കാരണഭൂത [നിമിത്തരൂപ] ഹൈ ഔര [സ്വയമ് അകാര്യഃ] സ്വയം അകാര്യ ഹൈ.
ടീകാഃ– യഹ, ധര്മകേ ഹീ ശേഷ സ്വരൂപകാ കഥന ഹൈ.
പുനശ്ച, ധര്മ [ധര്മാസ്തികായ] അഗുരുലഘുഗുണോംരൂപസേ അര്ഥാത് അഗുരുലഘുത്വ നാമകാ ജോ
സ്വരൂപപ്രതിഷ്ഠത്വകേ കാരണഭൂത സ്വഭാവ ഉസകേ അവിഭാഗ പരിച്ഛേദോംരൂപസേ – ജോ കി പ്രതിസമയ ഹോനേവാലീ
ഷട്സ്ഥാനപതിത വൃദ്ധിഹാനിവാലേ അനന്ത ഹൈം ഉനകേ രൂപസേ – സദാ പരിണമിത ഹോനേസേ ഉത്പാദവ്യയവാലാ ഹൈ,
--------------------------------------------------------------------------
൧. ഗുണ=അംശ; അവിഭാഗ പരിച്ഛേദ [സര്വ ദ്രവ്യോംകീ ഭാ തി ധര്മാസ്തികായമേം അഗുരുലഘുത്വ നാമകാ സ്വഭാവ ഹൈ. വഹ സ്വഭാവ
ധര്മാസ്തികായകോ സ്വരൂപപ്രതിഷ്ഠത്വകേ [അര്ഥാത് സ്വരൂപമേം രഹനേകേ] കാരണഭൂത ഹൈ. ഉസകേ അവിഭാഗ പരിച്ഛേദോംകോ യഹാ
അഗുരുലഘു ഗുണ [–അംശ] കഹേ ഹൈം.]
൨. ഷട്സ്ഥാനപതിത വൃദ്ധിഹാനി=ഛഹ സ്ഥാനമേം സമാവേശ പാനേവാലീ വൃദ്ധിഹാനി; ഷട്ഗുണ വൃദ്ധിഹാനി. [അഗുരുലഘുത്വസ്വഭാവകേ
അനന്ത അംശോംമേം സ്വഭാവസേ ഹീ പ്രതിസമയ ഷട്ഗുണ വൃദ്ധിഹാനി ഹോതീ രഹതീ ഹൈ.]

ജേ അഗുരുലധുക അനന്ത തേ–രൂപ സര്വദാ ഏ പരിണമേ,
ഛേ നിത്യ, ആപ അകാര്യ ഛേ, ഗതിപരിണമിതനേ ഹേതു ഛേ. ൮൪.

Page 135 of 264
PDF/HTML Page 164 of 293
single page version

കഹാനജൈനശാസ്ത്രമാലാ] ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായവര്ണന
[
൧൩൫
സ്ീനാവിനാഭൂതസഹായമാത്രത്വാത്കാരണഭൂതഃ. സ്വാസ്തിത്വമാത്രനിര്വൃത്തത്വാത് സ്വയമകാര്യ ഇതി.. ൮൪..
ഉദയം ജഹ മച്ഛാണം ഗമണാണുഗ്ഗഹകരം ഹവദി ലോഏ.
ത്ഹ ജീവപുഗ്ഗലോണം ധമ്മം ദവ്വം വിയാണാഹി.. ൮൫..
ഉദകം യഥാ മത്സ്യാനാം ഗമനാനുഗ്രഹകരം ഭവതി ലോകേ.
ത്ഥാ ജീവപുദ്ഗലാനാം ധര്മദ്രവ്യം വിജാനീഹി.. ൮൫..
-----------------------------------------------------------------------------
തഥാപി സ്വരൂപസേ ച്യുത നഹീം ഹോതാ ഇസലിയേ നിത്യ ഹൈ; ഗതിക്രിയാപരിണതകോ [ഗതിക്രിയാരൂപസേ പരിണമിത
ഹോനേമേം ജീവ–പുദ്ഗലോംകോ]
ഉദാസീന അവിനാഭാവീ സഹായമാത്ര ഹോനേസേ [ഗതിക്രിയാപരിണതകോ] കാരണഭൂത
ഹൈ; അപനേ അസ്തിത്വമാത്രസേ നിഷ്പന്ന ഹോനേകേ കാരണ സ്വയം അകാര്യ ഹൈ [അര്ഥാത് സ്വയംസിദ്ധ ഹോനേകേ കാരണ
കിസീ അന്യസേ ഉത്പന്ന നഹീം ഹുആ ഹൈ ഇസലിയേ കിസീ അന്യ കാരണകേ കാര്യരൂപ നഹീം ഹൈ].. ൮൪..
ഗാഥാ ൮൫
അന്വയാര്ഥഃ– [യഥാ] ജിസ പ്രകാര[ലോകേ] ജഗതമേം [ഉദകം] പാനീ [മത്സ്യാനാം] മഛലിയോംകോ
[ഗമനാനുഗ്രഹകരം ഭവതി] ഗമനമേം അനുഗ്രഹ കരതാ ഹൈ, [തഥാ] ഉസീ പ്രകാര [ധര്മദ്രവ്യം] ധര്മദ്രവ്യ
[ജീവപുദ്ഗലാനാം] ജീവ–പുദ്ഗലോംകോ ഗമനമേം അനുഗ്രഹ കരതാ ഹൈ [–നിമിത്തഭൂത ഹോതാ ഹൈ] ഐസാ
[വിജാനീഹി] ജാനോ.
--------------------------------------------------------------------------
൧. ജിസ പ്രകാര സിദ്ധഭഗവാന, ഉദാസീന ഹോനേ പര ഭീ, സിദ്ധഗുണോംകേ അനുരാഗരൂപസേ പരിണമത ഭവ്യ ജീവോംകോ
സിദ്ധഗതികേ സഹകാരീ കാരണഭൂത ഹൈ, ഉസീ പ്രകാര ധര്മ ഭീ, ഉദാസീന ഹോനേ പര ഭീ, അപനേ–അപനേ ഭാവോംസേ ഹീ
ഗതിരൂപ പരിണമിത ജീവ–പുദ്ഗലോംകോ ഗതികാ സഹകാരീ കാരണ ഹൈ.

൨. യദി കോഈ ഏക, കിസീ ദൂസരേകേ ബിനാ ന ഹോ, തോ പഹലേകോ ദൂസരേകാ അവിനാഭാവീ കഹാ ജാതാ ഹൈ. യഹാ ധര്മദ്രവ്യകോ
‘ഗതിക്രിയാപരിണതകാ അവിനാഭാവീ സഹായമാത്ര’ കഹാ ഹൈ. ഉസകാ അര്ഥ ഹൈ കി – ഗതിക്രിയാപരിണത ജീവ–പുദ്ഗല
ന ഹോ തോ വഹാ ധര്മദ്രവ്യ ഉന്ഹേം സഹായമാത്രരൂപ ഭീ നഹീം ഹൈ; ജീവ–പുദ്ഗല സ്വയം ഗതിക്രിയാരൂപസേ പരിണമിത ഹോതേ ഹോം
തഭീ ധര്മദ്രവ്യ ഉന്ഹേംേ ഉദാസീന സഹായമാത്രരൂപ [നിമിത്തമാത്രരൂപ] ഹൈ, അന്യഥാ നഹീം.
ജ്യമ ജഗതമാം ജള മീനനേ അനുഗ്രഹ കരേ ഛേ ഗമനമാം,
ത്യമ ധര്മ പണ അനുഗ്രഹ കരേ ജീവ–പുദ്ഗലോനേ ഗമനമാം. ൮൫.

Page 136 of 264
PDF/HTML Page 165 of 293
single page version

൧൩൬
] പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ
[ഭഗവാനശ്രീകുന്ദകുന്ദ
ധര്മസ്യ ഗതിഹേതുത്വേ ദ്രഷ്ടാംതോയമ്.
യ്ഥോദകം സ്വയമഗച്ഛദഗമയച്ച സ്വയമേവ ഗച്ഛതാം മത്സ്യാനാമുദാസീനാവിനാഭൂതസഹായ–
കാരണമാത്രത്വേന ഗമനമനുഗൃഹ്ണാതി, തഥാ ധര്മോപി സ്വയമഗച്ഛന് അഗമയംശ്ച
സ്വയമേവ ഗച്ഛതാം ജീവപുദ്ഗലാനാമുദാസീനാവിനാഭൂതസഹായകാരണമാത്രത്വേന ഗമനമുനഗൃഹ്ണാതി ഇതി..൮൫..
ജഹ ഹവദി ധമ്മദവ്വം തഹ തം ജാണേഹ ദവ്വമധമക്ഖം.
ഠിദികിരിയാജുത്താണം കാരണഭൂദം തു
പുഢവീവ.. ൮൬..
യഥാ ഭവതി ധര്മദ്രവ്യം തഥാ തജ്ജാനീഹി ദ്രവ്യമധര്മാഖ്യമ്.
സ്ഥിതിക്രിയായുക്താനാം കാരണഭൂതം തു പൃഥിവീവ.. ൮൬..
-----------------------------------------------------------------------------
ടീകാഃ– യഹ, ധര്മകേ ഗതിഹേതുത്വകാ ദ്രഷ്ടാന്ത ഹൈ.
ജിസ പ്രകാര പാനീ സ്വയം ഗമന ന കരതാ ഹുആ ഔര [പരകോ] ഗമന ന കരാതാ ഹുആ, സ്വയമേവ
ഗമന കരതീ ഹുഈ മഛലിയോംകോ ഉദാസീന അവിനാഭാവീ സഹായരൂപ കാരണമാത്രരൂപസേ ഗമനമേം അനുഗ്രഹ കരതാ
ഹൈ, ഉസീ പ്രകാര ധര്മ [ധര്മാസ്തികായ] ഭീ സ്വയം ഗമന ന കരതാ ഹുആ ഐര [പരകോ] ഗമന ന കരാതാ
ഹുആ, സ്വയമേവ ഗമന കരതേ ഹുഏ ജീവ–പുദ്ഗലോംകോ ഉദാസീന അവിനാഭാവീ സഹായരൂപ കാരണമാത്രരൂപസേ
ഗമനമേം
അനുഗ്രഹ കരതാ ഹൈ.. ൮൫..
ഗാഥാ ൮൬
അന്വയാര്ഥഃ– [യഥാ] ജിസ പ്രകാര [ധര്മദ്രവ്യം ഭവതി] ധര്മദ്രവ്യ ഹൈ [തഥാ] ഉസീ പ്രകാര
[അധര്മാഖ്യമ് ദ്രവ്യമ്] അധര്മ നാമകാ ദ്രവ്യ ഭീ [ജാനീഹി] ജാനോ; [തത് തു] പരന്തു വഹ
[ഗതിക്രിയായുക്തകോ കാരണഭൂത ഹോനേകേ ബദലേ] [സ്ഥിതിക്രിയായുക്താനാമ്] സ്ഥിതിക്രിയായുക്തകോ [പൃഥിവീ
ഇവ] പൃഥ്വീകീ ഭാ തി [കാരണഭൂതമ്] കാരണഭൂത ഹൈ [അര്ഥാത് സ്ഥിതിക്രിയാപരിണത ജീവ–പുദ്ഗലോംകോ
നിമിത്തഭൂത ഹൈ].
--------------------------------------------------------------------------
ഗമനമേം അനുഗ്രഹ കരനാ അര്ഥാത് ഗമനമേം ഉദാസീന അവിനാഭാവീ സഹായരൂപ [നിമിത്തരൂപ] കാരണമാത്ര ഹോനാ.
ജ്യമ ധര്മനാമക ദ്രവ്യ തേമ അധര്മനാമക ദ്രവ്യ ഛേ;
പണ ദ്രവ്യ ആ ഛേ പൃഥ്വീ മാഫക ഹേതു ഥിതിപരിണമിതനേ. ൮൬.

