Page 92 of 264
PDF/HTML Page 121 of 293
single page version

୯୨

ଦ୍ରଷ୍ଟାଂତଦାର୍ଷ୍ଟାନ୍ତିକାର୍ଥପୁରସ୍ସରୋ ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣାନାମନର୍ଥାଂନ୍ତରତ୍ଵଵ୍ଯାଖ୍ଯୋପସଂହାରୋଽଯମ୍.

ଵର୍ଣରସଗଂଧସ୍ପର୍ଶା ହି ପରମାଣୋଃ ପ୍ରରୂପ୍ଯଂତେ; ତେ ଚ ପରମାଣୋରଵିଭକ୍ତପ୍ରଦେଶତ୍ଵେନାନନ୍ଯେଽପି ସଂଜ୍ଞାଦିଵ୍ଯପଦେଶନିବଂଧନୈର୍ଵିଶେଷୈରନ୍ଯତ୍ଵଂ ପ୍ରକାଶଯନ୍ତି. ଏଵଂ ଜ୍ଞାନଦର୍ଶନେ ଅପ୍ଯାତ୍ମନି ସଂବଦ୍ଧେ ଆତ୍ମ– ଦ୍ରଵ୍ଯାଦଵିଭକ୍ତପ୍ରଦେଶତ୍ଵେନାନନ୍ଯେଽପି ସଂଜ୍ଞାଦିଵ୍ଯପଦେଶନିବଂଧନୈର୍ଵିଶେଷୈଃ ପୃଥକ୍ତ୍ଵମାସାଦଯତଃ, ସ୍ଵଭାଵତସ୍ତୁ ନିତ୍ଯମପୃଥକ୍ତ୍ଵମେଵ ବିଭ୍ରତଃ.. ୫୧–୫୨..

-----------------------------------------------------------------------------

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ପରମାଣୁପ୍ରରୂପିତାଃ] ପରମାଣୁମେଂ ପ୍ରରୂପିତ କିଯେ ଜାନେ ଵାଲେ ଐସେ [ଵର୍ଣରସଗଂଧସ୍ପର୍ଶାଃ] ଵର୍ଣ–ରସ–ଗଂଧ–ସ୍ପର୍ଶ [ଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ ଅନନ୍ଯାଃ ଚ] ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ଅନନ୍ଯ ଵର୍ତତେ ହୁଏ [ଵିଶେଷୈଃ] [ଵ୍ଯପଦେଶକେ କାରଣଭୂତ] ଵିଶେଷୋଂ ଦ୍ଵାରା [ଅନ୍ଯତ୍ଵପ୍ରକାଶକାଃ ଭଵନ୍ତି] ଅନ୍ଯତ୍ଵକୋ ପ୍ରକାଶିତ କରନେଵାଲେ ହୋତେ ହୈଂ [– ସ୍ଵଭାଵସେ ଅନ୍ଯରୂପ ନହୀଂ ହୈ]; [ତଥା] ଇସ ପ୍ରକାର [ଜୀଵନିବଦ୍ଧେ] ଜୀଵମେଂ ସମ୍ବଦ୍ଧ ଐସେ [ଦର୍ଶନଜ୍ଞାନେ] ଦର୍ଶନ–ଜ୍ଞାନ [ଅନନ୍ଯଭୂତେ] [ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯସେ] ଅନନ୍ଯ ଵର୍ତତେ ହୁଏ [ଵ୍ଯପଦେଶତଃ] ଵ୍ଯପଦେଶ ଦ୍ଵାରା [ପୃଥକ୍ତ୍ଵଂ କୁରୁତେ ହି] ପୃଥକ୍ତ୍ଵ କରତେ ହୈଂ. [ନୋ ସ୍ଵଭାଵାତ୍] ସ୍ଵଭାଵସେ ନହୀଂ.

ଟୀକାଃ– ଦ୍ରଷ୍ଟାନ୍ତରୂପ ଔର ଦ୍ରାର୍ଷ୍ଟାନ୍ତରୂପ ପଦାର୍ଥପୂର୍ଵକ, ଦ୍ରଵ୍ଯ ତଥା ଗୁଣୋଂକେ ଅଭିନ୍ନ–ପଦାର୍ଥପନେକେ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନକା ଯହ ଉପସଂହାର ହୈ.

ଵର୍ଣ–ରସ–ଗଂଧ–ସ୍ପର୍ଶ ଵାସ୍ତଵମେଂ ପରମାଣୁମେଂ ପ୍ରରୂପିତ କିଯେ ଜାତେ ହୈଂ; ଵେ ପରମାଣୁସେ ଅଭିନ୍ନ ପ୍ରଦେଶଵାଲେ ହୋନେକେ କାରଣ ଅନନ୍ଯ ହୋନେ ପର ଭୀ, ସଂଜ୍ଞାଦି ଵ୍ଯପଦେଶକେ କାରଣଭୂତ ଵିଶେଷୋଂ ଦ୍ଵାରା ଅନ୍ଯତ୍ଵକୋ ପ୍ରକାଶିତ କରତେ ହୈଂ. ଇସ ପ୍ରକାର ଆତ୍ମାମେଂ ସମ୍ବଦ୍ଧ ଜ୍ଞାନ–ଦର୍ଶନ ଭୀ ଆତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯସେ ଅଭିନ୍ନ ପ୍ରଦେଶଵାଲେ ହୋନେକେ କାରଣ ଅନନ୍ଯ ହୋନେ ପର ଭୀ, ସଂଜ୍ଞାଦି ଵ୍ଯପଦେଶକେ କାରଣଭୂତ ଵିଶେଷୋଂ ଦ୍ଵାରା ପୃଥକ୍ପନେକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତେ ହୈଂ, ପରନ୍ତୁ ସ୍ଵଭାଵସେ ସଦୈଵ ଅପୃଥକ୍ପନେ କୋ ହୀ ଧାରଣ କରତେ ହୈଂ.. ୫୧–୫୨..

ଇସ ପ୍ରକାର ଉପଯୋଗଗୁଣକା ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନ ସମାପ୍ତ ହୁଆ. -------------------------------------------------------------------------- ଦ୍ରାର୍ଷ୍ଟାନ୍ତ = ଦ୍ରଷ୍ଟାନ୍ତ ଦ୍ଵାରା ସମଝାାନ ହୋ ଵହ ବାତ; ଉପମେଯ. [ଯହାଁ ପରମାଣୁ ଔର ଵର୍ଣାଦିକ ଦ୍ରଷ୍ଟାନ୍ତରୂପ ପଦାର୍ଥ ହୈଂ ତଥା

Page 93 of 264
PDF/HTML Page 122 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

ଅଥ କର୍ତୃତ୍ଵଗୁଣଵ୍ଯାଖ୍ଯାନମ୍. ତତ୍ରାଦିଗାଥାତ୍ରଯେଣ ତଦୁପୋଦ୍ଧାତଃ–

ଜୀଵା ହି ନିଶ୍ଚଯେନ ପରଭାଵାନାମକରଣାତ୍ସ୍ଵଭାଵାନାଂ କର୍ତାରୋ ଭଵିଷ୍ଯନ୍ତି. ତାଂଶ୍ଚ କୁର୍ଵାଣାଃ କିମନାଦିନିଧନାଃ, କିଂ ସାଦିସନିଧନାଃ, କିଂ ସାଦ୍ଯନିଧମାଃ, କିଂ ତଦାକାରେଣ ପରିଣତାଃ, କିମପରିଣତାଃ ଭଵିଷ୍ଯଂତୀତ୍ଯାଶଙ୍କଯେଦମୁକ୍ତମ୍. -----------------------------------------------------------------------------

ଅବ କର୍ତୃତ୍ଵଗୁଣକା ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନ ହୈ. ଉସମେଂ, ପ୍ରାରମ୍ଭକୀ ତୀନ ଗାଥାଓଂସେ ଉସକା ଉପୋଦ୍ଘାତ କିଯା ଜାତା ହୈ.

