Page 52 of 264
PDF/HTML Page 81 of 293
single page version

୫୨

ଅତ୍ର ଵ୍ଯଵହାରକାଲସ୍ଯ କଥଂଚିତ ପରାଯତ୍ତତ୍ଵେ ସଦୁପପତ୍ତିରୁକ୍ତା.

ଇହ ହି ଵ୍ଯଵହାରକାଲେ ନିମିଷସମଯାଦୌ ଅସ୍ତି ତାଵତ୍ ଚିର ଇତି କ୍ଷିପ୍ର ଇତି ସଂପ୍ରତ୍ଯଯଃ. ସ ଖଲୁ ଦୀର୍ଧହ୍ରସ୍ଵକାଲନିବଂଧନଂ ପ୍ରମାଣମଂତରେଣ ନ ସଂଭାଵ୍ଯତେ. ତଦପି ପ୍ରମାଣଂ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯପରିଣାମମନ୍ତରେଣ ନାଵଧାର୍ଯତେ. ତତଃପରପରିଣାମଦ୍ଯୋତମାନତ୍ଵାଦ୍ଵଯଵହାରକାଲୋ ନିଶ୍ଚଯେନାନନ୍ଯାଶ୍ରିତୋଽପି ପ୍ରତୀତ୍ଯଭଵ ଇତ୍ଯଭି–ଧୀଯତେ. ତଦତ୍ରାସ୍ତିକାଯସାମାନ୍ଯପ୍ରରୂପଣାଯାମସ୍ତିକାଯତ୍ଵାଭାଵାତ୍ସାକ୍ଷାଦନୁପନ୍ଯସ୍ଯମାନୋଽପି

-----------------------------------------------------------------------------

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଚିରଂ ଵା କ୍ଷିପ୍ରଂ] ‘ଚିର’ ଅଥଵା ‘କ୍ଷିପ୍ର’ ଐସା ଜ୍ଞାନ [–ଅଧିକ କାଲ ଅଥଵା ଅଲ୍ପ କାଲ ଐସା ଜ୍ଞାନ] [ମାତ୍ରାରହିତଂ ତୁ] ପରିମାଣ ବିନା [–କାଲକେ ମାପ ବିନା] [ନ ଅସ୍ତି] ନହୀଂ ହୋତା; [ସା ମାତ୍ରା ଅପି] ଔର ଵହ ପରିମାଣ [ଖଲୁ] ଵାସ୍ତଵମେଂ [ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯେଣ ଵିନା] ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯକେ ନହୀଂ ହୋତା; [ତସ୍ମାତ୍] ଇସଲିଯେ [କାଲଃ ପ୍ରତୀତ୍ଯଭଵଃ] କାଲ ଆଶ୍ରିତରୂପସେ ଉପଜନେଵାଲା ହୈ [ଅର୍ଥାତ୍ ଵ୍ଯଵହାରକାଲ ପରକା ଆଶ୍ରଯ କରକେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୈ ଐସା ଉପଚାରସେ କହା ଜାତା ହୈ].

ଟୀକାଃ– ଯହାଁ ଵ୍ଯଵହାରକାଲକେ କଥଂଚିତ ପରାଶ୍ରିତପନେକେ ଵିଷଯମେଂ ସତ୍ଯ ଯୁକ୍ତି କହୀ ଗଈ ହୈ.

ପ୍ରଥମ ତୋ, ନିମେଷ–ସମଯାଦି ଵ୍ଯଵହାରକାଲମେଂ ‘ଚିର’ ଔର ‘କ୍ଷିପ୍ର’ ଐସା ଜ୍ଞାନ [–ଅଧିକ କାଲ ଔର ଅଲ୍ପ କାଲ ଐସା ଜ୍ଞାନ ହୋତା ହୈ]. ଵହ ଜ୍ଞାନ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଅଧିକ ଔର ଅଲ୍ପ କାଲ ସାଥ ସମ୍ବନ୍ଧ ରଖନେଵାଲେ ପ୍ରମାଣ [–କାଲପରିମାଣ] ବିନା ସଂଭଵିତ ନହୀଂ ହୋତା; ଔର ଵହ ପ୍ରମାଣ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯକେ ପରିଣାମ ବିନା ନିଶ୍ଚିତ ନହୀଂ ହୋତା. ଇସଲିଯେ, ଵ୍ଯଵହାରକାଲ ପରକେ ପରିଣାମ ଦ୍ଵାରା ଜ୍ଞାତ ହୋନେକେ କାରଣ – ଯଦ୍ଯପି ନିଶ୍ଚଯସେ ଵହ ଅନ୍ଯକେ ଆଶ୍ରିତ ନହୀଂ ହୈ ତଥାପି – ଆଶ୍ରିତରୂପସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେଵାଲା [–ପରକେ ଅଵଲମ୍ବନସେ ଉପଜନେଵାଲା] କହା ଜାତା ହୈ.

ଇସଲିଯେ ଯଦ୍ଯପି କାଲକୋ ଅସ୍ତିକାଯପନେକେ ଅଭାଵକେ କାରଣ ଯହାଁ ଅସ୍ତିକାଯକୀ ସାମାନ୍ଯ ପ୍ରରୂପଣାମେଂ ଉସକା ସାକ୍ଷାତ୍ କଥନ ନହୀଂଂ ହୈ ତଥାପି, ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲକେ ପରିଣାମକୀ ଅନ୍ଯଥା ଅନୁପପତ୍ତି ଦ୍ଵାରା ସିଦ୍ଧ ହୋନେଵାଲା ନିଶ୍ଚଯରୂପ କାଲ ଔର ଉନକେ ପରିଣାମକେ ଆଶ୍ରିତ ନିଶ୍ଚିତ ହୋନେଵାଲା ଵ୍ଯଵହାରରୂପ କାଲ ପଂଚାସ୍ତିକାଯକୀ ଭାଁତି ଲୋକରୂପସେ ପରିଣତ ହୈ– ଐସା, ଅତ୍ଯନ୍ତ ତୀକ୍ଷ୍ଣ ଦଷ୍ଟିସେ ଜାନା ଜା ସକତା ହୈ. -------------------------------------------------------------------------- ସାକ୍ଷାତ୍ =ସୀଧା [କାଲକା ଵିସ୍ତୃତ ସୀଧା କଥନ ଶ୍ରୀ ପ୍ରଵଚନସାରକେ ଦ୍ଵିତୀଯ–ଶ୍ରୁତସ୍କଂଧମେଂ କିଯା ଗଯା ହୈ; ଇସଲିଯେ

Page 53 of 264
PDF/HTML Page 82 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲପରିଣାମାନ୍ଯଥାନୁପପତ୍ତ୍ଯା ନିଶ୍ଚଯରୂପସ୍ତତ୍ପରିଣାମାଯତ୍ତତଯା ଵ୍ଯଵହାରରୂପଃ କାଲୋଽସ୍ତିକାଯପଞ୍ଚ–

-----------------------------------------------------------------------------

ଜ୍ଞାନ ହୋତା ହୈ ଵହ ‘ସମଯ’, ‘ନିମେଷ’ ଆଦିକା ପରିମାଣ ଜାନନେସେ ହୋତା ହୈ; ଔର ଵହ କାଲପରିମାଣ ପୁଦ୍ଗଲୋଂ ଦ୍ଵାରା ନିଶ୍ଚିତ ହୋତା ହୈ. ଇସଲିଯେ ଵ୍ଯଵହାରକାଲକୀ ଉତ୍ପତ୍ତି ପୁଦ୍ଗଲୋଂ ଦ୍ଵାରା ହୋତୀ [ଉପଚାରସେ] କହୀ ଜାତୀ ହୈ.

ଇସ ପ୍ରକାର ଯଦ୍ଯପି ଵ୍ଯଵହାରକାଲକା ମାପ ପୁଦ୍ଗଲ ଦ୍ଵାରା ହୋତା ହୈ ଇସଲିଯେ ଉସେ ଉପଚାରସେ ପୁଦ୍ଗଲାଶ୍ରିତ କହା ଜାତା ହୈ ତଥାପି ନିଶ୍ଚଯସେ ଵହ କେଵଲ କାଲଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ହୀ ପର୍ଯାଯରୂପ ହୈ, ପୁଦ୍ଗଲସେ ସର୍ଵଥା ଭିନ୍ନ ହୈ–ଐସା ସମଝନା. ଜିସ ପ୍ରକାର ଦସ ସେର ପାନୀକେ ମିଟ୍ଟୀମଯ ଘଡ଼େକା ମାପ ପାନୀ ଦ୍ଵାରା ହୋତା ହୈ ତଥାପି ଘଡ଼ା ମିଟ୍ଟୀକୀ ହୀ ପର୍ଯାଯରୂପ ହୈ, ପାନୀକୀ ପର୍ଯାଯରୂପ ନହୀଂ ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ସମଯ–ନିମେଷାଦି ଵ୍ଯଵହାରକାଲକା ମାପ ପୁଦ୍ଗଲ ଦ୍ଵାରା ହୋତା ହୈ ତଥାପି ଵ୍ଯଵହାରକାଲ କାଲଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ହୀ ପର୍ଯାଯରୂପ ହୈ, ପୁଦ୍ଗଲକୀ ପର୍ଯାଯରୂପ ନହୀଂ ହୈ.

କାଲସମ୍ବନ୍ଧୀ ଗାଥାସୂତ୍ରୋଂଂକେ କଥନକା ସଂକ୍ଷେପ ଇସ ପ୍ରକାର ହୈଃ– ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲୋଂକେ ପରିଣାମମେଂ [ସମଯଵିଶିଷ୍ଟ ଵୃତ୍ତିମେଂ] ଵ୍ଯଵହାରସେ ସମଯକୀ ଅପେକ୍ଷା ଆତୀ ହୈ; ଇସଲିଯେ ସମଯକୋ ଉତ୍ପନ୍ନ କରନେଵାଲା କୋଈ ପଦାର୍ଥ ଅଵଶ୍ଯ ହୋନା ଚାହିଯେ. ଵହ ପଦାର୍ଥ ସୋ କାଲଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ. କାଲଦ୍ରଵ୍ଯ ପରିଣମିତ ହୋନେସେ ଵ୍ଯଵହାରକାଲ ହୋତା ହୈ ଔର ଵହ ଵ୍ଯଵହାରକାଲ ପୁଦ୍ଗଲ ଦ୍ଵାରା ମାପା ଜାନେସେ ଉସେ ଉପଚାରସେ ପରାଶ୍ରିତ କହା ଜାତା ହୈ. ପଂଚାସ୍ତିକାଯକୀ ଭାଁତି ନିଶ୍ଚଯଵ୍ଯଵହାରରୂପ କାଲ ଭୀ ଲୋକରୂପସେ ପରିଣତ ହୈ ଐସା ସର୍ଵଜ୍ଞୋଂନେ ଦେଖା ହୈ ଔର ଅତି ତୀକ୍ଷ୍ଣ ଦ୍ରଷ୍ଟି ଦ୍ଵାରା ସ୍ପଷ୍ଟ ସମ୍ଯକ୍ ଅନୁମାନ ଭୀ ହୋ ସକତା ହୈ.

କାଲସମ୍ବନ୍ଧୀ କଥନକା ତାତ୍ପର୍ଯାର୍ଥ ନିମ୍ନୋକ୍ତାନୁସାର ଗ୍ରହଣ କରନେ ଯୋଗ୍ଯ ହୈେଃ– ଅତୀତ ଅନନ୍ତ କାଲମେଂ ଜୀଵକୋ ଏକ ଚିଦାନନ୍ଦରୂପ କାଲ ହୀ [ସ୍ଵକାଲ ହୀ] ଜିସକା ସ୍ଵଭାଵ ହୈ ଐସେ ଜୀଵାସ୍ତିକାଯକୀ ଉପଲବ୍ଧି ନହୀଂ ହୁଈ ହୈ; ଉସ ଜୀଵାସ୍ତିକାଯକା ହୀ ସମ୍ଯକ୍ ଶ୍ରଦ୍ଧାନ, ଉସୀକା ରାଗାଦିସେ ଭିନ୍ନରୂପ ଭେଦଜ୍ଞାନ ଔର ଉସୀମେଂ ରାଗାଦିଵିଭାଵରୂପ ସମସ୍ତ ସଂକଲ୍ପ–ଵିକଲ୍ପଜାଲକେ ତ୍ଯାଗ ଦ୍ଵାରା ସ୍ଥିର ପରିଣତି କର୍ତଵ୍ଯ ହୈ .. ୨୬..

Page 54 of 264
PDF/HTML Page 83 of 293
single page version

୫୪

ଇତି ସମଯଵ୍ଯାଖ୍ଯାଯାମନ୍ତନୀଂତଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯପଞ୍ଚାସ୍ତିକାଯସାମାନ୍ଯଵ୍ଯାଖ୍ଯାନରୂପଃ ପୀଠବଂଧଃ ସମାପ୍ତଃ.. ଅଥାମୀଷାମେଵ ଵିଶେଷଵ୍ଯାଖ୍ଯାନମ୍. ତତ୍ର ତାଵତ୍ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯାସ୍ତିକାଯଵ୍ଯାଖ୍ଯାନମ୍.

