Page 72 of 264
PDF/HTML Page 101 of 293
single page version
ଚେତଯଂତେ. ଅନ୍ଯେ ତୁ ପ୍ରକୃଷ୍ଟତରମୋହମଲୀମସେନାପି ପ୍ରକୃଷ୍ଟଜ୍ଞାନାଵରଣମୁଦ୍ରିତାନୁଭାଵେନ ଚେତକ–ସ୍ଵଭାଵେନ
ମନାଗ୍ଵୀର୍ଯାଂତରାଯକ୍ଷଯୋପଶମାସାଦିତକାର୍ଯକାରଣସାମର୍ଥ୍ଯାଃ ସୁଖଦୁଃଖରୂପକର୍ମଫଲାନୁଭଵନ–ସଂଵଲିତମପି
କାର୍ଯମେଵ ପ୍ରାଧାନ୍ଯେନ ଚେତଯଂତେ. ଅନ୍ଯତରେ
ଵୀର୍ଯା ଅପି ନିର୍ଜୀର୍ଣକର୍ମଫଲତ୍ଵାଦତ୍ଯଂତ–
ହୀ ପ୍ରଧାନତଃ ଚେତତେ ହୈଂ, କ୍ଯୋଂକି ଉନକା ଅତି ପ୍ରକୃଷ୍ଟ ଵୀର୍ଯାନ୍ତରାଯସେ କାର୍ଯ କରନେକା [–କର୍ମଚେତନାରୂପ
ପରିଣମିତ ହୋନେକା] ସାମର୍ଥ୍ଯ ନଷ୍ଟ ଗଯା ହୈ.
ମିଶ୍ରିତରୂପସେେ ଭୀ – ‘କାର୍ଯ’ କୋ ହୀ ପ୍ରଧାନତଃ ଚେତତେ ହୈଂ, କ୍ଯୋଂକି ଉନ୍ହୋଂନେ ଅଲ୍ପ ଵୀର୍ଯାଂତରାଯକେ କ୍ଷଯୋପଶମସେ
୧. ଚେତଯିତୃତ୍ଵ = ଚେତଯିତାପନା; ଚେତନେଵାଲାପନା ; ଚେତକପନା.
୨. କର୍ମଚେତନାଵାଲେ ଜୀଵକୋ ଜ୍ଞାନାଵରଣ ‘ପ୍ରକୃଷ୍ଟ’ ହୋତା ହୈ ଔର କର୍ମଫଲଚେତନାଵାଲେକୋ ‘ଅତି ପ୍ରକୃଷ୍ଟ’ ହୋତା ହୈ.
୩. କାର୍ଯ = [ଜୀଵ ଦ୍ଵାରା] କିଯା ଜାତା ହୋ ଵହ; ଇଚ୍ଛାପୂର୍ଵକ ଇଷ୍ଟାନିଷ୍ଟ ଵିକଲ୍ପରୂପ କର୍ମ. [ଜିନ ଜୀଵୋଂକୋ ଵୀର୍ଯକା
କର୍ମଚେତନାରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋତେ ହୈଂ. ଵହ କର୍ମଚେତନା କର୍ମଫଲଚେତନାସେ ମିଶ୍ରିତ ହୋତୀ ହୈ.]
Page 73 of 264
PDF/HTML Page 102 of 293
single page version
ପାଣିତ୍ତମଦିକ୍କଂତା
ପ୍ରାଣିତ୍ଵମତିକ୍ରାଂତାଃ ଜ୍ଞାନଂ ଵିଂଦନ୍ତି ତେ ଜୀଵାଃ.. ୩୯..
ଦ୍ଵାରା ‘ଜ୍ଞାନ’ କୋ ହୀ – କି ଜୋ ଜ୍ଞାନ ଅପନେସେ
ସୁଖଦୁଃଖରୂପ] କର୍ମଫଲ ନିର୍ଜରିତ ହୋ ଗଯା ହୈ ଔର ଅତ୍ଯନ୍ତ
ଔର [ପ୍ରାଣିତ୍ଵମ୍ ଅତିକ୍ରାଂତାଃ] ଜୋ ପ୍ରାଣିତ୍ଵକା [–ପ୍ରାଣୋଂକା] ଅତିକ୍ରମ କର ଗଯେ ହୈଂ [ତେ ଜୀଵାଃ] ଵେ ଜୀଵ
[ଜ୍ଞାନଂ] ଜ୍ଞାନକୋ [ଵିଂଦନ୍ତି] ଵେଦତେ ହୈଂ.
୨. କୃତକୃତ୍ଯ = କୃତକାର୍ଯ. [ପରିପୂର୍ଣ ଜ୍ଞାନଵାଲେ ଆତ୍ମା ଅତ୍ଯନ୍ତ କୃତକାର୍ଯ ହୈଂ ଇସଲିଯେ, ଯଦ୍ଯପି ଉନ୍ହେଂ ଅନଂତ ଵୀର୍ଯ ପ୍ରଗଟ
ହୁଆ ହୈ ତଥାପି, ଉନକା ଵୀର୍ଯ କାର୍ଯଚେତନାକୋ [କର୍ମଚେତନାକୋ] ନହୀଂ ରଚତା, [ଔର ଵିକାରୀ ସୁଖଦୁଃଖ ଵିନଷ୍ଟ ହୋ ଗଯେ
ହୈଂ ଇସଲିଯେ ଉନକା ଵୀର୍ଯ କର୍ମଫଲ ଚେତନୋକୋ ଭୀ ନହୀଂ ରଚତା,] ଜ୍ଞାନଚେତନାକୋ ହୀ ରଚତା ହୈ.]
ପ୍ରାଣିତ୍ଵଥୀ ଅତିକ୍ରାନ୍ତ ଜେ ତେ ଜୀଵ ଵେଦେ ଜ୍ଞାନନେ. ୩୯.
Page 74 of 264
PDF/HTML Page 103 of 293
single page version
ଚେତଯଂତେ ଅନୁଭଵନ୍ତି ଉପଲଭଂତେ ଵିଂଦଂତୀତ୍ଯେକାର୍ଥାଶ୍ଚେତନାନୁଭୂତ୍ଯୁପଲବ୍ଧିଵେଦନାନାମେକାର୍ଥତ୍ଵାତ୍. ତତ୍ର ସ୍ଥାଵରାଃ
କର୍ମଫଲଂ ଚେତଯଂତେ, ତ୍ରସାଃ କାର୍ଯଂ ଚେତଯଂତେ, କେଵଲଜ୍ଞାନିନୋଜ୍ଞାନଂ ଚେତଯଂତ ଇତି.. ୩୯..
ଜୀଵସ୍ସ ସଵ୍ଵକାଲଂ ଅଣଣ୍ଣଭୂଦଂ ଵିଯାଣୀହି.. ୪୦..
ଜୀଵସ୍ଯ ସର୍ଵକାଲମନନ୍ଯଭୂତଂ ଵିଜାନୀହି.. ୪୦..
କର୍ମଫଲକୋ ଚେତତେ ହୈଂ, ତ୍ରସ କାର୍ଯକୋ ଚେତତେ ହୈଂ, କେଵଲଜ୍ଞାନୀ ଜ୍ଞାନକୋ ଚେତତେ ହୈଂ.
ସକତୀ ହୈେ; ଉନକା ଯହାଁ ନିଷେଧ ନହୀଂ ସମଝନା, ମାତ୍ର ଵିଵକ୍ଷାଭେଦ ହୈ ଐସା ସମଝନା ଚାହିଯେ.
ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯନେ ତେ ସର୍ଵ କାଳ ଅନନ୍ଯରୂପେ ଜାଣଵୋ. ୪୦
Page 75 of 264
PDF/HTML Page 104 of 293
single page version
ଵିଶେଷଗ୍ରାହି ଜ୍ଞାନଂ, ସାମାନ୍ଯଗ୍ରାହି ଦର୍ଶନମ୍. ଉପଯୋଗଶ୍ଚ ସର୍ଵଦା ଜୀଵାଦପୃଥଗ୍ଭୂତ ଏଵ,
ଏକାସ୍ତିତ୍ଵନିର୍ଵୃତ୍ତତ୍ଵାଦିତି.. ୪୦..
ଆଭିଣିସୁଦୋଧିମଣକେଵଲାଣି ଣାଣାଣି ପଂଚଭେଯାଣି.
