Page -8 of 264
PDF/HTML Page 21 of 293
single page version
ଵ୍ଯଵହାରକୋ ଉପଚାରମାତ୍ର ମାନକର ଉସକେ ଦ୍ଵାରା ଵସ୍ତୁକା ଶ୍ରଦ୍ଧାନ ବରାବର କିଯା ଜାଵେ ତୋ ଵହ କାର୍ଯକାରୀ
ହୋ, ଔର ଯଦି ନିଶ୍ଚଯକୀ ଭାଁତି ଵ୍ଯଵହାର ଭୀ ସତ୍ଯଭୂତ ମାନକର ‘ଵସ୍ତୁ ଐସୀ ହୀ ହୈ’ ଐସା ଶ୍ରଦ୍ଧାନ କିଯା
ଜାଵେ ତୋ ଵହ ଉଲ୍ଟା ଅକାର୍ଯକାରୀ ହୋ ଜାଯେ. ଯହୀ ପୁରୁଷାର୍ଥସିଦ୍ଧଯୁପାଯମେଂ କହା ହୈଃ–
ଵ୍ଯଵହାରମେଵ କେଵଲମଵୈତି ଯସ୍ତସ୍ଯ ଦେଶନା ନାସ୍ତି..
ମାଣଵକ ଏଵ ସିଂହୋ ଯଥା ଭଵତ୍ଯନଵଗୀତସିଂହସ୍ଯ.
ଵ୍ଯଵହାର ଏଵ ହି ତଥା ନିଶ୍ଚଯତାଂ ଯାତ୍ଯନିଶ୍ଚଯଜ୍ଞସ୍ଯ..
ସଚ୍ଚେ ସିଂହକୋ ନ ସମଝତା ଉସେ ତୋ ବିଲାଵ ହୀ ସିଂହ ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ଜୋ ନିଶ୍ଚଯକୋ ନହୀଂ ସମଝତା
ଉସକେ ତୋ ଵ୍ଯଵହାର ହୀ ନିଶ୍ଚଯପନେକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୈ.
Page -7 of 264
PDF/HTML Page 22 of 293
single page version
କଥନ କିଯା ଥା ତଦନୁସାର ତୋ ଵେ ନିଶ୍ଚଯକା ଅଂଗୀକାର କରତେ ହୈଂ ଔର ଜିସ ପ୍ରକାର କେଵଲଵ୍ଯଵହାରାଭାସକେ
ଅଵଲିମ୍ବଯୋଂକା କଥନ କିଯା ଥା ତଦନୁସାର ଵ୍ଯଵହାରକା ଅଂଗୀକାର କରତେ ହୈଂ. ଯଦ୍ଯପି ଇସ ପ୍ରକାର ଅଂଗୀକାର
କରନେମେଂ ଦୋନୋଂ ନଯୋଂମେଂ ଵିରୋଧ ହୈ, ତଥାପି କରେଂ କ୍ଯା? ଦୋନୋଂ ନଯୋଂକା ସଚ୍ଚା ସ୍ଵରୂପ ତୋ ଭାସିତ ହୁଆ ନହୀଂ
ହୈ ଔର ଜିନମତମେଂ ଦୋ ନଯ କହେ ହୈଂ ଉନମେଂସେ କିସୀକୋ ଛୋଡ଼ା ଭୀ ନହୀଂ ଜାତା. ଇସଲିଯେ ଭ୍ରମପୂର୍ଵକ ଦୋନୋଂ
ନଯୋକାଂ ସାଧନ ସାଧତେ ହୈଂ. ଉନ ଜୀଵୋଂକୋ ଭୀ ମିଥ୍ଯାଦ୍ରଷ୍ଟି ଜାନନା.
କହୀଂ ଦୋ ହୈଂ ନହୀଂ, ମୋକ୍ଷମାର୍ଗକା ନିରୂପଣ ଦୋ ପ୍ରକାରସେ ହୈ. ଜହାଁଂ ସଚ୍ଚେ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗକୋ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ନିରୂପଣ
କିଯା ହୈ ଵହ ନିଶ୍ଚଯମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ହୈ, ଔର ଜହାଁଂଂ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ତୋ ହୈ ନହୀଂ କିନ୍ତୁ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗକା ନିମିତ୍ତ ହୈେ ଅଥଵା
ସହଚାରୀ ହୈ, ଉସେ ଉପଚାରସେ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ କହେଂ ଵହ ଵ୍ଯଵହାରମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ନିଶ୍ଚଯ–ଵ୍ଯଵହାରକା ସର୍ଵତ୍ର
ଐସା ହୀ ଲକ୍ଷଣ ହୈ. ସଚ୍ଚା ନିରୂପଣ ସୋ ନିଶ୍ଚଯ, ଉପଚାର ନିରୂପଣ ସୋ ଵ୍ଯଵହାର. ଇସଲିଯେ ନିରୂପଣକୀ
ଅପେକ୍ଷାସେ ଦୋ ପ୍ରକାସେ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ଜାନନା. ପରଂତୁ ଏକ ନିଶ୍ଚଯମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ହୈ ତଥା ଏକ ଵ୍ଯଵହାରମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ହୈ ଇସ
ପ୍ରକାର ଦୋ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ମାନନା ମିଥ୍ଯା ହୈ.
