Page -8 of 264
PDF/HTML Page 21 of 293
single page version

ପ୍ରଶ୍ନଃ– ଵ୍ଯଵହାରନଯ ପରକୋ ଉପଦେଶ କରନେମେଂ ହୀ କାର୍ଯକାରୀ ହୈ ଯା ସ୍ଵଯଂକା ଭୀ ପ୍ରଯୋଜନ ସାଧତା ହୈ?

ଉତ୍ତରଃ– ସ୍ଵଯଂ ଭୀ ଜବ ତକ ନିଶ୍ଚଯନଯସେ ପ୍ରରୂପତି ଵସ୍ତୁକୋ ନହୀଂ ଜାନତା ତବତକ ଵ୍ଯଵହାରମାର୍ଗ ଦ୍ଵାରା ଵସ୍ତୁକା ନିଶ୍ଚଯ କରତା ହୈ. ଇସଲିଯେ ନୀଚଲୀ ଦଶାମେଂ ସ୍ଵଯଂକୋ ଭୀ ଵ୍ଯଵହାରନଯ କାର୍ଯକାରୀ ହୈ. ପରନ୍ତୁ ଵ୍ଯଵହାରକୋ ଉପଚାରମାତ୍ର ମାନକର ଉସକେ ଦ୍ଵାରା ଵସ୍ତୁକା ଶ୍ରଦ୍ଧାନ ବରାବର କିଯା ଜାଵେ ତୋ ଵହ କାର୍ଯକାରୀ ହୋ, ଔର ଯଦି ନିଶ୍ଚଯକୀ ଭାଁତି ଵ୍ଯଵହାର ଭୀ ସତ୍ଯଭୂତ ମାନକର ‘ଵସ୍ତୁ ଐସୀ ହୀ ହୈ’ ଐସା ଶ୍ରଦ୍ଧାନ କିଯା ଜାଵେ ତୋ ଵହ ଉଲ୍ଟା ଅକାର୍ଯକାରୀ ହୋ ଜାଯେ. ଯହୀ ପୁରୁଷାର୍ଥସିଦ୍ଧଯୁପାଯମେଂ କହା ହୈଃ–

ଅର୍ଥଃ– ମୁନିରାଜ, ଅଜ୍ଞାନୀକୋ ସମଝାନେକେ ଲିଯେ ଅସତ୍ଯାର୍ଥ ଜୋ ଵ୍ଯଵହାରନଯ ଉସକୋ ଉପଦେଶ ଦେତେ ହୈଂ. ଜୋ କେଵଳ ଵ୍ଯଵହାରକୋ ହୀ ସମଝାତା ହୈ, ଉସେ ତୋ ଉପଦେଶ ହୀ ଦେନା ଯୋଗ୍ଯ ନହୀଂ ହୈ. ଜିସ ପ୍ରକାର ଜୋ ସଚ୍ଚେ ସିଂହକୋ ନ ସମଝତା ଉସେ ତୋ ବିଲାଵ ହୀ ସିଂହ ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ଜୋ ନିଶ୍ଚଯକୋ ନହୀଂ ସମଝତା ଉସକେ ତୋ ଵ୍ଯଵହାର ହୀ ନିଶ୍ଚଯପନେକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୈ.

Page -7 of 264
PDF/HTML Page 22 of 293
single page version

ଅବ, ନିଶ୍ଚଯ–ଵ୍ଯଵହାର ଦୋନୋଂ ନଯୋଂକେ ଆଭାସକା ଅଵଲମ୍ବନ ଲେତେ ହୈଂ ଐସେ ମିଥ୍ଯାଦ୍ରଷ୍ଟିଯୋଂକା ନିରୂପଣ କରତେ ହୈଂଃ––

କୋଈ ଐସା ମାନତେ ହୈଂ କି ଜିନମତମେଂ ନିଶ୍ଚଯ ଔର ଵ୍ଯଵହାର ଦୋ ନଯ କହେ ହୈଂ ଇସଲିଯେ ହମେଂ ଉନ ଦୋନୋଂକା ଅଂଗୀକାର କରନା ଚାହିଯେ. ଐସା ଵିଚାରକର, ଜିସ ପ୍ରକାର କେଵଳନିଶ୍ଚଯଭାସକେ ଅଵଲିମ୍ବଯୋଂକା କଥନ କିଯା ଥା ତଦନୁସାର ତୋ ଵେ ନିଶ୍ଚଯକା ଅଂଗୀକାର କରତେ ହୈଂ ଔର ଜିସ ପ୍ରକାର କେଵଲଵ୍ଯଵହାରାଭାସକେ ଅଵଲିମ୍ବଯୋଂକା କଥନ କିଯା ଥା ତଦନୁସାର ଵ୍ଯଵହାରକା ଅଂଗୀକାର କରତେ ହୈଂ. ଯଦ୍ଯପି ଇସ ପ୍ରକାର ଅଂଗୀକାର କରନେମେଂ ଦୋନୋଂ ନଯୋଂମେଂ ଵିରୋଧ ହୈ, ତଥାପି କରେଂ କ୍ଯା? ଦୋନୋଂ ନଯୋଂକା ସଚ୍ଚା ସ୍ଵରୂପ ତୋ ଭାସିତ ହୁଆ ନହୀଂ ହୈ ଔର ଜିନମତମେଂ ଦୋ ନଯ କହେ ହୈଂ ଉନମେଂସେ କିସୀକୋ ଛୋଡ଼ା ଭୀ ନହୀଂ ଜାତା. ଇସଲିଯେ ଭ୍ରମପୂର୍ଵକ ଦୋନୋଂ ନଯୋକାଂ ସାଧନ ସାଧତେ ହୈଂ. ଉନ ଜୀଵୋଂକୋ ଭୀ ମିଥ୍ଯାଦ୍ରଷ୍ଟି ଜାନନା.

ଅବ ଉନକୀ ପ୍ରଵୃତ୍ତିକୀ ଵିଶେଷତା ଦର୍ଶାତେ ହୈଂଃ–

ଅଂତରଂଗମେଂ ସ୍ଵଯଂକୋ ତୋ ନିର୍ଧାର କରକେ ଯଥାଵତ୍ ନିଶ୍ଚଯ–ଵ୍ଯଵହାର ମୋକ୍ଷମାର୍ଗକୋ ପହିଚାନା ନହୀଂ ହୈ ପରନ୍ତୁ ଜିନ–ଆଜ୍ଞା ମାନକର ନିଶ୍ଚଯ–ଵ୍ଯଵହାରରୂପ ଦୋ ପ୍ରକାରକେ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ମାନତେ ହୈଂ. ଅବ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ତୋ କହୀଂ ଦୋ ହୈଂ ନହୀଂ, ମୋକ୍ଷମାର୍ଗକା ନିରୂପଣ ଦୋ ପ୍ରକାରସେ ହୈ. ଜହାଁଂ ସଚ୍ଚେ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗକୋ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ନିରୂପଣ କିଯା ହୈ ଵହ ନିଶ୍ଚଯମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ହୈ, ଔର ଜହାଁଂଂ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ତୋ ହୈ ନହୀଂ କିନ୍ତୁ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗକା ନିମିତ୍ତ ହୈେ ଅଥଵା ସହଚାରୀ ହୈ, ଉସେ ଉପଚାରସେ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ କହେଂ ଵହ ଵ୍ଯଵହାରମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ନିଶ୍ଚଯ–ଵ୍ଯଵହାରକା ସର୍ଵତ୍ର ଐସା ହୀ ଲକ୍ଷଣ ହୈ. ସଚ୍ଚା ନିରୂପଣ ସୋ ନିଶ୍ଚଯ, ଉପଚାର ନିରୂପଣ ସୋ ଵ୍ଯଵହାର. ଇସଲିଯେ ନିରୂପଣକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ଦୋ ପ୍ରକାସେ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ଜାନନା. ପରଂତୁ ଏକ ନିଶ୍ଚଯମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ହୈ ତଥା ଏକ ଵ୍ଯଵହାରମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ହୈ ଇସ ପ୍ରକାର ଦୋ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ମାନନା ମିଥ୍ଯା ହୈ.

ପୁନଶ୍ଚ, ଵେ ନିଶ୍ଚଯ–ଵ୍ଯଵହାର ଦୋନୋଂକୋ ଉପାଦେଯ ମାନତେ ହୈଂ. ଵହ ଭୀ ଭ୍ରମ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ନିଶ୍ଚଯ ଔର ଵ୍ଯଵହାରକା ସ୍ଵରୂପ ତୋ ପରସ୍ପର ଵିରୋଧ ସହିତ ହୈ –

Page -6 of 264
PDF/HTML Page 23 of 293
single page version

ଵିଷଯ

୧ ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯପଂଚାସ୍ତିକାଯକେ ସାମାନ୍ଯ

ଶାସ୍ତ୍ରକେ ଆଦିମେଂ ଭାଵନମସ୍କାରରୂପ

ଅସାଧାରଣ ମଂଗଲ

ସମଯ ଅର୍ଥାତ ଆଗମକୋ ପ୍ରଣାମ କରକେ ଉସକା କଥନ କରନେ ସମ୍ବନ୍ଧୀ

ଶ୍ରୀମଦ୍କୁନ୍ଦକୁନ୍ଦାଚାର୍ଯ ଦେଵକୀ ପ୍ରତିଜ୍ଞା

ଶବ୍ଦରୂପସେ, ଜ୍ଞାନରୂପସେ ଔର ଅର୍ଥରୂପସେ

ଐସେ ତୀନ ପ୍ରକାରକା ‘ସମଯ’ ଶବ୍ଦକା

ଅର୍ଥ ତଥା ଲୋକ–ଅଲୋକରୂପ ଵିଭାଗ

ପାଁଚ ଅସ୍ତିକାଯୋଂକୀ ଵିଶେଷ ସଂଜ୍ଞା, ସାମାନ୍ଯ

–ଵିଶେଷ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ତଥା କାଯତ୍ଵକା କଥନ

ପାଁଚ ଅସ୍ତିକାଯୋଂକା ଅସ୍ତିତ୍ଵ କିସ ପ୍ରକାର

ସେ ହୈ ଔର କାଯତ୍ଵ କିସ ପ୍ରକାରସେ ହୈ

ଉସକା କଥନ

ପାଁଚ ଅସ୍ତିକାଯୋଂକୋ ତଥା କାଲକୋ ଦ୍ରଵ୍ଯ–

ପନେକା କା କଥନ

ଛହ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକା ପରସ୍ପର ଅତ୍ଯଂତ ସଂକର ହୋନେପର