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଜୀଵାଃ] ଜୀଵ [ଅନାଦିନିଧନାଃ] [ପାରିଣାମିକଭାଵସେ] ଅନାଦି–ଅନନ୍ତ ହୈ, [ସାଂତାଃ] [ତୀନ ଭାଵୋଂଂସେ] ସାଂତ [ଅର୍ଥାତ୍ ସାଦି–ସାଂତ] ହୈ [ଚ] ଔର [ଜୀଵଭାଵାତ୍ ଅନଂତାଃ] ଜୀଵଭାଵସେ ଅନନ୍ତ ହୈ [ଅର୍ଥାତ୍ ଜୀଵକେ ସଦ୍ଭାଵରୂପ କ୍ଷାଯିକଭାଵସେ ସାଦି–ଅନନ୍ତ ହୈ] [ସଦ୍ଭାଵତଃ ଅନଂତାଃ] କ୍ଯୋଂକି ସଦ୍ଭାଵସେ ଜୀଵ ଅନନ୍ତ ହୀ ହୋତେ ହୈଂ. [ପଞ୍ଚାଗ୍ରଗୁଣପ୍ରଧାନାଃ ଚ] ଵେ ପାଁଚ ମୁଖ୍ଯ ଗୁଣୋଂସେ ପ୍ରଧାନତାଵାଲେ ହୈଂ.

[–ଅପନେ ଭାଵୋଂକୋ] କରତେ ହୁଏ, କ୍ଯା ଵେ ଅନାଦି–ଅନନ୍ତ ହୈଂ? କ୍ଯା ସାଦି–ସାଂତ ହୈଂ? କ୍ଯା ସାଦି–ଅନନ୍ତ ହୈଂ? କ୍ଯା ତଦାକାରରୂପ [ଉସ–ରୂପ] ପରିଣତ ହୈ? କ୍ଯା [ତଦାକାରରୂପ] ଅପରିଣତ ହୈଂ?– ଐସୀ ଆଶଂକା କରକେ ଯହ କହା ଗଯା ହୈ [ଅର୍ଥାତ୍ ଉନ ଆଶଂକାଓଂକେ ସମାଧାନରୂପସେ ଯହ ଗାଥା କହୀ ଗଈ ହୈ]. --------------------------------------------------------------------------

Page 94 of 264
PDF/HTML Page 123 of 293
single page version

୯୪

ଜୀଵା ହି ସହଜଚୈତନ୍ଯଲକ୍ଷଣପାରିଣାମିକଭାଵେନାନାଦିନିଧନାଃ. ତ ଏଵୌଦଯିକ– କ୍ଷାଯୋପଶମିକୌପଶମିକଭାଵୈଃ ସାଦିସନିଧନାଃ. ତ ଏଵ କ୍ଷାଯିକଭାଵେନ ସାଦ୍ଯନିଧନାଃ. ନ ଚ ସାଦି– ତ୍ଵାତ୍ସନିଧନତ୍ଵଂ କ୍ଷାଯିକଭାଵସ୍ଯାଶଙ୍କଯମ୍. ସ ଖଲୂପାଧିନିଵୃତ୍ତୌ ପ୍ରଵର୍ତମାନଃ ସିଦ୍ଧଭାଵ ଇଵ ସଦ୍ଭାଵ ଏଵ ଜୀଵସ୍ଯ; ସଦ୍ଭାଵେନ ଚାନଂତା ଏଵ ଜୀଵାଃ ପ୍ରତିଜ୍ଞାଯଂତେ. ନ ଚ ତେଷାମନାଦିନିଧନସହଜଚୈତନ୍ଯ–ଲକ୍ଷଣୈକଭାଵାନାଂ ସାଦିସନିଧନାନି ସାଦ୍ଯନିଧନାନି ଭାଵାଂତରାଣି ନୋପପଦ୍ଯଂତ ଇତି ଵକ୍ତଵ୍ଯମ୍; ତେ ଖଲ୍ଵନାଦିକର୍ମମଲୀମସାଃ ପଂକସଂପୃକ୍ତତୋଯଵତ୍ତଦାକାରେଣ ପରିଣତତ୍ଵାତ୍ପଞ୍ଚପ୍ରଧାନଗୁଣପ୍ରଧାନତ୍ଵେନୈଵାନୁଭୂଯଂତ ଇତି.. ୫୩.. -----------------------------------------------------------------------------

ଜୀଵ ଵାସ୍ତଵମେଂ ସହଜଚୈତନ୍ଯଲକ୍ଷଣ ପାରିଣାମିକ ଭାଵସେ ଅନାଦି–ଅନନ୍ତ ହୈ. ଵେ ହୀ ଔଦଯିକ, କ୍ଷାଯୋପଶମିକ ଔର ଔପଶମିକ ଭାଵୋଂସେ ସାଦି–ସାନ୍ତ ହୈଂ. ଵେ ହୀ କ୍ଷାଯିକ ଭାଵସେ ସାଦି–ଅନନ୍ତ ହୈଂ.

‘କ୍ଷାଯିକ ଭାଵ ସାଦି ହୋନେସେ ଵହ ସାଂତ ହୋଗା’ ଐସୀ ଆଶଂକା କରନା ଯୋଗ୍ଯ ନହୀଂ ହୈ. [କାରଣ ଇସ ପ୍ରକାର ହୈଃ–] ଵହ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଉପାଧିକୀ ନିଵୃତ୍ତି ହୋନେ ପର ପ୍ରଵର୍ତତା ହୁଆ, ସିଦ୍ଧଭାଵକୀ ଭାଁତି, ଜୀଵକା ସଦ୍ଭାଵ ହୀ ହୈ [ଅର୍ଥାତ୍ କର୍ମୋପାଧିକେ କ୍ଷଯମେଂ ପ୍ରଵର୍ତତା ହୈ ଇସଲିଯେ କ୍ଷାଯିକ ଭାଵ ଜୀଵକା ସଦ୍ଭାଵ ହୀ ହୈ]; ଔର ସଦ୍ଭାଵସେ ତୋ ଜୀଵ ଅନନ୍ତ ହୀ ସ୍ଵୀକାର କିଯେ ଜାତେ ହୈଂ. [ଇସଲିଯେ କ୍ଷାଯିକ ଭାଵସେ ଜୀଵ ଅନନ୍ତ ହୀ ଅର୍ଥାତ୍ ଵିନାଶରହିତ ହୀ ହୈ.]