Page 137 of 264
PDF/HTML Page 166 of 293
single page version

കഹാനജൈനശാസ്ത്രമാലാ] ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായവര്ണന
[
൧൩൭
അധര്മസ്വരൂപാഖ്യാനമേതത്.
യഥാ ധര്മഃ പ്രജ്ഞാപിതസ്തഥാധര്മോപി പ്രജ്ഞാപനീയഃ. അയം തു വിശേഷഃ. സ ഗതിക്രിയായുക്താ–
നാമുദകവത്കാരണഭൂത; ഏഷഃ പുനഃ സ്ഥിതിക്രിയായുക്താനാം പൃഥിവീവത്കാരണഭൂതഃ. യഥാ പൃഥിവീ സ്വയം പൂര്വമേവ
തിഷ്ഠംതീ പരമസ്ഥാപയംതീ ച സ്വയേവ തിഷ്ഠതാമശ്വാദീനാ മുദാസീനാ–വിനാഭൂതസഹായകാരണമാത്രത്വേന
സ്ഥിതിമനുഗൃഹ്ണാതി തഥാധര്മാപി സ്വയം പൂര്വമേവ തിഷ്ഠന് പരമസ്ഥാപയംശ്ച സ്വയമേവ തിഷ്ഠതാം
ജീവപുദ്ഗലാനാമുദാസീനാവിനാഭൂതസഹായകാരണമാത്രത്വേന സ്ഥിതിമനുഗൃഹ്ണാതീതി..൮൬..
ജാദോ അലോഗലോഗോ ജേസിം സബ്ഭാവദോ യ ഗമണഠിദീ.
ദോ വി യ മയാ വിഭത്താ അവിഭത്താ ലോയമേത്താ യ.. ൮൭..
ജാതമലോകലോകം യയോഃ സദ്ഭാവതശ്ച ഗമനസ്ഥിതീ.
ദ്വാവപി ച മതൌ വിഭക്താവവിഭക്തൌ ലോകമാത്രൌ ച.. ൮൭..
-----------------------------------------------------------------------------
ടീകാഃ– യഹ, അധര്മകേ സ്വരൂപകാ കഥന ഹൈ.
ജിസ പ്രകാര ധര്മകാ പ്രജ്ഞാപന കിയാ ഗയാ, ഉസീ പ്രകാര അധര്മകാ ഭീ പ്രജ്ഞാപന കരനേ യോഗ്യ ഹൈ.
പരന്തു യഹ [നിമ്നോക്താനുസാര] അന്തര ഹൈഃ വഹ [–ധര്മാസ്തികായ] ഗതിക്രിയായുക്തകോ പാനീകീ ഭാ തി
കാരണഭൂത ഹൈ ഔര യഹ [അധര്മാസ്തികായ] സ്ഥിതിക്രിയായുക്തകോ പൃഥ്വീകീ ഭാ തി കാരണഭൂത ഹൈ. ജിസ പ്രകാര
പൃഥ്വീ സ്വയം പഹലേസേ ഹീ സ്ഥിതിരൂപ [–സ്ഥിര] വര്തതീ ഹുഈ തഥാ പരകോ സ്ഥിതി [–സ്ഥിരതാ] നഹീം
കരാതീ ഹുഈ, സ്വയമേവ സ്ഥിതിരൂപസേ പരിണമിത ഹോതേ ഹുഏ അശ്വാദികകോ ഉദാസീന അവിനാഭാവീ സഹായരൂപ
കാരണമാത്രകേ രൂപമേം സ്ഥിതിമേം അനുഗ്രഹ കരതീ ഹൈ, ഉസീ പ്രകാര അധര്മ [അധര്മാസ്തികായ] ഭീ സ്വയം പഹലേസേ
ഹീ സ്ഥിതിരൂപസേ വര്തതാ ഹുആ ഔര പരകോ സ്ഥിതി നഹീം കരാതാ ഹുആ, സ്വയമേവ സ്ഥിതിരൂപ പരിണമിത
ഹോതേ ഹുഏ ജീവ–പുദ്ഗലോംകോ ഉദാസീന അവിനാഭാവീ സഹായരൂപ കാരണമാത്രകേ രൂപമേം സ്ഥിതിമേം അനുഗ്രഹ
കരതാ ഹൈ.. ൮൬..
ഗാഥാ ൮൭
അന്വയാര്ഥഃ– [ഗമനസ്ഥിതീ] [ജീവ–പുദ്ഗലകീ] ഗതി–സ്ഥിതി [ച] തഥാ [അലോകലോകം]
അലോക ഔര ലോകകാ വിഭാഗ, [യയോഃ സദ്ഭാവതഃ] ഉന ദോ ദ്രവ്യോംകേ സദ്ഭാവസേ [ജാതമ്] ഹോതാ ഹൈ. [ച]
ഔര [ദ്വൌ അപി] വേ ദോനോം [വിഭക്തൌ] വിഭക്ത, [അവിഭക്തൌ] അവിഭക്ത [ച] ഔര [ലോകമാത്രൌ]
ലോകപ്രമാണ [മതൌ] കഹേ ഗയേ ഹൈം.
--------------------------------------------------------------------------
ധര്മാധരമ ഹോവാഥീ ലോക–അലോക നേ സ്ഥിതിഗതി ബനേ;
തേ ഉഭയ ഭിന്ന–അഭിന്ന ഛേ നേ സകളലോകപ്രമാണ ഛേ. ൮൭.

Page 138 of 264
PDF/HTML Page 167 of 293
single page version

൧൩൮
] പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ
[ഭഗവാനശ്രീകുന്ദകുന്ദ
ധര്മാധര്മസദ്ഭാവേ ഹേതൂപന്യാസോയമ്
ധര്മാധര്മൌ വിദ്യേതേ. ലോകാലോകവിഭാഗാന്യഥാനുപപത്തേഃ. ജീവാദിസര്വപദാര്ഥാനാമേകത്ര വൃത്തിരൂപോ
ലോകഃ. ശുദ്ധൈകാകാശവൃത്തിരൂപോലോകഃ. തത്ര ജീവപുദ്ഗലൌ സ്വരസത ഏവ ഗതിതത്പൂര്വ–സ്ഥിതിപരിണാമാപന്നൌ.
തയോര്യദി ഗതിപരിണാമം തത്പൂര്വസ്ഥിതിപരിണാമം വാ സ്വയമനുഭവതോര്ബഹിരങ്ഗഹേതൂ ധര്മാധര്മോ ന ഭവേതാമ്, തദാ
തയോര്നിരര്ഗലഗതിസ്ഥിതിപരിണാമത്വാദലോകേപി വൃത്തിഃ കേന വാര്യേത. തതോ ന ലോകാലോകവിഭാഗഃ സിധ്യേത.
ധര്മാധര്മയോസ്തു ജീവപുദ്ഗലയോര്ഗതിതത്പൂര്വസ്ഥിത്യോര്ബഹിരങ്ഗഹേതുത്വേന സദ്ഭാവേഭ്യുപഗമ്യമാനേ ലോകാലോകവിഭാഗോ
ജായത ഇതി. കിഞ്ച ധര്മാധര്മോ ദ്വാവപി പരസ്പരം
പൃഥഗ്ഭൂതാസ്തിത്വനിര്വൃത്തത്വാദ്വിഭക്തൌ.
ഏകക്ഷേത്രാവഗാഢത്വാദഭിക്തൌ. നിഷ്ക്രിയത്വേന സകലലോകവര്തിനോ–
ര്ജീവപുദ്ഗലയോര്ഗതിസ്ഥിത്യുപഗ്രഹകരണാല്ലോകമാത്രാവിതി.. ൮൭..
-----------------------------------------------------------------------------
ടീകാഃ– യഹ, ധര്മ ഔര അധര്മകേ സദ്ഭാവകീ സിദ്ധി ലിയേ ഹേതു ദര്ശായാ ഗയാ ഹൈ.
ധര്മ ഔര അധര്മ വിദ്യമാന ഹൈ, ക്യോംകി ലോക ഔര അലോകകാ വിഭാഗ അന്യഥാ നഹീം ബന സകതാ.
ജീവാദി സര്വ പദാര്ഥോംകേ ഏകത്ര–അസ്തിത്വരൂപ ലോക ഹൈ; ശുദ്ധ ഏക ആകാശകേ അസ്തിത്വരൂപ അലോക ഹൈ.
വഹാ , ജീവ ഔര പുദ്ഗല സ്വരസസേ ഹീ [സ്വഭാവസേ ഹീ] ഗതിപരിണാമകോ തഥാ ഗതിപൂര്വക
സ്ഥിതിപരിണാമകോ പ്രാപ്ത ഹോതേ ഹൈം. യദി ഗതിപരിണാമ അഥവാ ഗതിപൂര്വക സ്ഥിതിപരിണാമകാ സ്വയം അനുഭവ
കരനേവാലേ ഉന ജീവ–പുദ്ഗലകോ ബഹിരംഗ ഹേതു ധര്മ ഔര അധര്മ ന ഹോ, തോ ജീവ–പുദ്ഗലകേ
നിരര്ഗല
ഗതിപരിണാമ ഔര സ്ഥിതിപരിണാമ ഹോനേസേ അലോകമേം ഭീ ഉനകാ [ജീവ –പുദ്ഗലകാ] ഹോനാ കിസസേ
നിവാരാ ജാ സകതാ ഹൈ? [കിസീസേ നഹീം നിവാരാ ജാ സകതാ.] ഇസലിയേ ലോക ഔര അലോകകാ വിഭാഗ
സിദ്ധ നഹീം ഹോതാ. പരന്തു യദി ജീവ–പുദ്ഗലകീ ഗതികേ ഔര ഗതിപൂര്വക സ്ഥിതികേ ബഹിരംഗ ഹേതുഓംംകേ
രൂപമേം ധര്മ ഔര അധര്മകാ സദ്ഭാവ സ്വീകാര കിയാ ജായേ തോ ലോക ഔര അലോകകാ വിഭാഗ [സിദ്ധ]
ഹോതാ ഹൈ . [ഇസലിയേ ധര്മ ഔര അധര്മ വിദ്യമാന ഹൈ.] ഔര [ഉനകേ സമ്ബന്ധമേം വിശേഷ വിവരണ യഹ ഹൈ
കി], ധര്മ ഔര അധര്മ ദോനോം പരസ്പര പൃഥഗ്ഭൂത അസ്തിത്വസേ നിഷ്പന്ന ഹോനേസേ വിഭക്ത [ഭിന്ന] ഹൈം;
ഏകക്ഷേത്രാവഗാഹീ ഹോനേസേ അവിഭക്ത [അഭിന്ന] ഹൈം; സമസ്ത ലോകമേം വിദ്യമാന ജീവ –പുദ്ഗലോംകോ ഗതിസ്ഥിതിമേം
നിഷ്ക്രിയരൂപസേ അനുഗ്രഹ കരതേ ഹൈം ഇസലിയേ [–നിമിത്തരൂപ ഹോതേ ഹൈം ഇസലിയേ] ലോകപ്രമാണ ഹൈം.. ൮൭..
--------------------------------------------------------------------------
നിരര്ഗല=നിരംകുശ; അമര്യാദിത.