ଭୀ ଵେ ଅପନେ ଅପନେ ନିଶ୍ଚିତ ସ୍ଵରୂପସେ

ଚ୍ଯୁତ ନହୀଂ ହୋତେ ଐସା କଥନ

ଅସ୍ତିତ୍ଵ କା ସ୍ଵରୂପ

ସତ୍ତା ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଅର୍ଥାନ୍ତରପନା ହୋନେକା

ଖଣ୍ଡନ

ତୀନ ପ୍ରକାରସେ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଲକ୍ଷଣ

Page -5 of 264
PDF/HTML Page 24 of 293
single page version

ଵିଷଯ

ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯାସ୍ତିକାଯକା ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନ

ସାଂସାରଦଶାଵାଲେ ଆତ୍ମାକା ସୌପାଧି ଔର

ନିରୁପାଧି ସ୍ଵରୂପ

ମୁକ୍ତଦଶାଵାଲେ ଆତ୍ମାକା ନିରୁପାଧି ସ୍ଵରୂପ

ସିଦ୍ଧକେ ନିରୁପାଧି ଜ୍ଞାନ ଦର୍ଶନ ଔର

ସୁଖକା ସମର୍ଥନ

ଜୀଵତ୍ଵଗୁଣକୀ ଵ୍ଯାଖ୍ଯା

ଜୀଵୋଂକା ସ୍ଵାଭାଵିକ ପ୍ରମାଣ ତଥା ଉନକା

ମୁକ୍ତ ଔର ଅମୁକ୍ତ ଐସା ଵିଭାଗ

ଜୀଵକେ ଦେହପ୍ରମାଣପନେକେ ଦ୍ରଷ୍ଟାନ୍ତକା କଥନ

ଜୀଵକା ଦେହସେ ଦେହାନ୍ତରମେଂ ଅସ୍ତିତ୍ଵ, ଦେହ ସେ ପୃଥକତ୍ଵ ତଥା ଦେହାନ୍ତରମେଂ ଗମନ କା

କାରଣ

ସିଦ୍ଧ ଭଗଵନ୍ତୋଂକେ ଜୀଵତ୍ଵ ଏଵଂ ଦେହ– ପ୍ରମାଣତ୍ଵକୀ ଵ୍ଯଵସ୍ଥା

ସିଦ୍ଧଭଗଵାନକୋ କାର୍ଯପନା ଔର

କାରଣପନା ହୋନେକା ନିରାକରଣ

‘ଜୀଵକା ଅଭାଵ ସୋ ମୁକ୍ତି’ –ଇସ ବାତ

କା ଖଣ୍ଡନ

ଚେତଯିତୃତ୍ଵ ଗୁଣକୀ ଵ୍ଯାଖ୍ଯା

କିସ ଜୀଵକୋ କୌନସୀ ଚେତନା ହୋତୀ ହୈ

ଉସକା କଥନ

ଉପଯୋଗ ଗୁଣକେ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନକା ପ୍ରାରମ୍ଭ

ଜ୍ଞାନୋପଯୋଗକେ ଭେଦୋଂକେ ନାମ ଔର

ସ୍ଵରୂପକା କଥନ

ଦର୍ଶନୋପଯୋଗକେ ଭେଦୋଂକେ ନାମ ଔର

ସ୍ଵରୂପକା କଥନ

ଏକ ଆତ୍ମା ଅନେକ ଜ୍ଞାନାତ୍ମକ ହୋନେକା

ସମର୍ଥନ

ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଗୁଣୋଂସେ ଭିନ୍ନତ୍ଵ ଔର ଗୁଣୋଂକା

ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ଭିନ୍ନତ୍ଵ ହୋନେମେଂ ଦୋଷ

ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଗୁଣୋଂକା ସ୍ଵୋଚିତ ଅନନ୍ଯପନା

Page -4 of 264
PDF/HTML Page 25 of 293
single page version

ଵିଷଯ

କର୍ମକୋ ଜୀଵଭାଵକା କର୍ତାପନା ହୋନେକେ

ସମ୍ବନ୍ଧମେଂଂ ପୂର୍ଵପକ୍ଷ

୫୯ ଵୀଂ ଗାଥାମେଂ କହେ ହୁଏ ପୂର୍ଵପକ୍ଷକେ

ସମାଧାନରୂପ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ

ନିଶ୍ଚନଯ ସେ ଜୀଵ କୋ ଅପନେ ଭାଵୋଂ କା

କର୍ତାପନା ଔର ପୁଦ୍ଗଲକର୍ମୋଂକା ଅକର୍ତାପନା

ନିଶ୍ଚନଯସେ ଅଭିନ୍ନ କାରକ ହୋନେସେ କର୍ମ

ଔର ଜୀଵ ସ୍ଵଯଂ ଅପନେ–ଅପନେ ରୂପକେ

କର୍ତା ହୈଂ– ତତ୍ସମ୍ବନ୍ଧୀ ନିରୂପଣ

ଯଦି କର୍ମ ଜୀଵକୋ ଅନଯୋନ୍ଯ ଅକର୍ତାପନା

ହୋ, ତୋ ଅନ୍ଯକା ଦିଯା ହୁଆ ଫଲ ଅନ୍ଯ

ଭୋଗେ, ଐସା ପ୍ରସଂଗ ଆଯେଗା, –ଐସା ଦୋଷ

ବତଲାକର ପୂର୍ଵପକ୍ଷକା ନିରୂପଣ

କର୍ମଯୋଗ୍ଯ ପୁଦ୍ଗଲ ସମସ୍ତ ଲୋକମେଂ ଵ୍ଯାପ୍ତ

ହୈଂ; ଇସଲିଯେ ଜହାଁ ଆତ୍ମା ହୈ ଵହାଁ, ବିନା

ଲାଯେ ହୀ, ଵେ ଵିଦ୍ଯମାନ ହୈଂ–––ତତ୍ସମ୍ବନ୍ଧୀ

କଥନ

ଅନ୍ଯ ଦ୍ଵାରା କିଯେ ବିନା କର୍ମ କୀ ଉତ୍ତ୍ପତ୍ତି

କିସ ପ୍ରକାର ହୋତୀ ହୈ ଉସକା କଥନ

କର୍ମୋଂକୀ ଵିଚିତ୍ରତା ଅନ୍ଯ ଦ୍ଵାରା ନହୀଂ କୀ

ଜାତୀ ––––ତତ୍ସମ୍ବନ୍ଧୀ କଥନ

ନିଶ୍ଚଯସେ ଜୀଵ ଔର କର୍ମକୋ ନିଜ–ନିଜ

ରୂପକା ହୀ କର୍ତାପନା ହୋନେ ପର ଭୀ,

ଵ୍ଯଵହାରସେ ଜୀଵକୋ କର୍ମ ଦ୍ଵାରା ଦିଯେ ଗଯେ

ଫଲ କା ଉପଭୋଗ ଵିରୋଧକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ନହୀଂ

ହୋତା––– ତତ୍ସମ୍ବନ୍ଧୀ କଥନ

କର୍ତୃତ୍ଵ ଔର ଭୋକ୍ତୃତ୍ଵକୀ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନ କା

ଉପସଂହାର

କର୍ମସଂଯୁକ୍ତପନେ କୀ ମୁଖ୍ଯତା ସେ ପ୍ରଭୁତ୍ଵଗୁଣ

କା ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନ

Page -3 of 264
PDF/HTML Page 26 of 293
single page version

ଵିଷଯ

ଧର୍ମ ଔର ଅଧର୍ମକେ ଉଦାସୀନପନେ ସମ୍ବନ୍ଧୀ

ହେତୁ

ଆକାଶଦ୍ରଵ୍ଯାସ୍ତିକାଯ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନ

ଆକାଶକା ସ୍ଵରୂପ

ଲୋକକେ ବାହର ଭୀ ଆକାଶ ହୋନେକୀ ସୂଚନା

ଆକାଶମେଂ ଗତିହେତୁତ୍ଵ ହୋନେମେଂ

ଦୋଷକା ନିରୂପଣ

୯୨ ଵୀଂ ଗାଥା ମେଂ ଗତିପକ୍ଷସମ୍ବନ୍ଧୀ କଥନ

କରନେକେ ପଶ୍ଚାତ ସ୍ଥିତିପକ୍ଷସମ୍ବନ୍ଧୀ କଥନ

ଆକାଶକୋ ଗତିସ୍ଥିତିହେତୁତ୍ଵକା ଅଭାଵ

ହୋନେକେ ସମ୍ବନ୍ଧମେଂ ହେତୁ

ଆକାଶକୋ ଗତିସ୍ଥିତିହେତୁତ୍ଵ ହୋନେକେ

ଖଣ୍ଡନ ସମ୍ବନ୍ଧୀ କଥନକା ଉପସଂହାର

ଧର୍ମ, ଅ ଧର୍ମ ଔର ଲୋକାକାଶକା

ଅଵଗାହକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ଏକତ୍ଵ ହୋନେପର ଭୀ

ଵସ୍ତୁରୂପସେ ଅନ୍ଯତ୍ଵ

ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକା ମୂର୍ତାମୂର୍ତପନା ଔର

ଚେତନାଚେତନପନା

ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକା ସକ୍ରିଯ– ନିଷ୍କ୍ରିଯପନା

ମୂର୍ତ ଔର ଅମୂର୍ତକେ ଲକ୍ଷଣ

ଵ୍ଯଵହାରକାଲ ତଥା ନିଶ୍ଚଯକାଲକା ସ୍ଵରୂପ

କାଲକେ ‘ନିତ୍ଯ’ ଔର ‘କ୍ଷଣିକ’ ଐସେ

ଦୋ ଵିଭାଗ

କାଲକୋ ଦ୍ରଵ୍ଯପନେକା ଵିଧାନ ଔର

ଅସ୍ତିକାଯପନେକା ନିଷେଧ

ପଂଚାସ୍ତିକାତକେ ଅଵବୋଧକା ଫଲ କହକର

ଉସକେ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନକା ଉପସଂହାର

Page -2 of 264
PDF/HTML Page 27 of 293
single page version

ଵିଷଯ

ଜୀଵଵ୍ଯାଖ୍ଯାନକେ ଉପସଂହାରକୀ ତଥା

ଅଜୀଵଵ୍ଯାଖ୍ଯାନକେ ପ୍ରାରଂଭକୀ ସୂଚନା

ଅଜୀଵପଦାର୍ଥକା ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନ

ଆକାଶାଦିକା ଅଜୀଵପନା ଦର୍ଶାନେକେ

ହେତୁ

ଆକାଶାଦିକା ଅଚେତନତ୍ଵସାମାନ୍ଯ

ନିଶ୍ଚିତ କରନେକେ ଲିଯେ ଅନୁମାନ

ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲକେ ସଂଯୋଗମେଂ ଭୀ, ଉନକେ

ଭେଦକେ କାରଣଭୂତ ସ୍ଵରୂପକା କଥନ

ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲକେ ସଂଯୋଗସେ ନିଷ୍ପନ୍ନ

ହୋନେଵାଲେ ଅନ୍ଯ ସାତ ପଦାର୍ଥୋଂକେ

ଉପୋଦ୍ଘାତ ହେତୁ ଜୀଵକର୍ମ ଔର

ପୁଦ୍କର୍ମକେ ଚକ୍ରକା ଵର୍ଣନ

ପୁଣ୍ଯ–ପାପପଦାର୍ଥକା ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନ

ପୁଣ୍ଯ–ପାପକୋ ଯୋଗ୍ଯ ଭାଵକେ

ସ୍ଵଭାଵକା କଥନ

ପୁଣ୍ଯ–ପାପକା ସ୍ଵରୂପ

ମୂର୍ତକର୍ମକା ସମର୍ଥନ

ମୂର୍ତକର୍ମକା ମୂର୍ତକର୍ମକେ ସାଥ ଜୋ ବନ୍ଧ–

ପ୍ରକାର ତଥା ଅମୂର୍ତ ଜୀଵକା ମୂର୍ତ–କର୍ମକେ

ସାଥ ଜୋ ବନ୍ଧ ପ୍ରକାର ଉସକୀ ସୂଚନା

ଆସ୍ତ୍ରଵପଦାର୍ଥକା ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନ

ପୁଣ୍ଯାସ୍ତ୍ରଵକା ସ୍ଵରୂପ

ପ୍ରଶସ୍ତ ରାଗକା ସ୍ଵରୂପ

ଅନୁକମ୍ପାକା ସ୍ଵରୂପ

ଚିତ୍ତକୀ କଲୁଶତାକା ସ୍ଵରୂପ

ପାପାସ୍ତ୍ରଵକା ସ୍ଵରୂପ

ପାପାସ୍ତ୍ରଵଭୂତ ଭାଵୋଂକା ଵିସ୍ତାର

ସଂଵରପଦାର୍ଥକା ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନ

ପପକେ ସଂଵରକା କଥନ

Page -1 of 264
PDF/HTML Page 28 of 293
single page version

ଵିଷଯ

ସ୍ଵଚାରିତ୍ରମେଂ ପ୍ରଵର୍ତନ କରନେଵାଲେକା

ସ୍ଵରୂପ

ଶୁଦ୍ଧ ସ୍ଵଚାରିତ୍ରପ୍ରଵୃତ୍ତିକା ମାର୍ଗ

ନିଶ୍ଚଯମୋକ୍ଷମାର୍ଗକେ ସାଧନରୂପସେ,

ପୂର୍ଵୋଦିଷ୍ଟ ଵ୍ଯଵହାରମୋକ୍ଷମାର୍ଗକା ନିର୍ଦେଶ

ଵ୍ଯଵହାରମୋକ୍ଷମାର୍ଗକେ ସାଧ୍ଯରୂପସେ,

ନିଶ୍ଚଯମୋକ୍ଷମାର୍ଗକା କଥନ

ଆତ୍ମାକେ ଚାରିତ୍ର–ଜ୍ଞାନ–ଦର୍ଶନପନେକା

ପ୍ରକାଶନ

ସର୍ଵ ସଂସାରୀ ଆତ୍ମା ମୋକ୍ଷମାର୍ଗକେ ଯୋଗ୍ଯ

ହୋନେକା ନିରାକରଣ

ଦର୍ଶନ–ଜ୍ଞାନ ଚାରିତ୍ରକା କଥଂଚିତ୍

ବଂଧହେତୁପନା ଔର ଜୀଵସ୍ଵଭାଵମେଂ ନିଯତ

ଚାରିତ୍ରକା ସାକ୍ଷାତ ମୋକ୍ଷହେତୁପନା

ସୂକ୍ଷ୍ମ ପରସମଯକା ସ୍ଵରୂପ

ଶୁଦ୍ଧସମ୍ପ୍ରଯୋଗକୋ କଥଂଚିତ ବଂଧହେତୁପନା

ହୋନେସେ ଉସେ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପନେକା ନିଷେଧ

Page 0 of 264
PDF/HTML Page 29 of 293
single page version

.. ଶ୍ରୀପରମଗୁରଵେ ନମଃ, ପରମ୍ପରାଚାର୍ଯଗୁରଵେ ନମଃ ..

ସକଲକଲୁଷଵିଧ୍ଵଂସକଂ, ଶ୍ରେଯସାଂ ପରିଵର୍ଧକଂ, ଧର୍ମସମ୍ବନ୍ଧକଂ, ଭଵ୍ଯଜୀଵମନଃପ୍ରତିବୋଧକାରକଂ, ପୁଣ୍ଯପ୍ରକାଶକଂ, ପାପପ୍ରଣାଶକମିଦଂ ଶାସ୍ତ୍ରଂ ଶ୍ରୀ ପଂଚାସ୍ତିକାଯନାମଧେଯଂ, ଅସ୍ଯ ମୂଲଗ୍ରନ୍ଥକର୍ତାରଃ ଶ୍ରୀସର୍ଵଜ୍ଞଦେଵାସ୍ତଦୁତ୍ତରଗ୍ରନ୍ଥକର୍ତାରଃ ଶ୍ରୀଗଣଧରଦେଵାଃ ପ୍ରତିଗଣଧରଦେଵାସ୍ତେଷାଂ ଵଚନାନୁସାରମାସାଦ୍ଯ ଆଚାର୍ଯଶ୍ରୀକୁନ୍ଦକୁନ୍ଦାଚାର୍ଯଦେଵଵିରଚିତଂ, ଶ୍ରୋତାରଃ ସାଵଧାନତଯା ଶ୍ରୃଣଵନ୍ତୁ..

Page 1 of 264
PDF/HTML Page 30 of 293
single page version

[ପ୍ରଥମ, ଗ୍ରନ୍ଥକେ ଆଦିମେଂ ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗଵତ୍କୁନ୍ଦକୁନ୍ଦାଚାର୍ଯଦେଵପ୍ରଣୀତ ପ୍ରାକୃତଗାଥାବଦ୍ଧ ଇସ ‘ପଂଚାସ୍ତିକାଯସଂଗ୍ରହ’ ନାମକ ଶାସ୍ତ୍ରକୀ ‘ସମଯଵ୍ଯାଖ୍ଯା’ ନାମକ ସଂସ୍କୃତ ଟୀକା ରଚନେଵାଲେ ଆଚାର୍ଯ ଶ୍ରୀ ଅମୃତଚନ୍ଦ୍ରାଚାର୍ଯଦେଵ ଶ୍ଲୋକ ଦ୍ଵାରା ମଂଗଲକେ ହେତୁ ପରମାତ୍ମାକୋ ନମସ୍କାର କରତେ ହୈଂଃ–– [ଶ୍ଲୋକାର୍ଥଃ––] ସହଜ ଆନନ୍ଦ ଏଵଂ ସହଜ ଚୈତନ୍ଯପ୍ରକାଶମଯ ହୋନେସେ ଜୋ ଅତି ମହାନ ହୈ ତଥା ଅନେକାନ୍ତମେଂ ସ୍ଥିତ ଜିସକୀ ମହିମା ହୈ, ଉସ ପରମାତ୍ମାକୋ ନମସ୍କାର ହୋ. [୧]

Page 2 of 264
PDF/HTML Page 31 of 293
single page version

୨

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[ଅବ ଟୀକାକାର ଆଚାର୍ଯଦେଵ ଶ୍ଲୋକ ଦ୍ଵାରା ଜିନଵାଣୀକୀ ସ୍ତୁତି କରତେ ହୈଂଃ––]

[ଶ୍ଲୋକାର୍ଥଃ–] ୧ସ୍ଯାତ୍କାର ଜିସକା ଜୀଵନ ହୈ ଐସୀ ଜୈନୀ [–ଜିନଭଗଵାନକୀ] ସିଦ୍ଧାଂତପଦ୍ଧତି – ଜୋ କି ୨ଦୁର୍ନିଵାର ନଯସମୂହକେ ୩ଵିରୋଧକା ନାଶ କରନେଵାଲୀ ଔଷଧି ହୈ ଵହ– ଜଯଵଂତ ହୋ. [୨]