କୁମତିଶ୍ରୁତଵିଭଙ୍ଗାନି ଚ ତ୍ରୀଣ୍ଯପି ଜ୍ଞାନୈଃ ସଂଯୁକ୍ତାନି.. ୪୧..
ଅନନ୍ଯରୂପସେ [ଵିଜାନୀହି] ଜାନୋ.
ଜ୍ଞାନ ହୈ ଔର ସାମାନ୍ଯକୋ ଗ୍ରହଣ କରନେଵାଲା ଦର୍ଶନ ହୈ [ଅର୍ଥାତ୍ ଵିଶେଷ ଜିସମେଂ ପ୍ରତିଭାସିତ ହୋ ଵହ ଜ୍ଞାନ
ହୈ ଔର ସାମାନ୍ଯ ଜିସମେଂ ପ୍ରତିଭାସିତ ହୋ ଵହ ଦର୍ଶନ ହୈ]. ଔର ଉପଯୋଗ ସର୍ଵଦା ଜୀଵସେ
ଔର କୁମତି, କୁଶ୍ରୁତ ଔର ଵିଭଂଗ–[ତ୍ରୀଣି ଅପି] ଯହ ତୀନ [ଅଜ୍ଞାନ] ଭୀ [ଜ୍ଞାନୈଃ] [ପାଁଚ] ଜ୍ଞାନକେ ସାଥ
[ସଂଯୁକ୍ତାନି] ସଂଯୁକ୍ତ କିଯେ ଗଯେ ହୈଂ. [ଇସ ପ୍ରକାର ଜ୍ଞାନୋପଯୋଗକେ ଆଠ ଭେଦ ହୈଂ.]
Page 76 of 264
PDF/HTML Page 105 of 293
single page version
ଖଲ୍ଵନାଦିଜ୍ଞାନାଵରଣକର୍ମାଵଚ୍ଛନ୍ନପ୍ରଦେଶଃ ସନ୍, ଯତ୍ତଦାଵରଣକ୍ଷଯୋପଶମାଦିନ୍ଦ୍ରି–ଯାନିନ୍ଦ୍ରିଯାଵଲମ୍ବାଚ୍ଚ
ମୂର୍ତାମୂର୍ତଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଵିକଲଂ ଵିଶେଷେଣାଵବୁଧ୍ଯତେ ତଦାଭିନିବୋଧିକଜ୍ଞାନମ୍, ଯତ୍ତଦା–
ଵରଣକ୍ଷଯୋପଶମାଦନିନ୍ଦ୍ରିଯାଵଲଂବାଚ୍ଚ ମୂର୍ତାମୂର୍ତଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଵିକଲଂ ଵିଶେଷେଣାଵବୁଧ୍ଯତେ ତତ୍ ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନମ୍,
ଯତ୍ତଦାଵରଣକ୍ଷଯୋପଶମାଦେଵ ମୂର୍ତଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଵିକଲଂ ଵିଶେଷେଣାଵବୁଧ୍ଯତେ ତଦଵଧିଜ୍ଞାନମ୍, ଯତ୍ତଦା–ଵରଣକ୍ଷଯୋପଶମାଦେଵ
ଭେଦୋଂକେ] ନାମକା କଥନ ହୈ.
ପ୍ରଦେଶଵାଲା ଵର୍ତତା ହୁଆ, [୧] ଉସ ପ୍ରକାରକେ [ଅର୍ଥାତ୍ ମତିଜ୍ଞାନକେ] ଆଵରଣକେ କ୍ଷଯୋପଶମସେ ଔର
ଇନ୍ଦ୍ରିଯ–ମନକେ ଅଵଲମ୍ବନସେ ମୂର୍ତ–ଅମୂର୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯକା
ଅଵଲମ୍ବନସେ ମୂର୍ତ–ଅମୂର୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଵିକଲରୂପସେ ଵିଶେଷତଃ ଅଵବୋଧନ କରତା ହୈ ଵହ ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନ ହୈ, [୩] ଉସ
ପ୍ରକାରକେ ଆଵରଣକେ କ୍ଷଯୋପଶମସେ ହୀ ମୂର୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଵିକଲରୂପସେ ଵିଶେଷତଃ ଅଵବୋଧନ କରତା ହୈ ଵହ
ଅଵଧିଜ୍ଞାନ ହୈ, [୪] ଉସ ପ୍ରକାରକେ ଆଵରଣକେ କ୍ଷଯୋପଶମସେ ହୀ ପରମନୋଗତ [–ଦୂସରୋଂକେ ମନକେ ସାଥ
ସମ୍ବନ୍ଧଵାଲେ] ମୂର୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଵିକଲରୂପସେ ଵିଶେଷତଃ ଅଵବୋଧନ କରତା ହୈ ଵହ ମନଃପର୍ଯଯଜ୍ଞାନ ହୈ, [୫]
ସମସ୍ତ ଆଵରଣକେ ଅତ୍ଯନ୍ତ କ୍ଷଯସେ, କେଵଲ ହୀ [–ଆତ୍ମା ଅକେଲା ହୀ], ମୂର୍ତ–ଅମୂର୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ସକଲରୂପସେ
୨. ଵିଶେଷତଃ ଅଵବୋଧନ କରନା = ଜାନନା. [ଵିଶେଷ ଅଵବୋଧ ଅର୍ଥାତ୍ ଵିଶେଷ ପ୍ରତିଭାସ ସୋ ଜ୍ଞାନ ହୈ.]
Page 77 of 264
PDF/HTML Page 106 of 293
single page version
ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନମେଵ କୁଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନମ୍, ମିଥ୍ଯାଦର୍ଶନୋଦଯସହଚରିତମଵଧିଜ୍ଞାନମେଵ ଵିଭଙ୍ଗଜ୍ଞାନମିତି ସ୍ଵରୂପାଭିଧାନମ୍.
ଇତ୍ଥଂ ମତିଜ୍ଞାନାଦିଜ୍ଞାନୋପଯୋଗାଷ୍ଟକଂ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାତମ୍.. ୪୧..
ଆଭିନିବୋଧିକଜ୍ଞାନ ହୀ କୁମତିଜ୍ଞାନ ହୈ, [୭] ମିଥ୍ଯାଦର୍ଶନକେ ଉଦଯକେ ସାଥକା ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନ ହୀ କୁଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନ ହୈ,
[୮] ମିଥ୍ଯାଦର୍ଶନକେ ଉଦଯକେ ସାଥକା ଅଵଧିଜ୍ଞାନ ହୀ ଵିଭଂଗଜ୍ଞାନ ହୈ. – ଇସ ପ୍ରକାର [ଜ୍ଞାନୋପଯୋଗକେ
ଭେଦୋଂକେ] ସ୍ଵରୂପକା କଥନ ହୈ.