Page 139 of 264
PDF/HTML Page 168 of 293
single page version

കഹാനജൈനശാസ്ത്രമാലാ] ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായവര്ണന
[
൧൩൯
ണ യ ഗച്ഛദി ധമ്മത്ഥീ ഗമണം ണ കരേദി അണ്ണദവിയസ്സ.
ഹവദി ഗദി സ്സ പ്പസരോ ജീവാണം പുഗ്ഗലാണം
ച.. ൮൮..
ന ച ഗച്ഛതി ധര്മാസ്തികോ ഗമനം ന കരോത്യന്യദ്രവ്യസ്യ.
ഭവതി ഗതേഃ സഃ പ്രസരോ ജീവാനാം പുദ്ഗലാനാം ച.. ൮൮..
ധര്മാധര്മയോര്ഗതിസ്ഥിതിഹേതുത്വേപ്യംതൌദാസീന്യാഖ്യാപനമേതത്.
യഥാ ഹി ഗതിപരിണതഃ പ്രഭഞ്ജനോ വൈജയംതീനാം ഗതിപരിണാമസ്യ ഹേതുകര്താവലോക്യതേ ന തഥാ ധര്മഃ.
സ ഖലു നിഷ്ക്രിയത്വാത് ന കദാചിദപി ഗതിപരിണാമമേവാപദ്യതേ. കുതോസ്യ സഹകാരിത്വേന പരേഷാം
-----------------------------------------------------------------------------
ഗാഥാ ൮൮
അന്വയാര്ഥഃ– [ധര്മാസ്തികഃ] ധര്മാസ്തികായ [ന ഗച്ഛതി] ഗമന നഹീം കരതാ [ച] ഔര
[അന്യദ്രവ്യസ്യ] അന്യ ദ്രവ്യകോ [ഗമനം ന കരോതി] ഗമന നഹീം കരാതാ; [സഃ] വഹ, [ജീവാനാം പുദ്ഗലാനാം
ച] ജീവോം തഥാ പുദ്ഗലോംകോ [ഗതിപരിണാമമേം ആശ്രയമാത്രരൂപ ഹോനേസേ] [ഗതേഃ പ്രസരഃ] ഗതികാ ഉദാസീന
പ്രസാരക [അര്ഥാത് ഗതിപ്രസാരമേം ഉദാസീന നിമിത്തഭൂത] [ഭവതി] ഹൈ.
ടീകാഃ– ധര്മ ഔര അധര്മ ഗതി ഔര സ്ഥിതികേ ഹേതു ഹോനേ പര ഭീ വേ അത്യന്ത ഉദാസീന ഹൈം ഐസാ യഹാ
കഥന ഹൈ.
ജിസ പ്രകാര ഗതിപരിണത പവന ധ്വജാഓംകേ ഗതിപരിണാമകാ ഹേതുകര്താ ദിഖാഈ ദേതാ ഹൈ, ഉസീ
പ്രകാര ധര്മ [ജീവ–പുദ്ഗലോംകേ ഗതിപരിണാമകാ ഹേതുകര്താ] നഹീം ഹൈ. വഹ [ധര്മ] വാസ്തവമേം നിഷ്ക്രിയ
--------------------------------------------------------------------------
ധര്മാസ്തി ഗമന കരേ നഹീ, ന കരാവതോ പരദ്രവ്യനേ;
ജീവ–പുദ്ഗലോനാ ഗതിപ്രസാര തണോ ഉദാസീന ഹേതു ഛേ. ൮൮.

Page 140 of 264
PDF/HTML Page 169 of 293
single page version

൧൪൦
] പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ
[ഭഗവാനശ്രീകുന്ദകുന്ദ
ഗതിപരിണാമസ്യ ഹേതുകര്തൃത്വമ്. കിംതു സലില–മിവ മത്സ്യാനാം
ജീവപുദ്ഗലാനാമാശ്രയകാരണമാത്രത്വേനോദാസീന ഏവാസൌ ഗതേഃ പ്രസരോ ഭവതി. അപി ച യഥാ
ഗതിപൂര്വസ്ഥിതിപരിണതസ്തുങ്ഗോശ്വവാരസ്യ സ്ഥിതിപരിണാമസ്യ ഹേതുകര്താവലോക്യതേ ന തഥാധര്മഃ. സ ഖലു
നിഷ്ക്രിയത്വാത് ന കദാചിദപി ഗതിപൂര്വസ്ഥിതിപരിണാമമേവാപദ്യതേ. കുതോസ്യ സഹസ്ഥായിത്വേന പരേഷാം
ഗതിപൂര്വസ്ഥിതിപരിണാമസ്യ ഹേതുകര്തൃത്വമ്. കിം തു പൃഥിവീവത്തുരങ്ഗസ്യ ജീവപുദ്ഗലാനാമാശ്രയ–
കാരണമാത്രത്വേനോദാസീന ഏവാസൌ ഗതിപൂര്വസ്ഥിതേഃ പ്രസരോ ഭവതീതി.. ൮൮..
-----------------------------------------------------------------------------
ഹോനേസേ കഭീ ഗതിപരിണാമകോ ഹീ പ്രാപ്ത നഹീം ഹോതാ; തോ ഫിര ഉസേ [പരകേ] സഹകാരീകേ രൂപമേം പരകേ
ഗതിപരിണാമകാ ഹേതുകതൃത്വ കഹാ സേ ഹോഗാ? [നഹീം ഹോ സകതാ.] കിന്തു ജിസ പ്രകാര പാനീ മഛലിയോംകാ
[ഗതിപരിണാമമേം] മാത്ര ആശ്രയരൂപ കാരണകേ രൂപമേം ഗതികാ ഉദാസീന ഹീ പ്രസാരക ഹൈേ, ഉസീ പ്രകാര ധര്മ
ജീവ–പുദ്ഗലോംകീ [ഗതിപരിണാമമേം] മാത്ര ആശ്രയരൂപ കാരണകേ രൂപമേം ഗതികാ ഉദാസീന ഹീ പ്രസാരക
[അര്ഥാത് ഗതിപ്രസാരകാ ഉദാസീന ഹീ നിമിത്ത] ഹൈ.
ഔര [അധര്മാസ്തികായകേ സമ്ബന്ധമേം ഭീ ഐസാ ഹൈ കി] – ജിസ പ്രകാര ഗതിപൂര്വകസ്ഥിതിപരിണത അശ്വ
സവാരകേ [ഗതിപൂര്വക] സ്ഥിതിപരിണാമകാ ഹേതുകര്താ ദിഖാഈ ദേതാ ഹൈ, ഉസീ പ്രകാര അധര്മ [ജീവ–
പുദ്ഗലോംകേ ഗതിപൂര്വക സ്ഥിതിപരിണാമകാ ഹേതുകര്താ] നഹീ ഹൈ. വഹ [അധര്മ] വാസ്തവമേം നിഷ്ക്രിയ ഹോനേസേ
കഭീ ഗതിപൂര്വക സ്ഥിതിപരിണാമകോ ഹീ പ്രാപ്ത നഹീം ഹോതാ; തോ ഫിര ഉസേ [പരകേ]
സഹസ്ഥായീകേ രൂപമേം
ഗതിപൂര്വക സ്ഥിതിപരിണാമകാ ഹേതുകതൃത്വ കഹാ സേ ഹോഗാ? [നഹീം ഹോ സകതാ.] കിന്തു ജിസ പ്രകാര പൃഥ്വീ
അശ്വകോ [ഗതിപൂര്വക സ്ഥിതിപരിണാമമേം] മാത്ര ആശ്രയരൂപ കാരണകേ രൂപമേം ഗതിപൂര്വക സ്ഥിതികീ ഉദാസീന
ഹീ പ്രസാരക ഹൈ, ഉസീ പ്രകാര അധര്മ ജീവ–പുദ്ഗലോംകോ [ഗതിപൂര്വക സ്ഥിതിപരിണാമമേം] മാത്ര ആശ്രയരൂപ
കാരണകേ രൂപമേം ഗതിപൂര്വക സ്ഥിതികാ ഉദാസീന ഹീ പ്രസാരക [അര്ഥാത് ഗതിപൂര്വക–സ്ഥിതിപ്രസാരകാ
ഉദാസീന ഹീ നിമിത്ത] ഹൈ.. ൮൮..
--------------------------------------------------------------------------
൧. സഹകാരീ=സാഥമേം കാര്യ കരനേവാലാ അര്ഥാത് സാഥമേം ഗതി കരനേവാലാ. ധ്വജാകേ സാഥ പവന ഭീ ഗതി കരതാ ഹൈ
ഇസലിയേ യഹാ പവനകോ [ധ്വജാകേ] സഹകാരീകേ രൂപമേം ഹേതുകര്താ കഹാ ഹൈ; ഔര ജീവ–പുദ്ഗലോംകേ സാഥ ധര്മാസ്തികായ
ഗമന ന കരകേ [അര്ഥാത് സഹകാരീ ന ബനകര], മാത്ര ഉന്ഹേേം [ഗതിമേം] ആശ്രയരൂപ കാരണ ബനതാ ഹൈ ഇസലിയേ
ധര്മാസ്തികായകോ ഉദാസീന നിമിത്ത കഹാ ഹൈ. പവനകോ ഹേതുകര്താ കഹാ ഉസകാ യഹ അര്ഥ കഭീ നഹീം സമഝനാ കി
പവന ധ്വജാഓംകോ ഗതിപരിണാമ കരാതാ ഹോഗാ. ഉദാസീന നിമിത്ത ഹോ യാ ഹേതുകര്താ ഹോ– ദോനോം പരമേം അകിംചിത്കര ഹൈം.
ഉനമേം മാത്ര ഉപരോക്താനുസാര ഹീ അന്തര ഹൈ. അബ അഗലീ ഗാഥാകീ ടീകാമേം ആചാര്യദേവ സ്വയം ഹീ കഹേംഗേ കി ‘വാസ്തവമേം
സമസ്ത ഗതിസ്ഥിതിമാന പദാര്ഥ അപനേ പരിണാമോംസേ ഹീ നിശ്ചയസേ ഗതിസ്ഥിതി കരതേ ഹൈ.’ഇസലിയേ ധ്വജാ, സവാര
ഇത്യാദി സബ, അപനേ പരിണാമോംസേ ഹീ ഗതിസ്ഥിതി കരതേ ഹൈ, ഉസമേം ധര്മ തഥാ പവന, ഔര അധര്മ തഥാ അശ്വ
അവിശേഷരൂപസേ അകിംചിത്കര ഹൈം ഐസാ നിര്ണയ കരനാ.]
൨. സഹസ്ഥായീ=സാഥമേം സ്ഥിതി [സ്ഥിരതാ] കരനേവാലാ. [അശ്വ സവാരകേ സാഥ സ്ഥിതി കരതാ ഹൈ, ഇസലിയേ യഹാ
അശ്വകോ സവാരകേ സഹസ്ഥായീകേ രൂപമേം സവാരകേ സ്ഥിതിപരിണാമകാ ഹേതുകര്താ കഹാ ഹൈ. അധര്മാസ്തികായ തോ ഗതിപൂര്വക
സ്ഥിതികോ പ്രാപ്ത ഹോനേ വാലേ ജീവ–പുദ്ഗലോംകേ സാഥ സ്ഥിതി നഹീം കരതാ, പഹലേഹീ സ്ഥിത ഹൈേ; ഇസ പ്രകാര വഹ
സഹസ്ഥായീ ന ഹോനേസേ ജീവ–പുദ്ഗലോംകേ ഗതിപൂര്വക സ്ഥിതിപരിണാമകാ ഹേതുകര്താ നഹീം ഹൈ.]