[ଅବ ଟୀକାକାର ଆଚାର୍ଯଦେଵ ଶ୍ଲୋକ ଦ୍ଵାରା ଇସ ପଂଚାସ୍ତିକାଯସଂଗ୍ରହ ନାମକ ଶାସ୍ତ୍ରକୀ ଟୀକା ରଚନେ କୀ ପ୍ରତିଜ୍ଞା କରତେ ହୈଂ]

[ଶ୍ଲୋକାର୍ଥଃ–] ଅବ ଯହାଁସେ, ଜୋ ସମ୍ଯଗ୍ଜ୍ଞାନରୂପୀ ନିର୍ମଲ ଜ୍ଯୋତିକୀ ଜନନୀ ହୈ ଐସୀ ଦ୍ଵିନଯାଶ୍ରିତ [ଦୋ ନଯୋଂକା ଆଶ୍ରଯ କରନାରୀ] ୪ସମଯଵ୍ଯାଖ୍ଯା [ପଂଚାସ୍ତିକାଯସଂଗ୍ରହ ନାମକ ଶାସ୍ତ୍ରକୀ ସମଯଵ୍ଯାଖ୍ଯା ନାମକ ଟୀକା] ସଂକ୍ଷେପସେ କହୀ ଜାତୀ ହୈ. [୩]

[ଅବ, ତୀନ ଶ୍ଲୋକୋଂ ଦ୍ଵାରା ଟୀକାକାର ଆଚାର୍ଯଦେଵ ଅତ୍ଯନ୍ତ ସଂକ୍ଷେପମେଂ ଯହ ବତଲାତେ ହୈଂ କି ଇସ ପଂଚାସ୍ତିକାଯସଂଗ୍ରହ ନାମକ ଶାସ୍ତ୍ରମେଂ କିନ–କିନ ଵିଷଯୋଂକା ନିରୂପଣ ହୈଃ–––] ------------------------------------------------------- ୧ ଼ ‘ସ୍ଯାତ୍’ ପଦ ଜିନଦେଵକୀ ସିଦ୍ଧାନ୍ତପଦ୍ଧତିକା ଜୀଵନ ହୈ. [ସ୍ଯାତ୍ = କଥଂଚିତ; କିସୀ ଅପେକ୍ଷାସେ; କିସୀ ପ୍ରକାରସେ.] ୨ ଼ ଦୁର୍ନିଵାର = ନିଵାରଣ କରନା କଠିନ; ଟାଲନା କଠିନ. ୩ ଼ ପ୍ରତ୍ଯେକ ଵସ୍ତୁ ନିତ୍ଯତ୍ଵ, ଅନିତ୍ଯତ୍ଵ ଆଦି ଅନେକ ଅନ୍ତମଯ [ଧର୍ମମଯ] ହୈ. ଵସ୍ତୁକୀ ସର୍ଵଥା ନିତ୍ଯତା ତଥା ସର୍ଵଥା

୪ ଼ ସମଯଵ୍ଯାଖ୍ଯା = ସମଯକୀ ଵ୍ଯାଖ୍ଯା; ପଂଚାସ୍ତିକାଯକୀ ଵ୍ଯାଖ୍ଯା; ଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ଵ୍ଯାଖ୍ଯା; ପଦାର୍ଥକୀ ଵ୍ଯାଖ୍ଯା. [ଵ୍ଯାଖ୍ଯା = ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନ; ସ୍ପଷ୍ଟ କଥନ; ଵିଵରଣ; ସ୍ପଷ୍ଟୀକରଣ.]

Page 3 of 264
PDF/HTML Page 32 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

ପ୍ରରୂପଣ କିଯା ହୈ [ଅର୍ଥାତ୍ ଇସ ଶାସ୍ତ୍ରକେ ପ୍ରଥମ ଅଧିକାରମେଂ ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗଵତ୍କୁନ୍ଦକୁନ୍ଦାଚାର୍ଯଦେଵନେ ଵିଶ୍ଵକେ ମୂଲ ପଦାର୍ଥୋଂକା ପାଁଚ ଅସ୍ତିକାଯ ଔର ଛହ ଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ପଦ୍ଧତିସେ ନିରୂପଣ କିଯା ହୈ]. [୪]

[ଶ୍ଲୋକାର୍ଥଃ–] ପଶ୍ଚାତ୍ [ଦୂସରେ ଅଧିକାରମେଂ], ଜୀଵ ଔର ଅଜୀଵ– ଇନ ଦୋ କୀ ପର୍ଯାଯୋଂରୂପ ନଵ ପଦାର୍ଥୋଂକୀ–କି ଜିନକେ ମାର୍ଗ ଅର୍ଥାତ୍ କାର୍ଯ ଭିନ୍ନ–ଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରକେ ହୈଂ ଉନକୀ–ଵ୍ଯଵସ୍ଥା ପ୍ରତିପାଦିତ କୀ ହୈ. [୫]

[ଶ୍ଲୋକାର୍ଥଃ–] ପଶ୍ଚାତ୍ [ଦୂସରେ ଅଧିକାରକେ ଅନ୍ତମେଂ] , ତତ୍ତ୍ଵକେ ପରିଜ୍ଞାନପୂର୍ଵକ [ପଂଚାସ୍ତିକାଯ, ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ ତଥା ନଵ ପଦାର୍ଥୋଂକେ ଯଥାର୍ଥ ଜ୍ଞାନପୂର୍ଵକ] ତ୍ରଯାତ୍ମକ ମାର୍ଗସେ [ସମ୍ଯଗ୍ଦର୍ଶନ ଜ୍ଞାନଚାରିତ୍ରାତ୍ମକ ମାର୍ଗସେ] କଲ୍ଯାଣସ୍ଵରୂପ ଉତ୍ତମ ମୋକ୍ଷପ୍ରାପ୍ତି କହୀ ହୈ. [୬] -------------------------------------------------------------------------- ଇସ ଶାସ୍ତ୍ରକେ କର୍ତା ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗଵତ୍କୁନ୍ଦକୁନ୍ଦାଚାର୍ଯଦେଵ ହୈଂ. ଉନକେ ଦୂସରେ ନାମ ପଦ୍ମନଂଦୀ, ଵକ୍ରଗ୍ରୀଵାଚାର୍ଯ,

Page 4 of 264
PDF/HTML Page 33 of 293
single page version

] ପଂଚାସ୍ତିକାଯସଂଗ୍ରହ

୪

ଅଥ ସୂତ୍ରାଵତାରଃ–

ଅଥାତ୍ର ‘ନମୋ ଜିନେଭ୍ଯଃ’ ଇତ୍ଯନେନ ଜିନଭାଵନମସ୍କାରରୂପମସାଧାରଣଂ ଶାସ୍ତ୍ରସ୍ଯାଦୌ ମଙ୍ଗଲମୁପାତ୍ତମ୍. ଅନାଦିନା ସଂତାନେନ ପ୍ରଵର୍ତ୍ତମାନା ଅନାଦିନୈଵ ସଂତାନେନ ପ୍ରଵର୍ତ୍ତମାନୈରିନ୍ଦ୍ରାଣାଂ ଶତୈର୍ଵନ୍ଦିତା ଯେ ଇତ୍ଯନେନ ସର୍ଵଦୈଵ ---------------------------------------------------------------------------------------------------------

ଅବ [ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗତ୍ଵକୁନ୍ଦକୁନ୍ଦାଚାର୍ଯଦେଵଵିରଚିତ] ଗାଥାସୂତ୍ରକା ଅଵତରଣ କିଯା ଜାତା ହୈଃ–––

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଇନ୍ଦ୍ରଶତଵନ୍ଦିତେଭ୍ଯଃ] ଜୋ ସୋ ଇନ୍ଦ୍ରୋଂସେ ଵନ୍ଦିତ ହୈଂ, [ତ୍ରିଭୁଵନହିତମଧୁରଵିଶଦଵାକ୍ଯେଭ୍ଯଃ] ତୀନ ଲୋକକୋ ହିତକର, ମଧୁର ଏଵଂ ଵିଶଦ [ନିର୍ମଲ, ସ୍ପଷ୍ଟ] ଜିନକୀ ଵାଣୀ ହୈ, [ଅନ୍ତାତୀତଗୁଣେଭ୍ଯଃ] [ଚୈତନ୍ଯକେ ଅନନ୍ତ ଵିଲାସସ୍ଵରୂପ] ଅନନ୍ତ ଗୁଣ ଜିନକୋ ଵର୍ତତା ହୈ ଔର [ଜିତଭଵେଭ୍ଯଃ] ଜିନ୍ହୋଂନେ ଭଵ ପର ଵିଜଯ ପ୍ରାପ୍ତ କୀ ହୈ, [ଜିନେଭ୍ଯଃ] ଉନ ଜିନୋଂକୋ [ନମଃ] ନମସ୍କାର ହୋ.

ଟୀକାଃ– ଯହାଁ [ଇସ ଗାଥାମେଂ] ‘ଜିନୋଂକୋ ନମସ୍କାର ହୋ’ ଐସା କହକର ଶାସ୍ତ୍ରକେ ଆଦିମେଂ ଜିନକୋ ଭାଵନମସ୍କାରରୂପ ଅସାଧାରଣ ୧ମଂଗଲ କହା. ‘ଜୋ ଅନାଦି ପ୍ରଵାହସେ ପ୍ରଵର୍ତତେ [–ଚଲେ ଆରହେ ] ହୁଏ ଅନାଦି ପ୍ରଵାହସେ ହୀ ପ୍ରଵର୍ତମାନ [–ଚଲେ ଆରହେ] ୨ସୌ ସୌ ଇନ୍ଦ୍ରୋଂସେଂଵନ୍ଦିତ ହୈଂ’ ଐସା କହକର ସଦୈଵ ଦେଵାଧିଦେଵପନେକେ କାରଣ ଵେ ହୀ [ଜିନଦେଵ ହୀ] ଅସାଧାରଣ ନମସ୍କାରକେ ଯୋଗ୍ଯ ହୈଂ ଐସା କହା. --------------------------------------------------------------------------

ନିଃସୀମ ଗୁଣ ଧରନାରନେ, ଜିତଭଵ ନମୁଂ ଜିନରାଜନେ. ୧.