Page -6 of 264
PDF/HTML Page 23 of 293
single page version
ଉସକା କଥନ କରନେ ସମ୍ବନ୍ଧୀ
ଅଭାଵ
କା ଉତ୍ପାଦ ନହୀଂ ହୋତା ଉସକା
ହୋନେ
ଵିଭାଗ
ସାମାନ୍ଯ
କଥନ
ପ୍ରକାର
ଦ୍ରଵ୍ଯ–
ହୋନେପର
ହୋନେକା
Page -5 of 264
PDF/HTML Page 24 of 293
single page version
ଵିଷଯ
ସେ ପୃଥକତ୍ଵ ତଥା ଦେହାନ୍ତରମେଂ ଗମନ କା
ପୂର୍ଵକ, ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଗୁଣୋଂକେ ଅଭିନ୍ନ–
ପ୍ରମାଣତ୍ଵକୀ ଵ୍ଯଵସ୍ଥା
Page -4 of 264
PDF/HTML Page 25 of 293
single page version
ଵିଷଯ
ଅକର୍ତାପନା
Page -3 of 264
PDF/HTML Page 26 of 293
single page version
ଵିଷଯ
ସମ୍ବନ୍ଧୀ
ସୂଚନା
କଥନ
ଅଭାଵ
ସ୍ଵରୂପ
କହକର
Page -2 of 264
PDF/HTML Page 27 of 293
single page version
ଵିଷଯ
୨୭
୩୦
ସୂଚନା
Page -1 of 264
PDF/HTML Page 28 of 293
single page version
ଵିଷଯ
ନିଯତ
Page 0 of 264
PDF/HTML Page 29 of 293
single page version
କାମଦଂ ମୋକ୍ଷଦଂ ଚୈଵ
ମୁନିଭିରୁପାସିତତୀର୍ଥା ସରସ୍ଵତୀ ହରତୁ ନୋ ଦୁରିତାନ୍.. ୨ ..
ଚକ୍ଷୁରୁନ୍ମୀଲିତଂ ଯେନ ତସ୍ମୈ ଶ୍ରୀଗୁରଵେ ନମଃ.. ୩ ..
ଭଵ୍ଯଜୀଵମନଃପ୍ରତିବୋଧକାରକଂ, ପୁଣ୍ଯପ୍ରକାଶକଂ, ପାପପ୍ରଣାଶକମିଦଂ ଶାସ୍ତ୍ରଂ
ଶ୍ରୀ ପଂଚାସ୍ତିକାଯନାମଧେଯଂ, ଅସ୍ଯ ମୂଲଗ୍ରନ୍ଥକର୍ତାରଃ
ଶ୍ରୀସର୍ଵଜ୍ଞଦେଵାସ୍ତଦୁତ୍ତରଗ୍ରନ୍ଥକର୍ତାରଃ ଶ୍ରୀଗଣଧରଦେଵାଃ ପ୍ରତିଗଣଧରଦେଵାସ୍ତେଷାଂ
ଵଚନାନୁସାରମାସାଦ୍ଯ ଆଚାର୍ଯଶ୍ରୀକୁନ୍ଦକୁନ୍ଦାଚାର୍ଯଦେଵଵିରଚିତଂ, ଶ୍ରୋତାରଃ
ସାଵଧାନତଯା ଶ୍ରୃଣଵନ୍ତୁ..
ମଂଗଲଂ କୁନ୍ଦକୁନ୍ଦାର୍ଯୋ ଜୈନଧର୍ମୋଽସ୍ତୁ ମଂଗଲମ୍.. ୯ ..
ପ୍ରଧାନଂ ସର୍ଵଧର୍ମାଣାଂ ଜୈନଂ ଜଯତୁ ଶାସନମ୍.. ୨ ..
Page 1 of 264
PDF/HTML Page 30 of 293
single page version
ନମୋଽନେକାନ୍ତଵିଶ୍ରାନ୍ତମହିମ୍ନେ ପରମାତ୍ମନେ.. ୧..
‘ପଂଚାସ୍ତିକାଯସଂଗ୍ରହ’ ନାମକ ଶାସ୍ତ୍ରକୀ ‘ସମଯଵ୍ଯାଖ୍ଯା’ ନାମକ ସଂସ୍କୃତ ଟୀକା ରଚନେଵାଲେ ଆଚାର୍ଯ ଶ୍ରୀ
ଅମୃତଚନ୍ଦ୍ରାଚାର୍ଯଦେଵ ଶ୍ଲୋକ ଦ୍ଵାରା ମଂଗଲକେ ହେତୁ ପରମାତ୍ମାକୋ ନମସ୍କାର କରତେ ହୈଂଃ––
Page 2 of 264
PDF/HTML Page 31 of 293
single page version
ସ୍ଯାତ୍କାରଜୀଵିତା ଜୀଯାଜ୍ଜୈନୀ ସିଦ୍ଧାନ୍ତପଦ୍ଧତିଃ.. ୨..
ସମ୍ଯଗ୍ଜ୍ଞାନାମଲଜ୍ଯୋତିର୍ଜନନୀ ଦ୍ଵିନଯାଶ୍ରଯା.
ଅଥାତଃ ସମଯଵ୍ଯାଖ୍ଯା ସଂକ୍ଷେପେଣାଽଭିଧୀଯତେ.. ୩..
୨ ଼ ଦୁର୍ନିଵାର = ନିଵାରଣ କରନା କଠିନ; ଟାଲନା କଠିନ.