ପୁନଶ୍ଚ, ‘ଅନାଦି–ଅନନ୍ତ ସହଜଚୈତନ୍ଯଲକ୍ଷଣ ଏକ ଭାଵଵାଲେ ଉନ୍ହେଂ ସାଦି–ସାଂତ ଔର ସାଦି–ଅନନ୍ତ ଭାଵାନ୍ତର ଘଟିତ ନହୀଂ ହୋତେ [ଅର୍ଥାତ୍ ଜୀଵୋଂକୋ ଏକ ପାରିଣାମିକ ଭାଵକେ ଅତିରିକ୍ତ ଅନ୍ଯ ଭାଵ ଘଟିତ ନହୀଂ ହୋତେ]’ ଐସା କହନା ଯୋଗ୍ଯ ନହୀଂ ହୈ; [କ୍ଯୋଂକି] ଵେ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଅନାଦି କର୍ମସେ ମଲିନ ଵର୍ତତେ ହୁଏ କାଦଵସେ ୧ସଂପୃକ୍ତ ଜଲକୀ ଭାଁତି ତଦାକାରରୂପ ପରିଣତ ହୋନେକେ କାରଣ, ପାଁଚ ପ୍ରଧାନ ୨ଗୁଣୋଂସେ ପ୍ରଧାନତାଵାଲେ ହୀ ଅନୁଭଵମେଂ ଆତେ ହୈଂ.. ୫୩.. -------------------------------------------------------------------------- ଜୀଵକେ ପାରିଣାମିକ ଭାଵକା ଲକ୍ଷଣ ଅର୍ଥାତ୍ ସ୍ଵରୂପ ସହଜ–ଚୈତନ୍ଯ ହୈ. ଯହ ପାରିଣାମିକ ଭାଵ ଅନାଦି ଅନନ୍ତ

୧. କାଦଵସେ ସଂପୃକ୍ତ = କାଦଵକା ସମ୍ପର୍କ ପ୍ରାପ୍ତ; କାଦଵକେ ସଂସର୍ଗଵାଲା. [ଯଦ୍ଯପି ଜୀଵ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଵଭାଵସେ ଶୁଦ୍ଧ ହୈ ତଥାପି

୨. ଔଦଯିକ, ଔପଶମିକ, କ୍ଷାଯୋପଶମିକ, କ୍ଷାଯିକ ଔର ପାରିଣାମିକ ଇନ ପାଁଚ ଭାଵୋଂକୋ ଜୀଵକେ ପାଁଚ ପ୍ରଧାନ ଗୁଣ

Page 95 of 264
PDF/HTML Page 124 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

ଏଵଂ ହି ପଞ୍ଚଭିର୍ଭାଵୈଃ ସ୍ଵଯଂ ପରିଣମମାନସ୍ଯାସ୍ଯ ଜୀଵସ୍ଯ କଦାଚିଦୌଦଯିକେନୈକେନ ମନୁଷ୍ଯତ୍ଵାଦିଲକ୍ଷଣେନ ଭାଵେନ ସତୋ ଵିନାଶସ୍ତଥାପରେଣୌଦଯିକେନୈଵ ଦେଵତ୍ଵାଦିଲକ୍ଷଣେନ ଭାଵେନ ଅସତ ଉତ୍ପାଦୋ ଭଵତ୍ଯେଵ. ଏତଚ୍ଚ ‘ନ ସତୋ ଵିନାଶୋ ନାସତ ଉତ୍ପାଦ’ ଇତି ପୂର୍ଵୋକ୍ତସୂତ୍ରେଣ ସହ ଵିରୁଦ୍ଧମପି ନ ଵିରୁଦ୍ଧମ୍; ଯତୋ ଜୀଵସ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକନଯାଦେଶେନ ନ ସତ୍ପ୍ରଣାଶୋ ନାସଦୁତ୍ପାଦଃ, ତସ୍ଯୈଵ ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକନଯାଦେଶେନ ସତ୍ପ୍ରଣାଶୋଽସଦୁତ୍ପାଦଶ୍ଚ. ନ ଚୈତଦନୁପପନ୍ନମ୍, ନିତ୍ଯେ ଜଲେ କଲ୍ଲୋଲାନାମ–ନିତ୍ଯତ୍ଵଦର୍ଶନାଦିତି.. ୫୪.. -----------------------------------------------------------------------------

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଏଵଂ] ଇସ ପ୍ରକାର [ଜୀଵସ୍ଯ] ଜୀଵକୋ [ସତଃ ଵିନାଶଃ] ସତ୍କା ଵିନାଶ ଔର [ଅସତଃ ଉତ୍ପାଦଃ] ଅସତ୍କା ଉତ୍ପାଦ [ଭଵତି] ହୋତା ହୈ– [ଇତି] ଐସା [ଜିନଵରୈଃ ଭଣିତମ୍] ଜିନଵରୋଂନେ କହା ହୈ, [ଅନ୍ଯୋନ୍ଯଵିରୁଦ୍ଧମ୍] ଜୋ କି ଅନ୍ଯୋନ୍ଯ ଵିରୁଦ୍ଧ [୧୯ ଵୀଂ ଗାଥାକେ କଥନକେ ସାଥ ଵିରୋଧଵାଲା] ତଥାପି [ଅଵିରୁଦ୍ଧମ୍] ଅଵିରୁଦ୍ଧ ହୈ.

ଅନାଦି–ଅନନ୍ତପନା ହୋନେମେଂ ଵିରୋଧକା ପରିହାର ହୈ.

ଇସ ପ୍ରକାର ଵାସ୍ତଵମେଂ ପାଁଚ ଭାଵରୂପସେ ସ୍ଵଯଂ ପରିଣମିତ ହୋନେଵାଲେ ଇସ ଜୀଵକୋ କଦାଚିତ୍ ଔଦଯିକ ଐସେ ଏକ ମନୁଷ୍ଯତ୍ଵାଦିସ୍ଵରୂପ ଭାଵକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ସତ୍କା ଵିନାଶ ଔର ଔଦଯିକ ହୀ ଐସେ ଦୂସରେ ଦେଵତ୍ଵାଦିସ୍ଵରୂପ ଭାଵକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ଅସତ୍କା ଉତ୍ପାଦ ହୋତା ହୀ ହୈ. ଔର ଯହ [କଥନ] ‘ସତ୍କା ଵିନାଶ ନହୀଂ ହୈ ତଥା ଅସତ୍କା ଉତ୍ପାଦ ନହୀଂ ହୈ’ ଐସେ ପୂର୍ଵୋକ୍ତ ସୂତ୍ରକେ [–୧୯ଵୀଂ ଗାଥାକେ] ସାଥ ଵିରୋଧଵାଲା ହୋନେ ପର ଭୀ [ଵାସ୍ତଵମେଂ] ଵିରୋଧଵାଲା ନହୀଂ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଜୀଵକୋ ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକନଯକେ କଥନସେ ସତ୍କା ନାଶ ନହୀଂ ହୈ ଔର ଅସତ୍କା ଉତ୍ପାଦ ନହୀଂ ହୈ ତଥା ଉସୀକୋ ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକନଯକେ କଥନସେ ସତ୍କା ନାଶ ହୈ ଔର ଅସତ୍କା ଉତ୍ପାଦ ହୈ. ଔର ଯହ ୧ଅନୁପପନ୍ନ ନହୀଂ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ନିତ୍ଯ ଐସେ ଜଲମେଂ କଲ୍ଲୋଲୋଂକା ଅନିତ୍ଯପନା ଦିଖାଈ ଦେତା ହୈ. -------------------------------------------------------------------------- ଯହାଁ ‘ସାଦି’କେ ବଦଲେ ‘ଅନାଦି’ ହୋନା ଚାହିଯେ ଐସା ଲଗତା ହୈ; ଇସଲିଯେ ଗୁଜରାତୀମେଂ ‘ଅନାଦି’ ଐସା ଅନୁଵାଦ

୧.ଅନୁପପନ୍ନ = ଅଯୁକ୍ତ; ଅସଂଗତ; ଅଘଟିତ; ନ ହୋ ସକେ ଐସା.