Page 5 of 264
PDF/HTML Page 34 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

ଦେଵଧିଦେଵତ୍ଵାତ୍ତେଷାମେଵାସାଧାରଣନମସ୍କାରାର୍ହତ୍ଵମୁକ୍ତମ୍. ତ୍ରିଭୁଵନମୁର୍ଧ୍ଵାଧୋମଧ୍ଯଲୋକଵର୍ତୀ ସମସ୍ତ ଏଵ ଜୀଵଲୋକସ୍ତସ୍ମୈ ନିର୍ଵ୍ଯୋବାଧଵିଶୁଦ୍ଧାତ୍ମତତ୍ତ୍ଵୋପଲମ୍ଭୋ–ପାଯାଭିଧାଯିତ୍ଵାଦ୍ଧିତଂ ପରମାର୍ଥରସିକଜନମନୋହାରିତ୍ଵାନ୍ମଧୁରଂ, ନିରସ୍ତସମସ୍ତଶଂକାଦିଦୋଷାସ୍ପଦତ୍ଵାଦ୍ଵି–ଶଦଂ ଵାକ୍ଯଂ ଦିଵ୍ଯୋ ଧ୍ଵନିର୍ଯେଷାମିତ୍ଯନେନ ସମସ୍ତଵସ୍ତୁଯାଥାତ୍ମ୍ଯୋପଦେଶିତ୍ଵାତ୍ପ୍ରେକ୍ଷାଵତ୍ପ୍ରତୀକ୍ଷ୍ଯତ୍ଵମାଖ୍ଯାତମ୍. ଅନ୍ତମତୀତଃ କ୍ଷେତ୍ରାନଵଚ୍ଛିନ୍ନଃ କାଲାନଵଚ୍ଛିନ୍ନଶ୍ଚ ପରମଚୈତନ୍ଯଶକ୍ତିଵିଲାସଲକ୍ଷଣୋ ଗୁଣୋ ଯେଷାମିତ୍ଯନେନ ତୁ ପରମାଦ୍ଭୁତଜ୍ଞାନାତିଶଯପ୍ରକାଶନାଦଵାପ୍ତଜ୍ଞାନାତିଶଯାନାମପି ଯୋଗୀନ୍ଦ୍ରାଣାଂ ଵନ୍ଧତ୍ଵମୁଦିତମ୍. ଜିତୋ ଭଵ ଆଜଵଂଜଵୋ ଯୈରିତ୍ଯନେନ ତୁ କୁତକୃତ୍ଯତ୍ଵପ୍ରକଟନାତ୍ତ ଏଵାନ୍ଯେଷାମକୃତକୃତ୍ଯାନାଂ ଶରଣମିତ୍ଯୁପଦିଷ୍ଟମ୍. ଇତି ସର୍ଵପଦାନାଂ ତାତ୍ପର୍ଯମ୍.. ୧.. --------------------------------------------------------------------------------------------- ‘ଜିନକୀ ଵାଣୀ ଅର୍ଥାତ ଦିଵ୍ଯଧ୍ଵନି ତୀନ ଲୋକକୋ –ଊର୍ଧ୍ଵ–ଅଧୋ–ମଧ୍ଯ ଲୋକଵର୍ତୀ ସମସ୍ତ ଜୀଵସମୁହକୋ– ନିର୍ବାଧ ଵିଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମତତ୍ତ୍ଵକୀ ଉପଲବ୍ଧିକା ଉପାଯ କହନେଵାଲୀ ହୋନେସେ ହିତକର ହୈ, ପରମାର୍ଥରସିକ ଜନୋଂକେ ମନକୋ ହରନେଵାଲୀ ହୋନେସେ ମଧୁର ହୈ ଔର ସମସ୍ତ ଶଂକାଦି ଦୋଷୋଂକେ ସ୍ଥାନ ଦୂର କର ଦେନେସେ ଵିଶଦ [ନିର୍ମଲ, ସ୍ପଷ୍ଟ] ହୈ’ ––– ଐସା କହକର [ଜିନଦେଵ] ସମସ୍ତ ଵସ୍ତୁକେ ଯଥାର୍ଥ ସ୍ଵରୂପକେ ଉପଦେଶକ ହୋନେସେ ଵିଚାରଵଂତ ବୁଦ୍ଧିମାନ ପୁରୁଷୋଂକେ ବହୁମାନକେ ଯୋଗ୍ଯ ହୈଂ [ଅର୍ଥାତ୍ ଜିନକା ଉପଦେଶ ଵିଚାରଵଂତ ବୁଦ୍ଧିମାନ ପୁରୁଷୋଂକୋ ବହୁମାନପୂର୍ଵକ ଵିଚାରନା ଚାହିଯେ ଐସେ ହୈଂ] ଐସା କହା. ‘ଅନନ୍ତ–କ୍ଷେତ୍ରସେ ଅନ୍ତ ରହିତ ଔର କାଲସେ ଅନ୍ତ ରହିତ–––ପରମଚୈତନ୍ଯଶକ୍ତିକେ ଵିଲାସସ୍ଵରୂପ ଗୁଣ ଜିନକୋ ଵର୍ତତା ହୈ’ ଐସା କହକର [ଜିନୋଂକୋ] ପରମ ଅଦଭୁତ ଜ୍ଞାନାତିଶଯ ପ୍ରଗଟ ହୋନେକେ କାରଣ ଜ୍ଞାନାତିଶଯକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ଯୋଗନ୍ଦ୍ରୋଂସେ ଭୀ ଵଂଦ୍ଯ ହୈ ଐସା କହା. ‘ଭଵ ଅର୍ଥାତ୍ ସଂସାର ପର ଜିନ୍ହୋଂନେ ଵିଜଯ ପ୍ରାପ୍ତ କୀ ହୈ’ ଐସା କହକର କୃତକୃତ୍ଯପନା ପ୍ରଗଟ ହୋ ଜାନେସେ ଵେ ହୀ [ଜିନ ହୀ] ଅନ୍ଯ ଅକୃତକୃତ୍ଯ ଜୀଵୋଂକୋ ଶରଣଭୂତ ହୈଂ ଐସା ଉପଦେଶ ଦିଯା.– ଐସା ସର୍ଵ ପଦୋଂକା ତାତ୍ପର୍ଯ ହୈ.

ଭାଵାର୍ଥଃ– ଯହାଁ ଜିନଭଗଵନ୍ତୋଂକେ ଚାର ଵିଶେଷଣୋଂକା ଵର୍ଣନ କରକେ ଉନ୍ହେଂ ଭାଵନମସ୍କାର କିଯା ହୈ. [୧] ପ୍ରଥମ ତୋ, ଜିନଭଗଵନ୍ତ ସୌ ଇନ୍ଦ୍ରୋଂସେ ଵଂଦ୍ଯ ହୈଂ. ଐସେ ଅସାଧାରଣ ନମସ୍କାରକେ ଯୋଗ୍ଯ ଅନ୍ଯ କୋଈ ନହୀଂ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଦେଵୋଂ ତଥା ଅସୁରୋଂମେଂ ଯୁଦ୍ଧ ହୋତା ହୈ ଇସଲିଏ [ଦେଵାଧିଦେଵ ଜିନଭଗଵାନକେ ଅତିରିକ୍ତ] ଅନ୍ଯ କୋଈ ଭୀ ଦେଵ ସୌ ଇନ୍ଦ୍ରୋଂସେ ଵନ୍ଦିତ ନହୀଂ ହୈ. [୨] ଦୂସରେ, ଜିନଭଗଵାନକୀ ଵାଣୀ ତୀନଲୋକକୋ ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମସ୍ଵରୂପକୀ ପ୍ରାପ୍ତିକା ଉପାଯ ଦର୍ଶାତୀ ହୈ ଇସଲିଏ ହିତକର ହୈ; ଵୀତରାଗ ନିର୍ଵିକଲ୍ପ ସମାଧିସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ସହଜ –ଅପୂର୍ଵ ପରମାନନ୍ଦରୂପ ପାରମାର୍ଥିକ ସୁଖରସାସ୍ଵାଦକେ ରସିକ ଜନୋଂକେ ମନକୋ ହରତୀ ହୈ ଇସଲିଏ [ଅର୍ଥାତ୍ ପରମ ସମରସୀଭାଵକେ ରସିକ ଜୀଵୋଂକୋ ମୁଦିତ କରତୀ ହୈ ଇସଲିଏ] ମଧୁର ହୈ;