Page 141 of 264
PDF/HTML Page 170 of 293
single page version

കഹാനജൈനശാസ്ത്രമാലാ] ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായവര്ണന
[
൧൪൧
വിജ്ജദി ജേസിം ഗമണം ഠാണം പുണ തേസിമേവ സംഭവദി.
തേ സഗപരിണാമേഹിം ദു ഗമണം ഠാണം ച കുവ്വംതി.. ൮൯..
വിദ്യതേ യേഷാം ഗമനം സ്ഥാനം പുനസ്തേഷാമേവ സംഭവതി.
തേ സ്വകപരിണാമൈസ്തു ഗമനം സ്ഥാനം ച കുര്വന്തി.. ൮൯..
ധര്മാധര്മയോരൌദാസീന്യേ ഹേതൂപന്യാസോയമ്.
ധര്മഃ കില ന ജീവപുദ്ഗലാനാം കദാചിദ്ഗതിഹേതുത്വമഭ്യസ്യതി, ന കദാചിത്സ്ഥിതിഹേതുത്വമധര്മഃ. തൌ ഹി
പരേഷാം ഗതിസ്ഥിത്യോര്യദി മുഖ്യഹേതൂ സ്യാതാം തദാ യേഷാം ഗതിസ്തേഷാം ഗതിരേവ ന സ്ഥിതിഃ, യേഷാം സ്ഥിതിസ്തേഷാം
സ്ഥിതിരേവ ന ഗതിഃ. തത ഏകേഷാമപി ഗതിസ്ഥിതിദര്ശനാദനുമീയതേ ന തൌ തയോര്മുഖ്യഹേതൂ. കിം തു
വ്യവഹാരനയവ്യവസ്ഥാപിതൌ ഉദാസീനൌ. കഥമേവം ഗതിസ്ഥിതിമതാം പദാര്ഥോനാം ഗതിസ്ഥിതീ ഭവത ഇതി

-----------------------------------------------------------------------------
ഗാഥാ ൮൯
അന്വയാര്ഥഃ– [യേഷാം ഗമനം വിദ്യതേ] [ധര്മ–അധര്മ ഗതി–സ്ഥിതികേ മുഖ്യ ഹേതു നഹീം ഹൈം, ക്യോംകി]
ജിന്ഹേം ഗതി ഹോതീ ഹൈ [തേഷാമ് ഏവ പുനഃ സ്ഥാനം സംഭവതി] ഉന്ഹീംകോ ഫിര സ്ഥിതി ഹോതീ ഹൈ [ഔര ജിന്ഹേം
സ്ഥിതി ഹോതീ ഹൈ ഉന്ഹീംകോ ഫിര ഗതി ഹോതീ ഹൈ]. [തേ തു] വേ [ഗതിസ്ഥിതിമാന പദാര്ഥ] തോ
[സ്വകപരിണാമൈഃ] അപനേ പരിണാമോംസേ [ഗമനം സ്ഥാനം ച] ഗതി ഔര സ്ഥിതി [കുര്വന്തി] കരതേ ഹൈം.
ടീകാഃ– യഹ, ധര്മ ഔര അധര്മകീ ഉദാസീനതാകേ സമ്ബന്ധമേം ഹേതു കഹാ ഗയാ ഹൈ.
വാസ്തവമേം [നിശ്ചയസേ] ധര്മ ജീവ–പുദ്ഗലോംകോ കഭീ ഗതിഹേതു നഹീം ഹോതാ, അധര്മ കഭീ സ്ഥിതിഹേതു
നഹീം ഹോതാ; ക്യോംകി വേ പരകോ ഗതിസ്ഥിതികേ യദി മുഖ്യ ഹേതു [നിശ്ചയഹേതു] ഹോം, തോ ജിന്ഹേം ഗതി ഹോ ഉന്ഹേം
ഗതി ഹീ രഹനാ ചാഹിയേ, സ്ഥിതി നഹീം ഹോനാ ചാഹിയേ, ഔര ജിന്ഹേം സ്ഥിതി ഹോ ഉന്ഹേം സ്ഥിതി ഹീ രഹനാ
ചാഹിയേ, ഗതി നഹീം ഹോനാ ചാഹിയേ. കിന്തു ഏകകോ ഹീ [–ഉസീ ഏക പദാര്ഥകോ] ഗതി ഔര സ്ഥിതി ദേഖനേമേ
ആതീ ഹൈ; ഇസലിയേ അനുമാന ഹോ സകതാ ഹൈ കി വേ [ധര്മ–അധര്മ] ഗതി–സ്ഥിതികേ മുഖ്യ ഹേതു നഹീം ഹൈം,
കിന്തു വ്യവഹാരനയസ്ഥാപിത [വ്യവഹാരനയ ദ്വാരാ സ്ഥാപിത – കഥിത] ഉദാസീന ഹേതു ഹൈം.
--------------------------------------------------------------------------
രേ! ജേമനേ ഗതി ഹോയ ഛേ, തേഓ ജ വളീ സ്ഥിര ഥായ ഛേ;
തേ സര്വ നിജ പരിണാമഥീ ജ കരേ ഗതിസ്ഥിതിഭാവനേ. ൮൯.