Page 96 of 264
PDF/HTML Page 125 of 293
single page version

୯୬

ଜୀଵସ୍ଯ ସଦସଦ୍ଭାଵୋଚ୍ଛିତ୍ତ୍ଯୁତ୍ପତ୍ତିନିମିତ୍ତୋପାଧିପ୍ରତିପାଦନମେତତ୍. -----------------------------------------------------------------------------

ଭାଵାର୍ଥଃ– ୫୩ ଵୀଂ ଗାଥାମେଂ ଜୀଵକୋ ସାଦି–ସାନ୍ତପନା ତଥା ଅନାଦି–ଅନନ୍ତପନା କହା ଗଯା ହୈ. ଵହାଁ ପ୍ରଶ୍ନ ସମ୍ଭଵ ହୈ କି–ସାଦି–ସାଂତପନା ଔର ଅନାଦି–ଅନଂତପନା ପରସ୍ପର ଵିରୁଦ୍ଧ ହୈ; ପରସ୍ପର ଵିରୁଦ୍ଧ ଭାଵ ଏକସାଥ ଜୀଵକୋ କୈସେ ଘଟିତ ହୋତେ ହୈଂ? ଉସକା ସମାଧାନ ଇସ ପ୍ରକାର ହୈଃ ଜୀଵ ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପର୍ଯାଯାତ୍ମକ ଵସ୍ତୁ ହୈ. ଉସେ ସାଦି–ସାନ୍ତପନା ଔର ଅନାଦି–ଅନନ୍ତପନା ଦୋନୋଂ ଏକ ହୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ନହୀଂ କହେ ଗଯେ ହୈଂ, ଭିନ୍ନ– ଭିନ୍ନ ଅପେକ୍ଷାସେ କହେ ଗଯେ ହୈଂ; ସାଦି–ସାନ୍ତପନା କହା ଗଯା ହୈ ଵହ ପର୍ଯାଯ–ଅପେକ୍ଷାସେ ହୈ ଔର ଅନାଦି– ଅନନ୍ତପନା ଦ୍ରଵ୍ଯ–ଅପେକ୍ଷାସେ ହୈ. ଇସଲିଯେ ଇସ ପ୍ରକାର ଜୀଵକୋ ସାଦି–ସାନ୍ତପନା ତଥା ଅନାଦି–ଅନନ୍ତପନା ଏକସାଥ ବରାବର ଘଟିତ ହୋତା ହୈ.

[ଯହାଁ ଯଦ୍ଯପି ଜୀଵକୋ ଅନାଦି–ଅନନ୍ତ ତଥା ସାଦି–ସାନ୍ତ କହା ଗଯା ହୈ, ତଥାପି ଐସା ତାତ୍ପର୍ଯ ଗ୍ରହଣ କରନା ଚାହିଯେ କି ପର୍ଯାଯାର୍ଥିକନଯକେ ଵିଷଯଭୂତ ସାଦି–ସାନ୍ତ ଜୀଵକା ଆଶ୍ରଯ କରନେଯୋଗ୍ଯ ନହୀଂ ହୈ କିନ୍ତୁ ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକନଯକେ ଵିଷଯଭୂତ ଐସା ଜୋ ଅନାଦି–ଅନନ୍ତ, ଟଂକୋତ୍କୀର୍ଣଜ୍ଞାଯକସ୍ଵଭାଵୀ, ନିର୍ଵିକାର, ନିତ୍ଯାନନ୍ଦସ୍ଵରୂପ ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯ ଉସୀକା ଆଶ୍ରଯ କରନେ ଯୋଗ୍ଯ ହୈ].. ୫୪..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ନାରକତିର୍ଯଂଙ୍ମନୁଷ୍ଯାଃ ଦେଵାଃ] ନାରକ, ତିର୍ଯଂଚ, ମନୁଷ୍ଯ ଔର ଦେଵ [ଇତି ନାମସଂଯୁତାଃ] ଐସେ ନାମୋଂଵାଲୀ [ପ୍ରକୃତଯଃ] [ନାମକର୍ମକୀ] ପ୍ରକୃତିଯାଁ [ସତଃ ନାଶମ୍] ସତ୍ ଭାଵକା ନାଶ ଔର [ଅସତଃ ଭାଵସ୍ଯ ଉତ୍ପାଦମ୍] ଅସତ୍ ଭାଵକା ଉତ୍ପାଦ [କୁର୍ଵନ୍ତି] କରତୀ ହୈଂ. --------------------------------------------------------------------------

Page 97 of 264
PDF/HTML Page 126 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

ଯଥା ହି ଜଲରାଶେର୍ଜଲରାଶିତ୍ଵେନାସଦୁତ୍ପାଦଂ ସଦୁଚ୍ଛେଦଂ ଚାନନୁଭଵତଶ୍ଚତୁର୍ଭ୍ଯଃ କକୁବ୍ଵିଭାଗେଭ୍ଯଃ କ୍ରମେଣ ଵହମାନାଃ ପଵମାନାଃ କଲ୍ଲୋଲାନାମସଦୁତ୍ପାଦଂ ସଦୁଚ୍ଛେଦଂ ଚ କୁର୍ଵନ୍ତି, ତଥା ଜୀଵସ୍ଯାପି ଜୀଵତ୍ଵେନ ସଦୁଚ୍ଛେଦମସଦୁତ୍ପତ୍ତିଂ ଚାନନୁଭଵତଃ କ୍ରମେଣୋଦୀଯମାନାଃ ନାରକତିର୍ଯଙ୍ମନୁଷ୍ଯଦେଵନାମପ୍ରକୃତଯଃ ସଦୁଚ୍ଛେଦମସଦୁତ୍ପାଦଂ ଚ କୁର୍ଵଂତୀତି.. ୫୫..

-----------------------------------------------------------------------------

ଟୀକାଃ– ଜୀଵକୋ ସତ୍ ଭାଵକେ ଉଚ୍ଛେଦ ଔର ଅସତ୍ ଭାଵକେ ଉତ୍ପାଦମେଂ ନିମିତ୍ତଭୂତ ଉପାଧିକା ଯହ ପ୍ରତିପାଦନ ହୈ.

ଜିସ ପ୍ରକାର ସମୁଦ୍ରରୂପସେ ଅସତ୍କେ ଉତ୍ପାଦ ଔର ସତ୍କେ ଉଚ୍ଛେଦକା ଅନୁଭଵ ନ କରନେଵାଲେ ଐସେ ସମୁଦ୍ରକୋ ଚାରୋଂ ଦିଶାଓଂମେଂସେ କ୍ରମଶଃ ବହତୀ ହୁଈ ହଵାଏଁ କଲ୍ଲୋଲୋଂସମ୍ବନ୍ଧୀ ଅସତ୍କା ଉତ୍ପାଦ ଔର ସତ୍କା ଉଚ୍ଛେଦ କରତୀ ହୈଂ [ଅର୍ଥାତ୍ ଅଵିଦ୍ଯମାନ ତରଂଗକେ ଉତ୍ପାଦମେଂ ଔର ଵିଦ୍ଯମାନ ତରଂଗକେ ନାଶମେଂ ନିମିତ୍ତ ବନତୀ ହୈ], ଉସୀ ପ୍ରକାର ଜୀଵରୂପସେ ସତ୍କେ ଉଚ୍ଛେଦ ଔର ଅସତ୍କେ ଉତ୍ପାଦ ଅନୁଭଵ ନ କରନେଵାଲେ ଐସେ ଜୀଵକୋ କ୍ରମଶଃ ଉଦଯକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋନେ ଵାଲୀ ନାରକ–ତିର୍ଯଂଚ–ମନୁଷ୍ଯ–ଦେଵ ନାମକୀ [ନାମକର୍ମକୀ] ପ୍ରକୃତିଯାଁ [ଭାଵୋଂସମ୍ବନ୍ଧୀ, ପର୍ଯାଯୋଂସମ୍ବନ୍ଧୀ] ସତ୍କା ଉଚ୍ଛେଦ ତଥା ଅସତ୍କା ଉତ୍ପାଦ କରତୀ ହୈଂ [ଅର୍ଥାତ୍ ଵିଦ୍ଯମାନ ପର୍ଯାଯକେ ନାଶମେଂ ଔର ଅଵିଦ୍ଯମାନ ପର୍ଯାଯକେ ଉତ୍ପାଦମେଂ ନିମିତ୍ତ ବନତୀ ହୈଂ].. ୫୫..