୩ ଼ ପ୍ରତ୍ଯେକ ଵସ୍ତୁ ନିତ୍ଯତ୍ଵ, ଅନିତ୍ଯତ୍ଵ ଆଦି ଅନେକ ଅନ୍ତମଯ [ଧର୍ମମଯ] ହୈ. ଵସ୍ତୁକୀ ସର୍ଵଥା ନିତ୍ଯତା ତଥା ସର୍ଵଥା
ପର୍ଯାଯ– ଅପେକ୍ଷାସେ] ଅନିତ୍ଯତା ମାନନେମେଂ କିଂଚିତ ଵିରୋଧ ନହୀଂଂ ଆତା–ଐସା ଜିନଵାଣୀ ସ୍ପଷ୍ଟ ସମଝାତୀ ହୈ. ଇସପ୍ରକାର
ଜିନଭଗଵାନକୀ ଵାଣୀ ସ୍ଯାଦ୍ଵାଦ ଦ୍ଵାରା [ଅପେକ୍ଷା–କଥନସେ] ଵସ୍ତୁକା ପରମ ଯଥାର୍ଥ ନିରୂପଣ କରକେ, ନିତ୍ଯତ୍ଵ–
ଅନିତ୍ଯତ୍ଵାଦି ଧର୍ମୋଂମେଂ [ତଥା ଉନ–ଉନ ଧର୍ମୋଂକୋ ବତଲାନେଵାଲେ ନଯୋଂମେଂ] ଅଵିରୋଧ [ସୁମେଲ] ଅବାଧିତରୂପସେ ସିଦ୍ଧ
କରତୀ ହୈ ଔର ଉନ ଧର୍ମୋଂକେ ବିନା ଵସ୍ତୁକୀ ନିଷ୍ପତ୍ତି ହୀ ନହୀଂ ହୋ ସକତୀ ଐସା ନିର୍ବାଧରୂପସେ ସ୍ଥାପିତ କରତୀ ହୈ.
୪ ଼ ସମଯଵ୍ଯାଖ୍ଯା = ସମଯକୀ ଵ୍ଯାଖ୍ଯା; ପଂଚାସ୍ତିକାଯକୀ ଵ୍ଯାଖ୍ଯା; ଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ଵ୍ଯାଖ୍ଯା; ପଦାର୍ଥକୀ ଵ୍ଯାଖ୍ଯା.
[ଵ୍ଯାଖ୍ଯା = ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନ; ସ୍ପଷ୍ଟ କଥନ; ଵିଵରଣ; ସ୍ପଷ୍ଟୀକରଣ.]
Page 3 of 264
PDF/HTML Page 32 of 293
single page version
ପୂର୍ଵଂ ମୂଲପଦାର୍ଥାନାମିହ ସୂତ୍ରକୃତା କୃତମ୍.. ୪..
ତତୋନଵପଦାର୍ଥାନାଂ ଵ୍ଯଵସ୍ଥା ପ୍ରତିପାଦିତା.. ୫..
ତତସ୍ତତ୍ତ୍ଵପରିଜ୍ଞାନପୂର୍ଵେଣ ତ୍ରିତଯାତ୍ମନା.
ପ୍ରୋକ୍ତା ମାର୍ଗେଣ କଲ୍ଯାଣୀ ମୋକ୍ଷପ୍ରାପ୍ତିରପଶ୍ଚିମା.. ୬..
ପଦାର୍ଥୋଂକା ପାଁଚ ଅସ୍ତିକାଯ ଔର ଛହ ଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ପଦ୍ଧତିସେ ନିରୂପଣ କିଯା ହୈ]. [୪]
[୫]
ମାର୍ଗସେ] କଲ୍ଯାଣସ୍ଵରୂପ ଉତ୍ତମ ମୋକ୍ଷପ୍ରାପ୍ତି କହୀ ହୈ. [୬]
କରତେ ହୁଏ ଲିଖତେ ହୈଂ କିଃ–– ‘ଅବ ଶ୍ରୀ କୁମାରନଂଦୀ–ସିଦ୍ଧାଂତିଦେଵକେ ଶିଷ୍ଯ ଶ୍ରୀମତ୍କୁନ୍ଦକୁନ୍ଦାଚାର୍ଯଦେଵନେ–
ଜିନକେ ଦୂସରେ ନାମ ପଦ୍ମନଂଦୀ ଆଦି ଥେ ଉନ୍ହୋଂନେ – ପ୍ରସିଦ୍ଧକଥାନ୍ଯାଯସେ ପୂର୍ଵଵିଦେହମେଂ ଜାକର ଵୀତରାଗ–
ସର୍ଵଜ୍ଞ ସୀମଂଧରସ୍ଵାମୀ ତୀର୍ଥଂକରପରମଦେଵକେ ଦର୍ଶନ କରକେ, ଉନକେ ମୁଖକମଲସେ ନୀକଲୀ ହୁଈ ଦିଵ୍ଯ ଵାଣୀକେ
ଶ୍ରଵଣସେ ଅଵଧାରିତ ପଦାର୍ଥ ଦ୍ଵାରା ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମତତ୍ତ୍ଵାଦି ସାରଭୂତ ଅର୍ଥ ଗ୍ରହଣ କରକେ, ଵହାଁସେ ଲୌଟକର
ଅଂତଃତତ୍ତ୍ଵ ଏଵଂ ବହିଃତତ୍ତ୍ଵକେ ଗୌଣ–ମୁଖ୍ଯ ପ୍ରତିପାଦନକେ ହେତୁ ଅଥଵା ଶିଵକୁମାରମହାରାଜାଦି ସଂକ୍ଷେପରୁଚି
ଶିଷ୍ଯୋଂକେ ପ୍ରତିବୋଧନାର୍ଥ ରଚେ ହୁଏ ପଂଚାସ୍ତିକାଯପ୍ରାଭୃତଶାସ୍ତ୍ରକା ଯଥାକ୍ରମସେ ଅଧିକାରଶୁଦ୍ଧିପୂର୍ଵକ
ତାତ୍ପର୍ଯାର୍ଥରୂପ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନ କିଯା ଜାତା ହୈ.