ନିଶ୍ଚଯନଯସେ ଅଖଣ୍ଡ–ଏକ–ଵିଶୁଦ୍ଧଜ୍ଞାନମଯ ଐସା ଯହ ଆତ୍ମା ଵ୍ଯଵହାରନଯସେ ସଂସାରାଵସ୍ଥାମେଂ କର୍ମାଵୃତ୍ତ
ଵିକଲ୍ପରୂପସେ ଜୋ ଜାନତା ହୈ ଵହ ମତିଜ୍ଞାନ ହୈ. ଵହ ତୀନ ପ୍ରକାରକା ହୈଃ ଉପଲବ୍ଧିରୂପ, ଭାଵନାରୂପ ଔର
ଉପଯୋଗରୂପ. ମତିଜ୍ଞାନାଵରଣକେ କ୍ଷଯୋପଶମସେ ଜନିତ ଅର୍ଥଗ୍ରହଣଶକ୍ତି [–ପଦାର୍ଥକୋ ଜାନନେକୀ ଶକ୍ତି] ଵହ
ଉପଲବ୍ଧି ହୈ, ଜାନେ ହୁଏ ପଦାର୍ଥକା ପୁନଃ ପୁନଃ ଚିଂତନ ଵହ ଭାଵନା ହୈ ଔର ‘ଯହ କାଲା ହୈ,’ ‘ଯହ ପୀଲା ହୈ
’ ଇତ୍ଯାଦିରୂପସେ ଅର୍ଥଗ୍ରହଣଵ୍ଯାପାର [–ପଦାର୍ଥକୋ ଜାନନେକା ଵ୍ଯାପାର] ଵହ ଉପଯୋଗ ହୈ. ଉସୀ ପ୍ରକାର ଵହ
[ମତିଜ୍ଞାନ] ଅଵଗ୍ରହ, ଈହା, ଅଵାଯ ଔର ଧାରଣାରୂପ ଭେଦୋଂ ଦ୍ଵାରା ଅଥଵା କୋଷ୍ଠବୁଦ୍ଧି, ବୀଜବୁଦ୍ଧି,
ପଦାନୁସାରୀବୁଦ୍ଧି ତଥା ସଂଭିନ୍ନଶ୍ରୋତୃତାବୁଦ୍ଧି ଐସେ ଭେଦୋଂ ଦ୍ଵାରା ଚାର ପ୍ରକାରକା ହୈ. [ଯହାଁ, ଐସା ତାତ୍ପର୍ଯ ଗ୍ରହଣ
କରନା ଚାହିଯେ କି ନିର୍ଵିକାର ଶୁଦ୍ଧ ଅନୁଭୂତିକେ ପ୍ରତି ଅଭିମୁଖ ଜୋ ମତିଜ୍ଞାନ ଵହୀ ଉପାଦେଯଭୂତ ଅନନ୍ତ
ସୁଖକା ସାଧକ ହୋନେସେ ନିଶ୍ଚଯସେ ଉପାଦେଯ ହୈ, ଉସକେ ସାଧନଭୂତ ବହିରଂଗ ମତିଜ୍ଞାନ ତୋ ଵ୍ଯଵହାରସେ ଉପାଦେଯ
ହୈ.]
Page 78 of 264
PDF/HTML Page 107 of 293
single page version
ନଯରୂପ ହୈ. ‘ଉପଯୋଗ’ ଶବ୍ଦସେ ଯହାଁ ଵସ୍ତୁକୋ ଗ୍ରହଣ କରନେଵାଲା ପ୍ରମାଣ ସମଝନା ଚାହିଯେ ଅର୍ଥାତ୍ ସମ୍ପୂର୍ଣ
ଵସ୍ତୁକୋ ଜାନନେଵାଲା ଜ୍ଞାନ ସମଝନା ଚାହିଯେ ଔର ‘ନଯ’ ଶବ୍ଦସେ ଵସ୍ତୁକେ [ଗୁଣପର୍ଯାଯରୂପ] ଏକ ଦେଶକୋ
ଗ୍ରହଣ କରନେଵାଲା ଐସା ଜ୍ଞାତାକା ଅଭିପ୍ରାଯ ସମଝନା ଚାହିଯେ. [ଯହାଁ ଐସା ତାତ୍ପର୍ଯ ଗ୍ରହଣ କରନା ଚାହିଯେ
କି ଵିଶୁଦ୍ଧଜ୍ଞାନଦର୍ଶନ ଜିସକା ସ୍ଵଭାଵ ହୈ ଐସେ ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମତତ୍ତ୍ଵକେ ସମ୍ଯକ୍ ଶ୍ରଦ୍ଧାନ–ଜ୍ଞାନ–ଅନୁଚରଣରୂପ
ଅଭେଦରତ୍ନତ୍ରଯାତ୍ମକ ଜୋ ଭାଵଶ୍ରୁତ ଵହୀ ଉପାଦେଯଭୂତ ପରମାତ୍ମତତ୍ତ୍ଵକା ସାଧକ ହୋନେସେ ନିଶ୍ଚଯସେ ଉପାଦେଯ ହୈ
କିନ୍ତୁ ଉସକେ ସାଧନଭୂତ ବହିରଂଗ ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନ ତୋ ଵ୍ଯଵହାରସେ ଉପାଦେଯ ହୈ.]
ଅଵଧିଜ୍ଞାନ ଦେଶାଵଧି, ପରମାଵଧି ଔର ସର୍ଵାଵଧି ଐସେ ଭେଦୋଂ ଦ୍ଵାରା ତୀନ ପ୍ରକାରସେ ହୈ. ଉସମେଂ, ପରମାଵଧି ଔର
ସର୍ଵାଵଧି ଚୈତନ୍ଯକେ ଉଛଲନେସେ ଭରପୂର ଆନନ୍ଦରୂପ ପରମସୁଖାମୃତକେ ରସାସ୍ଵାଦରୂପ ସମରସୀଭାଵସେ ପରିଣତ
ଚରମଦେହୀ ତପୋଧନୋଂକୋ ହୋତା ହୈ. ତୀନୋଂ ପ୍ରକାରକେ ଅଵଧିଜ୍ଞାନ ନିଶ୍ଚଯସେ ଵିଶିଷ୍ଟ ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵାଦି ଗୁଣସେ ହୋତେ
ହୈଂ. ଦେଵୋଂ ଔର ନାରକୋଂକେ ହୋନେଵାଲେ ଭଵପ୍ରତ୍ଯଯୀ ଜୋ ଅଵଧିଜ୍ଞାନ ଵହ ନିଯମସେ ଦେଶାଵଧି ହୀ ହୋତା ହୈ.
ଯହ ଆତ୍ମା, ମନଃପର୍ଯଯଜ୍ଞାନାଵରଣକା କ୍ଷଯୋପଶମ ହୋନେ ପର, ପରମନୋଗତ ମୂର୍ତ ଵସ୍ତୁକୋ ଜୋ
ଦୋ ପ୍ରକାରକା ହୈ. ଵହାଁ, ଵିପୁଲମତି ମନଃପର୍ଯଯଜ୍ଞାନ ପରକେ ମନଵଚନକାଯ ସମ୍ବନ୍ଧୀ ପଦାର୍ଥୋଂକୋ, ଵକ୍ର ତଥା
ଅଵକ୍ର ଦୋନୋଂକୋ, ଜାନତା ହୈ ଔର ଋଜୁମତି ମନଃପର୍ଯଯଜ୍ଞାନ ତୋ ଋଜୁକୋ [ଅଵକ୍ରକୋ] ହୀ ଜାନତା ହୈ.
ନିର୍ଵିକାର ଆତ୍ମାକୀ ଉପଲବ୍ଧି ଔର ଭାଵନା ସହିତ ଚରମଦେହୀ ମୁନିଯୋଂକୋ ଵିପୁଲମତି ମନଃପର୍ଯଯଜ୍ଞାନ ହୋତା
ହୈ. ଯହ ଦୋନୋଂ ମନଃପର୍ଯଯଜ୍ଞାନ ଵୀତରାଗ ଆତ୍ମତତ୍ତ୍ଵକେ ସମ୍ଯକ୍ ଶ୍ରଦ୍ଧାନ–ଜ୍ଞାନ–ଅନୁଷ୍ଠାନକୀ ଭାଵନା ସହିତ,
ପନ୍ଦ୍ରହ ପ୍ରମାଦ ରହିତ ଅପ୍ରମତ୍ତ ମୁନିକୋ ଉପଯୋଗମେଂ–ଵିଶୁଦ୍ଧ ପରିଣାମମେଂ–ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତେ ହୈଂ. ଯହାଁ ମନଃପର୍ଯଯଜ୍ଞାନକେ
ଉତ୍ପାଦକାଲମେଂ ହୀ ଅପ୍ରମତ୍ତପନେକା ନିଯମ ହୈ, ଫିର ପ୍ରମତ୍ତପନେମେଂ ଭୀ ଵହ ସଂଭଵିତ ହୋତା ହୈ.
Page 79 of 264
PDF/HTML Page 108 of 293
single page version
ଅଣିଧଣମଣଂତଵିସଯଂ କେଵଲିଯଂ ଚାଵି ପଣ୍ଣତ୍ତଂ.. ୪୨..
ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ ତଥାପି ଵହ ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନ ଗଣଧରଦେଵ ଆଦିକୋ ହୀ ହୋତା ହୈ, କେଵଲୀଭଗଵନ୍ତୋଂକୋ ତୋ
କେଵଲଜ୍ଞାନ ହୀ ହୋତା ହୈ. ପୁନଶ୍ଚ, କେଵଲୀଭଗଵନ୍ତୋଂକୋ ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନ ନହୀଂ ହୈ ଇତନା ହୀ ନହୀଂ, କିନ୍ତୁ ଉନ୍ହେଂ
ଜ୍ଞାନ–ଅଜ୍ଞାନ ଭୀ ନହୀଂ ହୈ ଅର୍ଥାତ୍ ଉନ୍ହେଂ କିସୀ ଵିଷଯକା ଜ୍ଞାନ ତଥା କିସୀ ଵିଷଯକା ଅଜ୍ଞାନ ହୋ ଐସା ଭୀ
ନହୀଂ ହୈ – ସର୍ଵ ଵିଷଯୋଂକା ଜ୍ଞାନ ହୀ ହୋତା ହୈ; ଅଥଵା, ଉନ୍ହେଂ ମତି–ଜ୍ଞାନାଦି ଅନେକ ଭେଦଵାଲା ଜ୍ଞାନ ନହୀଂ
ହୈ – ଏକ କେଵଲଜ୍ଞାନ ହୀ ହୈ.
କରନେସେ] ଉସ–ଉସ କାଲ ଦୁଃନଯ ଔର ଦୁଃପ୍ରମାଣ ହୋତେ ହୈଂ. [ମିଥ୍ଯାଦର୍ଶନକେ ସଦ୍ଭାଵମେଂ ଵର୍ତତା ହୁଆ
ମତିଜ୍ଞାନ ଵହ କୁମତିଜ୍ଞାନ ହୈ, ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନ ଵହ କୁଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନ ହୈ, ଅଵଧିଜ୍ଞାନ ଵହ ଵିଭଂଗଜ୍ଞାନ ହୈ; ଉସକେ
ସଦ୍ଭାଵମେଂ ଵର୍ତତେ ହୁଏ ନଯ ଵେ ଦୁଃନଯ ହୈଂ ଔର ପ୍ରମାଣ ଵହ ଦୁଃପ୍ରମାଣ ହୈ.] ଇସଲିଯେ ଐସା ଭାଵାର୍ଥ ସମଝନା
ଚାହିଯେ କି ନିର୍ଵିକାର ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାକୀ ଅନୁଭୂତିସ୍ଵରୂପ ନିଶ୍ଚଯ ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵ ଉପାଦେଯହୈ.
ନିଃସୀମଵିଷଯ ଅନିଧନ କେଵଳରୂପ ଭେଦ କହେଲ ଛେ. ୪୨.
Page 80 of 264
PDF/HTML Page 109 of 293
single page version
ଅନିଧନମନଂତଵିଷଯଂ କୈଵଲ୍ଯଂ ଚାପି ପ୍ରଜ୍ଞପ୍ତମ୍.. ୪୨..
ଯତ୍ତଦାଵରଣକ୍ଷଯୋପଶମାଚ୍ଚକ୍ଷୁରିନ୍ଦ୍ରିଯାଵଲମ୍ବାଚ୍ଚ ମୂର୍ତଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଵିକଲଂ ସାମାନ୍ଯେ
ହୈ ଐସା [ଅନିଧନମ୍] ଅଵିନାଶୀ [କୈଵଲ୍ଯଂ] କେଵଲଦର୍ଶନ [ପ୍ରଜ୍ଞପ୍ତମ୍] – ଐସେ ଚାର ଭେଦଵାଲା କହା ହୈ.
ପ୍ରଦେଶୋଂଵାଲା ଵର୍ତତା ହୁଆ, [୧] ଉସ ପ୍ରକାରକେ [ଅର୍ଥାତ୍ ଚକ୍ଷୁଦର୍ଶନକେ] ଆଵରଣକେ କ୍ଷଯୋପଶମସେ ଔର ଚକ୍ଷୁ–
ଇନ୍ଦ୍ରିଯକେ ଅଵଲମ୍ବନସେ ମୂର୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ଵିକଲରୂପସେ
Page 81 of 264
PDF/HTML Page 110 of 293
single page version
ମୂର୍ତଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଵିକଲଂ ସାମାନ୍ଯେନାଵବୁଧ୍ଯତେ ତଦଚକ୍ଷୁର୍ଦର୍ଶନମ୍, ଯତ୍ତଦାଵରଣକ୍ଷଯୋପଶମାଦେଵ ମୂର୍ତଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଵିକଲଂ
ସାମାନ୍ଯେନାଵବୁଧ୍ଯତେ ତଦଵଧିଦର୍ଶନମ୍, ଯତ୍ସକଲାଵରଣାତ୍ଯଂତକ୍ଷଯେ କେଵଲ ଏଵ ମୂର୍ତାମୂର୍ତଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସକଲଂ
ସାମାନ୍ଯେନାଵବୁଧ୍ଯତେ ତତ୍ସ୍ଵାଭାଵିକଂ କେଵଲଦର୍ଶନମିତି ସ୍ଵରୂପାଭିଧାନମ୍.. ୪୨..
ତମ୍ହା ଦୁ ଵିସ୍ସରୂଵଂ ଭଣିଯଂ ଦଵିଯତ୍ତି ଣାଣୀହିଂ.. ୪୩..
ତସ୍ମାତ୍ତୁ ଵିଶ୍ଵରୂପଂ ଭଣିତଂ ଦ୍ରଵ୍ଯମିତି ଜ୍ଞାନିଭିଃ.. ୪୩..
ଵହ ଚକ୍ଷୁଦର୍ଶନ ହୈ, [୨] ଉସ ପ୍ରକାରକେ ଆଵରଣକେ କ୍ଷଯୋପଶମସେ ତଥା ଚକ୍ଷୁକେ ଅତିରିକ୍ତ ଶେଷ ଚାର ଇନ୍ଦ୍ରଯୋଂଂଂ
ଔର ମନକେ ଅଵଲମ୍ବନସେ ମୂର୍ତ–ଅମୂର୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ଵିକରୂପସେ ସାମାନ୍ଯତଃ ଅଵବୋଧନ କରତା ହୈ ଵହ ଅଚକ୍ଷୁଦର୍ଶନ
ହୈେ, [୩] ଉସ ପ୍ରକାରକେ ଆଵରଣକେ କ୍ଷଯୋପଶମସେ ହୀ ମୂର୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ଵିକରୂପସେ ସାମାନ୍ଯତଃ ଅଵବୋଧନ କରତା
ହୈ ଵହ ଅଵଧିଦର୍ଶନ ହୈ, [୪] ସମସ୍ତ ଆଵରଣକେ ଅତ୍ଯନ୍ତ କ୍ଷଯସେ, କେଵଲ ହୀ [–ଆତ୍ମା ଅକେଲା ହୀ],
ମୂର୍ତ–ଅମୂର୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ସକଲରୂପସେେ ସାମାନ୍ଯତଃ ଅଵବୋଧନ କରତା ହୈ ଵହ ସ୍ଵାଭାଵିକ କେଵଲଦର୍ଶନ ହୈ. –ଇସ
ପ୍ରକାର [ଦର୍ଶନୋପଯୋଗକେ ଭେଦୋଂକେ] ସ୍ଵରୂପକା କଥନ ହୈ.. ୪୨..
ଜ୍ଞାନିଯୋଂନେ [ଦ୍ରଵ୍ଯଂ] ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ [ଵିଶ୍ଵରୂପମ୍ ଇତି ଭଣିତମ୍] ଵିଶ୍ଵରୂପ [–ଅନେକରୂପ] କହା ହୈ.
ତେ କାରଣେ ତୋ ଵିଶ୍ଵରୂପ କହ୍ଯୁଂ ଦରଵନେ ଜ୍ଞାନୀଏ. ୪୩.
Page 82 of 264
PDF/HTML Page 111 of 293
single page version
ତ୍ଵେନୈକଭାଵତ୍ଵାତ୍. ନ ଚୈଵମୁଚ୍ଯମାନେପ୍ଯେକସ୍ମିନ୍ନାତ୍ମନ୍ଯାଭିନିବୋଧିକାଦୀନ୍ଯନେକାନି ଜ୍ଞାନାନି ଵିରୁଧ୍ଯଂତେ,
ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ଵିଶ୍ଵରୂପତ୍ଵାତ୍. ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ହି ସହକ୍ରମପ୍ରଵୃତ୍ତାନଂତଗୁଣପର୍ଯାଯାଧାରତଯାନଂତରୂପତ୍ଵାଦେକମପି ଵିଶ୍ଵ–
ରୂପମଭିଧୀଯତ ଇତି.. ୪୩..