[ଦ୍ଵାଭ୍ଯାଂ ମିଶ୍ରିତାଭ୍ଯାଂ] କ୍ଷଯୋପଶମସେ ଯୁକ୍ତ [ଚ] ଔର [ପରିଣାମେନ ଯୁକ୍ତାଃ] ପରିଣାମସେ ଯୁକ୍ତ–[ତେ] ଐସେ [ଜୀଵଗୁଣାଃ] [ପାଁଚ] ଜୀଵଗୁଣ [–ଜୀଵକେ ଭାଵ] ହୈଂ; [ଚ] ଔର [ବହୁଷୁ ଅର୍ଥେଷୁ ଵିସ୍ତୀର୍ଣାଃ] ଉନ୍ହେଂ ଅନେକ ପ୍ରକାରୋଂମେଂ ଵିସ୍ତୃତ କିଯା ଜାତା ହୈ. --------------------------------------------------------------------------

Page 98 of 264
PDF/HTML Page 127 of 293
single page version

୯୮

ଜୀଵସ୍ଯ ଭାଵୋଦଯଵର୍ଣନମେତତ୍. କର୍ମଣାଂ ଫଲଦାନସମର୍ଥତଯୋଦ୍ଭୂତିରୁଦଯଃ, ଅନୁଦ୍ଭୂତିରୁପଶମଃ, ଉଦ୍ଭୂତ୍ଯନୁଦ୍ଭୂତୀ କ୍ଷଯୋପଶମଃ, ଅତ୍ଯଂତଵିଶ୍ଲେଷଃ କ୍ଷଯଃ, ଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମଲାଭହେତୁକଃ ପରିଣାମଃ. ତତ୍ରୋଦଯେନ ଯୁକ୍ତ ଔଦଯିକଃ, ଉପଶମେନ ଯୁକ୍ତ ଔପଶମିକଃ, କ୍ଷଯୋପଶମେନ ଯୁକ୍ତଃ କ୍ଷାଯୋପଶମିକଃ, କ୍ଷଯେଣ ଯୁକ୍ତଃ କ୍ଷାଯିକଃ, ପରିଣାମେନ ଯୁକ୍ତଃ ପାରିଣାମିକଃ. ତ ଏତେ ପଞ୍ଚ ଜୀଵଗୁଣାଃ. ତତ୍ରୋପାଧିଚତୁର୍ଵିଧତ୍ଵନିବଂଧନାଶ୍ଚତ୍ଵାରଃ, ସ୍ଵଭାଵନିବଂଧନ ଏକଃ. ଏତେ ଚୋପାଧିଭେଦାତ୍ସ୍ଵରୂପଭେଦାଚ୍ଚ ଭିଦ୍ଯମାନା ବହୁଷ୍ଵର୍ଥେଷୁ ଵିସ୍ତାର୍ଯଂତ ଇତି.. ୫୬.. -----------------------------------------------------------------------------

ଟୀକାଃ– ଜୀଵକୋ ଭାଵୋଂକେ ଉଦଯକା [–ପାଁଚ ଭାଵୋଂକୀ ପ୍ରଗଟତାକା] ଯହ ଵର୍ଣନ ହୈ. କର୍ମୋକା ୧ଫଲଦାନସମର୍ଥରୂପସେ ଉଦ୍ଭଵ ସୋ ‘ଉଦଯ’ ହୈ, ଅନୁଦ୍ଭଵ ସୋ ‘ଉପଶମ’ ହୈ, ଉଦ୍ଭଵ ତଥା ଅନୁଦ୍ଭଵ ସୋ ‘କ୍ଷଯୋପଶମ’ ହୈ, ୨ଅତ୍ଯନ୍ତ ଵିଶ୍ଲେଷ ସୋ ‘କ୍ଷଯ’ ହୈ, ଦ୍ରଵ୍ଯକା ୩ଆତ୍ମଲାଭ [ଅସ୍ତିତ୍ଵ] ଜିସକା ହେତୁ ହୈ ଵହ ‘ପରିଣାମ’ ହୈ. ଵହାଁ, ଉଦଯସେ ଯୁକ୍ତ ଵହ ‘ଔଦଯିକ’ ହୈ, ଉପଶମସେ ଯୁକ୍ତ ଵହ ‘ଔପଶମିକ’ ହୈ, କ୍ଷଯୋପଶମସେ ଯୁକ୍ତ ଵହ ‘କ୍ଷାଯୋପଶମିକ’ ହୈ, ୪କ୍ଷଯସେ ଯୁକ୍ତ ଵହ ‘କ୍ଷାଯିକ’ ହୈ, ୫ପରିଣାମସେ ଯୁକ୍ତ ଵହ ‘ପାରିଣାମିକ’ ହୈ.– ଐସେ ଯହ ପାଁଚ ଜୀଵଗୁଣ ହୈଂ. ଉନମେଂ [–ଇନ ପାଁଚ ଗୁଣୋଂମେଂ] ୬ଉପାଧିକା ଚତୁର୍ଵିଧପନା ଜିନକା କାରଣ [ନିମିତ୍ତ] ହୈ ଐସେ ଚାର ହୈଂ, ସ୍ଵଭାଵ ଜିସକା କାରଣ ହୈ ଐସା ଏକ ହୈ. ଉପାଧିକେ ଭେଦସେ ଔର ସ୍ଵରୂପକେ ଭେଦସେ ଭେଦ କରନେ ପର, ଉନ୍ହେଂ ଅନେକ ପ୍ରକାରୋଂମେଂ ଵିସ୍ତୃତ କିଯା ଜାତା ହୈ.. ୫୬..

-------------------------------------------------------------------------- ୧. ଫଲଦାନସମର୍ଥ = ଫଲ ଦେନେମେଂ ସମର୍ଥ. ୨. ଅତ୍ଯନ୍ତ ଵିଶ୍ଲେଷ = ଅତ୍ଯନ୍ତ ଵିଯୋଗ; ଆତ୍ଯଂତିକ ନିଵୃତ୍ତି. ୩. ଆତ୍ମଲାଭ = ସ୍ଵରୂପପ୍ରାପ୍ତି; ସ୍ଵରୂପକୋ ଧାରଣ କର ରଖନା; ଅପନେକୋ ଧାରଣ କର ରଖନା; ଅସ୍ତିତ୍ଵ. [ଦ୍ରଵ୍ଯ ଅପନେକୋ

୪. କ୍ଷଯସେ ଯୁକ୍ତ = କ୍ଷଯ ସହିତ; କ୍ଷଯକେ ସାଥ ସମ୍ବନ୍ଧଵାଲା. [ଵ୍ଯଵହାରସେ କର୍ମୋକେ କ୍ଷଯକୀ ଅପେକ୍ଷା ଜୀଵକେ ଜିସ ଭାଵମେଂ

୫. ପରିଣାମସେ ଯୁକ୍ତ = ପରିଣାମମଯ; ପରିଣାମାତ୍ମକ; ପରିଣାମସ୍ଵରୂପ. ୬. କର୍ମୋପାଧିକୀ ଚାର ପ୍ରକାରକୀ ଦଶା [–ଉଦଯ, ଉପଶମ, କ୍ଷଯୋପଶମ ଔର କ୍ଷଯ] ଜିନକା ନିମିତ୍ତ ହୈ ଐସେ ଚାର ଭାଵ

Page 99 of 264
PDF/HTML Page 128 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

ଜୀଵସ୍ଯୌଦଯିକାଦିଭାଵାନାଂ କର୍ତୃତ୍ଵପ୍ରକାରୋକ୍ତିରିଯମ୍.