Page 4 of 264
PDF/HTML Page 33 of 293
single page version
ଅଂତାତୀଦଗୁଣାଣଂ ଣମୋ ଜିଣାଣଂ ଜିଦଭଵାଣଂ.. ୧..
ଅନ୍ତାତୀତଗୁଣେଭ୍ଯୋ ନମୋ ଜିନେଭ୍ଯୋ ଜିତଭଵେଭ୍ଯଃ.. ୧..
[ଚୈତନ୍ଯକେ ଅନନ୍ତ ଵିଲାସସ୍ଵରୂପ] ଅନନ୍ତ ଗୁଣ ଜିନକୋ ଵର୍ତତା ହୈ ଔର [ଜିତଭଵେଭ୍ଯଃ] ଜିନ୍ହୋଂନେ ଭଵ ପର
ଵିଜଯ ପ୍ରାପ୍ତ କୀ ହୈ, [ଜିନେଭ୍ଯଃ] ଉନ ଜିନୋଂକୋ [ନମଃ] ନମସ୍କାର ହୋ.
ଔର ତିର୍ଯଂଚୋଂକା ୧– ଇସପ୍ରକାର କୁଲ ୧୦୦ ଇନ୍ଦ୍ର ଅନାଦି ପ୍ରଵାହରୂପସେଂ ଚଲେ ଆରହେ ହୈଂ .
Page 5 of 264
PDF/HTML Page 34 of 293
single page version
ଜୀଵଲୋକସ୍ତସ୍ମୈ ନିର୍ଵ୍ଯୋବାଧଵିଶୁଦ୍ଧାତ୍ମତତ୍ତ୍ଵୋପଲମ୍ଭୋ–ପାଯାଭିଧାଯିତ୍ଵାଦ୍ଧିତଂ
ପରମାର୍ଥରସିକଜନମନୋହାରିତ୍ଵାନ୍ମଧୁରଂ, ନିରସ୍ତସମସ୍ତଶଂକାଦିଦୋଷାସ୍ପଦତ୍ଵାଦ୍ଵି–ଶଦଂ ଵାକ୍ଯଂ ଦିଵ୍ଯୋ
ଧ୍ଵନିର୍ଯେଷାମିତ୍ଯନେନ ସମସ୍ତଵସ୍ତୁଯାଥାତ୍ମ୍ଯୋପଦେଶିତ୍ଵାତ୍ପ୍ରେକ୍ଷାଵତ୍ପ୍ରତୀକ୍ଷ୍ଯତ୍ଵମାଖ୍ଯାତମ୍. ଅନ୍ତମତୀତଃ
କ୍ଷେତ୍ରାନଵଚ୍ଛିନ୍ନଃ କାଲାନଵଚ୍ଛିନ୍ନଶ୍ଚ ପରମଚୈତନ୍ଯଶକ୍ତିଵିଲାସଲକ୍ଷଣୋ ଗୁଣୋ ଯେଷାମିତ୍ଯନେନ ତୁ
ପରମାଦ୍ଭୁତଜ୍ଞାନାତିଶଯପ୍ରକାଶନାଦଵାପ୍ତଜ୍ଞାନାତିଶଯାନାମପି ଯୋଗୀନ୍ଦ୍ରାଣାଂ ଵନ୍ଧତ୍ଵମୁଦିତମ୍. ଜିତୋ ଭଵ
ଆଜଵଂଜଵୋ ଯୈରିତ୍ଯନେନ ତୁ କୁତକୃତ୍ଯତ୍ଵପ୍ରକଟନାତ୍ତ ଏଵାନ୍ଯେଷାମକୃତକୃତ୍ଯାନାଂ ଶରଣମିତ୍ଯୁପଦିଷ୍ଟମ୍. ଇତି
ସର୍ଵପଦାନାଂ ତାତ୍ପର୍ଯମ୍.. ୧..