Page 142 of 264
PDF/HTML Page 171 of 293
single page version

൧൪൨
] പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ
[ഭഗവാനശ്രീകുന്ദകുന്ദ
ചേത്, സര്വേ ഹി ഗതിസ്ഥിതിമംതഃ പദാര്ഥാഃ സ്വപരിണാമൈരേവ നിശ്ചയേന ഗതിസ്ഥിതീ കുര്വംതീതി.. ൮൯..
–ഇതി ധര്മാധര്മദ്രവ്യാസ്തികായവ്യാഖ്യാനം സമാപ്തമ്.
അഥ ആകാശദ്രവ്യാസ്തികായവ്യാഖ്യാനമ്.
സവ്വേസിം ജീവാണം സേസാസം തഹ യ പുഗ്ഗലാണം ച.
ജം ദേദി വിവരമഖിലം തം ലോഗേ ഹവദി ആഗാസം.. ൯൦..
സര്വേഷാം ജീവാനാം ശേഷാണാം തഥൈവ പുദ്ഗലാനാം ച.
യദ്രദാതി വിവരമഖിലം തല്ലോകേ ഭവത്യാകാശമ്.. ൯൦..
-----------------------------------------------------------------------------
പ്രശ്നഃ– ഐസാ ഹോ തോ ഗതിസ്ഥിതിമാന പദാര്ഥോംകോ ഗതിസ്ഥിതി കിസ പ്രകാര ഹോതീ ഹൈ?
ഉത്തരഃ– വാസ്തവമേം സമസ്ത ഗതിസ്ഥിതിമാന പദാര്ഥ അപനേ പരിണാമോംസേ ഹീ നിശ്ചയസേ ഗതിസ്ഥിതി കരതേ
ഹൈം.. ൮൯..
ഇസ പ്രകാര ധര്മദ്രവ്യാസ്തികായ ഔര അധര്മദ്രവ്യാസ്തികായകാ വ്യാഖ്യാന സമാപ്ത ഹുആ.
അബ ആകാശദ്രവ്യാസ്തികായകാ വ്യാഖ്യാന ഹൈ.
ഗാഥാ ൯൦
അന്വയാര്ഥഃ– [ലോകേ] ലോകമേം [ജീവാനാമ്] ജീവോംകോ [ച] ഔര [പുദ്ഗലാനാമ്] പുദ്ഗലോംകോ [തഥാ
ഏവ] വൈസേ ഹീ [സര്വേഷാമ് ശേഷാണാമ്] ശേഷ സമസ്ത ദ്രവ്യോംകോ [യദ്] ജോ [അഖിലം വിവരം] സമ്പൂര്ണ
അവകാശ [ദദാതി] ദേതാ ഹൈ, [തദ്] വഹ [ആകാശമ് ഭവതി] ആകാശ ഹൈ.
--------------------------------------------------------------------------
ജേ ലോകമാം ജീവ–പുദ്ഗലോനേ, ശേഷ ദ്രവ്യ സമസ്തനേ
അവകാശ ദേ ഛേ പൂര്ണ, തേ ആകാശനാമക ദ്രവ്യ ഛേ. ൯൦.

Page 143 of 264
PDF/HTML Page 172 of 293
single page version

കഹാനജൈനശാസ്ത്രമാലാ] ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായവര്ണന
[
൧൪൩
ആകാശസ്വരൂപാഖ്യാനമേതത്.
ഷഡ്ദ്രവ്യാത്മകേ ലോകേ സര്വേഷാം ശേഷദ്രവ്യാണാം യത്സമസ്താവകാശനിമിത്തം വിശുദ്ധക്ഷേത്രരൂപം
തദാകാശമിതി.. ൯൦..
ജീവാ പുഗ്ഗലകായാ ധമ്മാധമ്മാ യ ലോഗദോണണ്ണാ.
തത്തോ അണണ്ണമണ്ണം ആയാസം അംതവദിരിത്തം.. ൯൧..
ജീവാഃ പുദ്ഗലകായാഃ ധര്മാധര്മോംം ച ലോകതോനന്യേ.
തതോനന്യദന്യദാകാശമംതവ്യതിരിക്തമ്.. ൯൧..
ലോകാദ്ബഹിരാകാശസൂചനേയമ്.
ജീവാദീനി ശേഷദ്രവ്യാണ്യവധൃതപരിമാണത്വാല്ലോകാദനന്യാന്യേവ. ആകാശം ത്വനംതത്വാല്ലോകാദ–
നന്യദന്യച്ചേതി.. ൯൧..
-----------------------------------------------------------------------------
ടീകാഃ– യഹ, ആകാശകേ സ്വരൂപകാ കഥന ഹൈ.
ഷട്ദ്രവ്യാത്മക ലോകമേം ശേഷ സഭീ ദ്രവ്യോംകോ ജോ പരിപൂര്ണ അവകാശകാ നിമിത്ത
ഹൈ, വഹ ആകാശ ഹൈ– ജോ കി [ആകാശ] വിശുദ്ധക്ഷേത്രരൂപ ഹൈ.. ൯൦..
ഗാഥാ ൯൧
അന്വയാര്ഥഃ– [ജീവാഃ പുദ്ഗലകായാഃ ധര്മാധര്മൌ ച] ജീവ, പുദ്ഗലകായ, ധര്മ , അധര്മ [തഥാ കാല]
[ലോകതഃ അനന്യേ] ലോകസേ അനന്യ ഹൈ; [അംതവ്യതിരിക്തമ് ആകാശമ്] അന്ത രഹിത ഐസാ ആകാശ [തതഃ]
ഉസസേ [ലോകസേ] [അനന്യത് അന്യത്] അനന്യ തഥാ അന്യ ഹൈ.
ടീകാഃ– യഹ, ലോകകേ ബാഹര [ഭീ] ആകാശ ഹോനേകീ സൂചനാ ഹൈ.
ജീവാദി ശേഷ ദ്രവ്യ [–ആകാശകേ അതിരിക്ത ദ്രവ്യ] മര്യാദിത പരിമാണവാലേ ഹോനേകേ കാരണ ലോകസേ
--------------------------------------------------------------------------
൧. നിശ്ചയനയസേ നിത്യനിരംജന–ജ്ഞാനമയ പരമാനന്ദ ജിനകാ ഏക ലക്ഷണ ഹൈ ഐസേ അനന്താനന്ത ജീവ, ഉനസേ അനന്തഗുനേ
പുദ്ഗല, അസംഖ്യ കാലാണു ഔര അസംഖ്യപ്രദേശീ ധര്മ തഥാ അധര്മ– യഹ സഭീ ദ്രവ്യ വിശിഷ്ട അവഗാഹഗുണ ദ്വാരാ
ലോകാകാശമേം–യദ്യപി വഹ ലോകാകാശ മാത്ര അസംഖ്യപ്രദേശീ ഹീ ഹൈ തഥാപി അവകാശ പ്രാപ്ത കരതേ ഹൈം.

Page 144 of 264
PDF/HTML Page 173 of 293
single page version

൧൪൪
] പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ
[ഭഗവാനശ്രീകുന്ദകുന്ദ
ആഗാസം അവഗാസം ഗമണട്ഠിദികാരണേഹിം ദേദി ജദി.
ഉഡ്ഢംഗദിപ്പധാണാ സിദ്ധാ ചിട്ഠംതി
കിധ തത്ഥ.. ൯൨..
ആകാശമവകാശം ഗമനസ്ഥിതികാരണാഭ്യാം ദദാതി യദി.
ഊര്ധ്വംഗതിപ്രധാനാഃ സിദ്ധാഃ തിഷ്ഠന്തി കഥം തത്ര.. ൯൨..
ആകാശസ്യാവകാശൈകഹേതോര്ഗതിസ്ഥിതിഹേതുത്വശങ്കായാം ദോഷോപന്യാസോയമ്.
-----------------------------------------------------------------------------
അനന്യ ഹീ ഹൈം; ആകാശ തോ അനന്ത ഹോനേകേ കാരണ ലോകസേ അനന്യ തഥാ അന്യ ഹൈ.. ൯൧..
ഗാഥാ ൯൨
അന്വയാര്ഥഃ– [യദി ആകാശമ്] യദി ആകാശ [ഗമനസ്ഥിതികാരണാഭ്യാമ്] ഗതി–സ്ഥിതികേ കാരണ
സഹിത [അവകാശം ദദാതി] അവകാശ ദേതാ ഹോ [അര്ഥാത് യദി ആകാശ അവകാശഹേതു ഭീ ഹോ ഔര ഗതി–
സ്ഥിതിഹേതു ഭീ ഹോ] തോ [ഊര്ധ്വംഗതിപ്രധാനാഃ സിദ്ധാഃ] ഊര്ധ്വഗതിപ്രധാന സിദ്ധ [തത്ര] ഉസമേം [ആകാശമേം]
[കഥമ്] ക്യോം [തിഷ്ഠന്തി] സ്ഥിര ഹോം? [ആഗേ ഗമന ക്യോം ന കരേം?]
ടീകാഃ– ജോ മാത്ര അവകാശകാ ഹീ ഹേതു ഹൈ ഐസാ ജോ ആകാശ ഉസമേം ഗതിസ്ഥിതിഹേതുത്വ [ഭീ]
ഹോനേകീ ശംകാ കീ ജായേ തോ ദോഷ ആതാ ഹൈ ഉസകാ യഹ കഥന ഹൈ.
--------------------------------------------------------------------------
യഹാ യദ്യപി സാമാന്യരൂപസേ പദാര്ഥോംകാ ലോകസേ അനന്യപനാ കഹാ ഹൈ. തഥാപി നിശ്ചയസേ അമൂര്തപനാ,
കേവജ്ഞാനപനാ,സഹജപരമാനന്ദപനാ, നിത്യനിരംജനപനാ ഇത്യാദി ലക്ഷണോം ദ്വാരാ ജീവോംകോ ഈതര ദ്രവ്യോംസേ അന്യപനാ ഹൈ
ഔര അപനേ–അപനേ ലക്ഷണോം ദ്വാരാ ഈതര ദ്രവ്യോംകാ ജീവോംസേ ഭിന്നപനാ ഹൈ ഐസാ സമഝനാ.
അവകാശദായക ആഭ ഗതി–ഥിതിഹേതുതാ പണ ജോ ധരേ,
തോ ഊര്ധ്വഗതിപരധാന സിദ്ധോ കേമ തേമാം സ്ഥിതി ലഹേ? ൯൨.