ଅତ୍ର ସଂସାରାଵସ୍ଥସ୍ଯାତ୍ମନଃ ସୋପାଧି ନିରୁପାଧି ଚ ସ୍ଵରୂପମୁକ୍ତମ୍. ଆତ୍ମା ହି ନିଶ୍ଚଯେନ ଭାଵପ୍ରାଣଧାରଣାଜ୍ଜୀଵଃ, ଵ୍ଯଵହାରେଣ ଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରାଣଧାରଣାଜ୍ଜୀଵଃ. ନିଶ୍ଚଯେନ -----------------------------------------------------------------------------

ଇସ ପ୍ରକାର [ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗଵତ୍କୁନ୍ଦକୁନ୍ଦାଚାର୍ଯଦେଵପ୍ରଣୀତ ଶ୍ରୀ ପଂଚାସ୍ତିକାଯସଂଗ୍ରହ ଶାସ୍ତ୍ରକୀ ଶ୍ରୀ ଅମୃତଚଂଦ୍ରାଚାର୍ଯଦେଵଵିରଚିତ] ସମଯଵ୍ଯାଖ୍ଯା ନାମକୀ ଟୀକାମେଂ ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯକେ ସାମାନ୍ଯ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନରୂପ ପୀଠିକା ସମାପ୍ତ ହୁଈ.

ଅବ ଉନ୍ହୀଂକା [–ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ପଂଚାସ୍ତିକାଯକା ହୀ] ଵିଶେଷ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନ କିଯା ଜାତା ହୈ. ଉସମେଂ ପ୍ରଥମ, ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯାସ୍ତିକାଯକେ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନ ହୈଂ.

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଜୀଵଃ ଇତି ଭଵତି] [ସଂସାରସ୍ଥିତ] ଆତ୍ମା ଜୀଵ ହୈ, [ଚେତଯିତା] ଚେତଯିତା [ଚେତନେଵାଲା] ହୈ, [ଉପଯୋଗଵିଶେଷିତଃ] ଉପଯୋଗଲକ୍ଷିତ ହୈ, [ପ୍ରଭୁଃ] ପ୍ରଭୁ ହୈ, [କର୍ତା] କର୍ତା ହୈେ, [ଭୋକ୍ତା] ଭୋକ୍ତା ହୈ, [ଦେହମାତ୍ରଃ] ଦେହପ୍ରମାଣ ହୈ, [ନ ହି ମୂର୍ତଃ] ଅମୂର୍ତ ହୈ [ଚ] ଔର [କର୍ମସଂଯୁକ୍ତଃ] କର୍ମସଂଯୁକ୍ତ ହୈ.

ଟୀକାଃ– ଯହାଁ [ଇସ ଗାଥାମେଂ] ସଂସାର–ଦଶାଵାଲେ ଆତ୍ମାକା ସୋପାଧି ଔର ନିରୁପାଧି ସ୍ଵରୂପ କହା ହୈ.

ଆତ୍ମା ନିଶ୍ଚଯସେ ଭାଵପ୍ରାଣକୋ ଧାରଣ କରତା ହୈ ଇସଲିଯେ ‘ଜୀଵ’ ହୈ, ଵ୍ଯଵହାରସେ [ଅସଦ୍ଭୂତ ଵ୍ଯଵହାରନଯସେ] ଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରାଣକୋ ଧାରଣ କରତା ହୈ ଇସଲିଯେ ‘ଜୀଵ’ ହୈ; ୨ନିଶ୍ଚଯସେ ଚିତ୍ସ୍ଵରୂପ ହୋନେକେ କାରଣ ‘ଚେତଯିତା’ [ଚେତନେଵାଲା] ହୈ, ଵ୍ଯଵହାରସେ [ସଦ୍ଭୂତ ଵ୍ଯଵହାରନଯସେ] ଚିତ୍ଶକ୍ତିଯୁକ୍ତ ହୋନେସେ ‘ଚେତଯିତା’ -------------------------------------------------------------------------- ୧. ସୋପାଧି = ଉପାଧି ସହିତ; ଜିସମେଂ ପରକୀ ଅପେକ୍ଷା ଆତୀ ହୋ ଐସା. ୨. ନିଶ୍ଚଯସେ ଚିତ୍ଶକ୍ତିକୋ ଆତ୍ମାକେ ସାଥ ଅଭେଦ ହୈ ଔର ଵ୍ଯଵହାରସେ ଭେଦ ହୈ; ଇସଲିଯେ ନିଶ୍ଚଯସେ ଆତ୍ମା ଚିତ୍ଶକ୍ତିସ୍ଵରୂପ

Page 55 of 264
PDF/HTML Page 84 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

ଚିଦାତ୍ମକତ୍ଵାତ୍, ଵ୍ଯଵହାରେଣ ଚିଚ୍ଛକ୍ତିଯୁକ୍ତତ୍ଵାଚ୍ଚେତଯିତା. ନିଶ୍ଚଯେନାପୃଥଗ୍ଭୂତେନ, ଵ୍ଯଵହାରେଣ ପୃଥଗ୍ଭୂତେନ ଚୈତନ୍ଯପରିଣାମଲକ୍ଷଣେନୋପଯୋଗେନୋପଲକ୍ଷିତତ୍ଵାଦୁପଯୋଗଵିଶେଷିତଃ. ନିଶ୍ଚଯେନ ଭାଵକର୍ମଣାଂ, ଵ୍ଯଵହାରେଣ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମଣାମାସ୍ରଵଣବଂଧନସଂଵରଣନିର୍ଜରଣମୋକ୍ଷଣେଷୁ ସ୍ଵଯମୀଶତ୍ଵାତ୍ ପ୍ରଭୁଃ. ନିଶ୍ଚଯେନ ପୌଦ୍ଗଲିକକର୍ମନିମିତ୍ତାତ୍ମପରିଣାମାନାଂ, ଵ୍ଯଵହାରେଣାତ୍ମପରିଣାମନିମିତ୍ତପୌଦ୍ଗଲିକକର୍ମଣାଂ କର୍ତୃତ୍ଵାତ୍କର୍ତା. ନିଶ୍ଚଯେନଶୁଭାଶୁଭକର୍ମନିମିତ୍ତସୁଖଦୁଃଖପରିଣାମାନାଂ, ଵ୍ଯଵହାରେଣ ଶୁଭାଶୁଭକର୍ମସଂପାଦି–ତେଷ୍ଟାନିଷ୍ଟଵିଷଯାଣାଂ ଭୋକ୍ତୃତ୍ଵାଦ୍ଭୋକ୍ତା. ନିଶ୍ଚଯେନ ଲୋକମାତ୍ରୋଽପି ଵିଶିଷ୍ଟାଵଗାହପରିଣାମଶକ୍ତିଯୁକ୍ତ–ତ୍ଵାନ୍ନାମକର୍ମନିର୍ଵୃତ୍ତମଣୁ ମହଚ୍ଚ ଶରୀରମଧିତିଷ୍ଠନ୍ ଵ୍ଯଵହାରେଣ ଦେହମାତ୍ରଃ. ଵ୍ଯଵହାରେଣ କର୍ମଭିଃ ସହୈକତ୍ଵପରିଣାମାନ୍ମୂର୍ତୋଽପି ନିଶ୍ଚଯେନ ----------------------------------------------------------------------------- ହୈ; ନିଶ୍ଚଯସେ ୧ଅପୃଥଗ୍ଭୂତ ଐସେ ଚୈତନ୍ଯପରିଣାମସ୍ଵରୂପ ଉପଯୋଗ ଦ୍ଵାରା ଲକ୍ଷିତ ହୋନେସେ ‘ଉପଯୋଗଲକ୍ଷିତ’ ହୈ, ଵ୍ଯଵହାରସେ [ସଦ୍ଭୂତ ଵ୍ଯଵହାରନଯସେ] ପୃଥଗ୍ଭୂତ ଐସେ ଚୈତନ୍ଯପରିଣାମସ୍ଵରୂପ ଉପଯୋଗ ଦ୍ଵାରା ଲକ୍ଷିତ ହୋନେସେ ‘ଉପଯୋଗଲକ୍ଷିତ’ ହୈ; ନିଶ୍ଚଯସେ ଭାଵକର୍ମୋଂକେ ଆସ୍ରଵ, ବଂଧ, ସଂଵର, ନିର୍ଜରା ଔର ମୋକ୍ଷ କରନେମେଂ ସ୍ଵଯଂ ଈଶ [ସମର୍ଥ] ହୋନେସେ ‘ପ୍ରଭୁ’ ହୈ, ଵ୍ଯଵହାରସେ [ଅସଦ୍ଭୂତ ଵ୍ଯଵହାରନଯସେ] ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମୋଂକେ ଆସ୍ରଵ, ବଂଧ, ସଂଵର, ନିର୍ଜରା ଔର ମୋକ୍ଷ କରନେମେଂ ସ୍ଵଯଂ ଈଶ ହୋନେସେ ‘ପ୍ରଭୁ’ ହୈ; ନିଶ୍ଚଯସେ ପୌଦ୍ଗଲିକ କର୍ମ ଜିନକା ନିମିତ୍ତ ହୈ ଐସେ ଆତ୍ମପରିଣାମୋଂକା କର୍ତୃତ୍ଵ ହୋନେସେ ‘କର୍ତା’ ହୈ, ଵ୍ଯଵହାରସେ [ଅସଦ୍ଭୂତ ଵ୍ଯଵହାରନଯସେ] ଆତ୍ମପରିଣାମ ଜିନକା ନିମିତ୍ତ ହୈ ଐସେ ପୌଦ୍ଗଲିକ କର୍ମୋଂକା କର୍ତୃତ୍ଵ ହୋନେସେ ‘କର୍ତା’ ହୈ; ନିଶ୍ଚଯସେ ଶୁଭାଶୁଭ କର୍ମ ଜିନକା ନିମିତ୍ତ ହୈ ଐସେ ସୁଖଦୁଃଖପରିଣାମୋଂକା ଭୋକ୍ତୃତ୍ଵ ହୋନେସେ ‘ଭୋକ୍ତା’ ହୈ, ଵ୍ଯଵହାରସେ [ଅସଦ୍ଭୂତ ଵ୍ଯଵହାରନଯସେ] ଶୁଭାଶୁଭ କର୍ମୋଂସେ ସଂପାଦିତ [ପ୍ରାପ୍ତ] ଇଷ୍ଟାନିଷ୍ଟ ଵିଷଯୋଂକା ଭୋକ୍ତୃତ୍ଵ ହୋନେସେ ‘ଭୋକ୍ତା’ ହୈ; ନିଶ୍ଚଯସେ ଲୋକପ୍ରମାଣ ହୋନେ ପର ଭୀ, ଵିଶିଷ୍ଟ ଅଵଗାହପରିଣାମକୀ ଶକ୍ତିଵାଲା ହୋନେସେ ନାମକର୍ମସେ ରଚିତ ଛୋଟେ–ବଡ଼େ ଶରୀରମେଂ ରହତା ହୁଆ ଵ୍ଯଵହାରସେ [ସଦ୍ଭୂତ ଵ୍ଯଵହାରନଯସେ] ‘ଦେହପ୍ରମାଣ’ ହୈ; ଵ୍ଯଵହାରସେ [ଅସଦ୍ଭୂତ ଵ୍ଯଵହାରନଯସେ] କର୍ମୋଂକେ ସାଥ ଏକତ୍ଵପରିଣାମକେ କାରଣ ମୂର୍ତ ହୋନେ ପର ଭୀ, ନିଶ୍ଚଯସେ ଅରୂପୀ– ସ୍ଵଭାଵଵାଲା ହୋନେକେ କାରଣ ‘ଅମୂର୍ତ’ ହୈ; ୨ନିଶ୍ଚଯସେ ପୁଦ୍ଗଲପରିଣାମକୋ ଅନୁରୂପ ଚୈତନ୍ଯପରିଣାମାତ୍ମକ -------------------------------------------------------------------------- ୧. ଅପୃଥଗ୍ଭୂତ = ଅପୃଥକ୍; ଅଭିନ୍ନ. [ନିଶ୍ଚଯସେ ଉପଯୋଗ ଆତ୍ମାସେ ଅପୃଥକ୍ ହୈ ଔର ଵ୍ଯଵହାରସେ ପୃଥକ୍ ହୈ.] ୨. ସଂସାରୀ ଆତ୍ମା ନିଶ୍ଚଯସେ ନିମିତ୍ତଭୂତ ପୁଦ୍ଗଲକର୍ମୋଂକୋ ଅନୁରୂପ ଐସେ ନୈମିତ୍ତିକ ଆତ୍ମ ପରିଣାମୋଂକେ ସାଥ [ଅର୍ଥାତ୍

Page 56 of 264
PDF/HTML Page 85 of 293
single page version

୫୬

ନୀରୂପସ୍ଵଭାଵତ୍ଵାନ୍ନ ହି ମୂର୍ତଃ. ନିଶ୍ଚଯେନ ପୁଦ୍ଗଲ–ପରିଣାମାନୁରୂପଚୈତନ୍ଯପରିଣାମାତ୍ମଭିଃ, ଵ୍ଯଵହାରେଣ ଚୈତନ୍ଯପରିଣାମାନୁରୂପପୁଦ୍ଗଲପରିଣାମାତ୍ମଭିଃ କର୍ମଭିଃ ସଂଯୁକ୍ତତ୍ଵାତ୍କର୍ମସଂଯୁକ୍ତ ଇତି.. ୨୭..