ଦଵ୍ଵାଣଂତିଯମଧଵା
ଦ୍ରଵ୍ଯାନଂତ୍ଯମଥଵା ଦ୍ରଵ୍ଯାଭାଵଂ ପ୍ରକୃର୍ଵନ୍ତି.. ୪୪..
ଦୋନୋଂକୋ ଏକଦ୍ରଵ୍ଯପନା ହୈ, ଦୋନୋଂକେ ଅଭିନ୍ନ ପ୍ରଦେଶ ହୋନେସେ ଦୋନୋଂକୋ ଏକକ୍ଷେତ୍ରପନା ହୈ, ଦୋନୋଂ ଏକ ସମଯମେେଂ ରଚେ
ଜାତେ ହୋନେସେ ଦୋନୋଂକୋ ଏକକାଲପନା ହୈ, ଦୋନୋଂକା ଏକ ସ୍ଵଭାଵ ହୋନେସେ ଦୋନୋଂକୋ ଏକଭାଵପନା ହୈ. କିନ୍ତୁ
ଐସା କହା ଜାନେ ପର ଭୀ, ଏକ ଆତ୍ମାମେଂ ଆଭିନିବୋଧିକ [–ମତି] ଆଦି ଅନେକ ଜ୍ଞାନ ଵିରୋଧ ନହୀଂ ପାତେ,
କ୍ଯୋଂକି ଦ୍ରଵ୍ଯ ଵିଶ୍ଵରୂପ ହୈ. ଦ୍ରଵ୍ଯ ଵାସ୍ତଵମେଂ ସହଵର୍ତୀ ଔର କ୍ରମଵର୍ତୀ ଐସେ ଅନନ୍ତ ଗୁଣୋଂ ତଥା ପର୍ଯାଯୋଂକା
ଆଧାର ହୋନେକେ କାରଣ ଅନନ୍ତରୂପଵାଲା ହୋନେସେ, ଏକ ହୋନେ ପର ଭୀ,
[ଅଥଵା] ଅଥଵା [ଦ୍ରଵ୍ଯାଭାଵଂ] ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଅଭାଵ [ପ୍ରକୁର୍ଵନ୍ତି] ହୋ.
ଅନେକ ଜ୍ଞାନାତ୍ମକ ହୋନେମେଂ ଵିରୋଧ ନହୀଂ ହୈ.]
ତୋ ଥାଯ ଦ୍ରଵ୍ଯ–ଅନନ୍ତତା ଵା ଥାଯ ନାସ୍ତି ଦ୍ରଵ୍ଯନୀ. ୪୪.
Page 83 of 264
PDF/HTML Page 112 of 293
single page version
ଯତ୍ରାଶ୍ରିତାସ୍ତଦ୍ର୍ରଵ୍ଯମ୍. ତଦପି ଅନ୍ଯଚ୍ଚେଦ୍ଗୁଣେଭ୍ଯଃ. ପୁନରପି ଗୁଣାଃ କ୍ଵଚିଦାଶ୍ରିତାଃ. ଯତ୍ରାଶ୍ରିତାଃ ତଦ୍ର୍ରଵ୍ଯମ୍.
ତଦପ୍ଯନ୍ଯଦେଵ ଗୁଣେଭ୍ଯଃ. ଏଵଂ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ଗୁଣେଭ୍ଯୋ ଭେଦେ ଭଵତି ଦ୍ରଵ୍ଯା ନଂତ୍ଯମ୍. ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ହି ଗୁଣାନାଂ ସମୁଦାଯଃ.
ଗୁଣାଶ୍ଚେଦନ୍ଯେ ସମୁଦାଯାତ୍, କୋ ନାମ ସମୁଦାଯଃ. ଏଵ ଗୁଣାନାଂ ଦ୍ରଵ୍ଯାଦ୍ଭେଦେ ଭଵତି ଦ୍ରଵ୍ଯାଭାଵ ଇତି.. ୪୪..
ନେଚ୍ଛନ୍ତି ନିଶ୍ଚଯଜ୍ଞାସ୍ତଦ୍ଵିପରୀତଂ ହି ଵା ତେଷାମ୍.. ୪୫..
ଆଶ୍ରିତ ହୋଂ ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୋତା ହୈ. ଵହ ଯଦି ଗୁଣୋଂସେ ଅନ୍ଯ ହୋ ତୋ– ଫିର ଭୀ ଗୁଣ କିସୀକେ ଆଶ୍ରିତ ହୋଂଗେ;
[ଵେ] ଜିସକେ ଆଶ୍ରିତ ହୋଂ ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୋତା ହୈ. ଵହ ଭୀ ଗୁଣୋସେ ଅନ୍ଯ ହୀ ହୋ.–– ଇସ ପ୍ରକାର, ଯଦି
ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଗୁଣୋଂସେ ଭିନ୍ନତ୍ଵ ହୋ ତୋ, ଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ଅନନ୍ତତା ହୋ.
କହାଁସେ ଘଟିତ ହୋଗା?] ଇସ ପ୍ରକାର, ଯଦି ଗୁଣୋଂକା ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ଭିନ୍ନତ୍ଵ ହୋ ତୋ, ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଅଭାଵ ହୋ.. ୪୪..
ଅନ୍ଯପନା [ଵା] ଯା [ତଦ୍ଵିପରୀତଂ] [ଵିଭକ୍ତପନେରୂପ] ଅନନ୍ଯପନା [ନ ଇଚ୍ଛନ୍ତି] ନହୀଂ ମାନତେ.
ପଣ ତ୍ଯାଂ ଵିଭକ୍ତ ଅନନ୍ଯତା ଵା ଅନ୍ଯତା ନହି ମାନ୍ଯ ଛେ. ୪୫.
Page 84 of 264
PDF/HTML Page 113 of 293
single page version
ତଥୈକସ୍ଯ ପରମାଣୋସ୍ତଦ୍ଵର୍ତିନାଂ ସ୍ପର୍ଶରସଗଂଧଵର୍ଣାଦିଗୁଣାନାଂ ଚାଵିଭକ୍ତପ୍ରଦେଶତ୍ଵାଦନନ୍ଯତ୍ଵମ୍. ଯଥା
ତ୍ଵତ୍ଯଂତଵିପ୍ରକୃଷ୍ଟଯୋଃ ସହ୍ଯଵିଂଧ୍ଯଯୋରତ୍ଯଂତସନ୍ନିକୃଷ୍ଟଯୋଶ୍ଚ ମିଶ୍ରିତଯୋସ୍ତୋଯପଯସୋର୍ଵିଭକ୍ତପ୍ରଦେଶତ୍ଵଲକ୍ଷଣ–
ମନ୍ଯତ୍ଵମନନ୍ଯତ୍ଵଂ ଚ, ନ ତଥା ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣାନାଂ ଵିଭକ୍ତପ୍ରଦେଶତ୍ଵାଭାଵାଦନ୍ଯତ୍ଵମନନ୍ଯତ୍ଵଂ ଚେତି.. ୪୫..
ଵହ ସ୍ପଷ୍ଟ ସମଝାଯା ଜାତା ହୈଃ– ଜିସ ପ୍ରକାର ଏକ ପରମାଣୁକୋ ଏକ ସ୍ଵପ୍ରଦେଶକେ ସାଥ ଅଵିଭକ୍ତପନା ହୋନେସେ
ଅନନ୍ଯପନା ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ଏକ ପରମାଣୁକୋ ତଥା ଉସମେଂ ରହନେଵାଲେ ସ୍ପର୍ଶ–ରସ–ଗଂଧ–ଵର୍ଣ ଆଦି ଗୁଣୋଂକୋ
ଅଵିଭକ୍ତ ପ୍ରଦେଶ ହୋନେସେ [ଅଵିଭକ୍ତ–ପ୍ରଦେଶତ୍ଵସ୍ଵରୂପ] ଅନନ୍ଯପନା ହୈ; ପରନ୍ତୁ ଜିସ ପ୍ରକାର ଅତ୍ଯନ୍ତ ଦୂର ଐସେ
[ଵିଭକ୍ତପ୍ରଦେଶତ୍ଵସ୍ଵରୂପ] ଅନ୍ଯପନା ତଥା [ଵିଭକ୍ତପ୍ରଦେଶତ୍ଵସ୍ଵରୂପ] ଅନନ୍ଯପନା ନହୀଂ ହୈ.. ୪୫..