‘ଜିନକୀ ଵାଣୀ ଅର୍ଥାତ ଦିଵ୍ଯଧ୍ଵନି ତୀନ ଲୋକକୋ –ଊର୍ଧ୍ଵ–ଅଧୋ–ମଧ୍ଯ ଲୋକଵର୍ତୀ ସମସ୍ତ ଜୀଵସମୁହକୋ–
ନିର୍ବାଧ ଵିଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମତତ୍ତ୍ଵକୀ ଉପଲବ୍ଧିକା ଉପାଯ କହନେଵାଲୀ ହୋନେସେ ହିତକର ହୈ, ପରମାର୍ଥରସିକ ଜନୋଂକେ
ମନକୋ ହରନେଵାଲୀ ହୋନେସେ ମଧୁର ହୈ ଔର ସମସ୍ତ ଶଂକାଦି ଦୋଷୋଂକେ ସ୍ଥାନ ଦୂର କର ଦେନେସେ ଵିଶଦ [ନିର୍ମଲ,
ସ୍ପଷ୍ଟ] ହୈ’ ––– ଐସା କହକର [ଜିନଦେଵ] ସମସ୍ତ ଵସ୍ତୁକେ ଯଥାର୍ଥ ସ୍ଵରୂପକେ ଉପଦେଶକ ହୋନେସେ
ଵିଚାରଵଂତ ବୁଦ୍ଧିମାନ ପୁରୁଷୋଂକେ ବହୁମାନକେ ଯୋଗ୍ଯ ହୈଂ [ଅର୍ଥାତ୍ ଜିନକା ଉପଦେଶ ଵିଚାରଵଂତ ବୁଦ୍ଧିମାନ ପୁରୁଷୋଂକୋ
ବହୁମାନପୂର୍ଵକ ଵିଚାରନା ଚାହିଯେ ଐସେ ହୈଂ] ଐସା କହା. ‘ଅନନ୍ତ–କ୍ଷେତ୍ରସେ ଅନ୍ତ ରହିତ ଔର କାଲସେ ଅନ୍ତ
ରହିତ–––ପରମଚୈତନ୍ଯଶକ୍ତିକେ ଵିଲାସସ୍ଵରୂପ ଗୁଣ ଜିନକୋ ଵର୍ତତା ହୈ’ ଐସା କହକର [ଜିନୋଂକୋ] ପରମ
ଅଦଭୁତ ଜ୍ଞାନାତିଶଯ ପ୍ରଗଟ ହୋନେକେ କାରଣ ଜ୍ଞାନାତିଶଯକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ଯୋଗନ୍ଦ୍ରୋଂସେ ଭୀ ଵଂଦ୍ଯ ହୈ ଐସା କହା. ‘ଭଵ
ଅର୍ଥାତ୍ ସଂସାର ପର ଜିନ୍ହୋଂନେ ଵିଜଯ ପ୍ରାପ୍ତ କୀ ହୈ’ ଐସା କହକର କୃତକୃତ୍ଯପନା ପ୍ରଗଟ ହୋ ଜାନେସେ ଵେ
ହୀ [ଜିନ ହୀ] ଅନ୍ଯ ଅକୃତକୃତ୍ଯ ଜୀଵୋଂକୋ ଶରଣଭୂତ ହୈଂ ଐସା ଉପଦେଶ ଦିଯା.– ଐସା ସର୍ଵ ପଦୋଂକା ତାତ୍ପର୍ଯ
ହୈ.
କ୍ଯୋଂକି ଦେଵୋଂ ତଥା ଅସୁରୋଂମେଂ ଯୁଦ୍ଧ ହୋତା ହୈ ଇସଲିଏ [ଦେଵାଧିଦେଵ ଜିନଭଗଵାନକେ ଅତିରିକ୍ତ] ଅନ୍ଯ କୋଈ ଭୀ
ଦେଵ ସୌ ଇନ୍ଦ୍ରୋଂସେ ଵନ୍ଦିତ ନହୀଂ ହୈ. [୨] ଦୂସରେ, ଜିନଭଗଵାନକୀ ଵାଣୀ ତୀନଲୋକକୋ ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମସ୍ଵରୂପକୀ
ପ୍ରାପ୍ତିକା ଉପାଯ ଦର୍ଶାତୀ ହୈ ଇସଲିଏ ହିତକର ହୈ; ଵୀତରାଗ ନିର୍ଵିକଲ୍ପ ସମାଧିସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ସହଜ –ଅପୂର୍ଵ
ପରମାନନ୍ଦରୂପ ପାରମାର୍ଥିକ ସୁଖରସାସ୍ଵାଦକେ ରସିକ ଜନୋଂକେ ମନକୋ ହରତୀ ହୈ ଇସଲିଏ [ଅର୍ଥାତ୍ ପରମ
ସମରସୀଭାଵକେ ରସିକ ଜୀଵୋଂକୋ ମୁଦିତ କରତୀ ହୈ ଇସଲିଏ] ମଧୁର ହୈ;
Page 6 of 264
PDF/HTML Page 35 of 293
single page version
ଵିଭ୍ରମ ରହିତ ନିରୂପଣ କ୍ରତୀ ହୈ ଇସଲିଏ ଅଥଵା ପୂର୍ଵାପରଵିରୋଧାଦି ଦୋଷ ରହିତ ହୋନେସେ ଅଥଵା ଯୁଗପଦ୍ ସର୍ଵ
ଜୀଵୋଂକୋ ଅପନୀ–ଅପନୀ ଭାଷାମେଂ ସ୍ପଷ୍ଟ ଅର୍ଥକା ପ୍ରତିପାଦନ କରତୀ ହୈ ଇସଲିଏ ଵିଶଦ–ସ୍ପଷ୍ଟ– ଵ୍ଯକ୍ତ ହୈ.