----------------------------------------------------------------------------- କର୍ମୋଂକେ ସାଥ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋନେସେ ‘କର୍ମସଂଯୁକ୍ତ’ ହୈ, ଵ୍ଯଵହାରସେ [ଅସଦ୍ଭୂତ ଵ୍ଯଵହାରନଯସେ] ଚୈତନ୍ଯପରିଣାମକୋ ଅନୁରୂପ ପୁଦ୍ଗଲପରିଣାମାତ୍ମକ କର୍ମୋଂକେ ସାଥ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋନେସେ ‘କର୍ମସଂଯୁକ୍ତ’ ହୈ.

ଭାଵାର୍ଥଃ– ପହଲୀ ୨୬ ଗାଥାଓଂମେଂ ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ପଂଚାସ୍ତିକାଯକା ସାମାନ୍ଯ ନିରୂପଣ କରକେ, ଅବ ଇସ ୨୭ଵୀଂ ଗାଥାସେ ଉନକା ଵିଶେଷ ନିରୂପଣ ପ୍ରାରମ୍ଭ କିଯା ଗଯା ହୈ. ଉସମେଂ ପ୍ରଥମ, ଜୀଵକା [ଆତ୍ମାକା] ନିରୂପଣ ପ୍ରାରମ୍ଭ କରତେ ହୁଏ ଇସ ଗାଥାମେଂ ସଂସାରସ୍ଥିତ ଆତ୍ମାକୋ ଜୀଵ [ଅର୍ଥାତ୍ ଜୀଵତ୍ଵଵାଲା], ଚେତଯିତା, ଉପଯୋଗଲକ୍ଷଣଵାଲା, ପ୍ରଭୁ, କର୍ତା ଇତ୍ଯାଦି କହା ହୈ. ଜୀଵତ୍ଵ, ଚେତଯିତୃତ୍ଵ, ଉପଯୋଗ, ପ୍ରଭୁତ୍ଵ, କର୍ତୃତ୍ଵ, ଇତ୍ଯାଦିକା ଵିଵରଣ ଅଗଲୀ ଗାଥାଓଂମେଂ ଆଯେଗା.. ୨୭..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [କର୍ମମଲଵିପ୍ରମୁକ୍ତଃ] କର୍ମମଲସେ ମୁକ୍ତ ଆତ୍ମା [ଊର୍ଧ୍ଵଂ] ଊପର [ଲୋକସ୍ଯ ଅନ୍ତମ୍] ଲୋକକେ ଅନ୍ତକୋ [ଅଧିଗମ୍ଯ] ପ୍ରାପ୍ତ କରକେ [ସଃ ସର୍ଵଜ୍ଞାନଦର୍ଶୀ] ଵହ ସର୍ଵଜ୍ଞ–ସର୍ଵଦର୍ଶୀ [ଅନଂତମ୍] ଅନନ୍ତ [ଅନିନ୍ଦ୍ରିଯମ୍] ଅନିନ୍ଦ୍ରିଯ [ସୁଖମ୍] ସୁଖକା [ଲଭତେ] ଅନୁଭଵ କରତା ହୈ. --------------------------------------------------------------------------

Page 57 of 264
PDF/HTML Page 86 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

ଅତ୍ର ମୁକ୍ତାଵସ୍ଥସ୍ଯାତ୍ମନୋ ନିରୁପାଧିସ୍ଵରୂପମୁକ୍ତମ୍. ଆତ୍ମା ହି ପରଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵାତ୍କର୍ମରଜସା ସାକଲ୍ଯେନ ଯସ୍ମିନ୍ନେଵ କ୍ଷଣେ ମୁଚ୍ଯତେ ତସ୍ମି– ନ୍ନେଵୋର୍ଧ୍ଵଗମନସ୍ଵଭାଵତ୍ଵାଲ୍ଲୋକାଂତମଧିଗମ୍ଯ ପରତୋ ଗତିହେତୋରଭାଵାଦଵସ୍ଥିତଃ କେଵଲଜ୍ଞାନଦର୍ଶନାଭ୍ଯାଂ ସ୍ଵରୂପଭୂତତ୍ଵାଦମୁକ୍ତୋଽନଂତମତୀନ୍ଦ୍ରିଯଂ ସୁଖମନୁଭଵତି. ମୁକ୍ତସ୍ଯ ଚାସ୍ଯ ଭାଵପ୍ରାଣଧାରଣଲକ୍ଷଣଂ ଜୀଵତ୍ଵଂ, ଚିଦ୍ରୂପଲକ୍ଷଣଂ ଚେତଯିତୃତ୍ଵଂ, ଚିତ୍ପରିଣାମଲକ୍ଷଣ ଉପଯୋଗଃ, ନିର୍ଵର୍ତିତସମସ୍ତାଧିକାରଶକ୍ତିମାତ୍ରଂ ପ୍ରଭୁତ୍ଵଂ, ସମସ୍ତଵସ୍ତ୍ଵସାଧାରଣସ୍ଵରୂପନିର୍ଵର୍ତନମାତ୍ରଂ କର୍ତୃତ୍ଵଂ, ସ୍ଵରୂପଭୂତସ୍ଵାତନ୍କ୍ର୍ଯଲକ୍ଷଣସୁଖୋପଲମ୍ଭ–ରୂପଂ ଭୋକ୍ତୃତ୍ଵଂ, ଅତୀତାନଂତରଶରୀରପରିମାଣାଵଗାହପରିଣାମରୂପଂ ଦେହମାତ୍ରତ୍ଵଂ, ଉପାଧିସଂବଂଧଵିଵିକ୍ତ– ମାତ୍ଯନ୍ତିକମମୂର୍ତତ୍ଵମ୍. କର୍ମସଂଯୁକ୍ତତ୍ଵଂ ତୁ ଦ୍ରଵ୍ଯଭାଵକର୍ମଵିପ୍ରମୋକ୍ଷାନ୍ନ ଭଵତ୍ଯେଵ. ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମାଣି ହି ପୁଦ୍ଗଲସ୍କଂଧା ଭାଵକର୍ମାଣି ତୁ -----------------------------------------------------------------------------

ଟୀକାଃ– ଯହାଁ ମୁକ୍ତାଵସ୍ଥାଵାଲେ ଆତ୍ମାକା ନିରୁପାଧି ସ୍ଵରୂପ କହା ହୈ.

ଆତ୍ମା [କର୍ମରଜକେ] ପରଦ୍ରଵ୍ଯପନେକେ କାରଣ କର୍ମରଜସେ ସମ୍ପୂର୍ଣରୂପସେ ଜିସ କ୍ଷଣ ଛୂଟତା ହୈ [–ମୁକ୍ତ ହୋତା ହୈ], ଉସୀ କ୍ଷଣ [ଅପନେ] ଊର୍ଧ୍ଵଗମନସ୍ଵଭାଵକେ କାରଣ ଲୋକକେ ଅନ୍ତକୋ ପାକର ଆଗେ ଗତିହେତୁକା ଅଭାଵ ହୋନେସେ [ଵହାଁ] ସ୍ଥିର ରହତା ହୁଆ, କେଵଲଜ୍ଞାନ ଔର କେଵଲଦର୍ଶନ [ନିଜ] ସ୍ଵରୂପଭୂତ ହୋନେକେ କାରଣ ଉନସେ ନ ଛୂଟତା ହୁଆ ଅନନ୍ତ ଅତୀନ୍ଦ୍ରିଯ ସୁଖକା ଅନୁଭଵ କରତା ହୈ. ଉସ ମୁକ୍ତ ଆତ୍ମାକୋ, ଭାଵପ୍ରାଣଧାରଣ ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ [–ସ୍ଵରୂପ] ହୈ ଐସା ‘ଜୀଵତ୍ଵ’ ହୋତା ହୈ; ଚିଦ୍ରୂପ ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ [– ସ୍ଵରୂପ] ହୈ ଐସା ‘ଚେତଯିତୃତ୍ଵ’ ହୋତା ହୈ ; ଚିତ୍ପରିଣାମ ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ [–ସ୍ଵରୂପ] ହୈ ଐସା ‘ଉପଯୋଗ’ ହୋତା ହୈ; ପ୍ରାପ୍ତ କିଯେ ହୁଏ ସମସ୍ତ [ଆତ୍ମିକ] ଅଧିକାରୋଂକୀ ୧ଶକ୍ତିମାତ୍ରରୂପ ‘ପ୍ରଭୁତ୍ଵ’ ହୋତା ହୈ; ସମସ୍ତ ଵସ୍ତୁଓଂସେ ଅସାଧାରଣ ଐସେ ସ୍ଵରୂପକୀ ନିଷ୍ପତ୍ତିମାତ୍ରରୂପ [–ନିଜ ସ୍ଵରୂପକୋ ରଚନେରୂପ] ‘କର୍ତୃତ୍ଵ’ ହୋତା ହୈ; ସ୍ଵରୂପଭୂତ ସ୍ଵାତଂକ୍ର୍ଯ ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ [–ସ୍ଵରୂପ] ହୈ ଐସେ ସୁଖକୀ ଉପଲବ୍ଧିରୂପ ‘ଭୋକ୍ତୃତ୍ଵ’ ହୋତା ହୈ; ଅତୀତ ଅନନ୍ତର [–ଅନ୍ତିମ] ଶରୀର ପ୍ରମାଣ ଅଵଗାହପରିଣାମରୂପ ‘୨ଦେହପ୍ରମାଣପନା’ ହୋତା ହୈ; ଔର ଉପାଧିକେ ସମ୍ବନ୍ଧସେ ୩ଵିଵିକ୍ତ ଐସା ଆତ୍ଯଂତିକ [ସର୍ଵଥା] ‘ଅମୂର୍ତପନା’ ହୋତା ହୈ. [ମୁକ୍ତ ଆତ୍ମାକୋ] -------------------------------------------------------------------------- ୧. ଶକ୍ତି = ସାମର୍ଥ୍ଯ; ଈଶତ୍ଵ. [ମୁକ୍ତ ଆତ୍ମା ସମସ୍ତ ଆତ୍ମିକ ଅଧିକାରୋଂକୋ ଭୋଗନେମେଂ ଅର୍ଥାତ୍ ଉନକା ଉପଯୋଗ କରନେମେଂ ସ୍ଵଯଂ ସମର୍ଥ ହୈ ଇସଲିଯେ ଵହ ପ୍ରଭୁ ହୈ.] ୨. ମୁକ୍ତ ଆତ୍ମାକୀ ଅଵଗାହନା ଚରମଶରୀରପ୍ରମାଣ ହୋତୀ ହୈ ଇସଲିଯେ ଉସ ଅନ୍ତିମ ଶରୀରକୀ ଅପେକ୍ଷା ଲେକର ଉନକୋ

୩. ଵିଵିକ୍ତ = ଭିନ୍ନ; ରହିତ.

Page 58 of 264
PDF/HTML Page 87 of 293
single page version

୫୮

ଚିଦ୍ଵିଵର୍ତାଃ. ଵିଵର୍ତତେ ହି ଚିଚ୍ଛକ୍ତିରନାଦିଜ୍ଞାନାଵରଣାଦି–କର୍ମସଂପର୍କକୂଣିତପ୍ରଚାରା ପରିଚ୍ଛେଦ୍ଯସ୍ଯ ଵିଶ୍ଵସ୍ଯୈକଦେଶେଷୁ କ୍ରମେଣ ଵ୍ଯାପ୍ରିଯମାଣା. ଯଦା ତୁ ଜ୍ଞାନାଵରଣାଦିକର୍ମସଂପର୍କଃ ପ୍ରଣଶ୍ଯତି ତଦା ପରିଚ୍ଛେଦ୍ଯସ୍ଯ ଵିଶ୍ଵସ୍ଯ ସର୍ଵଦେଶେଷୁ ଯୁଗପଦ୍ଵଯାପୃତା କଥଂଚିତ୍କୌଟସ୍ଥ୍ଯମଵାପ୍ଯ ଵିଷଯାଂତରମନାପ୍ନୁଵଂତୀ ନ ଵିଵର୍ତତେ. ସ ଖଲ୍ଵେଷ ନିଶ୍ଚିତଃ ସର୍ଵଜ୍ଞସର୍ଵଦର୍ଶିତ୍ଵୋପଲମ୍ଭଃ. ଅଯମେଵ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମନିବଂଧନଭୂତାନାଂ ଭାଵକର୍ମଣାଂ କର୍ତୃତ୍ଵୋଚ୍ଛେଦଃ. ଅଯମେଵ ----------------------------------------------------------------------------- ‘୧କର୍ମସଂଯୁକ୍ତପନା’ ତୋ ହୋତା ହୀ ନହୀଂ , କ୍ଯୋଂକି ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମୋ ଔର ଭାଵକର୍ମୋସେ ଵିମୁକ୍ତି ହୁଈ ହୈ. ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ ଵେ ପୁଦ୍ଗଲସ୍କଂଧ ହୈ ଔର ଭାଵକର୍ମ ଵେ ୨ଚିଦ୍ଵିଵର୍ତ ହୈଂ. ଚିତ୍ଶକ୍ତି ଅନାଦି ଜ୍ଞାନାଵରଣାଦିକର୍ମୋଂକେ ସମ୍ପର୍କସେ [ସମ୍ବନ୍ଧସେ] ସଂକୁଚିତ ଵ୍ଯାପାରଵାଲୀ ହୋନେକେ କାରଣ ଜ୍ଞେଯଭୂତ ଵିଶ୍ଵକେ [–ସମସ୍ତ ପଦାର୍ଥୋଂକେ] ଏକ–ଏକ ଦେଶମେଂ କ୍ରମଶଃ ଵ୍ଯାପାର କରତୀ ହୁଈ ଵିଵର୍ତନକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତୀ ହୈ. କିନ୍ତୁ ଜବ ଜ୍ଞାନାଵରଣାଦିକର୍ମୋଂକା ସମ୍ପର୍କ ଵିନଷ୍ଟ ହୋତା ହୈ, ତବ ଵହ ଜ୍ଞେଯଭୂତ ଵିଶ୍ଵକେ ସର୍ଵ ଦେଶୋଂମେଂ ଯୁଗପଦ୍ ଵ୍ଯାପାର କରତୀ ହୁଈ କଥଂଚିତ୍ ୩କୂଟସ୍ଥ ହୋକର, ଅନ୍ଯ ଵିଷଯକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ନ ହୋତୀ ହୁଈ ଵିଵର୍ତନ ନହୀଂ କରତୀ. ଵହ ଯହ [ଚିତ୍ଶକ୍ତିକେ ଵିଵର୍ତନକା ଅଭାଵ], ଵାସ୍ତଵମେଂ ନିଶ୍ଚିତ [–ନିଯତ, ଅଚଲ] ସର୍ଵଜ୍ଞପନେକୀ ଔର ସର୍ଵଦର୍ଶୀପନେକୀ ଉପଲବ୍ଧି ହୈ. ଯହୀ, ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମୋଂକେ ନିମିତ୍ତଭୂତ ଭାଵକର୍ମୋଂକେ କର୍ତୃତ୍ଵକା ଵିନାଶ ହୈ; ଯହୀ, ଵିକାରପୂର୍ଵକ ଅନୁଭଵକେ ଅଭାଵକେ କାରଣ ୪ଔପାଧିକ ସୁଖଦୁଃଖପରିଣାମୋଂକେ ଭୋକ୍ତୃତ୍ଵକା ଵିନାଶ ହୈ; ଔର ଯହୀ, ଅନାଦି ଵିଵର୍ତନକେ ଖେଦକେ ଵିନାଶସେ -------------------------------------------------------------------------- ୧. ପୂର୍ଵ ସୂତ୍ରମେଂ କହେ ହୁଏ ‘ଜୀଵତ୍ଵ’ ଆଦି ନଵ ଵିଶେଷୋମେଂସେ ପ୍ରଥମ ଆଠ ଵିଶେଷ ମୁକ୍ତାତ୍ମାକୋ ଭୀ ଯଥାସଂଭଵ ହୋତେ ହୈଂ, ମାତ୍ର