Page 145 of 264
PDF/HTML Page 174 of 293
single page version

കഹാനജൈനശാസ്ത്രമാലാ] ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായവര്ണന
[
൧൪൫
യദി ഖല്വാകാശമവഗാഹിനാമവഗാഹഹേതുരിവ ഗതിസ്ഥിതിമതാം ഗതിസ്ഥിതിഹേതുരപി സ്യാത്, തദാ
സര്വോത്കൃഷ്ടസ്വാഭാവികോര്ധ്വഗതിപരിണതാ ഭഗവംതഃ സിദ്ധാ ബഹിരങ്ഗാംതരങ്ഗസാധനസാമഗ്രയാം സത്യാമപി
കൃതസ്തത്രാകാശേ തിഷ്ഠംതി ഇതി.. ൯൨..
ജമ്ഹാ ഉവരിട്ഠാണം സിദ്ധാണം ജിണവരേഹിം പണ്ണത്തം.
തമ്ഹാ ഗമണട്ഠാണം ആയാസേ
ജാണ ണത്ഥി ത്തി.. ൯൩..
യസ്മാദുപരിസ്ഥാനം സിദ്ധാനാം ജിനവരൈഃ പ്രജ്ഞപ്തമ്.
തസ്മാദ്ഗമനസ്ഥാനമാകാശേ ജാനീഹി നാസ്തീതി.. ൯൩..
-----------------------------------------------------------------------------
യദി ആകാശ, ജിസ പ്രകാര അവഗാഹവാലോംകോ അവഗാഹഹേതു ഹൈ ഉസീ പ്രകാര, ഗതിസ്ഥിതിവാലോംകോ
ഗതി–സ്ഥിതിഹേതു ഭീ ഹോ, തോ സര്വോത്കൃഷ്ട സ്വാഭാവിക ഊര്ധ്വഗതിസേ പരിണത സിദ്ധഭഗവന്ത, ബഹിരംഗ–അംതരംഗ
സാധനരൂപ സാമഗ്രീ ഹോനേ പര ഭീ ക്യോം [–കിസ കാരണ] ഉസമേം–ആകാശമേം–സ്ഥിര ഹോം? ൯൨..
ഗാഥാ ൯൩
അന്വയാര്ഥഃ– [യസ്മാത്] ജിസസേ [ജിനവരൈഃ] ജിനവരോംംംനേ [സിദ്ധാനാമ്] സിദ്ധോംകീ [ഉപരിസ്ഥാനം]
ലോകകേ ഉപര സ്ഥിതി [പ്രജ്ഞപ്തമ്] കഹീ ഹൈ, [തസ്മാത്] ഇസലിയേ [ഗമനസ്ഥാനമ് ആകാശേ ന അസ്തി]
ഗതി–സ്ഥിതി ആകാശമേം നഹീം ഹോതീ [അര്ഥാത് ഗതിസ്ഥിതിഹേതുത്വ ആകാശമേം നഹീം ഹൈ] [ഇതി ജാനീഹി] ഐസാ
ജാനോ.
ടീകാഃ– [ഗതിപക്ഷ സമ്ബന്ധീ കഥന കരനേകേ പശ്ചാത്] യഹ, സ്ഥിതിപക്ഷ സമ്ബന്ധീ കഥന ഹൈ.
ജിസസേ സിദ്ധഭഗവന്ത ഗമന കരകേ ലോകകേ ഉപര സ്ഥിര ഹോതേ ഹൈം [അര്ഥാത് ലോകകേ ഉപര ഗതിപൂര്വക
സ്ഥിതി കരതേ ഹൈം], ഉസസേ ഗതിസ്ഥിതിഹേതുത്വ ആകാശമേം നഹീം ഹൈ ഐസാ നിശ്ചയ കരനാ; ലോക ഔര
അലോകകാ വിഭാഗ കരനേവാലേ ധര്മ തഥാ അധര്മകോ ഹീ ഗതി തഥാ സ്ഥിതികേ ഹേതു മാനനാ.. ൯൩..
--------------------------------------------------------------------------
അവഗാഹ=ലീന ഹോനാ; മജ്ജിത ഹോനാ; അവകാശ പാനാ.
ഭാഖീ ജിനോഏ ലോകനാ അഗേ്ര സ്ഥിതി സിദ്ധോ തണീ,
തേ കാരണേ ജാണോ–ഗതിസ്ഥിതി ആഭമാം ഹോതീ നഥീ. ൯൩.

Page 146 of 264
PDF/HTML Page 175 of 293
single page version

൧൪൬
] പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ
[ഭഗവാനശ്രീകുന്ദകുന്ദ
സ്ഥിതിപക്ഷോപന്യാസോയമ്.
യതോ ഗത്വാ ഭഗവംതഃ സിദ്ധാഃ ലോകോപര്യവതിഷ്ഠംതേ, തതോ ഗതിസ്ഥിതിഹേതുത്വമാകാശേ നാസ്തീതി
നിശ്ചേതവ്യമ്. ലോകാലോകാവച്ഛേദകൌ ധര്മാധര്മാവേവ ഗതിസ്ഥിതിഹേതു മംതവ്യാവിതി.. ൯൩..
ജദി ഹവദി ഗമണഹേദൂ ആഗസം ഠാണകാരണം തേസിം.
പസജദി അലോഗഹാണീ ലോഗസ്സ ച അംതപരിവഡ്ഢീ.. ൯൪..
യദി ഭവതി ഗമനഹേതുരാകാശം സ്ഥാനകാരണം തേഷാമ്.
പ്രസജത്യലോകഹാനിര്ലോകസ്യ ചാംതപരിവൃദ്ധിഃ.. ൯൪..
ആകാശസ്യ ഗതിസ്ഥിതിഹേതുത്വാഭാവേ ഹേതൂപന്യാസോയമ്.

നാകാശം ഗതിസ്ഥിതിഹേതുഃ ലോകാലോകസീമവ്യവസ്ഥായാസ്തഥോപപത്തേഃ. യദി ഗതി– സ്ഥിത്യോരാകാശമേവ
നിമിത്തമിഷ്യേത്, തദാ തസ്യ സര്വത്ര സദ്ഭാവാജ്ജീവപുദ്ഗലാനാം ഗതിസ്ഥിത്യോര്നിഃ സീമത്വാത്പ്രതിക്ഷണമലോകോ
ഹീയതേ, പൂര്വം പൂര്വം വ്യവസ്ഥാപ്യമാനശ്ചാംതോ ലോകസ്യോത്തരോത്തരപരിവൃദ്ധയാ വിഘടതേ. തതോ ന തത്ര തദ്ധേതുരിതി..
൯൪..
-----------------------------------------------------------------------------
ഗാഥാ ൯൪
അന്വയാര്ഥഃ– [യദി] യദി [ആകാശം] ആകാശ [തേഷാമ്] ജീവ–പുദ്ഗലോംകോ [ഗമനഹേതുഃ] ഗതിഹേതു
ഔര [സ്ഥാനകാരണം] സ്ഥിതിഹേതു [ഭവതി] ഹോ തോ [അലോകഹാനിഃ] അലോകകീ ഹാനികാ [ച] ഔര
[ലോകസ്യ അംതപരിവൃദ്ധി] ലോകകേ അന്തകീ വൃദ്ധികാ [പ്രസജതി] പ്രസംഗ ആഏ.
ടീകാഃ– യഹാ , ആകാശകോ ഗതിസ്ഥിതിഹേതുത്വകാ അഭാവ ഹോനേ സമ്ബന്ധീ ഹേതു ഉപസ്ഥിത കിയാ ഗയാ ഹൈ.
ആകാശ ഗതി–സ്ഥിതികാ ഹേതു നഹീം ഹൈ, ക്യോംകി ലോക ഔര അലോകകീ സീമാകീ വ്യവസ്ഥാ ഇസീ
പ്രകാര ബന സകതീ ഹൈ. യദി ആകാശകോ ഹീ ഗതി–സ്ഥിതികാ നിമിത്ത മാനാ ജാഏ, തോ ആകാശകോ സദ്ഭാവ
സര്വത്ര ഹോനേകേ കാരണ ജീവ–പുദ്ഗലോംകീ ഗതിസ്ഥിതികീ കോഈ സീമാ നഹീം രഹനേസേ പ്രതിക്ഷണ അലോകകീ ഹാനി
--------------------------------------------------------------------------
നഭ ഹോയ ജോ ഗതിഹേതു നേ സ്ഥിതിഹേതു പുദ്ഗല–ജീവനേ.
തോ ഹാനി ഥായ അലോകനീ, ലോകാന്ത
പാമേ വൃദ്ധിനേ. ൯൪.

Page 147 of 264
PDF/HTML Page 176 of 293
single page version

കഹാനജൈനശാസ്ത്രമാലാ] ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായവര്ണന
[
൧൪൭
തമ്ഹാ ധമ്മാധമ്മാ ഗമണട്ഠിദികാരണാണി ണാഗാസം.
ഇദി ജിണവരേഹിം ഭണിദം ലോഗസഹാവം സുണംതാണം.. ൯൫..
തസ്മാദ്ധര്മാധര്മൌ ഗമനസ്ഥിതികാരണേ നാകാശമ്.
ഇതി ജിനവരൈഃ ഭണിതം ലോകസ്വഭാവം ശൃണ്വതാമ്.. ൯൫..
ആകാശസ്യ ഗതിസ്ഥിതിഹേതുത്വനിരാസവ്യാഖ്യോപസംഹാരോയമ്.
ധര്മാധര്മാവേവ ഗതിസ്ഥിതികാരണേ നാകാശമിതി.. ൯൫..
ധമ്മാധമ്മാഗാസാ അപുധബ്ഭുദാ സമാണപരിമാണാ.
പുധഗുവലദ്ധിവിസേസാ കരിംതി
ഏഗത്തമണ്ണത്തം.. ൯൬..
-----------------------------------------------------------------------------
ഹോഗീ ഔര പഹലേ–പഹലേ വ്യവസ്ഥാപിത ഹുആ ലോകകാ അന്ത ഉത്തരോത്തര വൃദ്ധി പാനേസേ ലോകകാ അന്ത ഹീ ടൂട
ജായേഗാ [അര്ഥാത് പഹലേ–പഹലേ നിശ്ചിത ഹുആ ലോകകാ അന്ത ഫിര–ഫിര ആഗേ ബഢതേ ജാനേസേ ലോകകാ അന്ത
ഹീ നഹീ ബന സകേഗാ]. ഇസലിയേ ആകാശമേം ഗതി–സ്ഥിതികാ ഹേതുത്വ നഹീം ഹൈ.. ൯൪..
ഗാഥാ ൯൫
അന്വയാര്ഥഃ– [തസ്മാത്] ഇസലിയേ [ഗമനസ്ഥിതികാരണേ] ഗതി ഔര സ്ഥിതികേ കാരണ [ധര്മാധര്മൌ]
ധര്മ ഔര അധര്മ ഹൈ, [ന ആകാശമ്] ആകാശ നഹീം ഹൈ. [ഇതി] ഐസാ [ലോകസ്വഭാവം ശൃണ്വതാമ്]
ലോകസ്വഭാവകേ ശ്രോതാഓംസേ [ജിനവരൈഃ ഭണിതമ്] ജിനവരോംനേ കഹാ ഹൈ.
ടീകാഃ– യഹ, ആകാശകോ ഗതിസ്ഥിതിഹേതുത്വ ഹോനേകേ ഖണ്ഡന സമ്ബന്ധീ കഥനകാ ഉപസംഹാര ഹൈ.
ധര്മ ഔര അധര്മ ഹീ ഗതി ഔര സ്ഥിതികേ കാരണ ഹൈം, ആകാശ നഹീം.. ൯൫..
--------------------------------------------------------------------------
തേഥീ ഗതിസ്ഥിതിഹേതുഓ ധര്മാധരമ ഛേ, നഭ നഹീ;
ഭാഖ്യും ജിനോഏ ആമ ലോകസ്വഭാവനാ ശ്രോതാ പ്രതി. ൯൫.
ധര്മാധരമ–നഭനേ സമാനപ്രമാണയുത അപൃഥക്ത്വഥീ,
വളീ ഭിന്നഭിന്ന വിശേഷഥീ, ഏകത്വ നേ അന്യത്വ ഛേ. ൯൬.