୨. ଅତ୍ଯନ୍ତ ଦୂର ସ୍ଥିତ ସହ୍ଯ ଔର ଵିଂଧ୍ଯ ନାମକେ ପର୍ଵତୋଂକୋ ଭିନ୍ନପ୍ରଦେଶତ୍ଵସ୍ଵରୂପ ଅନ୍ଯପନା ହୈ.
Page 85 of 264
PDF/HTML Page 114 of 293
single page version
ତେ ତେସିମଣଣ୍ଣତ୍ତେ ଅଣ୍ଣତ୍ତେ ଚାଵି
ତେ ତେଷାମନନ୍ଯତ୍ଵେ ଅନ୍ଯତ୍ଵେ ଚାପି ଵିଦ୍ଯଂତେ.. ୪୬..
ଯଥା ଦେଵଦତ୍ତସ୍ଯ ଗୌରିତ୍ଯନ୍ଯତ୍ଵେ ଷଷ୍ଠୀଵ୍ଯପଦେଶଃ, ତଥା ଵୃକ୍ଷସ୍ଯ ଶାଖା ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ଗୁଣା ଇତ୍ଯନନ୍ଯତ୍ଵେଽପି.
ଘଟଭାଵଂ ସ୍ଵଯଂ ସ୍ଵେନ ସ୍ଵସ୍ମୈ ସ୍ଵସ୍ମାତ୍ ସ୍ଵସ୍ମିନ୍ କରୋତୀତ୍ଯାତ୍ମାତ୍ମାନମାତ୍ମନାତ୍ମନେ ଆତ୍ମନ ଆତ୍ମନି
ଗୁଣୋଂକେ [ଅନ୍ଯତ୍ଵେ] ଅନ୍ଯପନେମେଂ [ଅନନ୍ଯତ୍ଵେ ଚ ଅପି] ତଥା ଅନନ୍ଯପନେମେଂ ଭୀ [ଵିଦ୍ଯଂତେ] ହୋ ସକତେ ହୈଂ.
ଟୀକାଃ–
ଜିସ ପ୍ରକାର‘ଦେଵଦତ୍ତ ଫଲକୋ ଅଂକୁଶ ଦ୍ଵାରା ଧନଦତ୍ତକେ ଲିଯେେ ଵୃକ୍ଷ ପରସେ ବଗୀଚେମେଂ ତୋଡ଼ତା ହୈ’ ଐସେ ଅନ୍ଯପନେମେଂ
କାରକଵ୍ଯପଦେଶ ହୋତା ହୈେ, ଉସୀ ପ୍ରକାର
ଆତ୍ମାମେଂ ଜାନତା ହୈ’ ଐସେ ଅନନ୍ଯପନେମେଂ ଭୀ [କାରକଵ୍ଯପଦେଶ] ହୋତା ହୈେ. ଜିସ ପ୍ରକାର ‘ଊଁଚେ ଦେଵଦତ୍ତକୀ
ଊଁଚୀ ଗାଯ’ ଐସା ଅନ୍ଯପନେମେଂ ସଂସ୍ଥାନ ହୋତା ହୈେ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ‘ଵିଶାଲ ଵୃକ୍ଷକା ଵିଶାଲ ଶାଖାସମୁଦାଯ’,
ମୂର୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ମୂର୍ତ ଗୁଣ’ ଐସେ ଅନନ୍ଯପନେମେଂ ଭୀ [ସଂସ୍ଥାନ] ହୋତା ହୈେ. ଜିସ ପ୍ରକାର ‘ଏକ ଦେଵଦତ୍ତକୀ ଦସ
ଐସା କୁଛ ନହୀଂ ହୈ; ଜହାଁ ଅଭେଦ ହୋ ଵହାଁ ଭୀ ଵେ ଘଟିତ ହୋତେ ହୈଂ. ଇସଲିଯେ ଦ୍ରଵ୍ଯ–ଗୁଣୋଂମେଂ ଜୋ ଵ୍ଯପଦେଶ ଆଦି ହୋତେ ହୈଂ ଵେ
କହୀଂ ଏକାନ୍ତସେ ଦ୍ରଵ୍ଯ–ଗୁଣୋଂକେ ଭେଦକୋ ସିଦ୍ଧ ନହୀଂ କରତେ.]
ଵ୍ଯପଦେଶ ନେ ସଂସ୍ଥାନ, ସଂଖ୍ଯା, ଵିଷଯ ବହୁ ଯେ ହୋଯ ଛେ;
ତେ ତେମନା ଅନ୍ଯତ୍ଵ ତେମ ଅନନ୍ଯତାମାଂ ପଣ ଘଟେ. ୪୬.
Page 86 of 264
PDF/HTML Page 115 of 293
single page version
ଜାନାତୀତ୍ଯନନ୍ଯତ୍ଵେଽପି. ଯଥା ପ୍ରାଂଶୋର୍ଦେଵଦତ୍ତସ୍ଯ ପ୍ରାଂଶୁର୍ଗୌରିତ୍ଯନ୍ଯତ୍ଵେ ସଂସ୍ଥାନଂ, ତଥା ପ୍ରାଂଶୋର୍ଵୃକ୍ଷସ୍ଯ ପ୍ରାଂଶୁଃ
ଶାଖାଭରୋ ମୂର୍ତଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ମୂର୍ତା ଗୁଣା ଇତ୍ଯନନ୍ଯତ୍ଵେଽପି. ଯଥୈକସ୍ଯ ଦେଵଦତ୍ତସ୍ଯ ଦଶ ଗାଵ ଇତ୍ଯନ୍ଯତ୍ଵେ ସଂଖ୍ଯା,
ତଥୈକସ୍ଯ ଵୃକ୍ଷସ୍ଯ ଦଶ ଶାଖାଃ ଏକସ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯାନଂତା ଗୁଣା ଇତ୍ଯନନ୍ଯତ୍ଵେଽପି. ଯଥା ଗୋଷ୍ଠେ ଗାଵ ଇତ୍ଯନ୍ଯତ୍ଵେ
ଵିଷଯଃ, ତଥା ଵୃକ୍ଷେ ଶାଖାଃ ଦ୍ରଵ୍ଯେ ଗୁଣା ଇତ୍ଯନନ୍ଯତ୍ଵେଽପି. ତତୋ ନ ଵ୍ଯପଦେଶାଦଯୋ ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣାନାଂ ଵସ୍ତୁତ୍ଵେନ ଭେଦଂ
ସାଧଯଂତୀତି.. ୪୬..
ଭଣ୍ଣଂତି ତହ ପୁଧତ୍ତଂ ଏଯତ୍ତଂ ଚାଵି ତଚ୍ଚଣ୍ହୂ.. ୪୭..
ଭଣଂତି ତଥା ପୃଥକ୍ତ୍ଵମେକତ୍ଵଂ ଚାପି ତତ୍ତ୍ଵଜ୍ଞାଃ.. ୪୭..
ଗୁଣ’ ଐସେ ଅନନ୍ଯପନେମେଂ ଭୀ [ସଂଖ୍ଯା] ହୋତୀ ହୈ. ଜିସ ପ୍ରକାର ‘ବାଡ଼େେ ମେଂ ଗାଯେଂ’ ଐସେ ଅନ୍ଯପନେମେଂ ଵିଷଯ [–
ଆଧାର] ହୋତା ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ‘ଵୃକ୍ଷମେଂ ଶାଖାଯେଂ’, ‘ଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ଗୁଣ’ ଐସେ ଅନନ୍ଯପନେମେଂ ଭୀ [ଵିଷଯ] ହୋତା
ହୈ. ଇସଲିଯେ [ଐସା ସମଝନା ଚାହିଯେ କି] ଵ୍ଯପଦେଶ ଆଦି, ଦ୍ରଵ୍ଯ–ଗୁଣୋଂମେଂ ଵସ୍ତୁରୂପସେ ଭେଦ ସିଦ୍ଧ ନହୀଂ
କରତେ.. ୪୬..
କହା ଜାତା ହୈ, [ତଥା] ଉସୀ ପ୍ରକାର [ତତ୍ତ୍ଵଜ୍ଞାଃ] ତତ୍ତ୍ଵଜ୍ଞ [ପୃଥକ୍ତ୍ଵମ୍] ପୃଥକ୍ତ୍ଵ [ଚ ଅପି] ତଥା
[ଏକତ୍ଵମ୍] ଏକତ୍ଵକୋ କହତେ ହୈଂ.