ଜୀଵେନ ହି ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ ଵ୍ଯଵହାରନଯେନାନୁଭୂଯତେ; ତଚ୍ଚାନୁଭୂଯମାନଂ ଜୀଵଭାଵାନାଂ ନିମିତ୍ତମାତ୍ରମୁପଵର୍ଣ୍ଯତେ. ତସ୍ମିନ୍ନିମିତ୍ତମାତ୍ରଭୂତେ ଜୀଵେନ କର୍ତୃଭୂତେନାତ୍ମନଃ କର୍ମଭୂତୋ ଭାଵଃ କ୍ରିଯତେ. ଅମୁନା ଯୋ ଯେନ ପ୍ରକାରେଣ ଜୀଵେନ ଭାଵଃ କ୍ରିଯତେ, ସ ଜୀଵସ୍ତସ୍ଯ ଭାଵସ୍ଯ ତେନ ପ୍ରକାରେଣ କର୍ତା ଭଵତୀତି.. ୫୭..

-----------------------------------------------------------------------------

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [କର୍ମ ଵେଦଯମାନଃ] କର୍ମକୋ ଵେଦତା ହଆ [ଜୀଵଃ] ଜୀଵ [ଯାଦ୍ରଶ–କମ୍ ଭାଵଂ] ଜୈସେ ଭାଵକୋ [କରୋତି] କରତା ହୈ, [ତସ୍ଯ] ଉସ ଭାଵକା [ତେନ] ଉସ ପ୍ରକାରସେ [ସଃ] ଵହ [କର୍ତା ଭଵତି] କର୍ତା ହୈ–[ଇତି ଚ] ଐସା [ଶାସନେ ପଠିତମ୍] ଶାସନମେଂ କହା ହୈ.

ଜୀଵ ଦ୍ଵାରା ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ ଵ୍ଯଵହାରନଯସେ ଅନୁଭଵମେଂ ଆତା ହୈ; ଔର ଵହ ଅନୁଭଵମେଂ ଆତା ହୁଆ ଜୀଵଭାଵୋଂକା ନିମିତ୍ତମାତ୍ର କହଲାତା ହୈ. ଵହ [ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ] ନିମିତ୍ତମାତ୍ର ହୋନେସେ, ଜୀଵ ଦ୍ଵାରା କର୍ତାରୂପସେ ଅପନା କର୍ମରୂପ [କାର୍ଯରୂପ] ଭାଵ କିଯା ଜାତା ହୈ. ଇସଲିଯେ ଜୋ ଭାଵ ଜିସ ପ୍ରକାରସେ ଜୀଵ ଦ୍ଵାରା କିଯା ଜାତା ହୈ, ଉସ ଭାଵକା ଉସ ପ୍ରକାରସେ ଵହ ଜୀଵ କର୍ତା ହୈ.. ୫୭..

--------------------------------------------------------------------------

Page 100 of 264
PDF/HTML Page 129 of 293
single page version

୧୦୦

ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମଣାଂ ନିମିତ୍ତମାତ୍ରତ୍ଵେନୌଦଯିକାଦିଭାଵକର୍ତୃତ୍ଵମତ୍ରୋକ୍ତମ୍. ନ ଖଲୁ କର୍ମଣା ଵିନା ଜୀଵସ୍ଯୋଦଯୋପଶମୌ କ୍ଷଯକ୍ଷାଯୋପଶମାଵପି ଵିଦ୍ଯେତେ; ତତଃ କ୍ଷାଯିକକ୍ଷାଯୋପଶମିକଶ୍ଚୌଦଯିକୌପଶମିକଶ୍ଚ ଭାଵଃ କର୍ମକୃତୋଽନୁମଂତଵ୍ଯଃ. ପାରିଣାମିକସ୍ତ୍ଵନାଦିନିଧନୋ -----------------------------------------------------------------------------

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [କର୍ମଣା ଵିନା] କର୍ମ ବିନା [ଜୀଵସ୍ଯ] ଜୀଵକୋ [ଉଦଯଃ] ଉଦଯ, [ଉପଶମଃ] ଉପଶମ, [କ୍ଷାଯିକଃ] କ୍ଷାଯିକ [ଵା] ଅଥଵା [କ୍ଷାଯୋପଶମିକଃ] କ୍ଷାଯୋପଶମିକ [ନ ଵିଦ୍ଯତେ] ନହୀଂ ହୋତା, [ତସ୍ମାତ୍ ତୁ] ଇସଲିଯେ [ଭାଵଃ] ଭାଵ [–ଚତୁର୍ଵିଧ ଜୀଵଭାଵ] [କର୍ମକୃତଃ] କର୍ମକୃତ ହୈଂ.

ଟୀକାଃ– ଯହାଁ, [ଔଦଯିକାଦି ଭାଵୋଂକେ] ନିମିତ୍ତମାତ୍ର ରୂପସେ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମୋକୋ ଔଦଯିକାଦି ଭାଵୋଂକା କର୍ତାପନା କହା ହୈ.

[ଏକ ପ୍ରକାରସେ ଵ୍ଯାଖ୍ଯା କରନେ ପର–] କର୍ମକେ ବିନା ଜୀଵକୋ ଉଦଯ–ଉପଶମ ତଥା କ୍ଷଯ–କ୍ଷଯୋପଶମ ନହୀଂ ହୋତେ [ଅର୍ଥାତ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକେ ବିନା ଜୀଵକୋ ଔଦଯିକାଦି ଚାର ଭାଵ ନହୀଂ ହୋତେ]; ଇସଲିଯେ କ୍ଷାଯିକ, କ୍ଷାଯୋପଶମିକ, ଔଦଯିକ ଯା ଔପଶମିକ ଭାଵ କର୍ମକୃତ ସଂମତ କରନା. ପାରିଣାମିକ ଭାଵ ତୋ ଅନାଦି– ଅନନ୍ତ, ନିରୁପାଧି, ସ୍ଵାଭାଵିକ ହୀ ହୈଂ. [ଔଦଯିକ ଔର କ୍ଷାଯୋପଶମିକ ଭାଵ କର୍ମକେ ବିନା ନହୀଂ ହୋତେ ଇସଲିଯେ କର୍ମକୃତ କହେ ଜା ସକତେ ହୈଂ– ଯହ ବାତ ତୋ ସ୍ପଷ୍ଟ ସମଝମେଂ ଆ ସକତୀ ହୈ; କ୍ଷାଯିକ ଔର ଔପଶମିକ ଭାଵୋଂକେ ସମ୍ବନ୍ଧମେଂ ନିମ୍ନୋକ୍ତାନୁସାର ସ୍ପଷ୍ଟତା କୀ ଜାତୀ ହୈଃ] କ୍ଷାଯିକ ଭାଵ, ଯଦ୍ଯପି ସ୍ଵଭାଵକୀ ଵ୍ଯକ୍ତିରୂପ [–ପ୍ରଗଟତାରୂପ] ହୋନେସେ ଅନନ୍ତ [–ଅନ୍ତ ରହିତ] ହୈ ତଥାପି, କର୍ମକ୍ଷଯ ଦ୍ଵାରା ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେକେ

-------------------------------------------------------------------------- ନିରୁପାଧି = ଉପାଧି ରହିତ; ଔପାଧିକ ନ ହୋ ଐସା. [ଜୀଵକା ପାରିଣାମିକ ଭାଵ ସର୍ଵ କର୍ମୋପାଧିସେ ନିରପେକ୍ଷ ହୋନେକେ

Page 101 of 264
PDF/HTML Page 130 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

ନିରୁପାଧିଃ ସ୍ଵାଭାଵିକ ଏଵ. କ୍ଷାଯିକସ୍ତୁ ସ୍ଵଭାଵଵ୍ଯକ୍ତିରୂପତ୍ଵାଦନଂତୋଽପି କର୍ମଣଃ କ୍ଷଯେଣୋତ୍ପଦ୍ଯ– ମାନତ୍ଵାତ୍ସାଦିରିତି କର୍ମକୃତ ଏଵୋକ୍ତଃ. ଔପଶମିକସ୍ତୁ କର୍ମଣାମୁପଶମେ ସମୁତ୍ପଦ୍ଯମାନତ୍ଵାଦନୁପଶମେ ସମୁଚ୍ଛିଦ୍ଯମାନତ୍ଵାତ୍ କର୍ମକୃତ ଏଵେତି.