Page 148 of 264
PDF/HTML Page 177 of 293
single page version

൧൪൮
] പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ
[ഭഗവാനശ്രീകുന്ദകുന്ദ
ധര്മാധര്മാകാശാന്യപൃഥഗ്ഭൂതാനി സമാനപരിമാണാനി.
പൃഥഗുപലബ്ധിവിശേഷാണി കുവൈത്യേകത്വമന്യത്വമ്.. ൯൬..
ധര്മാധര്മലോകാകാശാനാമവഗാഹവശാദേകത്വേപി വസ്തുത്വേനാന്യത്വമത്രോക്തമ്.
ധര്മാധര്മലോകാകാശാനി ഹി സമാനപരിമാണത്വാത്സഹാവസ്ഥാനമാത്രേണൈവൈകത്വഭാഞ്ജി. വസ്തുതസ്തു
വ്യവഹാരേണ ഗതിസ്ഥിത്യവഗാഹഹേതുത്വരൂപേണ നിശ്ചയേന വിഭക്തപ്രദേശത്വരൂപേണ വിശേഷേണ പൃഥഗുപ–
ലഭ്യമാനേനാന്യത്വഭാഞ്ജ്യേവ ഭവംതീതി.. ൯൬..
–ഇതി ആകാശദ്രവ്യാസ്തികായവ്യാഖ്യാനം സമാപ്തമ്.
-----------------------------------------------------------------------------
ഗാഥാ ൯൬
അന്വയാര്ഥഃ– [ധര്മാധര്മാകാശാനി] ധര്മ, അധര്മ ഔര ആകാശ [ലോകാകാശ] [സമാനപരിമാണാനി]
സമാന പരിമാണവാലേ [അപൃഥഗ്ഭൂതാനി] അപൃഥഗ്ഭൂത ഹോനേസേ തഥാ [പൃഥഗുപലബ്ധിവിശേഷാണി] പൃഥക–ഉപലബ്ധ
[ഭിന്ന–ഭിന്ന] വിശേഷവാലേ ഹോനേസേ [ഏകത്വമ് അന്യത്വമ്] ഏകത്വ തഥാ അന്യത്വകോ [കുര്വംതി] കരതേ
ഹൈ.
ടീകാഃ– യഹാ , ധര്മ, അധര്മ ഔര ലോകാകാശകാ അവഗാഹകീ അപേക്ഷാസേ ഏകത്വ ഹോനേ പര ഭീ
വസ്തുരൂപസേ അന്യത്വ കഹാ ഗയാ ഹൈ .
ധര്മ, അധര്മ ഔര ലോകാകാശ സമാന പരിമാണവാലേ ഹോനേകേ കാരണ സാഥ രഹനേ മാത്രസേ ഹീ [–മാത്ര
ഏകക്ഷേത്രാവഗാഹകീ അപേക്ഷാസേ ഹീ] ഏകത്വവാലേ ഹൈം; വസ്തുതഃ തോ [൧] വ്യവഹാരസേ ഗതിഹേതുത്വ, സ്ഥിതിഹേതുത്വ
ഔര അവഗാഹഹേതുത്വരൂപ [പൃഥക്–ഉപലബ്ധ വിശേഷ ദ്വാരാ] തഥാ [൨] നിശ്ചയസേ
വിഭക്തപ്രദേശത്വരൂപ
പൃഥക്–ഉപലബ്ധ വിശേഷ ദ്വാരാ, വേ അന്യത്വവാലേ ഹീ ഹൈം.
ഭാവാര്ഥഃ– ധര്മ, അധര്മ ഔര ലോകാകാശകാ ഏകത്വ തോ മാത്ര ഏകക്ഷേത്രാവഗാഹകീ അപേക്ഷാസേ ഹീ കഹാ ജാ
സകതാ ഹൈ; വസ്തുരൂപസേ തോ ഉന്ഹേം അന്യത്വ ഹീ ഹൈ, ക്യോംകി [൧] ഉനകേ ലക്ഷണ ഗതിഹേതുത്വ, സ്ഥിതിഹേതുത്വ
ഔര അവഗാഹഹേതുത്വരൂപ ഭിന്ന–ഭിന്ന ഹൈം തഥാ [൨] ഉനകേ പ്രദേശ ഭീ ഭിന്ന–ഭിന്ന ഹൈം.. ൯൬..
ഇസ പ്രകാര ആകാശദ്രവ്യാസ്തികായകാ വ്യാഖ്യാന സമാപ്ത ഹുആ.
--------------------------------------------------------------------------
൧. വിഭക്ത=ഭിന്ന. [ധര്മ, അധര്മ ഔര ആകാശകോ ഭിന്നപ്രദേശപനാ ഹൈ.]

൨. വിശേഷ=ഖാസിയത; വിശിഷ്ടതാ; വിശേഷതാ. [വ്യവഹാരസേ തഥാ നിശ്ചയസേ ധര്മ, അധര്മ ഔര ആകാശകേ വിശേഷ പൃഥക്
ഉപലബ്ധ ഹൈം അര്ഥാത് ഭിന്ന–ഭിന്ന ദിഖാഈ ദേതേ ഹൈം.]

Page 149 of 264
PDF/HTML Page 178 of 293
single page version

കഹാനജൈനശാസ്ത്രമാലാ] ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായവര്ണന
[
൧൪൯
അഥ ചൂലികാ.
ആഗാസകാലജീവാ ധമ്മാധമ്മാ യ മുത്തിപരിഹീണാ.
മുത്തം പുഗ്ഗലദവ്വം ജീവോ ഖലു ചേദണോ തേസു.. ൯൭..
ആകാശകാലജീവാ ധര്മാധര്മൌ ച മൂര്തിപരിഹീനാഃ.
മൂര്തം പുദ്ഗലദ്രവ്യം ജീവഃ ഖലു ചേതനസ്തേഷു.. ൯൭..
അത്ര ദ്രവ്യാണാം മൂര്താമൂര്തത്വം ചേതനാചേതനത്വം ചോക്തമ്.
സ്പര്ശരസഗംധവര്ണസദ്ഭാവസ്വഭാവം മൂര്തം, സ്പര്ശരസഗംധവര്ണാഭാവസ്വഭാവമമൂര്തമ്. ചൈതന്യസദ്ഭാവ–സ്വഭാവം
ചേതനം, ചൈതന്യാഭാവസ്വഭാവമചേതനമ്. തത്രാമൂര്തമാകാശം, അമൂര്തഃ കാലഃ, അമൂര്തഃ സ്വരൂപേണ ജീവഃ
പരരൂപാവേശാന്മൂര്തോപി അമൂര്തോ ധര്മഃ അമൂര്താധര്മഃ, മൂര്തഃ പുദ്ഗല ഏവൈക ഇതി. അചേതനമാകാശം,
-----------------------------------------------------------------------------
അബ, ചൂലികാ ഹൈ.
ഗാഥാ ൯൭
അന്വയാര്ഥഃ– [ആകാശകാലജീവാഃ] ആകാശ, കാല ജീവ, [ധര്മാധര്മൌ ച] ധര്മ ഔര അധര്മ
[മൂര്തിപരിഹീനാഃ] അമൂര്ത ഹൈ, [പുദ്ഗലദ്രവ്യം മൂര്തം] പുദ്ഗലദ്രവ്യ മൂര്ത ഹൈ. [തേഷു] ഉനമേം [ജീവഃ] ജീവ
[ഖലു] വാസ്തവമേം [ചേതനഃ] ചേതന ഹൈ.
ടീകാഃ– യഹാ ദ്രവ്യോംകാ മൂര്തോമൂര്തപനാ [–മൂര്തപനാ അഥവാ അമൂര്തപനാ] ഔര ചേതനാചേതനപനാ [–
ചേതനപനാ അഥവാ അചേതനപനാ] കഹാ ഗയാ ഹൈ.
സ്പര്ശ–രസ–ഗംധ–വര്ണകാ സദ്ഭാവ ജിസകാ സ്വഭാവ ഹൈ വഹ മൂര്ത ഹൈ; സ്പര്ശ–രസ–ഗംധ–വര്ണകാ
അഭാവ ജിസകാ സ്വഭാവ ഹൈ വഹ അമൂര്ത ഹൈ. ചൈതന്യകാ സദ്ഭാവ ജിസകാ സ്വഭാവ ഹൈ വഹ ചേതന ഹൈ;
ചൈതന്യകാ അഭാവ ജിസകാ സ്വഭാവ ഹൈ വഹ അചേതന ഹൈ. വഹാ ആകാശ അമൂര്ത ഹൈ, കാല അമൂര്ത ഹൈ, ജീവ
സ്വരൂപസേ അമൂര്ത ഹൈ,
--------------------------------------------------------------------------
൧. ചൂലികാ=ശാസ്ത്രമേം ജിസകാ കഥന ന ഹുആ ഹോ ഉസകാ വ്യാഖ്യാന കരനാ അഥവാ ജിസകാ കഥന ഹോ ചുകാ ഹോ ഉസകാ
വിശേഷ വ്യാഖ്യാന കരനാ അഥവാ ദോനോംകാ യഥായോഗ്യ വ്യാഖ്യാന കരനാ.
ആത്മാ അനേ ആകാശ, ധര്മ അധര്മ, കാള അമൂര്ത ഛേ,
ഛേ മൂര്ത പുദ്ഗലദ്രവ്യഃ തേമാം ജീവ ഛേ ചേതന ഖരേ. ൯൭.