୨. ଚିଦ୍ଵିଵର୍ତ = ଚୈତନ୍ଯକା ପରିଵର୍ତନ ଅର୍ଥାତ୍ ଚୈତନ୍ଯକା ଏକ ଵିଷଯକୋ ଛୋଡ଼଼କର ଅନ୍ଯ ଵିଷଯକୋ ଜାନନେରୂପ ବଦଲନା;

୩. କୂଟସ୍ଥ = ସର୍ଵକାଲ ଏକ ରୂପ ରହନେଵାଲୀ; ଅଚଲ. [ଜ୍ଞାନାଵରଣାଦିକର୍ମୋକା ସମ୍ବନ୍ଧ ନଷ୍ଟ ହୋନେ ପର କହୀଂ ଚିତ୍ଶକ୍ତି

୪. ଔପାଧିକ = ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମରୂପ ଉପାଧିକେ ସାଥ ସମ୍ବନ୍ଧଵାଲେ; ଜିନମେଂ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମରୂପୀ ଉପାଧି ନିମିତ୍ତ ହୋତୀ ହୈ ଐସେ;

Page 59 of 264
PDF/HTML Page 88 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

ଚ ଵିକାରପୂର୍ଵକାନୁଭଵାଭାଵାଦୌପାଧିକସୁଖଦୁଃଖପରିଣାମାନାଂ ଭୋକ୍ତୃତ୍ଵୋଚ୍ଛେଦଃ. ଇଦମେଵ ଚାନାଦିଵିଵର୍ତଖେଦଵିଚ୍ଛିତ୍ତିସୁସ୍ଥିତାନଂତଚୈତନ୍ଯସ୍ଯାତ୍ମନଃ ସ୍ଵତଂତ୍ରସ୍ଵରୂପାନୁଭୂତିଲକ୍ଷଣସୁଖସ୍ଯ ଭୋକ୍ତୃ– ତ୍ଵମିତି.. ୨୮..

----------------------------------------------------------------------------- ଜିସକା ଅନନ୍ତ ଚୈତନ୍ଯ ସୁସ୍ଥିତ ହୁଆ ହୈ ଐସେ ଆତ୍ମାକୋ ସ୍ଵତଂତ୍ରସ୍ଵରୂପାନୁଭୂତିଲକ୍ଷଣ ସୁଖକା [–ସ୍ଵତଂତ୍ର ସ୍ଵରୂପକୀ ଅନୁଭୂତି ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ ଐସେ ସୁଖକା] ଭୋକ୍ତୃତ୍ଵ ହୈ.. ୨୮..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ସଃ ଚେତଯିତା] ଵହ ଚେତଯିତା [ଚେତନେଵାଲା ଆତ୍ମା] [ସର୍ଵଜ୍ଞଃ] ସର୍ଵଜ୍ଞ [ଚ] ଔର [ସର୍ଵଲୋକଦର୍ଶୀ] ସର୍ଵଲୋକଦର୍ଶୀ [ସ୍ଵଯଂ ଜାତଃ] ସ୍ଵଯଂ ହୋତା ହୁଆ, [ସ୍ଵକମ୍] ସ୍ଵକୀଯ [ଅମୂର୍ତମ୍] ଅମୂର୍ତ [ଅଵ୍ଯାବାଧମ୍] ଅଵ୍ଯାବାଧ [ଅନଂତମ୍] ଅନନ୍ତ [ସୁଖମ୍] ସୁଖକୋ [ପ୍ରାପ୍ନୋତି] ଉପଲବ୍ଧ କରତା ହୈ.

ଟୀକାଃ– ଯହ, ସିଦ୍ଧକେ ନିରୁପାଧି ଜ୍ଞାନ, ଦର୍ଶନ ଔର ସୁଖକା ସମର୍ଥନ ହୈ.

ଵାସ୍ତଵମେଂ ଜ୍ଞାନ, ଦର୍ଶନ ଔର ସୁଖ ଜିସକା ସ୍ଵଭାଵ ହୈ ଐସା ଆତ୍ମା ସଂସାରଦଶାମେଂ, ଅନାଦି କର୍ମକ୍ଲେଶ ଦ୍ଵାରା ଆତ୍ମଶକ୍ତି ସଂକୁଚିତ କୀ ଗଈ ହୋନେସେ, ପରଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସମ୍ପର୍କ ଦ୍ଵାରା [–ଇଂଦ୍ରିଯାଦିକେ ସମ୍ବନ୍ଧ ଦ୍ଵାରା] କ୍ରମଶଃ କୁଛ–କୁଛ ଜାନତା ହୈ ଔର ଦେଖତା ହୈ ତଥା ପରାଶ୍ରିତ, ମୂର୍ତ [ଇନ୍ଦ୍ରିଯାଦି] କେ ସାଥ ସମ୍ବନ୍ଧଵାଲା, ସଵ୍ଯାବାଧ [–ବାଧା ସହିତ] ଔର ସାନ୍ତ ସୁଖକା ଅନୁଭଵ କରତା ହୈ; କିନ୍ତୁ ଜବ ଉସକେ କର୍ମକ୍ଲେଶ ସମସ୍ତରୂପସେ ଵିନାଶକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତେ ହୈଂ ତବ, ଆତ୍ମଶକ୍ତି ଅନର୍ଗଲ [–ନିରଂକୁଶ] ଔର ଅସଂକୁଚିତ ହୋନେସେ, ଵହ ଅସହାଯରୂପସେ [–କିସୀକୀ ସହାଯତାକେ ବିନା] ସ୍ଵଯମେଵ ଯୁଗପଦ୍ ସବ [– ସର୍ଵ ଦ୍ରଵ୍ଯକ୍ଷେତ୍ରକାଲଭାଵ] ଜାନତା ହୈ ଔର ଦେଖତା ହୈ ତଥା ସ୍ଵାଶ୍ରିତ, ମୂର୍ତ [ଇନ୍ଦ୍ରିଯାଦି] କେ ସାଥ ସମ୍ବନ୍ଧ ରହିତ, ଅଵ୍ଯାବାଧ ଔର ଅନନ୍ତ ସୁଖକା ଅନୁଭଵ କରତା ହୈ. ଇସଲିଯେ ସବ ସ୍ଵଯମେଵ ଜାନନେ ଔର ଦେଖନେଵାଲେ ତଥା ସ୍ଵକୀଯ ସୁଖକା ଅନୁଭଵନ କରନେଵାଲେ ସିଦ୍ଧକୋ ପରସେ [କୁଛଭୀ] ପ୍ରଯୋଜନ ନହୀଂ ହୈ.

--------------------------------------------------------------------------

Page 60 of 264
PDF/HTML Page 89 of 293
single page version

୬୦

ଇଦଂ ସିଦ୍ଧସ୍ଯ ନିରୁପାଧିଜ୍ଞାନଦର୍ଶନସୁଖସମର୍ଥନମ୍. ଆତ୍ମା ହି ଜ୍ଞାନଦର୍ଶନସୁଖସ୍ଵଭାଵଃ ସଂସାରାଵସ୍ଥାଯାମନାଦିକର୍ମକ୍ଲ୍ରୁେଶସଂକୋଚିତାତ୍ମଶକ୍ତିଃ ପରଦ୍ରଵ୍ଯସଂପର୍କେଣ କ୍ରମେଣ କିଂଚିତ୍ କିଂଚିଜ୍ଜାନାତି ପଶ୍ଯତି, ପରପ୍ରତ୍ଯଯଂ ମୂର୍ତସଂବଦ୍ଧଂ ସଵ୍ଯାବାଧଂ ସାଂତଂ ସୁଖମନୁଭଵତି ଚ. ଯଦା ତ୍ଵସ୍ଯ କର୍ମକ୍ଲ୍ରୁେଶାଃ ସାମସ୍ତ୍ଯେନ ପ୍ରଣଶ୍ଯନ୍ତି, ତଦାଽନର୍ଗଲାସଂକୁଚିତାତ୍ମ– ଶକ୍ତିରସହାଯଃ ସ୍ଵଯମେଵ ଯୁଗପତ୍ସମଗ୍ରଂ ଜାନାତି ପଶ୍ଯତି, ସ୍ଵପ୍ରତ୍ଯଯମମୂର୍ତସଂବଦ୍ଧମଵ୍ଯାବାଧମନଂତଂ ସୁଖ ମନୁଭଵତି ଚ. ତତଃ ସିଦ୍ଧସ୍ଯ ସମସ୍ତଂ ସ୍ଵଯମେଵ ଜାନତଃ ପଶ୍ଯତଃ, ସୁଖମନୁଭଵତଶ୍ଚ ସ୍ଵଂ, ନ ପରେଣ ପ୍ରଯୋଜନମିତି.. ୨୯.. -----------------------------------------------------------------------------

ଭାଵାର୍ଥଃ– ସିଦ୍ଧଭଗଵାନ [ତଥା କେଵଲୀଭଗଵାନ] ସ୍ଵଯମେଵ ସର୍ଵଜ୍ଞତ୍ଵାଦିରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋତେ ହୈଂ; ଉନକେ ଉସ ପରିଣମନମେଂ ଲେଶମାତ୍ର ଭୀ [ଇନ୍ଦ୍ରିଯାଦି] ପରକା ଆଲମ୍ବନ ନହୀଂ ହୈ.

ଯହାଁ କୋଈ ସର୍ଵଜ୍ଞକା ନିଷେଧ କରନେଵାଲା ଜୀଵ କହେ କି– ‘ସର୍ଵଜ୍ଞ ହୈ ହୀ ନହୀଂ, କ୍ଯୋଂକି ଦେଖନେମେଂ ନହୀଂ ଆତେ,’ ତୋ ଉସେ ନିମ୍ନୋକ୍ତାନୁସାର ସମଝାତେ ହୈଂଃ–

ହେ ଭାଈ! ଯଦି ତୁମ କହତେ ହୋ କି ‘ସର୍ଵଜ୍ଞ ନହୀଂ ହୈ,’ ତୋ ହମ ପୂଛତେ ହୈଂ କି ସର୍ଵଜ୍ଞ କହାଁ ନହୀଂ ହୈ? ଇସ କ୍ଷେତ୍ରମେଂ ଔର ଇସ କାଲମେଂ ଅଥଵା ତୀନୋଂ ଲୋକମେଂ ଔର ତୀନୋଂ କାଲମେଂ? ଯଦି ‘ଇସ କ୍ଷେତ୍ରମେଂ ଔର ଇସ କାଲମେଂ ସର୍ଵଜ୍ଞ ନହୀଂ ହୈ’ ଐସା କହୋ, ତୋ ଵହ ସଂମତ ହୀ ହୈ. କିନ୍ତୁ ଯଦି ‘ ତୀନୋଂ ଲୋକମେଂ ଔର ତୀନୋଂ କାଲମେଂ ସର୍ଵଜ୍ଞ ନହୀଂ ହୈ ’ ଐସା କହୋ ତୋ ହମ ପୂଛତେ ହୈଂ କି ଵହ ତୁମନେ କୈସେ ଜାନା? ଯ୍ଦି ତୀନୋଂ ଲୋକକୋ ଔର ତୀନୋଂ କାଲକୋ ସର୍ଵଜ୍ଞ ରହିତ ତୁମନେ ଦେଖ–ଜାନ ଲିଯା ତୋ ତୁମ୍ହୀଂ ସର୍ଵଜ୍ଞ ହୋ ଗଯେ, କ୍ଯୋଂକି ଜୋ ତୀନ ଲୋକ ଔର ତୀନ କାଲକୋ ଜାନେ ଵହୀ ସର୍ଵଜ୍ଞ ହୈ. ଔର ଯଦି ସର୍ଵଜ୍ଞ ରହିତ ତୀନୋଂ ଲୋକ ଔର ତୀନୋଂ କାଲକୋ ତୁମନେ ନହୀଂ ଦେଖା–ଜାନା ହୈ ତୋ ଫିର ‘ ତୀନ ଲୋକ ଔର ତୀନ କାଲମେଂ ସର୍ଵଜ୍ଞ ନହୀଂ ହୈ ’ ଐସା ତୁମ କୈସେ କହ ସକତେ ହୋ? ଇସ ପ୍ରକାର ସିଦ୍ଧ ହୋତା ହୈ କି ତୁମ୍ହାରା କିଯା ହୁଆ ସର୍ଵଜ୍ଞକା ନିଷେଧ ଯୋଗ୍ଯ ନହୀଂ ହୈ.