ଅଥଵା ଉଦଯୋପଶମକ୍ଷଯକ୍ଷଯୋପଶମଲକ୍ଷଣାଶ୍ଚତସ୍ରୋ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମଣାମେଵାଵସ୍ଥାଃ, ନ ପୁନଃ ପରିଣାମ– ଲକ୍ଷଣୈକାଵସ୍ଥସ୍ଯ ଜୀଵସ୍ଯ; ତତ ଉଦଯାଦିସଂଜାତାନାମାତ୍ମନୋ ଭାଵାନାଂ ନିମିତ୍ତ–

----------------------------------------------------------------------------- କାରଣ ସାଦି ହୈ ଇସଲିଯେ କର୍ମକୃତ ହୀ କହା ଗଯା ହୈ. ଔପଶମିକ ଭାଵ କର୍ମକେ ଉପଶମସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେକେ କାରଣ ତଥା ଅନୁପଶମସେ ନଷ୍ଟ ହୋନେକେ କାରଣ କର୍ମକୃତ ହୀ ହୈ. [ଇସ ପ୍ରକାର ଔଦଯିକାଦି ଚାର ଭାଵୋଂକୋ କର୍ମକୃତ ସଂମତ କରନା.]

ଅଥଵା [ଦୂସରେ ପ୍ରକାରସେ ଵ୍ଯାଖ୍ଯା କରନେ ପର]– ଉଦଯ, ଉପଶମ, କ୍ଷଯ ଔର କ୍ଷଯୋପଶମସ୍ଵରୂପ ଚାର [ଅଵସ୍ଥାଏଁ] ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକୀ ହୀ ଅଵସ୍ଥାଏଁ ହୈଂ, ପରିଣାମସ୍ଵରୂପ ଏକ ଅଵସ୍ଥାଵାଲେ ଜୀଵକୀ ନହୀଂ ହୈ [ଅର୍ଥାତ୍ ଉଦଯ ଆଦି ଅଵସ୍ଥାଏଁ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକୀ ହୀ ହୈଂ, ‘ପରିଣାମ’ ଜିସକା ସ୍ଵରୂପ ହୈ ଐସୀ ଏକ ଅଵସ୍ଥାରୂପସେ ଅଵସ୍ଥିତ ଜୀଵକୀ–ପାରିଣାମିକ ଭାଵରୂପ ସ୍ଥିତ ଜୀଵକୀ –ଵେ ଚାର ଅଵସ୍ଥାଏଁ ନହୀଂ ହୈଂ]; ଇସଲିଯେ ଉଦଯାଦିକ ଦ୍ଵାରା ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେଵାଲେ ଆତ୍ମାକେ ଭାଵୋଂକୋ ନିମିତ୍ତମାତ୍ରଭୂତ ଐସୀ ଉସ ପ୍ରକାରକୀ ଅଵସ୍ଥାଓଂଂରୂପ [ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ] ସ୍ଵଯଂ ପରିଣମିତ ହୋନେକେ କାରଣ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ ଭୀ ଵ୍ଯଵହାରନଯସେ ଆତ୍ମାକେ ଭାଵୋଂକେ କତୃତ୍ଵକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୈ.. ୫୮..

କର୍ତା ଭଵତି] ଆତ୍ମା କର୍ମକା [–ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକା] କର୍ତା ହୋନା ଚାହିଯେ. [କଥଂ] ଵହ ତୋ କୈସେ ହୋ ସକତା ହୈ? [ଆତ୍ମା] କ୍ଯୋଂକି ଆତ୍ମା ତୋ [ସ୍ଵକଂ ଭାଵଂ ମୁକ୍ତ୍ଵା] ଅପନେ ଭାଵକୋ ଛୋଡ଼କର [ଅନ୍ଯତ୍ କିଂଚିତ୍ ଅପି] ଅନ୍ଯ କୁଛ ଭୀ [ନ କରୋତି] ନହୀଂ କରତା. --------------------------------------------------------------------------

Page 102 of 264
PDF/HTML Page 131 of 293
single page version

୧୦୨

ଜୀଵଭାଵସ୍ଯ କର୍ମକର୍ତୃତ୍ଵେ ପୂର୍ଵପକ୍ଷୋଽଯମ୍. ଯଦି ଖଲ୍ଵୌଦଯିକାଦିରୂପୋ ଜୀଵସ୍ଯ ଭାଵଃ କର୍ମଣା କ୍ରିଯତେ, ତଦା ଜୀଵସ୍ତସ୍ଯ କର୍ତା ନ ଭଵତି. ନ ଚ ଜୀଵସ୍ଯାକର୍ତୃତ୍ଵାମିଷ୍ଯତେ. ତତଃ ପାରିଶେଷ୍ଯେଣ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମଣଃ କର୍ତାପଦ୍ଯତେ. ତତ୍ତୁ କଥମ୍? ଯତୋ ନିଶ୍ଚଯନଯେନାତ୍ମା ସ୍ଵଂ ଭାଵମୁଜ୍ଝିତ୍ଵା ନାନ୍ଯତ୍କିମପି କରୋତୀତି.. ୫୯..

-----------------------------------------------------------------------------

ଟୀକାଃ– କର୍ମକୀ ଜୀଵଭାଵକା କତୃତ୍ଵ ହୋନେକେ ସମ୍ବନ୍ଧମେଂ ଯହ ପୂର୍ଵପକ୍ଷ ହୈ.

ଯଦି ଔଦଯିକାଦିରୂପ ଜୀଵକା ଭାଵ କର୍ମ ଦ୍ଵାରା କିଯା ଜାତା ହୋ, ତୋ ଜୀଵ ଉସକା [– ଔଦଯିକାଦିରୂପ ଜୀଵଭାଵକା] କର୍ତା ନହୀଂ ହୈ ଐସା ସିଦ୍ଧ ହୋତା ହୈ. ଔର ଜୀଵକା ଅକତୃତ୍ଵ ତୋ ଇଷ୍ଟ [– ମାନ୍ଯ] ନହୀଂ ହୈ. ଇସଲିଯେ, ଶେଷ ଯହ ରହା କି ଜୀଵ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକା କର୍ତା ହୋନା ଚାହିଯେ. ଲେକିନ ଵହ ତୋ କୈସେ ହୋ ସକତା ହୈ? କ୍ଯୋଂକି ନିଶ୍ଚଯନଯସେ ଆତ୍ମା ଅପନେ ଭାଵକୋ ଛୋଡ଼କର ଅନ୍ଯ କୁଛ ଭୀ ନହୀଂ କରତା.