Page 6 of 264
PDF/HTML Page 35 of 293
single page version

୬

ଶୁଦ୍ଧ ଜୀଵାସ୍ତିକାଯାଦି ସାତ ତତ୍ତ୍ଵ, ନଵ ପଦାର୍ଥ, ଛହ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ପାଁଚ ଅସ୍ତିକାଯକା ସଂଶଯ–ଵିମୋହ– ଵିଭ୍ରମ ରହିତ ନିରୂପଣ କ୍ରତୀ ହୈ ଇସଲିଏ ଅଥଵା ପୂର୍ଵାପରଵିରୋଧାଦି ଦୋଷ ରହିତ ହୋନେସେ ଅଥଵା ଯୁଗପଦ୍ ସର୍ଵ ଜୀଵୋଂକୋ ଅପନୀ–ଅପନୀ ଭାଷାମେଂ ସ୍ପଷ୍ଟ ଅର୍ଥକା ପ୍ରତିପାଦନ କରତୀ ହୈ ଇସଲିଏ ଵିଶଦ–ସ୍ପଷ୍ଟ– ଵ୍ଯକ୍ତ ହୈ. ଇସପ୍ରକାର ଜିନଭଗଵାନକୀ ଵାଣୀ ହୀ ପ୍ରମାଣଭୂତ ହୈ; ଏକାନ୍ତରୂପ ଅପୌରୁଷେଯ ଵଚନ ଯା ଵିଚିତ୍ର କଥାରୂପ କଲ୍ପିତ ପୁରାଣଵଚନ ପ୍ରମାଣଭୂତ ନହୀଂ ହୈ. [୩] ତୀସରେ, ଅନନ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯ–କ୍ଷେତ୍ର–କାଲ–ଭାଵକା ଜାନନେଵାଲା ଅନନ୍ତ କେଵଲଜ୍ଞାନଗୁଣ ଜିନଭଗଵନ୍ତୋଂକୋ ଵର୍ତତା ହୈ. ଇସପ୍ରକାର ବୁଦ୍ଧି ଆଦି ସାତ ଋଦ୍ଧିଯାଁ ତଥା ମତିଜ୍ଞାନାଦି ଚତୁର୍ଵିଧ ଜ୍ଞାନସେ ସମ୍ପନ୍ନ ଗଣଧରଦେଵାଦି ଯୋଗନ୍ଦ୍ରୋଂସେ ଭୀ ଵେ ଵଂଦ୍ଯ ହୈଂ. [୪] ଚୌଥେ, ପାଁଚ ପ୍ରକାରକେ ସଂସାରକୋ ଜିନଭଗଵନ୍ତୋଂନେ ଜୀତା ହୈ. ଇସପ୍ରକାର କୃତକୃତ୍ଯପନେକେ କାରଣ ଵେ ହୀ ଅନ୍ଯ ଅକୃତକୃତ୍ଯ ଜୀଵୋଂକୋ ଶରଣଭୂତ ହୈ, ଦୂସରା କୋଈ ନହୀଂ.– ଇସପ୍ରକାର ଚାର ଵିଶେଷଣୋଂସେ ଯୁକ୍ତ ଜିନଭଗଵନ୍ତୋଂକୋ ଗ୍ରଂଥକେ ଆଦିମେଂ ଭାଵନମସ୍କାର କରକେ ମଂଗଲ କିଯା.

ପ୍ରଶ୍ନଃ– ଜୋ ଶାସ୍ତ୍ର ସ୍ଵଯଂ ହୀ ମଂଗଲ ହୈଂ, ଉସକା ମଂଗଲ କିସଲିଏ କିଯା ଜାତା ହୈ?

ଉତ୍ତରଃ– ଭକ୍ତିକେ ହେତୁସେ ମଂଗଲକା ଭୀ ମଂଗଲ କିଯା ଜାତା ହୈ. ସୂର୍ଯକୀ ଦୀପକସେ , ମହାସାଗରକୀ ଜଲସେ, ଵାଗୀଶ୍ଵରୀକୀ [ସରସ୍ଵତୀ] କୀ ଵାଣୀସେ ଔର ମଂଗଲକୀ ମଂଗଲସେ ଅର୍ଚନା କୀ ଜାତୀ ହୈ .. ୧..

-------------------------------------------------------------------------- ଇସ ଗାଥାକୀ ଶ୍ରୀଜଯସେନାଚାର୍ଯଦେଵକୃତ ଟୀକାମେଂ, ଶାସ୍ତ୍ରକା ମଂଗଲ ଶାସ୍ତ୍ରକା ନିମିତ୍ତ, ଶାସ୍ତ୍ରକା ହେତୁ [ଫଲ], ଶାସ୍ତ୍ରକା

ପୁନଶ୍ଚ, ଶ୍ରୀ ଜଯସେନାଚାର୍ଯଦେଵନେ ଇସ ଗାଥାକେ ଶବ୍ଦାର୍ଥ, ନଯାର୍ଥ, ମତାର୍ଥ, ଆଗମାର୍ଥ ଏଵଂ ଭାଵାର୍ଥ ସମଝାକର, ‘ଇସପ୍ରକାର ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନକାଲମେ ସର୍ଵତ୍ର ଶବ୍ଦାର୍ଥ, ନଯାର୍ଥ, ମତାର୍ଥ, ଆଗମାର୍ଥ ଔର ଭାଵାର୍ଥ ପ୍ରଯୁକ୍ତ କରନେ ଯୋଗ୍ଯ ହୈଂ’ ––– ଐସା କହା ହୈ.

Page 7 of 264
PDF/HTML Page 36 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

ସମଯୋ ହ୍ଯାଗମଃ. ତସ୍ଯ ପ୍ରଣାମପୂର୍ଵକମାତ୍ମନାଭିଧାନମତ୍ର ପ୍ରତିଜ୍ଞାତମ୍. ଯୁଜ୍ଯତେ ହି ସ ପ୍ରଣନ୍ତୁମଭିଧାତୁଂ ଚାପ୍ତୋପଦିଷ୍ଠତ୍ଵେ ସତି ସଫଲତ୍ଵାତ୍. ତତ୍ରାପ୍ତୋପଦିଷ୍ଟତ୍ଵମସ୍ଯ ଶ୍ରମଣମୁଖୋଦ୍ଗତାର୍ଥତ୍ତ୍ଵାତ୍. ଶ୍ରମଣା ହି ମହାଶ୍ରମଣାଃ ସର୍ଵଜ୍ଞଵୀତରାଗାଃ. ଅର୍ଥଃ ପୁନରନେକଶବ୍ଦସଂବନ୍ଧେନାଭିଧୀଯମାନୋ ଵସ୍ତୁତଯୈକୋଽଭିଧେଯ. ସଫଲତ୍ଵଂ ତୁ ଚତସୃଣାଂ ---------------------------------------------------------------------------------------------

ମୁଖସେ କହେ ଗଯେ ପଦାର୍ଥୋଂକା କଥନ କରନେଵାଲେ], [ଚତୁର୍ଗତିନିଵାରଣଂ] ଚାର ଗତିକା ନିଵାରଣ କରନେଵାଲେ ଔର [ସନିର୍ଵାଣମ୍] ନିର୍ଵାଣ ସହିତ [–ନିର୍ଵାଣକେ କାରଣଭୂତ] – [ଇମଂ ସମଯଂ] ଐସେ ଇସ ସମଯକୋ [ଶିରସା ପ୍ରଣମ୍ଯ] ଶିରସା ନମନ କରକେ [ଏଷଵକ୍ଷ୍ଯାମି] ମୈଂ ଉସକା କଥନ କରତା ହୂଁ; [ଶ୍ରୃଣୁତ] ଵହ ଶ୍ରଵଣ କରୋ.

[ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗଵତ୍କୁନ୍ଦକୁନ୍ଦାଚାର୍ଯଦେଵନେ] ପ୍ରତିଜ୍ଞା କୀ ହୈ. ଵହ [ସମଯ] ପ୍ରଣାମ କରନେ ଏଵଂ କଥନ କରନେ ଯୋଗ୍ଯ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଵହ ଆପ୍ତ ଦ୍ଵାରା ଉପଦିଷ୍ଟ ହୋନେସେ ସଫଲ ହୈ. ଵହାଁ, ଉସକା ଆପ୍ତ ଦ୍ଵାରା ଉପଦିଷ୍ଟପନା ଇସଲିଏ ହୈ କି ଜିସସେ ଵହ ‘ଶ୍ରମଣକେ ମୁଖସେ ନିକଲା ହୁଆ ଅର୍ଥମଯ’ ହୈ. ‘ଶ୍ରମଣ’ ଅର୍ଥାତ୍ ମହାଶ୍ରମଣ– ସର୍ଵଜ୍ଞଵୀତରାଗଦେଵ; ଔର ‘ଅର୍ଥ’ ଅର୍ଥାତ୍ ଅନେକ ଶବ୍ଦୋଂକେ ସମ୍ବନ୍ଧସେ କହା ଜାନେଵାଲା, ଵସ୍ତୁରୂପସେ ଏକ ଐସା ପଦାର୍ଥ. ପୁନଶ୍ଚ ଉସକୀ [–ସମଯକୀ] ସଫଲତା ଇସଲିଏ ହୈ କି ଜିସସେ ଵହ ସମଯ

--------------------------------------------------------------------------

Page 8 of 264
PDF/HTML Page 37 of 293
single page version

୮

ନାରକତିର୍ଯଗ୍ମନୁଷ୍ଯଦେଵତ୍ଵଲକ୍ଷଣାନାଂ ଗତୀନାଂ ନିଵାରଣତ୍ଵାତ୍ ପାରତଂକ୍ର୍ଯନିଵୃତ୍ତିଲକ୍ଷଣସ୍ଯ ନିର୍ଵାଣସ୍ଯ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମତତ୍ତ୍ଵୋପଲମ୍ଭରୂପସ୍ଯ ପରମ୍ପରଯା କାରଣତ୍ଵାତ୍ ସ୍ଵାତଂକ୍ର୍ଯପ୍ରାପ୍ତିଲକ୍ଷଣସ୍ଯ ଚ ଫଲସ୍ଯ ସଦ୍ଭାଵାଦିତି.. ୨..

---------------------------------------------------------------------------------------------

[୧] ‘ନାରକତ୍ଵ’ ତିର୍ଯଚତ୍ଵ, ମନୁଷ୍ଯତ୍ଵ ତଥା ଦେଵତ୍ଵସ୍ଵରୂପ ଚାର ଗତିଯୋଂକା ନିଵାରଣ’ କରନେ କେ କାରଣ ଔର [୨] ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମତତ୍ତ୍ଵକୀ ଉପଲବ୍ଧିରୂପ ‘ନିର୍ଵାଣକା ପରମ୍ପରାସେ କାରଣ’ ହୋନେକେ କାରଣ [୧] ପରତଂତ୍ରତାନିଵୃତି ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ ଔର [୨] ସ୍ଵତଂତ୍ରତାପ୍ରାପ୍ତି ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ –– ଐସେ ୧ଫଲ ସହିତ ହୈ.