ହେ ଭାଈ! ଆତ୍ମା ଏକ ପଦାର୍ଥ ହୈେ ଔର ଜ୍ଞାନ ଉସକା ସ୍ଵଭାଵ ହୈ; ଇସଲିଯେ ଉସ ଜ୍ଞାନକା ସମ୍ପୂର୍ଣ ଵିକାସ ହୋନେ ପର ଐସା କୁଛ ନହୀଂ ରହତା କି ଜୋ ଉସ ଜ୍ଞାନମେଂ ଅଜ୍ଞାତ ରହେ. ଜିସ ପ୍ରକାର ପରିପୂର୍ଣ ଉଷ୍ଣତାରୂପ ପରିଣମିତ ଅଗ୍ନି ସମସ୍ତ ଦାହ୍ଯକୋ ଜଲାତୀ ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ପରିପୂର୍ଣ ଜ୍ଞାନରୂପ ପରିଣମିତ

Page 61 of 264
PDF/HTML Page 90 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

ପାଣେହିଂ ଚଦୁହିଂ ଜୀଵଦି ଜୀଵିସ୍ସଦି ଜୋ ହୁ ଜୀଵିଦୋ ପୁଵ୍ଵଂ. ସୋ ଜୀଵୋ ପାଣା ପୁଣ ବଲମିଂଦିଯମାଉ ଉସ୍ସାସୋ.. ୩୦..

ଜୀଵତ୍ଵଗୁଣଵ୍ଯାଖ୍ଯେଯମ୍. ----------------------------------------------------------------------------- ଆତ୍ମା ସମସ୍ତ ଜ୍ଞେଯକୋ ଜାନତା ହୈ. ଐସୀ ସର୍ଵଜ୍ଞଦଶା ଇସ କ୍ଷେତ୍ରମେଂ ଇସ କାଲମେଂ [ଅର୍ଥାତ୍ ଇସ କ୍ଷେତ୍ରମେଂ ଇସ କାଲମେଂ ଜନ୍ମ ଲେନେ ଵାଲେ ଜୀଵୋଂକୋ ] ପ୍ରାପ୍ତ ନହୀଂ ହୋତୀ ତଥାପି ସର୍ଵଜ୍ଞତ୍ଵଶକ୍ତିଵାଲେ ନିଜ ଆତ୍ମାକା ସ୍ପଷ୍ଟ ଅନୁଭଵ ଇସ କ୍ଷେତ୍ରମେଂ ଇସ କାଲମେଂ ଭୀ ହୋ ସକତା ହୈ.

ଯହ ଶାସ୍ତ୍ର ଅଧ୍ଯାତ୍ମ ଶାସ୍ତ୍ର ହୋନେସେ ଯହାଁ ସର୍ଵଜ୍ଞସିଦ୍ଧିକା ଵିସ୍ତାର ନହୀଂ କିଯା ଗଯା ହୈ; ଜିଜ୍ଞାସୁକୋ ଵହ ଅନ୍ଯ ଶାସ୍ତ୍ରୋମେଂ ଦେଖ ଲେନା ଚାହିଯେ.. ୨୯..

ଜିଯେଗା ଔର [ଜୀଵିତଃ ପୂର୍ଵମ୍] ପୂର୍ଵକାଲମେଂ ଜୀତା ଥା, [ସଃ ଜୀଵଃ] ଵହ ଜୀଵ ହୈ; [ପୁନଃ ପ୍ରାଣାଃ] ଔର ପ୍ରାଣ [ଇନ୍ଦ୍ରିଯମ୍] ଇନ୍ଦ୍ରିଯ, [ବଲମ୍] ବଲ, [ଆଯୁଃ] ଆଯୁ ତଥା [ଉଚ୍ଛଵାସଃ] ଉଚ୍ଛ୍ଵାସ ହୈ.

ଅନ୍ଵଯଵାଲେ ଵେ ଭାଵପ୍ରାଣ ହୈ ଔର ପୁଦ୍ଗଲସାମାନ୍ଯରୂପ ଅନ୍ଵଯଵାଲେ ଵେ ଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରାଣ ହୈଂ. ଉନ ଦୋନୋଂ ପ୍ରାଣୋଂକୋ ତ୍ରିକାଲ ଅଚ୍ଛିନ୍ନ–ସଂତାନରୂପସେ [ଅଟୂଟ ଧାରାସେ] ଧାରଣ କରତା ହୈ ଇସଲିଯେ ସଂସାରୀକୋ ଜୀଵତ୍ଵ ହୈ. ମୁକ୍ତକୋ [ସିଦ୍ଧକୋ] ତୋ କେଵଲ ଭାଵପ୍ରାଣ ହୀ ଧାରଣ ହୋନେସେ ଜୀଵତ୍ଵ ହୈ ଐସା ସମଝନା.. ୩୦.. -------------------------------------------------------------------------- ଜିନ ପ୍ରାଣୋଂମେଂ ଚିତ୍ସାମାନ୍ଯରୂପ ଅନ୍ଵଯ ହୋତା ହୈ ଵେ ଭାଵପ୍ରାଣ ହୈଂ ଅର୍ଥାତ୍ ଜିନ ପ୍ରାଣୋଂମେଂ ସଦୈଵ ‘ଚିତ୍ସାମାନ୍ଯ,

Page 62 of 264
PDF/HTML Page 91 of 293
single page version

୬୨

ଇନ୍ଦ୍ରିଯବଲାଯୁରୁଚ୍ଛଵାସଲକ୍ଷଣା ହି ପ୍ରାଣାଃ. ତେଷୁ ଚିତ୍ସାମାନ୍ଯାନ୍ଵଯିନୋ ଭାଵପ୍ରାଣାଃ, ପୁଦ୍ଗଲସାମାନ୍ଯାନ୍ଵଯିନୋ ଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରାଣାଃ. ତେଷାମୁଭଯେଷାମପି ତ୍ରିଷ୍ଵପି କାଲେଷ୍ଵନଵଚ୍ଛିନ୍ନସଂତାନତ୍ଵେନ ଧାରଣାତ୍ସଂସାରିଣୋ ଜୀଵତ୍ଵମ୍. ମୁକ୍ତସ୍ଯ ତୁ କେଵଲାନାମେଵ ଭାଵପ୍ରାଣାନାଂ ଧାରଣାତ୍ତଦଵସେଯମିତି.. ୩୦..

-----------------------------------------------------------------------------

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଅନଂତାଃ ଅଗୁରୁଲଘୁକାଃ] ଅନନ୍ତ ଐସେ ଜୋ ଅଗୁରୁଲଘୁ [ଗୁଣ, ଅଂଶ] [ତୈଃ ଅନଂତୈଃ] ଉନ ଅନନ୍ତ ଅଗୁରୁଲଘୁ [ଗୁଣ] ରୂପସେ [ସର୍ଵେ] ସର୍ଵ ଜୀଵ [ପରିଣତାଃ] ପରିଣତ ହୈଂ; [ଦେଶୈଃ ଅସଂଖ୍ଯାତାଃ] ଵେ ଅସଂଖ୍ଯାତ ପ୍ରଦେଶଵାଲେ ହୈଂ. [ସ୍ଯାତ୍ ସର୍ଵମ୍ ଲୋକମ୍ ଆପନ୍ନାଃ] କତିପଯ କଥଂଚିତ୍ ସମସ୍ତ ଲୋକକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତେ ହୈଂ [କେଚିତ୍ ତୁ] ଔର କତିପଯ [ଅନାପନ୍ନାଃ] ଅପ୍ରାପ୍ତ ହୋତେ ହୈଂ. [ବହଵଃ ଜୀଵାଃ] ଅନେକ [–ଅନନ୍ତ] ଜୀଵ [ମିଥ୍ଯାଦର୍ଶନକଷାଯଯୋଗଯୁତାଃ] ମିଥ୍ଯାଦର୍ଶନ–କଷାଯ–ଯୋଗସହିତ [ସଂସାରିଣଃ] ସଂସାରୀ ହୈଂ [ଚ] ଔର ଅନେକ [–ଅନନ୍ତ ଜୀଵ] [ତୈଃ ଵିଯୁତାଃ] ମିଥ୍ଯାଦର୍ଶନ–କଷାଯ–ଯୋଗରହିତ [ସିଦ୍ଧାଃ] ସିଦ୍ଧ ହୈଂ. --------------------------------------------------------------------------

Page 63 of 264
PDF/HTML Page 92 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

ଅତ୍ର ଜୀଵାନାଂ ସ୍ଵାଭାଵିକଂ ପ୍ରମାଣଂ ମୁକ୍ତାମୁକ୍ତଵିଭାଗଶ୍ଚୋକ୍ତଃ.

ଜୀଵା ହ୍ଯଵିଭାଗୈକଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵାଲ୍ଲୋକପ୍ରମାଣୈକପ୍ରଦେଶାଃ. ଅଗୁରୁଲଘଵୋ ଗୁଣାସ୍ତୁ ତେଷାମଗୁରୁଲଘୁ– ତ୍ଵାଭିଧାନସ୍ଯ ସ୍ଵରୂପପ୍ରତିଷ୍ଠତ୍ଵନିବଂଧନସ୍ଯ ସ୍ଵଭାଵସ୍ଯାଵିଭାଗପରିଚ୍ଛେଦାଃ ପ୍ରତିସମଯ– -----------------------------------------------------------------------------

ଜୀଵ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଅଵିଭାଗୀ–ଏକଦ୍ରଵ୍ଯପନେକେ କାରଣ ଲୋକପ୍ରମାଣ–ଏକପ୍ରଦେଶଵାଲେ ହୈଂ. ଉନକେ [– ଜୀଵୋଂକେ] ୨ଅଗୁରୁଲଘୁଗୁଣ–ଅଗୁରୁଲଘୁତ୍ଵ ନାମକା ଜୋ ସ୍ଵରୂପପ୍ରତିଷ୍ଠତ୍ଵକେ କାରଣଭୂତ ସ୍ଵଭାଵ ଉସକା ୩ଅଵିଭାଗ ପରିଚ୍ଛେଦ–ପ୍ରତିସମଯ ହୋନେ ଵାଲୀ ୪ଷଟ୍ସ୍ଥାନପତିତ ଵୃଦ୍ଧିହାନିଵାଲେ ଅନନ୍ତ ହୈଂ; ଔର [ଉନକେ ଅର୍ଥାତ୍ ଜୀଵୋଂକେ] ପ୍ରଦେଶ– ଜୋ କି ଅଵିଭାଗ ପରମାଣୁ ଜିତନେ ମାପଵାଲେ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଅଂଶରୂପ ହୈଂ ଵେ–ଅସଂଖ୍ଯ ହୈଂ. ଐସେ ଉନ ଜୀଵୋଂମେଂ କତିପଯ କଥଂଚିତ୍ [କେଵଲସମୁଦ୍ଘାତକେ କାରଣ] ଲୋକପୂରଣ–ଅଵସ୍ଥାକେ ପ୍ରକାର ଦ୍ଵାରା ସମସ୍ତ ଲୋକମେଂ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋତେ ହୈଂ ଔର କତିପଯ ସମସ୍ତ ଲୋକମେଂ ଅଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋତେ ହୈଂ. ଔର ଉନ ଜୀଵୋଂମେଂ ଜୋ ଅନାଦି

-------------------------------------------------------------------------- ୧. ପ୍ରମାଣ = ମାପ; ପରିମାଣ. [ଜୀଵକେ ଅଗୁରୁଲଘୁତ୍ଵସ୍ଵଭାଵକେ ଛୋଟେସେ ଛୋଟେ ଅଂଶ [ଅଵିଭାଗ ପରିଚ୍ଛେଦ] କରନେ ପର

୨. ଗୁଣ = ଅଂଶ; ଅଵିଭାଗ ପରିଚ୍ଛେଦ. [ଜୀଵମେଂ ଅଗୁରୁଲଘୁତ୍ଵ ନାମକା ସ୍ଵଭାଵ ହୈ. ଵହ ସ୍ଵଭାଵ ଜୀଵକୋ

୩. କିସୀ ଗୁଣମେଂ [ଅର୍ଥାତ୍ ଗୁଣକୀ ପର୍ଯାଯମେଂ] ଅଂଶକଲ୍ପନା କୀ ଜାନେପର, ଉସକା ଜୋ ଛୋଟେସେ ଛୋଟା [ଜଘନ୍ଯ ମାତ୍ରାରୂପ,

୪. ଷଟ୍ସ୍ଥାନପତିତ ଵୃଦ୍ଧିହାନି = ଛହ ସ୍ଥାନମେଂ ସମାଵେଶ ପାନେଵାଲୀ ଵୃଦ୍ଧିହାନି; ଷଟ୍ଗୁଣ ଵୃଦ୍ଧିହାନି. [ଅଗୁରୁଲଘୁତ୍ଵସ୍ଵଭାଵକେେ ଅନନ୍ତ ଅଂଶୋମେଂ ସ୍ଵଭାଵସେ ହୀ ପ୍ରତିସମଯ ଷଟ୍ଗୁଣ ଵୃଦ୍ଧିହାନି ହୋତୀ ରହତୀ ହୈ.]