ଇସପ୍ରକାର ଜିନଭଗଵାନକୀ ଵାଣୀ ହୀ ପ୍ରମାଣଭୂତ ହୈ; ଏକାନ୍ତରୂପ ଅପୌରୁଷେଯ ଵଚନ ଯା ଵିଚିତ୍ର କଥାରୂପ
କଲ୍ପିତ ପୁରାଣଵଚନ ପ୍ରମାଣଭୂତ ନହୀଂ ହୈ. [୩] ତୀସରେ, ଅନନ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯ–କ୍ଷେତ୍ର–କାଲ–ଭାଵକା ଜାନନେଵାଲା
ଅନନ୍ତ କେଵଲଜ୍ଞାନଗୁଣ ଜିନଭଗଵନ୍ତୋଂକୋ ଵର୍ତତା ହୈ. ଇସପ୍ରକାର ବୁଦ୍ଧି ଆଦି ସାତ ଋଦ୍ଧିଯାଁ ତଥା
ମତିଜ୍ଞାନାଦି ଚତୁର୍ଵିଧ ଜ୍ଞାନସେ ସମ୍ପନ୍ନ ଗଣଧରଦେଵାଦି ଯୋଗନ୍ଦ୍ରୋଂସେ ଭୀ ଵେ ଵଂଦ୍ଯ ହୈଂ. [୪] ଚୌଥେ, ପାଁଚ ପ୍ରକାରକେ
ସଂସାରକୋ ଜିନଭଗଵନ୍ତୋଂନେ ଜୀତା ହୈ. ଇସପ୍ରକାର କୃତକୃତ୍ଯପନେକେ କାରଣ ଵେ ହୀ ଅନ୍ଯ ଅକୃତକୃତ୍ଯ ଜୀଵୋଂକୋ
ଶରଣଭୂତ ହୈ, ଦୂସରା କୋଈ ନହୀଂ.–
ଐସା କହା ହୈ.
Page 7 of 264
PDF/HTML Page 36 of 293
single page version
ସର୍ଵଜ୍ଞଵୀତରାଗାଃ. ଅର୍ଥଃ ପୁନରନେକଶବ୍ଦସଂବନ୍ଧେନାଭିଧୀଯମାନୋ ଵସ୍ତୁତଯୈକୋଽଭିଧେଯ. ସଫଲତ୍ଵଂ ତୁ ଚତସୃଣାଂ
ଔର [ସନିର୍ଵାଣମ୍] ନିର୍ଵାଣ ସହିତ [–ନିର୍ଵାଣକେ କାରଣଭୂତ] – [ଇମଂ ସମଯଂ] ଐସେ ଇସ ସମଯକୋ
[ଶିରସା ପ୍ରଣମ୍ଯ] ଶିରସା ନମନ କରକେ [ଏଷଵକ୍ଷ୍ଯାମି] ମୈଂ ଉସକା କଥନ କରତା ହୂଁ; [ଶ୍ରୃଣୁତ] ଵହ
ଶ୍ରଵଣ କରୋ.
ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଵହ
ସର୍ଵଜ୍ଞଵୀତରାଗଦେଵ; ଔର ‘ଅର୍ଥ’ ଅର୍ଥାତ୍ ଅନେକ ଶବ୍ଦୋଂକେ ସମ୍ବନ୍ଧସେ କହା ଜାନେଵାଲା, ଵସ୍ତୁରୂପସେ ଏକ ଐସା
ପଦାର୍ଥ. ପୁନଶ୍ଚ ଉସକୀ [–ସମଯକୀ] ସଫଲତା ଇସଲିଏ ହୈ କି ଜିସସେ ଵହ ସମଯ
ହୈଂ ଔର ଵେ ଵୀତରାଗ [ମୋହରାଗଦ୍ଵେଷରହିତ] ହୋନେକେ କାରଣ ଉନ୍ହେଂ ଅସତ୍ଯ କହନେକା ଲେଶମାତ୍ର ପ୍ରଯୋଜନ ନହୀଂ ରହା ହୈ;
ଇସଲିଏ ଵୀତରାଗ–ସର୍ଵଜ୍ଞଦେଵ ସଚମୁଚ ଆପ୍ତ ହୈଂ. ଐସେ ଆପ୍ତ ଦ୍ଵାରା ଆଗମ ଉପଦିଷ୍ଟ ହୋନେସେ ଵହ [ଆଗମ] ସଫଲ
ହୈଂ.]
ଜିନଵଦନନିର୍ଗତ–ଅର୍ଥମଯ, ଚଉଗତିହରଣ, ଶିଵହେତୁ ଛେ. ୨.
Page 8 of 264
PDF/HTML Page 37 of 293
single page version
ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମତତ୍ତ୍ଵୋପଲମ୍ଭରୂପସ୍ଯ ପରମ୍ପରଯା କାରଣତ୍ଵାତ୍ ସ୍ଵାତଂକ୍ର୍ଯପ୍ରାପ୍ତିଲକ୍ଷଣସ୍ଯ ଚ ଫଲସ୍ଯ ସଦ୍ଭାଵାଦିତି..
୨..
ପରତଂତ୍ରତାନିଵୃତି ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ ଔର [୨] ସ୍ଵତଂତ୍ରତାପ୍ରାପ୍ତି ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ –– ଐସେ
ଭାଵାର୍ଥଃ– ଵୀତରାଗସର୍ଵଜ୍ଞ ମହାଶ୍ରମଣକେ ମୁଖସେ ନୀକଲେ ହୁଏ ଶବ୍ଦସମଯକୋ କୋଈ ଆସନ୍ନଭଵ୍ଯ ପୁରୁଷ
ଵାଲେ ଶୁଦ୍ଧଜୀଵାସ୍ତିକାଯସ୍ଵରୂପ ଅର୍ଥମେଂ [ପଦାର୍ଥମେଂ] ଵୀତରାଗ ନିର୍ଵିକଲ୍ପ ସମାଧି ଦ୍ଵାରା ସ୍ଥିତ ରହକର ଚାର
ଗତିକା ନିଵାରଣ କରକେ, ନିର୍ଵାଣ ପ୍ରାପ୍ତ କରକେ, ସ୍ଵାତ୍ମୋତ୍ପନ୍ନ, ଅନାକୁଲତାଲକ୍ଷଣ, ଅନନ୍ତ ସୁଖକୋ ପ୍ରାପ୍ତ
କରତା ହୈ. ଇସ କାରଣସେ ଦ୍ରଵ୍ଯାଗମରୂପ ଶବ୍ଦସମଯ ନମସ୍କାର କରନେ ତଥା ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନ କରନେ ଯୋଗ୍ଯ ହୈ..୨..