ତେ ରୀତ ତତ୍ତ୍ଵଜ୍ଞୋ କହେ ଏକତ୍ଵ ତେମ ପୃଥକ୍ତ୍ଵନେ. ୪୭.
Page 87 of 264
PDF/HTML Page 116 of 293
single page version
ଵ୍ଯପଦେଶଂ ପୃଥକ୍ତ୍ଵପ୍ରକାରେଣ କୁରୁତେ, ଯଥା ଚ ଜ୍ଞାନମଭିନ୍ନାସ୍ତିତ୍ଵନିର୍ଵୃତ୍ତମଭିନ୍ନାସ୍ତିତ୍ଵନିର୍ଵୃତ୍ତସ୍ଯାଭିନ୍ନ–
ସଂସ୍ଥାନମଭିନ୍ନସଂସ୍ଥାନସ୍ଯାଭିନ୍ନସଂଖ୍ଯମଭିନ୍ନସଂଖ୍ଯସ୍ଯାଭିନ୍ନଵିଷଯଲବ୍ଧଵୃତ୍ତିକମଭିନ୍ନଵିଷଯଲବ୍ଧଵୃତ୍ତିକସ୍ଯ
ପୁରୁଷସ୍ଯ ଜ୍ଞାନୀତି ଵ୍ଯପଦେଶମେକତ୍ଵପ୍ରକାରେଣ କୁରୁତେ; ତଥାନ୍ଯତ୍ରାପି. ଯତ୍ର ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ଭେଦେନ ଵ୍ଯପଦେଶାଦିଃ ତତ୍ର
ପୃଥକ୍ତ୍ଵଂ, ଯତ୍ରାଭେଦେନ ତତ୍ରୈକତ୍ଵମିତି.. ୪୭..
ଦୋଣ୍ହଂ ଅଚେଦଣତ୍ତଂ ପସଜଦି ସମ୍ମଂ ଜିଣାଵମଦଂ.. ୪୮..
ଦ୍ଵଯୋରଚେତନତ୍ଵଂ ପ୍ରସଜତି ସମ୍ଯଗ୍ ଜିନାଵମତମ୍.. ୪୮..
ସଂଖ୍ଯାଵାଲେ ଔର [୪] ଭିନ୍ନ ଵିଷଯମେଂ ସ୍ଥିତ ଐସେ ପୁରୁଷକୋ ‘ଧନୀ’ ଐସା ଵ୍ଯପଦେଶ ପୃଥକ୍ତ୍ଵପ୍ରକାରସେ କରତା
ହୈଂ, ତଥା ଜିସ ପ୍ରକାର [୧] ଅଭିନ୍ନ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ରଚିତ, [୨] ଅଭିନ୍ନ ସଂସ୍ଥାନଵାଲା, [୩] ଅଭିନ୍ନ
ସଂଖ୍ଯାଵାଲା ଔର [୪] ଅଭିନ୍ନ ଵିଷଯମେଂ ସ୍ଥିତ ଐସା ଜ୍ଞାନ [୧] ଅଭିନ୍ନ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ରଚିତ, [୨] ଅଭିନ୍ନ
ସଂସ୍ଥାନଵାଲେ, [୩] ଅଭିନ୍ନ ସଂଖ୍ଯାଵାଲେ ଔର [୪] ଅଭିନ୍ନ ଵିଷଯମେଂ ସ୍ଥିତ ଐସେ ପୁରୁଷକୋ ‘ଜ୍ଞାନୀ’ ଐସା
ଵ୍ଯପଦେଶ ଏକତ୍ଵପ୍ରକାରସେ କରତା ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ଅନ୍ଯତ୍ର ଭୀ ସମଝନା ଚାହିଯେ. ଜହାଁ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଭେଦସେ
ଵ୍ଯପଦେଶ ଆଦି ହୋଂ ଵହାଁ ପୃଥକ୍ତ୍ଵ ହୈ, ଜହାଁ [ଦ୍ରଵ୍ଯକେ] ଅଭେଦସେ [ଵ୍ଯପଦେଶ ଆଦି] ହୋଂ ଵହାଁ ଏକତ୍ଵ ହୈ..
୪୭..
[ଅଚେତନତ୍ଵଂ ପ୍ରସଜତି] ଅଚେତନପନେକା ପ୍ରସଂଗ ଆଯେ– [ସମ୍ଯଗ୍ ଜିନାଵମତମ୍] ଜୋ କି ଜିନୋଂକୋ ସମ୍ଯକ୍
ପ୍ରକାରସେ ଅସଂମତ ହୈ.
ବନ୍ନେ ଅଚେତନତା ଲହେ–ଜିନଦେଵନେ ନହି ମାନ୍ଯ ଜେ. ୪୮.
Page 88 of 264
PDF/HTML Page 117 of 293
single page version
ଦେଵଦତ୍ତରହିତପରଶୁଵତ୍ତତ୍କର୍ତୃତ୍ଵଵ୍ଯାପାରାସମର୍ଥତ୍ଵାଦଚେତଯମାନମଚେତନମେଵ ସ୍ଯାତ୍. ନ ଚ ଜ୍ଞାନଜ୍ଞାନିନୋ–
ର୍ଯୁତସିଦ୍ଧଯୋସ୍ସଂଯୋଗେନ ଚେତନତ୍ଵଂ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ନିର୍ଵିଶେଷସ୍ଯ ଗୁଣାନାଂ ନିରାଶ୍ରଯାଣାଂ ଶୂନ୍ଯତ୍ଵାଦିତି.. ୪୮..
ବିନା, ଦେଵଦତ୍ତ ରହିତ କୁଲ୍ହାଡ଼ୀକୀ ଭାଁତି, ଅପନେ
ହୋତେ ହୈଂ.. ୪୮..
ଅଚେତନତ୍ଵ ଆ ଜାଯେଗା.]
ଅଚେତନପନା ଆ ଜାଵେଗା.]
ଜ୍ଞାନକେ ସାଥ ଯୁକ୍ତ ହୋକର ଆତ୍ମା ‘ଜ୍ଞାନଵାଲା [–ଜ୍ଞାନୀ]’ ହୋତା ହୈ ଐସା ଭୀ ନହୀଂ ହୈ. ଲକଡ଼ୀ ଔର ମନୁଷ୍ଯକୀ
ଭାଁତି ଜ୍ଞାନ ଔର ଆତ୍ମା କଭୀ ପୃଥକ୍ ହୋଂଗେ ହୀ କୈସେ? ଵିଶେଷରହିତ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୋ ହୀ ନହୀଂ ସକତା, ଇସଲିଯେ ଜ୍ଞାନ ରହିତ
ଆତ୍ମା କୈସା? ଔର ଆଶ୍ରଯ ବିନା ଗୁଣ ହୋ ହୀ ନହୀଂ ସକତା, ଇସଲିଯେ ଆତ୍ମାକେ ବିନା ଜ୍ଞାନ କୈସା? ଇସଲିଯେ
‘ଲକଡ଼ୀ’ ଔର ‘ଲକଡ଼ୀଵାଲେ’କୀ ଭାଁତି ‘ଜ୍ଞାନ’ ଔର ‘ଜ୍ଞାନୀ’କା ଯୁତସିଦ୍ଧପନା ଘଟିତ ନହୀଂ ହୋତା.]
Page 89 of 264
PDF/HTML Page 118 of 293
single page version
ଅଣ୍ଣାଣୀତି ଚ ଵଯଣଂ ଏଗତ୍ତପ୍ପସାଧଗଂ ହୋଦି.. ୪୯..
ଅଜ୍ଞାନୀତି ଚ ଵଚନମେକତ୍ଵପ୍ରସାଧକଂ ଭଵତି.. ୪୯..