Page 64 of 264
PDF/HTML Page 93 of 293
single page version

୬୪

ସଂଭଵତ୍ଷଟ୍ସ୍ଥାନପତିତଵୃଦ୍ଧିହାନଯୋଽନଂତାଃ. ପ୍ରଦେଶାସ୍ତୁ ଅଵିଭାଗପରମାଣୁପରିଚ୍ଛିନ୍ନସୂକ୍ଷ୍ମାଂଶରୂପା ଅସଂଖ୍ଯେଯାଃ. ଏଵଂଵିଧେଷୁ ତେଷୁ କେଚିତ୍କଥଂଚିଲ୍ଲୋକପୂରଣାଵସ୍ଥାପ୍ରକାରେଣ ସର୍ଵଲୋକଵ୍ଯାପିନଃ, କେଚିତ୍ତୁ ତଦଵ୍ଯାପିନ ଇତି. ଅଥ ଯେ ତେଷୁ ମିଥ୍ଯାଦର୍ଶନକଷାଯଯୋଗୈରନାଦିସଂତତିପ୍ରଵୃତ୍ତୈର୍ଯୁକ୍ତାସ୍ତେ ସଂସାରିଣଃ, ଯେ ଵିମୁକ୍ତାସ୍ତେ ସିଦ୍ଧାଃ, ତେ ଚ ପ୍ରତ୍ଯେକଂ ବହଵ ଇତି.. ୩୧–୩୨..

ଏଷ ଦେହମାତ୍ରତ୍ଵଦ୍ରଷ୍ଟାଂତୋପନ୍ଯାସଃ. ----------------------------------------------------------------------------- ପ୍ରଵାହରୂପସେ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ମିଥ୍ଯାଦର୍ଶନ–କଷାଯ–ଯୋଗ ସହିତ ହୈଂ ଵେ ସଂସାରୀ ହୈଂ, ଜୋ ଉନସେ ଵିମୁକ୍ତ ହୈଂ [ଅର୍ଥାତ୍ ମିଥ୍ଯାଦର୍ଶନ–କଷାଯ–ଯୋଗସେ ରହିତ ହୈଂ] ଵେ ସିଦ୍ଧ ହୈଂ; ଔର ଵେ ହର ପ୍ରକାରକେ ଜୀଵ ବହୁତ ହୈଂ [ଅର୍ଥାତ୍ ସଂସାରୀ ତଥା ସିଦ୍ଧ ଜୀଵୋଂମେଂସେ ହରଏକ ପ୍ରକାରକେ ଜୀଵ ଅନନ୍ତ ହୈଂ].. ୩୧–୩୨..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଯଥା] ଜିସ ପ୍ରକାର [ପଦ୍ମରାଗରତ୍ନଂ] ପଦ୍ମରାଗରତ୍ନ [କ୍ଷୀରେ କ୍ଷିପ୍ତଂ] ଦୂଧମେଂ ଡାଲା ଜାନେ ପର [କ୍ଷୀରମ୍ ପ୍ରଭାସଯତି] ଦୂଧକୋ ପ୍ରକାଶିତ କରତା ହୈ, [ତଥା] ଉସୀ ପ୍ରକାର [ଦେହୀ] ଦେହୀ [ଜୀଵ] [ଦେହସ୍ଥଃ] ଦେହମେଂ ରହତା ହୁଆ [ସ୍ଵଦେହମାତ୍ରଂ ପ୍ରଭାସଯତି] ସ୍ଵଦେହପ୍ରମାଣ ପ୍ରକାଶିତ ହୋତା ହୈ.

ଟୀକାଃ– ଯହ ଦେହପ୍ରମାଣପନେକେ ଦ୍ରଷ୍ଟାନ୍ତକା କଥନ ହୈ [ଅର୍ଥାତ୍ ଯହାଁ ଜୀଵକା ଦେହପ୍ରମାଣପନା ସମଝାନେକେ ଲିଯେ ଦ୍ରଷ୍ଟାନ୍ତ କହା ହୈ].

-------------------------------------------------------------------------- ଯହାଁ ଯହ ଧ୍ଯାନ ରଖନାଂ ଚାହିଯେ କି ଦ୍ରଷ୍ଟାନ୍ତ ଔର ଦାର୍ଷ୍ଟାଂନ୍ତ ଅମୁକ ଅଂଶୋମେଂ ହୀ ଏକ–ଦୂସରେକେ ସାଥ ମିଲତେ ହୈଂ [–

Page 65 of 264
PDF/HTML Page 94 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

ଯଥୈଵ ହି ପଦ୍ମରାଗରତ୍ନଂ କ୍ଷୀରେ କ୍ଷିପ୍ତଂ ସ୍ଵତୋଽଵ୍ଯତିରିକ୍ତପ୍ରଭାସ୍କଂଧେନ ତଦ୍ଵଯାପ୍ନୋତି କ୍ଷୀରଂ, ତଥୈଵ ହି ଜୀଵଃ ଅନାଦିକଷାଯମଲୀମସତ୍ଵମୂଲେ ଶରୀରେଽଵତିଷ୍ଠମାନଃ ସ୍ଵପ୍ରଦେଶୈସ୍ତଦଭିଵ୍ଯାପ୍ନୋତି ଶରୀରମ୍. ଯଥୈଵ ଚ ତତ୍ର କ୍ଷୀରେଽଗ୍ନିସଂଯୋଗାଦୁଦ୍ଵଲମାନେ ତସ୍ଯ ପଦ୍ମରାଗରତ୍ନସ୍ଯ ପ୍ରଭାସ୍କଂଧ ଉଦ୍ଵଲତେ ପୁନର୍ନିଵିଶମାନେ ନିଵିଶତେ ଚ, ତଥୈଵ ଚ ତତ୍ର ଶରୀରେ ଵିଶିଷ୍ଟାହାରାଦିଵଶାଦୁତ୍ସର୍ପତି ତସ୍ଯ ଜୀଵସ୍ଯ ପ୍ରଦେଶାଃ ଉତ୍ସର୍ପନ୍ତି ପୁନରପସର୍ପତି ଅପସର୍ପନ୍ତି ଚ. ଯଥୈଵ ଚ ତତ୍ପଦ୍ମରାଗରତ୍ନମନ୍ଯତ୍ର ପ୍ରଭୂତକ୍ଷୀରେ କ୍ଷିପ୍ତଂ ସ୍ଵପ୍ରଭା–ସ୍କଂଧଵିସ୍ତାରେଣ ତଦ୍ଵଯାପ୍ନୋତି ପ୍ରଭୂତକ୍ଷୀରଂ, ତଥୈଵ ହି ଜୀଵୋଽନ୍ଯତ୍ର ମହତି ଶରୀରେଽଵତିଷ୍ଠମାନଃ ସ୍ଵପ୍ରଦେଶଵିସ୍ତାରେଣ ତଦ୍ଵଯାପ୍ନୋତି ମହଚ୍ଛରୀରମ୍. ଯଥୈଵ ଚ ତତ୍ପଦ୍ମରାଗରତ୍ନମନ୍ଯତ୍ର ସ୍ତୋକକ୍ଷୀରେ ନିକ୍ଷିପ୍ତଂ ସ୍ଵପ୍ରଭାସ୍କଂଧୋପସଂହାରେଣ ତଦ୍ଵଯାପ୍ନୋତି ସ୍ତୋକକ୍ଷୀରଂ, ତଥୈଵ ଚ ଜୀଵୋଽନ୍ଯତ୍ରାଣୁଶରୀରେଽଵତିଷ୍ଠମାନଃ -----------------------------------------------------------------------------

ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋତା ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ଜୀଵ ଅନାଦି କାଲସେ କଷାଯ ଦ୍ଵାରା ମଲିନତା ହୋନେକେ କାରଣ ଶରୀରମେଂ ରହତା ହୁଆ ସ୍ଵପ୍ରଦେଶୋଂ ଦ୍ଵାରା ଉସ ଶରୀରମେଂ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋତା ହୈ. ଔର ଜିସ ପ୍ରକାର ଅଗ୍ନିକେ ସଂଯୋଗସେ ଉସ ଦୂଧମେଂ ଉଫାନ ଆନେ ପର ଉସ ପଦ୍ମରାଗରତ୍ନକେ ପ୍ରଭାସମୂହମେଂ ଉଫାନ ଆତା ହୈ [ଅର୍ଥାତ୍ ଵହ ଵିସ୍ତାରକୋ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋତା ହୈ] ଔର ଦୂଧ ଫିର ବୈଠ ଜାନେ ପର ପ୍ରଭାସମୂହ ଭୀ ବୈଠ ଜାତା ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ଵିଶିଷ୍ଟ ଆହାରାଦିକେ ଵଶ ଉସ ଶରୀରମେଂ ଵୃଦ୍ଧି ହୋନେ ପର ଉସ ଜୀଵକେ ପ୍ରଦେଶ ଵିସ୍ତୃତ ହୋତେ ହୈଂ ଔର ଶରୀର ଫିର ସୂଖ ଜାନେ ପର ପ୍ରଦେଶ ଭୀ ସଂକୁଚିତ ହୋ ଜାତେ ହୈଂ. ପୁନଶ୍ଚ, ଜିସ ପ୍ରକାର ଵହ ପଦ୍ମରାଗରତ୍ନ ଦୂସରେ ଅଧିକ ଦୂଧମେଂ ଡାଲା ଜାନେ ପର ସ୍ଵପ୍ରଭାସମୂହକେ ଵିସ୍ତାର ଦ୍ଵାରା ଉସ ଅଧିକ ଦୂଧମେଂ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋତା ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ଜୀଵ ଦୂସରେ ବଡ଼େ ଶରୀରମେଂ ସ୍ଥିତିକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋନେ ପର ସ୍ଵପ୍ରଦେଶୋଂକେ ଵିସ୍ତାର ଦ୍ଵାରା ଉସ ବଡ଼େ ଶରୀରମେଂ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋତା ହୈ. ଔର ଜିସ ପ୍ରକାର ଵହ ପଦ୍ମରାଗରତ୍ନ ଦୂସରେ କମ ଦୂଧମେଂ ଡାଲନେ ପର ସ୍ଵପ୍ରଭାସମୂହକେ ସଂକୋଚ ଦ୍ଵାରା ଉସ ଥୋଡ଼େ ଦୂଧମେଂ -------------------------------------------------------------------------- ଅଵ୍ଯତିରିକ୍ତ = ଅଭିନ୍ନ [ଜିସ ପ୍ରକାର ‘ମିଶ୍ରୀ ଏକ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ ଔର ମିଠାସ ଉସକା ଗୁଣ ହୈ’ ଐସା କହୀଂ ଦ୍ରଷ୍ଟାଂତମେଂ କହା

Page 66 of 264
PDF/HTML Page 95 of 293
single page version

୬୬

ସ୍ଵପ୍ରଦେଶୋପସଂହାରେଣ ତଦ୍ଵଯାପ୍ନୋତ୍ଯଣୁଶରୀରମିତି.. ୩୩..

ଅତ୍ର ଜୀଵସ୍ଯ ଦେହାଦ୍ଦେହାଂତରେଽସ୍ତିତ୍ଵଂ, ଦେହାତ୍ପୃଥଗ୍ଭୂତତ୍ଵଂ, ଦେହାଂତରସଂଚରଣକାରଣଂ ଚୋପନ୍ଯସ୍ତମ୍. ----------------------------------------------------------------------------- ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋତା ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ଜୀଵ ଅନ୍ଯ ଛୋଟେ ଶରୀରମେଂ ସ୍ଥିତିକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋନେ ପର ସ୍ଵପ୍ରଦେଶୋଂକେ ସଂକୋଚ ଦ୍ଵାରା ଉସ ଛୋଟେ ଶରୀରମେଂ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋତା ହୈ.