ତେ ଲୋକ ଛେ, ଆଗଳ ଅମାପ ଅଲୋକ ଆଭସ୍ଵରୂପ ଛେ. ୩.
Page 9 of 264
PDF/HTML Page 38 of 293
single page version
ପରିଚ୍ଛେଦୋ ଜ୍ଞାନସମଯୋ ଜ୍ଞାନଗମ ଇତି ଯାଵତ୍. ତେଷାମେଵାଭିଧାନପ୍ରତ୍ଯଯପରିଚ୍ଛିନ୍ନାନାଂ ଵସ୍ତୁରୂପେଣ ସମଵାଯଃ
ସଂଧାତୋଽର୍ଥସମଯଃ ସର୍ଵପଦାର୍ଥସାର୍ଥ ଇତି ଯାଵତ୍. ତଦତ୍ର ଜ୍ଞାନସମଯପ୍ରସିଦ୍ଧଯର୍ଥ ଶବ୍ଦସମଯସମ୍ବନ୍ଧେନାର୍ଥସମଯ
ୋଽଭିଧାତୁମଭିପ୍ରେତଃ. ଅଥ ତସ୍ଯୈଵାର୍ଥସମଯସ୍ଯ ଦ୍ଵୈଵିଧ୍ଯଂ ଲୋକାଲୋକ–ଵିକଲ୍ପାତ୍.
[ଜିନୋତ୍ତମୈଃ ପ୍ରଜ୍ଞପ୍ତମ୍] ଜିନଵରୋଂନେ କହା ହୈ. [ସଃ ଚ ଏଵ ଲୋକଃ ଭଵତି] ଵହୀ ଲୋକ ହୈ. [–ପାଁଚ
ଅସ୍ତିକାଯକେ ସମୂହ ଜିତନା ହୀ ଲୋକ ହୈ.]; [ତତଃ] ଉସସେ ଆଗେ [ଅମିତଃ ଅଲୋକଃ] ଅମାପ ଅଲୋକ
[ଖମ୍] ଆକାଶସ୍ଵରୂପ ହୈ.
କହା ହୈ.
[–ରାଗଦ୍ଵେଷସେ ଵିକୃତ ନହୀଂ ହୁଆ] ପାଠ [–ମୌଖିକ ଯା ଶାସ୍ତ୍ରାରୂଢ଼ ନିରୂପଣ] ଵହ ଶବ୍ଦସମଯ ହୈ, ଅର୍ଥାତ୍
ଶବ୍ଦାଗମ ଵହ ଶବ୍ଦସମଯ ହୈ. [୨] ମିଥ୍ଯାଦର୍ଶନକେ ଉଦଯକା ନାଶ ହୋନେ ପର, ଉସ ପଂଚାସ୍ତିକାଯକା ହୀ
ସମ୍ବନ୍ଧସେ ଅର୍ଥସମଯକା କଥନ [ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗଵତ୍କୁନ୍ଦକୁନ୍ଦାଚାର୍ଯଦେଵ] କରନା ଚାହତେ ହୈଂ.
ସମଵାଯ ଵହ ସମଯ ହୈ.’ ଐସା କହା ହୈ; ଇସଲିଯେ ‘ଛହ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ସମଵାଯ ଵହ ସମଯ ହୈ’ ଐସେ କଥନକେ ଭାଵକେ ସାଥ
ଇସ କଥନକେ ଭାଵକା ଵିରୋଧ ନହୀଂ ସମଝନା ଚାହିଯେ, ମାତ୍ର ଵିଵକ୍ଷାଭେଦ ହୈ ଐସା ସମଝନା ଚାହିଯେ. ଔର ଇସୀ ପ୍ରକାର
ଅନ୍ଯ ସ୍ଥାନ ପର ଭୀ ଵିଵକ୍ଷା ସମଝକର ଅଵିରୁଦ୍ଧ ଅର୍ଥ ସମଝ ଲେନା ଚାହିଯେ]
Page 10 of 264
PDF/HTML Page 39 of 293
single page version
କିନ୍ତୁ
ଅସ୍ତିତ୍ଵେ ଚ ନିଯତା ଅନନ୍ଯମଯା ଅଣୁମହାନ୍ତଃ.. ୪..
ନହୀଂ ହୈ କିନ୍ତୁ ପଂଚାସ୍ତିକାଯସମୂହ ଜିତନା କ୍ଷେତ୍ର ଛୋଡ଼ କର ଶେଷ ଅନନ୍ତ କ୍ଷେତ୍ରଵାଲା ଆକାଶ ହୈ [ଅର୍ଥାତ
ଅଲୋକ ଶୂନ୍ଯରୂପ ନହୀଂ ହୈ କିନ୍ଂତୁ ଶୁଦ୍ଧ ଆକାଶଦ୍ରଵ୍ଯରୂପ ହୈ.. ୩..
ଅନନ୍ଯମଯ [ଚ] ଔର [ଅଣୁମହାନ୍ତଃ]
୧. ‘ଲୋକ୍ଯନ୍ତେ ଦ୍ରଶ୍ଯନ୍ତେ ଜୀଵାଦିପଦାର୍ଥା ଯତ୍ର ସ ଲୋକଃ’ ଅର୍ଥାତ୍ ଜହାଁ ଜୀଵାଦିପଦାର୍ଥ ଦିଖାଈ ଦେତେ ହୈଂ, ଵହ ଲୋକ ହୈ.