କିମଜ୍ଞାନସମଵାଯାତ୍, କିମଜ୍ଞାନେନ ସହୈକତ୍ଵାତ୍? ନ ତାଵଦଜ୍ଞାନସମଵାଯାତ୍; ଅଜ୍ଞାନିନୋ ହ୍ଯଜ୍ଞାନସମଵାଯୋ
ନିଷ୍ଫଲଃ, ଜ୍ଞାନିତ୍ଵଂ ତୁ ଜ୍ଞାନସମଵାଯାଭାଵାନ୍ନାସ୍ତ୍ଯେଵ. ତତୋଽଜ୍ଞାନୀତି ଵଚନମଜ୍ଞାନେନ ସହୈକତ୍ଵମଵଶ୍ଯଂ
‘ଅଜ୍ଞାନୀ’ [ଇତି ଚ ଵଚନମ୍] ଐସା ଵଚନ [ଏକତ୍ଵପ୍ରସାଧକଂ ଭଵତି] [ଗୁଣ–ଗୁଣୀକେ] ଏକତ୍ଵକୋ ସିଦ୍ଧ
କରତା ହୈ.
ଜ୍ଞାନସେ ଅର୍ଥାନ୍ତରଭୂତ ଆତ୍ମା ଜ୍ଞାନକେ ସମଵାଯସେ ଜ୍ଞାନୀ ହୋତା ହୈ ଐସା ମାନନା ଵାସ୍ତଵମେଂ ଯୋଗ୍ଯ ନହୀଂ ହୈ.
[ଆତ୍ମାକୋ ଜ୍ଞାନକେ ସମଵାଯସେ ଜ୍ଞାନୀ ହୋନା ମାନା ଜାଯେ ତୋ ହମ ପୂଛତେ ହୈଂ କି] ଵହ [–ଆତ୍ମା] ଜ୍ଞାନକା
ସମଵାଯ ହୋନେସେ ପହଲେ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଜ୍ଞାନୀ ହୈ କି ଅଜ୍ଞାନୀ? ଯଦି ଜ୍ଞାନୀ ହୈ [ଐସା କହା ଜାଯେ] ତୋ ଜ୍ଞାନକା
ସମଵାଯ ନିଷ୍ଫଲ ହୈ. ଅବ ଯଦି ଅଜ୍ଞାନୀ ହୈ [ଐସା କହା ଜାଯେ] ତୋ [ପୂଛତେ ହୈଂ କି] ଅଜ୍ଞାନକେ ସମଵାଯସେ
ଅଜ୍ଞାନୀ ହୈ କି ଅଜ୍ଞାନକେ ସାଥ ଏକତ୍ଵସେ ଅଜ୍ଞାନୀ ହୈ? ପ୍ରଥମ, ଅଜ୍ଞାନକେ ସମଵାଯସେ ଅଜ୍ଞାନୀ ହୋ ନହୀଂ
ସକତା; କ୍ଯୋଂକି ଅଜ୍ଞାନୀକୋ ଅଜ୍ଞାନକା ସମଵାଯ ନିଷ୍ଫଲ ହୈ ଔର ଜ୍ଞାନୀପନା ତୋ ଜ୍ଞାନକେ ସମଵାଯକା ଅଭାଵ
ହୋନେସେ ହୈ ହୀ ନହୀଂଂ. ଇସଲିଯେ ‘ଅଜ୍ଞାନୀ’ ଐସା ଵଚନ ଅଜ୍ଞାନକେ ସାଥ ଏକତ୍ଵକୋ ଅଵଶ୍ଯ ସିଦ୍ଧ କରତା ହୀ
ହୈ. ଔର ଇସ ପ୍ରକାର ଅଜ୍ଞାନକେ ସାଥ ଏକତ୍ଵ ସିଦ୍ଧ ହୋନେସେ ଜ୍ଞାନକେ ସାଥ ଭୀ ଏକତ୍ଵ ଅଵଶ୍ଯ ସିଦ୍ଧ ହୋତା
ହୈ.
‘ଅଜ୍ଞାନୀ’ ଏଵୁଂ ଵଚନ ତେ ଏକତ୍ଵନୀ ସିଦ୍ଧି କରେ. ୪୯.
Page 90 of 264
PDF/HTML Page 119 of 293
single page version
ତମ୍ହା ଦଵ୍ଵଗୁଣାଣଂ ଅଜୁଦା ସିଦ୍ଧି ତ୍ତି ଣିଦ୍ଦିଠ୍ଠା.. ୫୦..
ତସ୍ମାଦ୍ର୍ରଵ୍ଯଗୁଣାନାଂ ଅଯୁତା ସିଦ୍ଧିରିତି ନିର୍ଦିଷ୍ଟା.. ୫୦..
ହୁଆ ନ?
ଜ୍ଞାନଗୁଣମେଂ ଶକ୍ତିରୂପସେ ସ୍ଥିତ କେଵଲଜ୍ଞାନ ଵ୍ଯକ୍ତ ହୋତା ହୈ; କେଵଲଜ୍ଞାନ କହୀଂ ବାହରସେ ଆକର
କେଵଲୀଭଗଵାନକେ ଆତ୍ମାକେ ସାଥ ସମଵାଯକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୋ ଐସା ନହୀଂ ହୈ. ଛଦ୍ମସ୍ଥଦଶାମେଂ ଔର
କେଵଲୀଦଶାମେଂ ଜୋ ଜ୍ଞାନକା ଅନ୍ତର ଦିଖାଈ ଦେତା ହୈ ଵହ ମାତ୍ର ଶକ୍ତି–ଵ୍ଯକ୍ତିରୂପ ଅନ୍ତର ସମଝନା ଚାହିଯେ..
୪୯..
ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଗୁଣୋଂକୀ [ଅଯୁତା ସିଦ୍ଧିଃ ଇତି] ଅଯୁତସିଦ୍ଧି [ନିର୍ଦିଷ୍ଟା] [ଜିନୋଂନେ] କହୀ ହୈ.
ତେ କାରଣେ ଭାଖୀ ଅଯୁତସିଦ୍ଧି ଗୁଣୋ ନେ ଦ୍ରଵ୍ଯନେ. ୫୦.
Page 91 of 264
PDF/HTML Page 120 of 293
single page version
ନିବଂଧନସ୍ଯାସ୍ତିତ୍ଵାନ୍ତରସ୍ଯାଭାଵାଦଯୁତସିଦ୍ଧତ୍ଵମ୍. ତତୋ ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣାନାଂ ସମଵର୍ତିତ୍ଵଲକ୍ଷଣସମଵାଯଭାଜାମ–
ଯୁତସିଦ୍ଧିରେଵ, ନ ପୃଥଗ୍ଭୂତତ୍ଵମିତି.. ୫୦..
ଦଵ୍ଵାଦୋ ଯ ଅଣଣ୍ଣା ଅଣ୍ଣତ୍ତପଗାସଗା
ଵଵଦେସଦୋ ପୁଧତ୍ତଂ କୁଵ୍ଵଂତି ହି ଣୋ
ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଗୁଣ ଏକ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ରଚିତ ହୈଂ ଉନକୀ ଜୋ ଅନାଦି–ଅନନ୍ତ ସହଵୃତ୍ତି [–ଏକ ସାଥ
[–ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଗୁଣୋଂକୋ ସଂଜ୍ଞା– ଲକ୍ଷଣ–ପ୍ରଯୋଜନ ଆଦିକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ଭେଦ ହୋନେ ପର ଭୀ] ଵସ୍ତୁରୂପସେ ଅଭେଦ
ହୋନେସେ ଅପୃଥକ୍ପନା ହୈ; ଵହୀ, ଯୁତସିଦ୍ଧିକେ କାରଣଭୂତ
୨. ସମଵାଯକା ସ୍ଵରୂପ ସମଵର୍ତୀପନା ଅର୍ଥାତ୍ ଅନାଦି–ଅନନ୍ତ ସହଵୃତ୍ତି ହୈ. ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଗୁଣୋେଂକୋ ଐସା ସମଵାଯ [ଅନାଦି–
ପରମାଣୁମାଂ ପ୍ରରୂପିତ ଵରଣ, ରସ, ଗଂଧ ତେମ ଜ ସ୍ପର୍ଶ ଜେ,
ଅଣୁଥୀ ଅଭିନ୍ନ ରହୀ ଵିଶେଷ ଵଡେ ପ୍ରକାଶେ ଭେଦନେ; ୫୧.
ତ୍ଯମ ଜ୍ଞାନଦର୍ଶନ ଜୀଵନିଯତ ଅନନ୍ଯ ରହୀନେ ଜୀଵଥୀ,
ଅନ୍ଯତ୍ଵନା କର୍ତା ବନେ ଵ୍ଯପଦେଶଥୀ–ନ ସ୍ଵଭାଵଥୀ. ୫୨.