ଭାଵାର୍ଥଃ– ତୀନ ଲୋକ ଔର ତୀନ କାଲକେ ସମସ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯ–ଗୁଣ–ପର୍ଯାଯୋଂକୋ ଏକ ସମଯମେଂ ପ୍ରକାଶିତ କରନେମେଂ ସମର୍ଥ ଐସେ ଵିଶୁଦ୍ଧ–ଦର୍ଶନଜ୍ଞାନସ୍ଵଭାଵଵାଲେ ଚୈତନ୍ଯଚମତ୍କାରମାତ୍ର ଶୁଦ୍ଧକ୍ଵଵାସ୍ତିକାଯସେ ଵିଲକ୍ଷଣ ମିଥ୍ଯାତ୍ଵରାଗାଦି ଵିକଲ୍ପୋଂ ଦ୍ଵାରା ଉପାର୍ଜିତ ଜୋ ଶରୀରନାମକର୍ମ ଉସସେ ଜନିତ [ଅର୍ଥାତ୍ ଉସ ଶରୀରନାମକର୍ମକା ଉଦଯ ଜିସମେଂ ନିମିତ୍ତ ହୈ ଐସେ] ସଂକୋଚଵିସ୍ତାରକେ ଆଧୀନରୂପସେ ଜୀଵ ସର୍ଵୋତ୍କୃଷ୍ଟ ଅଵଗାହରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୁଆ ସହସ୍ରଯୋଜନପ୍ରମାଣ ମହାମତ୍ସ୍ଯକେ ଶରୀରମେଂ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋତା ହୈ, ଜଘନ୍ଯ ଅଵଗାହରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୁଆ ଉତ୍ସେଧ ଘନାଂଗୁଲକେ ଅସଂଖ୍ଯାତଵେଂ ଭାଗ ଜିତନେ ଲବ୍ଧ୍ଯପର୍ଯାପ୍ତ ସୂକ୍ଷ୍ମନିଗୋଦକେ ଶରୀରମେଂ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋତା ହୈ ଔର ମଧ୍ଯମ ଅଵଗାହରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୁଆ ମଧ୍ଯମ ଶରୀରମେଂ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋତା ହୈ.. ୩୩..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଜୀଵଃ] ଜୀଵ [ସର୍ଵତ୍ର] ସର୍ଵତ୍ର [କ୍ରମଵର୍ତୀ ସର୍ଵ ଶରୀରୋମେଂ] [ଅସ୍ତି] ହୈ [ଚ] ଔର [ଏକକାଯେ] କିସୀ ଏକ ଶରୀରମେଂ [ଐକ୍ଯସ୍ଥଃ] [କ୍ଷୀରନୀରଵତ୍] ଏକରୂପସେ ରହତା ହୈ ତଥାପି [ନ ଏକଃ] ଉସକେ ସାଥ ଏକ ନହୀଂ ହୈ; [ଅଧ୍ଯଵସାନଵିଶିଷ୍ଟଃ] ଅଧ୍ଯଵସାଯଵିଶିଷ୍ଟ ଵର୍ତତା ହୁଆ [ରଜୋମଲୈଃ ମଲିନଃ] ରଜମଲ [କର୍ମମଲ] ଦ୍ଵାରା ମଲିନ ହୋନେସେ [ଚେଷ୍ଟତେ] ଵହ ଭମଣ କରତା ହୈ.

ଟୀକାଃ– ଯହାଁ ଜୀଵକା ଦେହସେ ଦେହାଂତରମେଂ [–ଏକ ଶରୀରସେ ଅନ୍ଯ ଶରୀରମେଂ] ଅସ୍ତିତ୍ଵ, ଦେହସେ ପୃଥକ୍ତ୍ଵ ତଥା ଦେହାନ୍ତରମେଂ ଗମନକା କାରଣ କହା ହୈ. --------------------------------------------------------------------------

Page 67 of 264
PDF/HTML Page 96 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

ଆତ୍ମା ହି ସଂସାରାଵସ୍ଥାଯାଂ କ୍ରମଵର୍ତିନ୍ଯନଵଚ୍ଛିନ୍ନଶରୀରସଂତାନେ ଯଥୈକସ୍ମିନ୍ ଶରୀରେ ଵୃତ୍ତଃ ତଥା କ୍ରମେଣାନ୍ଯେଷ୍ଵପି ଶରୀରେଷୁ ଵର୍ତତ ଇତି ତସ୍ଯ ସର୍ଵତ୍ରାସ୍ତିତ୍ଵମ୍. ନ ଚୈକସ୍ମିନ୍ ଶରୀରେ ନୀରେ କ୍ଷୀରମିଵୈକ୍ଯେନ ସ୍ଥିତୋଽପି ଭିନ୍ନସ୍ଵଭାଵତ୍ଵାତ୍ତେନ ସହୈକ ଇତି ତସ୍ଯ ଦେହାତ୍ପୃଥଗ୍ଭୂତତ୍ଵମ୍. ଅନାଦି– ବଂଧନୋପାଧିଵିଵର୍ତିତଵିଵିଧାଧ୍ଯଵସାଯଵିଶିଷ୍ଟତ୍ଵାତନ୍ମୂଲକର୍ମଜାଲମଲୀମସତ୍ଵାଚ୍ଚ ଚେଷ୍ଟମାନସ୍ଯାତ୍ମନସ୍ତ– ଥାଵିଧାଧ୍ଯଵସାଯକର୍ମନିର୍ଵର୍ତିତେତରଶରୀରପ୍ରଵେଶୋ ଭଵତୀତି ତସ୍ଯ ଦେହାଂତରସଂଚରଣକାରଣୋପନ୍ଯାସ ଇତି..୩୪..

-----------------------------------------------------------------------------

ଆତ୍ମା ସଂସାର–ଅଵସ୍ଥାମେଂ କ୍ରମଵର୍ତୀ ଅଚ୍ଛିନ୍ନ [–ଅଟୂଟ] ଶରୀରପ୍ରଵାହମେଂ ଜିସ ପ୍ରକାର ଏକ ଶରୀରମେଂ ଵର୍ତତା ହୈ ଉସୀ ପ୍ରକାର କ୍ରମସେ ଅନ୍ଯ ଶରୀରୋଂମେଂ ଭୀ ଵର୍ତତା ହୈ; ଇସ ପ୍ରକାର ଉସେ ସର୍ଵତ୍ର [–ସର୍ଵ ଶରୀରୋଂମେଂ] ଅସ୍ତିତ୍ଵ ହୈ. ଔର କିସୀ ଏକ ଶରୀରମେଂ, ପାନୀମେଂ ଦୂଧକୀ ଭାଁତି ଏକରୂପସେ ରହନେ ପର ଭୀ, ଭିନ୍ନ ସ୍ଵଭାଵକେ କାରଣ ଉସକେ ସାଥ ଏକ [ତଦ୍ରୂପ] ନହୀଂ ହୈ; ଇସ ପ୍ରକାର ଉସେ ଦେହସେ ପୃଥକ୍ପନା ହୈ. ଅନାଦି ବଂଧନରୂପ ଉପାଧିସେ ଵିଵର୍ତନ [ପରିଵର୍ତନ] ପାନେଵାଲେ ଵିଵିଧ ଅଧ୍ଯଵସାଯୋଂସେ ଵିଶିଷ୍ଟ ହୋନେକେ କାରଣ [–ଅନେକ ପ୍ରକାରକେ ଅଧ୍ଯଵସାଯଵାଲା ହୋନେକେ କାରଣ] ତଥା ଵେ ଅଧ୍ଯଵସାଯ ଜିସକା ନିମିତ୍ତ ହୈଂ ଐସେ କର୍ମସମୂହସେ ମଲିନ ହୋନେକେ କାରଣ ଭ୍ରମଣ କରତେ ହୁଏ ଆତ୍ମାକୋ ତଥାଵିଧ ଅଧ୍ଯଵସାଯୋଂ ତଥା କର୍ମୋଂସେ ରଚେ ଜାନେ ଵାଲେ [–ଉସ ପ୍ରକାରକେ ମିଥ୍ଯାତ୍ଵରାଗାଦିରୂପ ଭାଵକର୍ମୋଂ ତଥା ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମୋଂସେ ରଚେ ଜାନେ ଵାଲେ] ଅନ୍ଯ ଶରୀରମେଂ ପ୍ରଵେଶ ହୋତା ହୈ; ଇସ ପ୍ରକାର ଉସେ ଦେହାନ୍ତରମେଂ ଗମନ ହୋନେକା କାରଣ କହା ଗଯା.. ୩୪..

ଅସ୍ତି] ନହୀଂ ହୈ ଔର [ସର୍ଵଥା] ସର୍ଵଥା [ତସ୍ଯ ଅଭାଵଃ ଚ] ଉସକା ଅଭାଵ ଭୀ ନହୀଂ ହୈ, [ତେ] ଵେ [ଭିନ୍ନଦେହାଃ] ଦେହରହିତ [ଵାଗ୍ଗୋଚରମ୍ ଅତୀତାଃ] ଵଚନଗୋଚରାତୀତ [ସିଦ୍ଧାଃ ଭଵନ୍ତି] ସିଦ୍ଧ [ସିଦ୍ଧଭଗଵନ୍ତ] ହୈଂ. --------------------------------------------------------------------------

Page 68 of 264
PDF/HTML Page 97 of 293
single page version

୬୮

ସିଦ୍ଧାନାଂ ଜୀଵତ୍ଵଦେହମାତ୍ରତ୍ଵଵ୍ଯଵସ୍ଥେଯମ୍.

ସିଦ୍ଧାନାଂ ହିଂ ଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରାଣଧାରଣାତ୍ମକୋ ମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନ ଜୀଵସ୍ଵଭାଵୋ ନାସ୍ତି. ନ ଚ ଜୀଵସ୍ଵଭାଵସ୍ଯ ସର୍ଵଥାଭାଵୋଽସ୍ତି ଭାଵପ୍ରାଣଧାରଣାତ୍ମକସ୍ଯ ଜୀଵସ୍ଵଭାଵସ୍ଯ ମୁଖ୍ଯତ୍ଵେନ ସଦ୍ଭାଵାତ୍. ନ ଚ ତେଷାଂ ଶରୀରେଣ ସହ ନୀରକ୍ଷୀରଯୋରିଵୈକ୍ଯେନ ଵୃତ୍ତିଃ, ଯତସ୍ତେ ତତ୍ସଂପର୍କହେତୁଭୂତକଷାଯଯୋଗଵିପ୍ରଯୋଗାଦତୀ– ତାନଂତରଶରୀରମାତ୍ରାଵଗାହପରିଣତତ୍ଵେଽପ୍ଯତ୍ଯଂତଭିନ୍ନଦେହାଃ. ଵାଚାଂ ଗୋଚରମତୀତଶ୍ଚ ତନ୍ମହିମା, ଯତସ୍ତେ ଲୌକିକପ୍ରାଣଧାରଣମଂତରେଣ ଶରୀରସଂବଂଧମଂତରେଣ ଚ ପରିପ୍ରାପ୍ତନିରୁପାଧିସ୍ଵରୂପାଃ ସତତଂ ପ୍ରତ–ପଂତୀତି..୩୫..

-----------------------------------------------------------------------------

ଟୀକାଃ– ଯହ ସିଦ୍ଧୋଂକେ [ସିଦ୍ଧଭଗଵନ୍ତୋଂକେ] ଜୀଵତ୍ଵ ଔର ଦେହପ୍ରମାଣତ୍ଵକୀ ଵ୍ଯଵସ୍ଥା ହୈ.

ସିଦ୍ଧୋଂକୋ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରାଣକେ ଧାରଣସ୍ଵରୂପ ଜୀଵସ୍ଵଭାଵ ମୁଖ୍ଯରୂପସେ ନହୀଂ ହୈ; [ଉନ୍ହେଂ] ଜୀଵସ୍ଵଭାଵକା ସର୍ଵଥା ଅଭାଵ ଭୀ ନହୀଂ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଭାଵପ୍ରାଣକେ ଧାରଣସ୍ଵରୂପ ଜୀଵସ୍ଵଭାଵକା ମୁଖ୍ଯରୂପସେ ସଦ୍ଭାଵ ହୈ. ଔର ଉନ୍ହେଂ ଶରୀରକେ ସାଥ, ନୀରକ୍ଷୀରକୀ ଭାଁତି, ଏକରୂପ ୧ଵୃତ୍ତି ନହୀଂ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଶରୀରସଂଯୋଗସେ ହେତୁଭୂତ କଷାଯ ଔର ଯୋଗକା ଵିଯୋଗ ହୁଆ ହୈ ଇସଲିଯେ ଵେ ୨ଅତୀତ ଅନନ୍ତର ଶରୀରପ୍ରମାଣ ଅଵଗାହରୂପ ପରିଣତ ହୋନେ ପର ଭୀ ଅତ୍ଯଂତ ଦେହରହିତ ହୈଂ. ଔର ୩ଵଚନଗୋଚରାତୀତ ଉନକୀ ମହିମା ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଲୌକିକ ପ୍ରାଣକେ ଧାରଣ ବିନା ଔର ଶରୀରକେ ସମ୍ବନ୍ଧ ବିନା, ସଂପୂର୍ଣରୂପସେ ପ୍ରାପ୍ତ କିଯେ ହୁଏ ନିରୁପାଧି ସ୍ଵରୂପ ଦ୍ଵାରା ଵେ ସତତ ପ୍ରତପତେ ହୈଂ [–ପ୍ରତାପଵନ୍ତ ଵର୍ତତେ ହୈଂ].. ୩୫.. --------------------------------------------------------------------------

୧. ଵୃତ୍ତି = ଵର୍ତନ; ଅସ୍ତିତ୍ଵ. ୨. ଅତୀତ ଅନନ୍ତର = ଭୂତ କାଲକା ସବସେ ଅନ୍ତିମ; ଚରମ. [ସିଦ୍ଧଭଗଵନ୍ତୋଂକୀ ଅଵଗାହନା ଚରମଶରୀରପ୍ରମାଣ ହୋନେ କେ

୩. ଵଚନଗୋଚରାତୀତ = ଵଚନଗୋଚରତାକୋ ଅତିକ୍ରାନ୍ତ ; ଵଚନଵିଷଯାତୀତ; ଵଚନ–ଅଗୋଚର.