Page 150 of 264
PDF/HTML Page 179 of 293
single page version

൧൫൦
] പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ
[ഭഗവാനശ്രീകുന്ദകുന്ദ
അചേതനഃ കാലഃ അചേതനോ ധര്മഃ അചേതനോധര്മഃ അചേതനഃ പുദ്ഗലഃ, ചേതനോ ജീവ ഏവൈക ഇതി.. ൯൭..
ജീവാ പുഗ്ഗലകായാ സഹ സക്കിരിയാ ഹവംതി ണ യ സേസാ.
പുഗ്ഗലകരണാ ജീവാ ഖംധാ ഖലു കാലകരണാ ദു.. ൯൮..
ജീവാഃ പുദ്ഗലകായാഃ സഹ സക്രിയാ ഭവന്തി ന ച ശേഷാഃ.
പുദ്ഗലകരണാ ജീവാഃ സ്കംധാ ഖലു കാലകരണാസ്തു.. ൯൮..
അത്ര സക്രിയനിഷ്ക്രിയത്വമുക്തമ്.
പ്രദേശാംതരപ്രാപ്തിഹേതുഃ പരിസ്പംദനരൂപപര്യായഃ ക്രിയാ. തത്ര സക്രിയാ ബഹിരങ്ഗസാധനേന സഹഭൂതാഃ ജീവാഃ,
സക്രിയാ ബഹിരങ്ഗസാധനേന സഹഭൂതാഃ പുദ്ഗലാഃ. നിഷ്ക്രിയമാകാശം, നിഷ്ക്രിയോ ധര്മഃ, നിഷ്ക്രിയോധര്മഃ, നിഷ്ക്രിയഃ
കാലഃ. ജീവാനാം സക്രിയത്വസ്യ ബഹിരങ്ഗ– സാധനം കര്മനോകര്മോപചയരൂപാഃ പുദ്ഗലാ ഇതി തേ പുദ്ഗലകരണാഃ.
-----------------------------------------------------------------------------
പരരൂപമേം പ്രവേശ ദ്വാരാ [–മൂര്തദ്രവ്യകേ സംയോഗകീ അപേക്ഷാസേ] മൂര്ത ഭീ ഹൈ, ധര്മ അമൂര്ത ഹൈ, അധര്മ
അമൂര്ത ഹൈേ; പുദ്ഗല ഹീ ഏക മൂര്ത ഹൈ. ആകാശ അചേതന ഹൈ, കാല അചേതന ഹൈ, ധര്മ അചേതന ഹൈ, അധര്മ
അചേതന ഹൈ, പുദ്ഗല അചേതന ഹൈ; ജീവ ഹീ ഏക ചേതന ഹൈ.. ൯൭..
ഗാഥാ ൯൮
അന്വയാര്ഥഃ– [സഹ ജീവാഃ പുദ്ഗലകായാഃ] ബാഹ്യ കരണ സഹിത സ്ഥിത ജീവ ഔര പുദ്ഗല [സക്രിയാഃ
ഭവന്തി] സക്രിയ ഹൈ, [ന ച ശേഷാഃ] ശേഷ ദ്രവ്യ സക്രിയ നഹീം ഹൈം [നിഷ്ക്രിയ ഹൈം]; [ജീവാഃ] ജീവ
[പുദ്ഗലകരണാഃ] പുദ്ഗലകരണവാലേ [–ജിന്ഹേം സക്രിയപനേമേം പുദ്ഗല ബഹിരംഗ സാധന ഹോ ഐസേ] ഹൈം[സ്കംധാഃ
ഖലു കാലകരണാഃ തു] ഔര സ്കന്ധ അര്ഥാത് പുദ്ഗല തോ കാലകരണവാലേ [–ജിന്ഹേം സക്രിയപനേമേം കാല
ബഹിരംഗ സാധന ഹോ ഐസേ] ഹൈം.
ടീകാഃ– യഹാ [ദ്രവ്യോംംകാ] സക്രിയ–നിഷ്ക്രിയപനാ കഹാ ഗയാ ഹൈ.
പ്രദേശാന്തരപ്രാപ്തികാ ഹേതു [–അന്യ പ്രദേശകീ പ്രാപ്തികാ കാരണ] ഐസീ ജോ പരിസ്പംദരൂപ പര്യായ, വഹ
ക്രിയാ ഹൈ. വഹാ , ബഹിരംഗ സാധനകേ സാഥ രഹനേവാലേ ജീവ സക്രിയ ഹൈം; ബഹിരംഗ സാധനകേ സാഥ രഹനേവാലേ
പുദ്ഗല സക്രിയ ഹൈം. ആകാശ നിഷ്ക്രിയ ഹൈ; ധര്മ നിഷ്ക്രിയ ഹൈ; അധര്മ നിഷ്ക്രിയ ഹൈ ; കാല നിഷ്ക്രിയ ഹൈ.
--------------------------------------------------------------------------
൧. ജീവ നിശ്ചയസേ അമൂര്ത–അഖണ്ഡ–ഏകപ്രതിഭാസമയ ഹോനേസേ അമൂര്ത ഹൈ, രാഗാദിരഹിത സഹജാനന്ദ ജിസകാ ഏക സ്വഭാവ
ഹൈ ഐസേ ആത്മതത്ത്വകീ ഭാവനാരഹിത ജീവ ദ്വാരാ ഉപാര്ജിത ജോ മൂര്ത കര്മ ഉസകേ സംസര്ഗ ദ്വാരാ വ്യവഹാരസേ മൂര്ത ഭീ ഹൈ.
ജീവ–പുദ്ഗലോ സഹഭൂത ഛേ സക്രിയ, നിഷ്ക്രിയ ശേഷ ഛേ;
ഛേ കാല പുദ്ഗലനേ കരണ, പുദ്ഗല കരണ ഛേ ജീവനേ. ൯൮.

Page 151 of 264
PDF/HTML Page 180 of 293
single page version

കഹാനജൈനശാസ്ത്രമാലാ] ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായവര്ണന
[
൧൫൧
തദഭാവാന്നിഃക്രിയത്വം സിദ്ധാനാമ്. പുദ്ഗലാനാം സക്രിയത്വസ്യ ബഹിരങ്ഗസാധനം പരിണാമനിര്വര്തകഃ കാല ഇതി തേ
കാലകരണാഃ ന ച കാര്മാദീനാമിവ കാലസ്യാഭാവഃ. തതോ ന സിദ്ധാനാമിവ നിഷ്ക്രിയത്വം പുദ്ഗലാനാമിതി..
൯൮..
ജേ ഖലു ഇംദിയഗേജ്ഝാ വിസയാ ജീവേഹി ഹോംതി തേ മുത്താ.
സേസം ഹവദി അമൂത്തം ചിത്തം ഉഭയം സമാദിയദി.. ൯൯..
യേ ഖലു ഇന്ദ്രിയഗ്രാഹ്യാ വിഷയാ ജീവൈര്ഭവന്തി തേ മൂര്തോഃ.
ശേഷം ഭവത്യമൂര്തം ചിതമുഭയം സമാദദാതി.. ൯൯..
----------------------------------------------------------------------------
ജീവോംകോ സക്രിയപനേകാ ബഹിരംഗ സാധന കര്മ–നോകര്മകേ സംചയരൂപ പുദ്ഗല ഹൈ; ഇസലിയേ ജീവ
പുദ്ഗലകരണവാലേ ഹൈം. ഉസകേ അഭാവകേ കാരണ [–പുദ്ഗലകരണകേ അഭാവകേ കാരണ] സിദ്ധോംകോ
നിഷ്ക്രിയപനാ ഹൈ [അര്ഥാത് സിദ്ധോംകോ കര്മ–നോകര്മകേ സംചയരൂപ പുദ്ഗലോംകാ അഭാവ ഹോനേസേ വേ നിഷ്ക്രിയ ഹൈം.]
പുദ്ഗലോംകോ സക്രിയപനേകാ ബഹിരംഗ സാധന
പരിണാമനിഷ്പാദക കാല ഹൈ; ഇസലിയേ പുദ്ഗല കാലകരണവാലേ
ഹൈം.
കര്മാദികകീ ഭാ തി [അര്ഥാത് ജിസ പ്രകാര കര്മ–നോകര്മരൂപ പുദ്ഗലോംകാ അഭാവ ഹോതാ ഹൈ ഉസ
പ്രകാര] കാലകാ അഭാവ നഹീം ഹോതാ; ഇസലിയേ സിദ്ധോംകീ ഭാ തി [അര്ഥാത് ജിസ പ്രകാര സിദ്ധോംകോ
നിഷ്ക്രിയപനാ ഹോതാ ഹൈ ഉസ പ്രകാര] പുദ്ഗലോംകോ നിഷ്ക്രിയപനാ നഹീം ഹോതാ.. ൯൮..
ഗാഥാ ൯൯
അന്വയാര്ഥഃ– [യേ ഖലു] ജോ പദാര്ഥ [ജീവൈഃ ഇന്ദ്രിയഗ്രാഹ്യാഃ വിഷയാഃ] ജീവോംകോ ഇന്ദ്രിയഗ്രാഹ്യ വിഷയ ഹൈ
[തേ മൂര്താഃ ഭവന്തി] വേ മൂര്ത ഹൈം ഔര [ശേഷം] ശേഷ പദാര്ഥസമൂഹ [അമൂര്തം ഭവതി] അമൂര്ത ഹൈം. [ചിത്തമ്] ചിത്ത
[ഉഭയം] ഉന ദോനോംകോ [സമാദദാതി] ഗ്രഹണ കരതാ ഹൈ [ജാനതാ ഹൈ].
--------------------------------------------------------------------------
പരിണാമനിഷ്പാദക=പരിണാമകോ ഉത്പന്ന കരനേവാലാ; പരിണാമ ഉത്പന്ന ഹോനേമേം ജോ നിമിത്തഭൂത [ബഹിരംഗ സാധനഭൂത]
ഹൈം ഐസാ.

ഛേ ജീവനേ ജേ വിഷയ ഇന്ദ്രിയഗ്രാഹ്യ, തേ സൌ മൂര്ത ഛേ;
ബാകീ ബധുംയ അമൂര്ത ഛേ; മന ജാണതും തേ ഉഭയ നേ. ൯൯.