ଭାଵାର୍ଥଃ– ଵୀତରାଗସର୍ଵଜ୍ଞ ମହାଶ୍ରମଣକେ ମୁଖସେ ନୀକଲେ ହୁଏ ଶବ୍ଦସମଯକୋ କୋଈ ଆସନ୍ନଭଵ୍ଯ ପୁରୁଷ ସୁନକର, ଉସ ଶବ୍ଦସମଯକେ ଵାଚ୍ଯଭୂତ ପଂଚାସ୍ତିକାଯସ୍ଵରୂପ ଅର୍ଥ ସମଯକୋ ଜାନତା ହୈ ଔର ଉସମେଂ ଆଜାନେ ଵାଲେ ଶୁଦ୍ଧଜୀଵାସ୍ତିକାଯସ୍ଵରୂପ ଅର୍ଥମେଂ [ପଦାର୍ଥମେଂ] ଵୀତରାଗ ନିର୍ଵିକଲ୍ପ ସମାଧି ଦ୍ଵାରା ସ୍ଥିତ ରହକର ଚାର ଗତିକା ନିଵାରଣ କରକେ, ନିର୍ଵାଣ ପ୍ରାପ୍ତ କରକେ, ସ୍ଵାତ୍ମୋତ୍ପନ୍ନ, ଅନାକୁଲତାଲକ୍ଷଣ, ଅନନ୍ତ ସୁଖକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରତା ହୈ. ଇସ କାରଣସେ ଦ୍ରଵ୍ଯାଗମରୂପ ଶବ୍ଦସମଯ ନମସ୍କାର କରନେ ତଥା ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନ କରନେ ଯୋଗ୍ଯ ହୈ..୨..

-------------------------------------------------------------------------- ମୂଲ ଗାଥାମେଂ ‘ସମଵାଓ’ ଶବ୍ଦ ହୈେ; ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାମେଂ ଉସକା ଅର୍ଥ ‘ସମଵାଦଃ’ ଭୀ ହୋତା ହୈ ଔର ‘ ସମଵାଯଃ’ ଭୀ

୧. ଚାର ଗତିକା ନିଵାରଣ [ଅର୍ଥାତ୍ ପରତନ୍ତ୍ରତାକୀ ନିଵୃତି] ଔର ନିର୍ଵାଣକୀ ଉତ୍ପତ୍ତି [ଅର୍ଥାତ୍ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ରତାକୀ ପ୍ରାପ୍ତି]

Page 9 of 264
PDF/HTML Page 38 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

ତତ୍ର ଚ ପଞ୍ଚାନାମସ୍ତିକାଯାନାଂ ସମୋ ମଧ୍ଯସ୍ଥୋ ରାଗଦ୍ଵେଷାଭ୍ଯାମନୁପହତୋ ଵର୍ଣପଦଵାକ୍ଯ–ସନ୍ନିଵେଶଵିଶିଷ୍ଟଃ ପାଠୋ ଵାଦଃ ଶବ୍ଦସମଯଃ ଶବ୍ଦାଗମ ଇତି ଯାଵତ୍. ତେଷାମେଵ ମିଥ୍ଯାଦର୍ଶନୋଦଯୋଚ୍ଛେଦେ ସତି ସମ୍ଯଗ୍ଵାଯଃ ପରିଚ୍ଛେଦୋ ଜ୍ଞାନସମଯୋ ଜ୍ଞାନଗମ ଇତି ଯାଵତ୍. ତେଷାମେଵାଭିଧାନପ୍ରତ୍ଯଯପରିଚ୍ଛିନ୍ନାନାଂ ଵସ୍ତୁରୂପେଣ ସମଵାଯଃ ସଂଧାତୋଽର୍ଥସମଯଃ ସର୍ଵପଦାର୍ଥସାର୍ଥ ଇତି ଯାଵତ୍. ତଦତ୍ର ଜ୍ଞାନସମଯପ୍ରସିଦ୍ଧଯର୍ଥ ଶବ୍ଦସମଯସମ୍ବନ୍ଧେନାର୍ଥସମଯ ୋଽଭିଧାତୁମଭିପ୍ରେତଃ. ଅଥ ତସ୍ଯୈଵାର୍ଥସମଯସ୍ଯ ଦ୍ଵୈଵିଧ୍ଯଂ ଲୋକାଲୋକ–ଵିକଲ୍ପାତ୍.

--------------------------------------------------------------------------------------------- ଉନକା ସମଵାଯ [–ପଂଚାସ୍ତିକାଯକା ସମ୍ଯକ୍ ବୋଧ ଅଥଵା ସମୂହ] [ସମଯଃ] ଵହ ସମଯ ହୈ [ଇତି] ଐସା [ଜିନୋତ୍ତମୈଃ ପ୍ରଜ୍ଞପ୍ତମ୍] ଜିନଵରୋଂନେ କହା ହୈ. [ସଃ ଚ ଏଵ ଲୋକଃ ଭଵତି] ଵହୀ ଲୋକ ହୈ. [–ପାଁଚ ଅସ୍ତିକାଯକେ ସମୂହ ଜିତନା ହୀ ଲୋକ ହୈ.]; [ତତଃ] ଉସସେ ଆଗେ [ଅମିତଃ ଅଲୋକଃ] ଅମାପ ଅଲୋକ [ଖମ୍] ଆକାଶସ୍ଵରୂପ ହୈ.

ଟୀକାଃ– ଯହାଁ [ଇସ ଗାଥାମେଂ ଶବ୍ଦରୂପସେ, ଜ୍ଞାନରୂପସେ ଔର ଅର୍ଥରୂପସେ [–ଶବ୍ଦସମଯ, ଜ୍ଞାନସମଯ ଔର ଅର୍ଥସମଯ]– ଐସେ ତୀନ ପ୍ରକାରସେ ‘ସମଯ’ ଶବ୍ଦକା ଅର୍ଥ କହା ହୈ ତଥା ଲୋକ–ଅଲୋକରୂପ ଵିଭାଗ କହା ହୈ.

ଵହାଁ, [୧] ‘ସମ’ ଅର୍ଥାତ୍ ମଧ୍ଯସ୍ଥ ଯାନୀ ଜୋ ରାଗଦ୍ଵେଷସେ ଵିକୃତ ନହୀଂ ହୁଆ; ‘ଵାଦ’ ଅର୍ଥାତ୍ ଵର୍ଣ [ଅକ୍ଷର], ପଦ [ଶବ୍ଦ] ଔର ଵାକ୍ଯକେ ସମୂହଵାଲା ପାଠ. ପାଁଚ ଅସ୍ତିକାଯକା ‘ସମଵାଦ’ ଅର୍ଥାତ ମଧ୍ଯସ୍ଥ [–ରାଗଦ୍ଵେଷସେ ଵିକୃତ ନହୀଂ ହୁଆ] ପାଠ [–ମୌଖିକ ଯା ଶାସ୍ତ୍ରାରୂଢ଼ ନିରୂପଣ] ଵହ ଶବ୍ଦସମଯ ହୈ, ଅର୍ଥାତ୍ ଶବ୍ଦାଗମ ଵହ ଶବ୍ଦସମଯ ହୈ. [୨] ମିଥ୍ଯାଦର୍ଶନକେ ଉଦଯକା ନାଶ ହୋନେ ପର, ଉସ ପଂଚାସ୍ତିକାଯକା ହୀ ସମ୍ଯକ୍ ଅଵାଯ ଅର୍ଥାତ୍ ସମ୍ଯକ୍ ଜ୍ଞାନ ଵହ ଜ୍ଞାନସମଯ ହୈ, ଅର୍ଥାତ୍ ଜ୍ଞାନାଗମ ଵହ ଜ୍ଞାନସମଯ ହୈ. [୩] କଥନକେ ନିମିତ୍ତସେ ଜ୍ଞାତ ହୁଏ ଉସ ପଂଚାସ୍ତିକାଯକା ହୀ ଵସ୍ତୁରୂପସେ ସମଵାଯ ଅର୍ଥାତ୍ ସମୂହ ଵହ ଅର୍ଥସମଯ ହୈ, ଅର୍ଥାତ୍ ସର୍ଵପଦାର୍ଥସମୂହ ଵହ ଅର୍ଥସମଯ ହୈ. ଉସମେଂ ଯହାଁ ଜ୍ଞାନ ସମଯକୀ ପ୍ରସିଦ୍ଧିକେ ହେତୁ ଶବ୍ଦସମଯକେ ସମ୍ବନ୍ଧସେ ଅର୍ଥସମଯକା କଥନ [ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗଵତ୍କୁନ୍ଦକୁନ୍ଦାଚାର୍ଯଦେଵ] କରନା ଚାହତେ ହୈଂ. -------------------------------------------------------------------------- ସମଵାଯ =[୧] ସମ୍+ଅଵାଯ; ସମ୍ଯକ୍ ଅଵାଯ; ସମ୍ଯକ୍ ଜ୍ଞାନ. [୨] ସମୂହ. [ଇସ ପଂଚାସ୍ତିକାଯସଂଗ୍ରହ ଶାସ୍ତ୍ରମେଂ ଯହାଁ

Page 10 of 264
PDF/HTML Page 39 of 293
single page version

୧୦

ସ ଏଵ ପଞ୍ଚାସ୍ତିକାଯସମଵାଯୋ ଯାଵାଂସ୍ତାଵାଁଲ୍ଲୋକସ୍ତତଃ ପରମମିତୋଽନନ୍ତୋ ହ୍ଯଲୋକଃ, ସ ତୁ ନାଭାଵମାତ୍ରଂ କିନ୍ତୁ ତତ୍ସମଵାଯାତିରିକ୍ତପରିମାଣମନନ୍ତକ୍ଷେତ୍ରଂ ଖମାକାଶମିତି.. ୩..