Page 69 of 264
PDF/HTML Page 98 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

ସିଦ୍ଧସ୍ଯ କାର୍ଯକାରଣଭାଵନିରାସୋଽଯମ୍.

ଯଥା ସଂସାରୀ ଜୀଵୋ ଭାଵକର୍ମରୂପଯାତ୍ମପରିଣାମସଂତତ୍ଯା ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମରୂପଯା ଚ ପୁଦ୍ଗଲପରିଣାମସଂତତ୍ଯା କାରଣଭୂତଯା ତେନ ତେନ ଦେଵମନୁଷ୍ଯତିର୍ଯଗ୍ନାରକରୂପେଣ କାର୍ଯଭୂତ ଉତ୍ପଦ୍ଯତେ ନ ତଥା ସିଦ୍ଧରୂପେଣାପୀତି. ସିଦ୍ଧୋ ହ୍ଯୁଭଯକର୍ମକ୍ଷଯେ ସ୍ଵଯମୁତ୍ପଦ୍ଯମାନୋ ନାନ୍ଯତଃ କୁତଶ୍ଚିଦୁତ୍ପଦ୍ଯତ ଇତି. ଯଥୈଵ ଚ ସ ଏଵ ସଂସାରୀ ଭାଵକର୍ମରୂପାମାତ୍ମପରିଣାମସଂତତିଂ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମରୂପାଂ ଚ ପୁଦ୍ଗଲପରିଣାମସଂତତିଂ କାର୍ଯଭୂତାଂ କାରଣଭୂତତ୍ଵେନ ନିର୍ଵର୍ତଯନ୍ ତାନି ତାନି ଦେଵମନୁଷ୍ଯତିର୍ଯଗ୍ନାରକରୂପାଣି କାର୍ଯାଣ୍ଯୁତ୍ପାଦଯତ୍ଯାତ୍ମନୋ ନ ତଥା ସିଦ୍ଧରୂପମପୀତି. ସିଦ୍ଧୋ ହ୍ଯୁଭଯକର୍ମକ୍ଷଯେ ସ୍ଵଯମାତ୍ମାନମୁତ୍ପାଦଯନ୍ନାନ୍ଯତ୍କିଞ୍ଚିଦୁତ୍ପାଦଯତି.. ୩୬.. -----------------------------------------------------------------------------

ଉତ୍ପନ୍ନଃ] ଉତ୍ପନ୍ନ ନହୀଂ ହୋତେ [ତେନ] ଇସଲିଯେ [କାର୍ଯଂ ନ] କାର୍ଯ ନହୀଂ ହୈଂ, ଔର [କିଂଚିତ୍ ଅପି] କୁଛ ଭୀ [ଅନ୍ଯ କାର୍ଯକୋ] [ନ ଉତ୍ପାଦଯତି] ଉତ୍ପନ୍ନ ନହୀଂ କରତେ [ତେନ] ଇସଲିଯେ [ସଃ] ଵେ [କାରଣମ୍ ଅପି] କାରଣ ଭୀ [ନ ଭଵତି] ନହୀଂ ହୈଂ.

କାରଣପନା ହୋନେକା ନିରାକରଣ–ଖଣ୍ଡନ ହୈ].

ପୁଦ୍ଗଲପରିଣାମସଂତତି ଦ୍ଵାରା ଉନ–ଉନ ଦେଵ–ମନୁଷ୍ଯ–ତିର୍ଯଂଚ–ନାରକକେ ରୂପମେଂ କାର୍ଯଭୂତରୂପସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ସିଦ୍ଧରୂପସେ ଭୀ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୈ–– ଐେସା ନହୀଂ ହୈ; [ଔର] ସିଦ୍ଧ [–ସିଦ୍ଧଭଗଵାନ] ଵାସ୍ତଵମେଂ, ଦୋନୋଂ କର୍ମୋଂ କା କ୍ଷଯ ହୋନେ ପର, ସ୍ଵଯଂ [ସିଦ୍ଧରୂପସେ] ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତେ ହୁଏ ଅନ୍ଯ କିସୀ କାରଣସେ [–ଭାଵକର୍ମସେ ଯା ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମସେ] ଉତ୍ପନ୍ନ ନହୀଂ ହୋତେ.

ପୁନଶ୍ଚ, ଜିସ ପ୍ରକାର ଵହୀ ସଂସାରୀ [ଜୀଵ] କାରଣଭୂତ ହୋକର କାର୍ଯଭୂତ ଐସୀ ଭାଵକର୍ମରୂପ ଆତ୍ମପରିଣାମସଂତତି ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମରୂପ ପୁଦ୍ଗଲପରିଣାମସଂତତି ରଚତା ହୁଆ କାର୍ଯଭୂତ ଐସେ ଵେ–ଵେ ଦେଵ– ମନୁଷ୍ଯ–ତିର୍ଯଂଚ–ନାରକକେ ରୂପ ଅପନେମେଂ ଉତ୍ପନ୍ନ କରତା ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ସିଦ୍ଧକା ରୂପ ଭୀ [ଅପନେମେଂ] ଉତ୍ପନ୍ନ କରତା ହୈ–– ଐେସା ନହୀଂ ହୈ; [ଔର] ସିଦ୍ଧ ଵାସ୍ତଵମେଂ, ଦୋନୋଂ କର୍ମୋଂକା କ୍ଷଯ ହୋନେ ପର, ସ୍ଵଯଂ ଅପନେକୋ [ସିଦ୍ଧରୂପସେ] ଉତ୍ପନ୍ନ କରତେ ହୁଏ ଅନ୍ଯ କୁଛ ଭୀ [ଭାଵଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମସ୍ଵରୂପ ଅଥଵା ଦେଵାଦିସ୍ଵରୂପ କାର୍ଯ] ଉତ୍ପନ୍ନ ନହୀଂ କରତେ.. ୩୬.. -------------------------------------------------------------------------- ଆତ୍ମପରିଣାମସଂତତି = ଆତ୍ମାକେ ପରିଣାମୋଂକୀ ପରମ୍ପରା.

Page 70 of 264
PDF/HTML Page 99 of 293
single page version

୭୦

ଅତ୍ର ଜୀଵାଭାଵୋ ମୁକ୍ତିରିତି ନିରସ୍ତମ୍.

ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଦ୍ରଵ୍ଯତଯା ଶାଶ୍ଵତମିତି, ନିତ୍ଯେ ଦ୍ରଵ୍ଯେ ପର୍ଯାଯାଣାଂ ପ୍ରତିସମଯମୁଚ୍ଛେଦ ଇତି, ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସର୍ଵଦା ଅଭୂତପର୍ଯାଯୈଃ ଭାଵ୍ଯମିତି, ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ସର୍ଵଦା ଭୂତପର୍ଯାଯୈରଭାଵ୍ଯମିତି, ଦ୍ରଵ୍ଯମନ୍ଯଦ୍ରଵ୍ଯୈଃ ସଦା ଶୂନ୍ଯମିତି, ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯେଣ ସଦାଽଶୂନ୍ଯମିତି, କ୍ଵଚିଜ୍ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯେଽନଂତଂ ଜ୍ଞାନଂ କ୍ଵଚିତ୍ସାଂତଂ ଜ୍ଞାନମିତି, କ୍ଵଚିଜ୍ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯେଽନଂତଂ କ୍ଵଚିତ୍ସାଂତମଜ୍ଞାନମିତି–ଏତଦନ୍ଯଥା–

-----------------------------------------------------------------------------

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ସଦ୍ଭାଵେ ଅସତି] ଯଦି [ମୋକ୍ଷମେଂ ଜୀଵକା] ସଦ୍ଭାଵ ନ ହୋ ତୋ [ଶାଶ୍ଵତମ୍] ଶାଶ୍ଵତ, [ଅଥ ଉଚ୍ଛେଦଃ] ନାଶଵଂତ, [ଭଵ୍ଯମ୍] ଭଵ୍ଯ [–ହୋନେଯୋଗ୍ଯ], [ଅଭଵ୍ଯମ୍ ଚ] ଅଭଵ୍ଯ [–ନ ହୋନେଯୋଗ୍ଯ], [ଶୂନ୍ଯମ୍] ଶୂନ୍ଯ, [ଇତରତ୍ ଚ] ଅଶୂନ୍ଯ, [ଵିଜ୍ଞାନମ୍] ଵିଜ୍ଞାନ ଔର [ଅଵିଜ୍ଞାନମ୍] ଅଵିଜ୍ଞାନ [ନ ଅପି ଯୁଜ୍ଯତେ] [ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ] ଘଟିତ ନହୀଂ ହୋ ସକତେ. [ଇସଲିଯେ ମୋକ୍ଷମେଂ ଜୀଵକା ସଦ୍ଭାଵ ହୈ ହୀ.]

ଟୀକାଃ– ଯହାଁ, ‘ଜୀଵକା ଅଭାଵ ସୋ ମୁକ୍ତି ହୈ’ ଇସ ବାତକା ଖଣ୍ଡନ କିଯା ହୈ.

[୧] ଦ୍ରଵ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯରୂପସେ ଶାଶ୍ଵତ ହୈ, [୨] ନିତ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ପର୍ଯାଯୋଂକା ପ୍ରତି ସମଯ ନାଶ ହୋତା ହୈ, [୩] ଦ୍ରଵ୍ଯ ସର୍ଵଦା ଅଭୂତ ପର୍ଯାଯରୂସପେ ଭାଵ୍ଯ [–ହୋନେଯୋଗ୍ଯ, ପରିଣମିତ ହୋନେଯୋଗ୍ଯ] ହୈ, [୪] ଦ୍ରଵ୍ଯ ସର୍ଵଦା ଭୂତ ପର୍ଯାଯରୂପସେ ଅଭାଵ୍ଯ [–ନ ହୋନେଯୋଗ୍ଯ] ହୈ, [୫] ଦ୍ରଵ୍ଯ ଅନ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂ ସେ ସଦା ଶୂନ୍ଯ ହୈ, [୬] ଦ୍ରଵ୍ଯ ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯସେ ସଦା ଅଶୂନ୍ଯ ହୈ, [୭] ୧ିକସୀ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ଅନନ୍ତ ଜ୍ଞାନ ଔର କିସୀମେଂ ସାନ୍ତ ଜ୍ଞାନ ହୈ, [୮] ୨ ିକସୀ -------------------------------------------------------------------------- ୧. ଜିସେ ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵସେ ଚ୍ଯୁତ ନହୀଂ ହୋନା ହୈ ଐସେ ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵୀ ଜୀଵକୋ ଅନନ୍ତ ଜ୍ଞାନ ହୈ ଔର ଜିସେ ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵସେ ଚ୍ଯୁତ ହୋନା

୨. ଅଭଵ୍ଯ ଜୀଵକୋ ଅନନ୍ତ ଅଜ୍ଞାନ ହୈ ଔର ଜିସେ କିସୀ କାଲ ଭୀ ଜ୍ଞାନ ହୋତା ହୈ ଐସେ ଅଜ୍ଞାନୀ ଭଵ୍ଯ ଜୀଵକୋ ସାନ୍ତ

Page 71 of 264
PDF/HTML Page 100 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

ନୁପପଦ୍ଯମାନଂ ମୁକ୍ତୌ ଜୀଵସ୍ଯ ସଦ୍ଭାଵମାଵେଦଯତୀତି.. ୩୭..

ଚେତଯିତୃତ୍ଵଗୁଣଵ୍ଯାଖ୍ଯେଯମ୍.

ଏକେ ହି ଚେତଯିତାରଃ ପ୍ରକୃଷ୍ଟତରମୋହମଲୀମସେନ ପ୍ରକୃଷ୍ଟତରଜ୍ଞାନାଵରଣମୁଦ୍ରିତାନୁଭାଵେନ ----------------------------------------------------------------------------- ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ଅନନ୍ତ ଅଜ୍ଞାନ ଔର କିସୀମେଂ ସାନ୍ତ ଅଜ୍ଞାନ ହୈ – ଯହ ସବ, ୧ଅନ୍ଯଥା ଘଟିତ ନ ହୋତା ହୁଆ, ମୋକ୍ଷମେଂ ଜୀଵକେ ସଦ୍ଭାଵକୋ ପ୍ରଗଟ କରତା ହୈ.. ୩୭..

[କର୍ମଣାଂ ଫଲମ୍] କର୍ମୋଂକେ ଫଲକୋ, [ଏକଃ ତୁ] ଏକ ଜୀଵରାଶି [କାର୍ଯଂ] କାର୍ଯକୋ [ଅଥ] ଔର [ଏକଃ] ଏକ ଜୀଵରାଶି [ଜ୍ଞାନମ୍] ଜ୍ଞାନକୋ [ଚେତଯତି] ଚେତତୀ [–ଵେଦତୀ] ହୈ. --------------------------------------------------------------------------