ଅସ୍ତିତ୍ଵନିଯତ, ଅନନ୍ଯମଯ ନେ ଅଣୁମହାନ ପଦାର୍ଥ ଛେ. ୪.
Page 11 of 264
PDF/HTML Page 40 of 293
single page version
ତତ୍ର ଜୀଵାଃ ପୁଦ୍ଗଲାଃ ଧର୍ମାଧର୍ମୌ ଆକାଶମିତି ତେଷାଂ ଵିଶେଷସଂଜ୍ଞା ଅନ୍ଵର୍ଥାଃ ପ୍ରତ୍ଯେଯାଃ.
ଵସ୍ଥିତତ୍ଵାଦଵସେଯମ୍. ଅସ୍ତିତ୍ଵେ ନିଯତାନାମପି ନ ତେଷାମନ୍ଯମଯତ୍ଵମ୍, ଯତସ୍ତେ ସର୍ଵଦୈଵାନନ୍ଯ–ମଯା
ଆତ୍ମନିର୍ଵୃତ୍ତାଃ. ଅନନ୍ଯମଯତ୍ଵେଽପି ତେଷାମସ୍ତିତ୍ଵନିଯତତ୍ଵଂ ନଯପ୍ରଯୋଗାତ୍. ଦ୍ଵୌ ହି ନଯୌ ଭଗଵତା ପ୍ରଣୀତୌ–
ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକଃ ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକଶ୍ଚ. ତତ୍ର ନ ଖଲ୍ଵେକନଯାଯତ୍ତାଦେଶନା କିନ୍ତୁ ତଦୁଭଯାଯତା. ତତଃ
ପର୍ଯାଯାର୍ଥାଦେଶାଦସ୍ତିତ୍ଵେ ସ୍ଵତଃ କଥଂଚିଦ୍ଭିନ୍ନଽପି ଵ୍ଯଵସ୍ଥିତାଃ ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥାଦେଶାତ୍ସ୍ଵଯମେଵ ସନ୍ତଃ ସତୋଽନନ୍ଯମଯା
ଭଵନ୍ତୀତି. କାଯତ୍ଵମପି ତେଷାମଣୁମହତ୍ତ୍ଵାତ୍. ଅଣଵୋଽତ୍ର ପ୍ରଦେଶା ମୂର୍ତୋଽମୂର୍ତାଶ୍ଚ ନିର୍ଵିଭାଗାଂଶାସ୍ତୈଃ
ମହାନ୍ତୋଽଣୁମହାନ୍ତଃ ପ୍ରଦେଶପ୍ରଚଯାତ୍ମକା ଇତି ସିଦ୍ଧଂ ତେଷାଂ କାଯତ୍ଵମ୍. ଅଣୁଭ୍ଯାଂ. ମହାନ୍ତ ଇତିଃ ଵ୍ଯତ୍ପତ୍ତ୍ଯା
ଟୀକାଃ– ଯହାଁ [ଇସ ଗାଥାମେଂ] ପାଁଚ ଅସ୍ତିକାଯୋଂକୀ ଵିଶେଷସଂଜ୍ଞା, ସାମାନ୍ଯ ଵିଶେଷ–ଅସ୍ତିତ୍ଵ ତଥା
[ଜିସପ୍ରକାର ବର୍ତନମେଂ ରହନେଵାଲା ଘୀ ବର୍ତନସେ ଅନ୍ଯମଯ ହୈ ଉସୀପ୍ରକାର] ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ଅନ୍ଯମଯ ନହୀଂ ହୈ;
କ୍ଯୋଂକି ଵେ ସଦୈଵ ଅପନେସେ ନିଷ୍ପନ୍ନ [ଅର୍ଥାତ୍ ଅପନେସେ ସତ୍] ହୋନେକେ କାରଣ [ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ] ଅନନ୍ଯମଯ ହୈ
[ଜିସପ୍ରକାର ଅଗ୍ନି ଉଷ୍ଣତାସେ ଅନନ୍ଯମଯ ହୈ ଉସୀପ୍ରକାର]. ‘ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ଅନନ୍ଯମଯ’ ହୋନେ ପର ଭୀ ଉନକା
‘ଅସ୍ତିତ୍ଵମେଂ ନିଯତପନା’ ନଯପ୍ରଯୋଗସେ ହୈ. ଭଗଵାନନେ ଦୋ ନଯ କହେ ହୈ – ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକ ଔର ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକ. ଵହାଁ
କଥନ ଏକ ନଯକେ ଆଧୀନ ନହୀଂ ହୋତା କିନ୍ତୁ ଉନ ଦୋନୋଂ ନଯୋଂକେ ଆଧୀନ ହୋତା ହୈ. ଇସଲିଯେ ଵେ
ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକ କଥନସେ ଜୋ ଅପନେସେ କଥଂଚିତ୍ ଭିନ୍ନ ଭୀ ହୈ ଐସେ ଅସ୍ତିତ୍ଵମେଂ ଵ୍ଯଵସ୍ଥିତ [ନିଶ୍ଚିତ ସ୍ଥିତ] ହୈଂ
ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକ କଥନସେ ସ୍ଵଯମେଵ ସତ୍ [–ଵିଦ୍ଯମାନ] ହୋନେକେ କାରଣ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ଅନନ୍ଯମଯ ହୈଂ.