--------------------------------------------------------------------------------------------- ଅବ, ଉସୀ ଅର୍ଥସମଯକା, ୧ଲୋକ ଔର ଅଲୋକକେ ଭେଦକେ କାରଣ ଦ୍ଵିଵିଧପନା ହୈ. ଵହୀ ପଂଚାସ୍ତିକାଯସମୂହ ଜିତନା ହୈ, ଉତନା ଲୋକ ହୈ. ଉସସେ ଆଗେ ଅମାପ ଅର୍ଥାତ ଅନନ୍ତ ଅଲୋକ ହୈ. ଵହ ଅଲୋକ ଅଭାଵମାତ୍ର ନହୀଂ ହୈ କିନ୍ତୁ ପଂଚାସ୍ତିକାଯସମୂହ ଜିତନା କ୍ଷେତ୍ର ଛୋଡ଼ କର ଶେଷ ଅନନ୍ତ କ୍ଷେତ୍ରଵାଲା ଆକାଶ ହୈ [ଅର୍ଥାତ ଅଲୋକ ଶୂନ୍ଯରୂପ ନହୀଂ ହୈ କିନ୍ଂତୁ ଶୁଦ୍ଧ ଆକାଶଦ୍ରଵ୍ଯରୂପ ହୈ.. ୩..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଜୀଵାଃ] ଜୀଵ, [ପୁଦ୍ଗଲକାଯାଃ] ପୁଦ୍ଗଲକାଯ, [ଧର୍ମାଧର୍ମୌ] ଧର୍ମ, ଅଧର୍ମ [ତଥା ଏଵ] ତଥା [ଆକାଶମ୍] ଆକାଶ [ଅସ୍ତିତ୍ଵେ ନିଯତାଃ] ଅସ୍ତିତ୍ଵମେଂ ନିଯତ, [ଅନନ୍ଯମଯାଃ] [ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ] ଅନନ୍ଯମଯ [ଚ] ଔର [ଅଣୁମହାନ୍ତଃ] ଅଣୁମହାନ [ପ୍ରଦେଶସେ ବଡେ଼] ହୈଂ. -------------------------------------------------------------------------- ୧. ‘ଲୋକ୍ଯନ୍ତେ ଦ୍ରଶ୍ଯନ୍ତେ ଜୀଵାଦିପଦାର୍ଥା ଯତ୍ର ସ ଲୋକଃ’ ଅର୍ଥାତ୍ ଜହାଁ ଜୀଵାଦିପଦାର୍ଥ ଦିଖାଈ ଦେତେ ହୈଂ, ଵହ ଲୋକ ହୈ. ଅଣୁମହାନ=[୧] ପ୍ରଦେଶମେଂ ବଡେ଼ ଅର୍ଥାତ୍ ଅନେକପ୍ରଦେଶୀ; [୨] ଏକପ୍ରଦେଶୀ [ଵ୍ଯକ୍ତି–ଅପେକ୍ଷାସେ] ତଥା ଅନେକପ୍ରଦେଶୀ

Page 11 of 264
PDF/HTML Page 40 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

ଅତ୍ର ପଞ୍ଚାସ୍ତିକାଯାନାଂ ଵିଶେଷସଂଜ୍ଞା ସାମାନ୍ଯଵିଶେଷାସ୍ତିତ୍ଵଂ କାଯତ୍ଵଂ ଚୋକ୍ତମ୍. ତତ୍ର ଜୀଵାଃ ପୁଦ୍ଗଲାଃ ଧର୍ମାଧର୍ମୌ ଆକାଶମିତି ତେଷାଂ ଵିଶେଷସଂଜ୍ଞା ଅନ୍ଵର୍ଥାଃ ପ୍ରତ୍ଯେଯାଃ. ସାମାନ୍ଯଵିଶେଷାସ୍ତିତ୍ଵଞ୍ଚ ତେଷାମୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯମଯ୍ଯାଂ ସାମାନ୍ଯଵିଶେଷସତ୍ତାଯାଂ ନିଯତତ୍ଵାଦ୍ଵଯ ଵସ୍ଥିତତ୍ଵାଦଵସେଯମ୍. ଅସ୍ତିତ୍ଵେ ନିଯତାନାମପି ନ ତେଷାମନ୍ଯମଯତ୍ଵମ୍, ଯତସ୍ତେ ସର୍ଵଦୈଵାନନ୍ଯ–ମଯା ଆତ୍ମନିର୍ଵୃତ୍ତାଃ. ଅନନ୍ଯମଯତ୍ଵେଽପି ତେଷାମସ୍ତିତ୍ଵନିଯତତ୍ଵଂ ନଯପ୍ରଯୋଗାତ୍. ଦ୍ଵୌ ହି ନଯୌ ଭଗଵତା ପ୍ରଣୀତୌ– ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକଃ ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକଶ୍ଚ. ତତ୍ର ନ ଖଲ୍ଵେକନଯାଯତ୍ତାଦେଶନା କିନ୍ତୁ ତଦୁଭଯାଯତା. ତତଃ ପର୍ଯାଯାର୍ଥାଦେଶାଦସ୍ତିତ୍ଵେ ସ୍ଵତଃ କଥଂଚିଦ୍ଭିନ୍ନଽପି ଵ୍ଯଵସ୍ଥିତାଃ ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥାଦେଶାତ୍ସ୍ଵଯମେଵ ସନ୍ତଃ ସତୋଽନନ୍ଯମଯା ଭଵନ୍ତୀତି. କାଯତ୍ଵମପି ତେଷାମଣୁମହତ୍ତ୍ଵାତ୍. ଅଣଵୋଽତ୍ର ପ୍ରଦେଶା ମୂର୍ତୋଽମୂର୍ତାଶ୍ଚ ନିର୍ଵିଭାଗାଂଶାସ୍ତୈଃ ମହାନ୍ତୋଽଣୁମହାନ୍ତଃ ପ୍ରଦେଶପ୍ରଚଯାତ୍ମକା ଇତି ସିଦ୍ଧଂ ତେଷାଂ କାଯତ୍ଵମ୍. ଅଣୁଭ୍ଯାଂ. ମହାନ୍ତ ଇତିଃ ଵ୍ଯତ୍ପତ୍ତ୍ଯା ---------------------------------------------------------------------------------------------

ଟୀକାଃ– ଯହାଁ [ଇସ ଗାଥାମେଂ] ପାଁଚ ଅସ୍ତିକାଯୋଂକୀ ଵିଶେଷସଂଜ୍ଞା, ସାମାନ୍ଯ ଵିଶେଷ–ଅସ୍ତିତ୍ଵ ତଥା କାଯତ୍ଵ କହା ହୈ.

ଵହାଁ ଜୀଵ, ପୁଦ୍ଗଲ, ଧର୍ମ, ଅଧର୍ମ ଔର ଆକାଶ–ଯହ ଉନକୀ ଵିଶେଷସଂଜ୍ଞାଏଁ ଅନ୍ଵର୍ଥ ଜାନନା.

ଉନକେ ସାମାନ୍ଯଵିଶେଷ–ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଭୀ ହୈ ଐସା ନିଶ୍ଚିତ କରନା ଚାହିଯେ. ଵେ ଅସ୍ତିତ୍ଵମେଂ ନିଯତ ହୋନେ ପର ଭୀ [ଜିସପ୍ରକାର ବର୍ତନମେଂ ରହନେଵାଲା ଘୀ ବର୍ତନସେ ଅନ୍ଯମଯ ହୈ ଉସୀପ୍ରକାର] ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ଅନ୍ଯମଯ ନହୀଂ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଵେ ସଦୈଵ ଅପନେସେ ନିଷ୍ପନ୍ନ [ଅର୍ଥାତ୍ ଅପନେସେ ସତ୍] ହୋନେକେ କାରଣ [ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ] ଅନନ୍ଯମଯ ହୈ [ଜିସପ୍ରକାର ଅଗ୍ନି ଉଷ୍ଣତାସେ ଅନନ୍ଯମଯ ହୈ ଉସୀପ୍ରକାର]. ‘ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ଅନନ୍ଯମଯ’ ହୋନେ ପର ଭୀ ଉନକା ‘ଅସ୍ତିତ୍ଵମେଂ ନିଯତପନା’ ନଯପ୍ରଯୋଗସେ ହୈ. ଭଗଵାନନେ ଦୋ ନଯ କହେ ହୈ – ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକ ଔର ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକ. ଵହାଁ କଥନ ଏକ ନଯକେ ଆଧୀନ ନହୀଂ ହୋତା କିନ୍ତୁ ଉନ ଦୋନୋଂ ନଯୋଂକେ ଆଧୀନ ହୋତା ହୈ. ଇସଲିଯେ ଵେ ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକ କଥନସେ ଜୋ ଅପନେସେ କଥଂଚିତ୍ ଭିନ୍ନ ଭୀ ହୈ ଐସେ ଅସ୍ତିତ୍ଵମେଂ ଵ୍ଯଵସ୍ଥିତ [ନିଶ୍ଚିତ ସ୍ଥିତ] ହୈଂ ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକ କଥନସେ ସ୍ଵଯମେଵ ସତ୍ [–ଵିଦ୍ଯମାନ] ହୋନେକେ କାରଣ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ଅନନ୍ଯମଯ ହୈଂ. --------------------------------------------------------------------------- ଅନ୍ଵର୍ଥ=ଅର୍ଥକା ଅନୁସରଣ କରତୀ ହୁଈ; ଅର୍ଥାନୁସାର. [ପାଁଚ ଅସ୍ତିକାଯୋଂକେ ନାମ ଉନକେ ଅର୍ଥାନୁସାର ହୈଂ.]