[ଇସ ପ୍ରକାର ପୂର୍ଵପକ୍ଷ ଉପସ୍ଥିତ କିଯା ଗଯା] .. ୫୯..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଭାଵଃ କର୍ମନିମିତ୍ତଃ] ଜୀଵଭାଵକା କର୍ମ ନିମିତ୍ତ ହୈ [ପୁନଃ] ଔର [କର୍ମ ଭାଵକାରଣଂ ଭଵତି] କର୍ମକା ଜୀଵଭାଵ ନିମିତ୍ତ ହୈ, [ନ ତୁ ତେଷାଂ ଖଲୁ କର୍ତା] ପରନ୍ତୁ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଏକ ଦୂସରେକେ କର୍ତା ନହୀଂ ହୈ; [ନ ତୁ କର୍ତାରମ୍ ଵିନା ଭୂତାଃ] କର୍ତାକେ ବିନା ହୋତେ ହୈଂ ଐସା ଭୀ ନହୀଂ ହୈ.

-------------------------------------------------------------------------- ପୂର୍ଵପକ୍ଷ = ଚର୍ଚା ଯା ନିର୍ଣଯକେ ଲିଯେ କିସୀ ଶାସ୍ତ୍ରୀଯ ଵିଷଯକେ ସମ୍ବନ୍ଧମେଂ ଉପସ୍ଥିତ କିଯା ହୁଆ ପକ୍ଷ ତା ପ୍ରଶ୍ନ.

Page 103 of 264
PDF/HTML Page 132 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

ପୂର୍ଵସୂତ୍ରୋଦିତପୂର୍ଵପକ୍ଷସିଦ୍ଧାଂତୋଽଯମ୍.

ଵ୍ଯଵହାରେଣ ନିମିତ୍ତମାତ୍ରତ୍ଵାଜ୍ଜୀଵଭାଵସ୍ଯ କର୍ମ କର୍ତୃ, କର୍ମଣୋଽପି ଜୀଵଭାଵଃ କର୍ତା; ନିଶ୍ଚଯେନ ତୁ ନ ଜୀଵଭାଵାନାଂ କର୍ମ କର୍ତୃ, ନ କର୍ମଣୋ ଜୀଵଭାଵଃ. ନ ଚ ତେ କର୍ତାରମଂତରେଣ ସଂଭୂଯେତେ; ଯତୋ ନିଶ୍ଚଯେନ ଜୀଵପରିଣାମାନାଂ ଜୀଵଃ କର୍ତା, କର୍ମପରିଣାମାନାଂ କର୍ମ କର୍ତୃ ଇତି.. ୬୦..

-----------------------------------------------------------------------------

ଟୀକାଃ– ଯହ, ପୂର୍ଵ ସୂତ୍ରମେଂ [୫୯ ଵୀଂ ଗାଥାମେଂ] କହେ ହୁଏ ପୂର୍ଵପକ୍ଷକେ ସମାଧାନରୂପ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ହୈ.

ଵ୍ଯଵହାରସେ ନିମିତ୍ତମାତ୍ରପନେକେ କାରଣ ଜୀଵଭାଵକା କର୍ମ କର୍ତା ହୈ [–ଔଦଯିକାଦି ଜୀଵଭାଵକା କର୍ତା ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ ହୈ], କର୍ମକା ଭୀ ଜୀଵଭାଵ କର୍ତା ହୈ; ନିଶ୍ଚଯସେ ତୋ ଜୀଵଭାଵୋଂକା ନ ତୋ କର୍ମ କର୍ତା ହୈ ଔର ନ କର୍ମକା ଜୀଵଭାଵ କର୍ତା ହୈ. ଵେ [ଜୀଵଭାଵ ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ] କର୍ତାକେ ବିନା ହୋତେ ହୈଂ ଐସା ଭୀ ନହୀଂ ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ନିଶ୍ଚଯସେ ଜୀଵପରିଣାମୋଂକା ଜୀଵ କର୍ତା ହୈ ଔର କର୍ମପରିଣାମୋଂକା କର୍ମ [–ପୁଦ୍ଗଲ] କର୍ତା ହୈ.. ୬୦..

ଵାସ୍ତଵମେଂ [ସ୍ଵକସ୍ଯ ଭାଵସ୍ଯ] ଅପନେ ଭାଵକା [କର୍ତା] କର୍ତା ହୈ, [ନ ପୁଦ୍ଗଲକର୍ମଣାମ୍] ପୁଦ୍ଗଲକର୍ମୋକା ନହୀଂ; [ଇତି] ଐସା [ଜିନଵଚନଂ] ଜିନଵଚନ [ଜ୍ଞାତଵ୍ଯମ୍] ଜାନନା. -------------------------------------------------------------------------- ଯଦ୍ଯପି ଶୁଦ୍ଧନିଶ୍ଚଯସେ କେଵଜ୍ଞାନାଦି ଶୁଦ୍ଧଭାଵ ‘ସ୍ଵଭାଵ’ କହଲାତେ ହୈଂ ତଥାପି ଅଶୁଦ୍ଧନିଶ୍ଚଯସେ ରାଗାଦିକ ଭୀ ‘ସ୍ଵଭାଵ’

Page 104 of 264
PDF/HTML Page 133 of 293
single page version

୧୦୪

ନିଶ୍ଚଯେନ ଜୀଵସ୍ଯ ସ୍ଵଭାଵାନାଂ କର୍ତୃତ୍ଵଂ ପୁଦ୍ଗଲକର୍ମଣାମକର୍ତୃତ୍ଵଂ ଚାଗମେନୋପଦର୍ଶିତମତ୍ର ଇତି..୬୧..

ଅତ୍ର ନିଶ୍ଚଯନଯେନାଭିନ୍ନକାରକତ୍ଵାତ୍କର୍ମଣୋ ଜୀଵସ୍ଯ ଚ ସ୍ଵଯଂ ସ୍ଵରୂପକର୍ତୃତ୍ଵମୁକ୍ତମ୍.

କର୍ମ ଖଲୁ କର୍ମତ୍ଵପ୍ରଵର୍ତମାନପୁଦ୍ଗଲସ୍କଂଧରୂପେଣ କର୍ତୃତାମନୁବିଭ୍ରାଣଂ, କର୍ମତ୍ଵଗମନଶକ୍ତିରୂପେଣ କରଣତାମାତ୍ମସାତ୍କୁର୍ଵତ୍, ପ୍ରାପ୍ଯକର୍ମତ୍ଵପରିଣାମରୂପେଣ କର୍ମତାଂ କଲଯତ୍, ପୂର୍ଵଭାଵଵ୍ଯପାଯେଽପି ଧ୍ରୁଵତ୍ଵା– ଲଂବନାଦୁପାତ୍ତାପାଦାନତ୍ଵମ୍, ଉପଜାଯମାନପରିଣାମରୂପକର୍ମଣାଶ୍ରୀଯମାଣତ୍ଵାଦୁପୋଢସଂପ୍ରଦାନତ୍ଵମ୍, ଆଧୀଯ– ମାନପରିଣାମାଧାରତ୍ଵାଦ୍ଗୃହୀତାଧିକରଣତ୍ଵଂ, ସ୍ଵଯମେଵ ଷଟ୍କାରକୀରୂପେଣ ଵ୍ଯଵତିଷ୍ଠମାନଂ ନ କାରକାଂତରମ– ପେକ୍ଷତେ. -----------------------------------------------------------------------------

ଟୀକାଃ– ନିଶ୍ଚଯସେ ଜୀଵକୋ ଅପନେ ଭାଵୋଂକା କର୍ତୃତ୍ଵ ହୈ ଔର ପୁଦ୍ଗଲକର୍ମୋଂକା ଅକର୍ତୃତ୍ଵ ହୈ ଐସା ଯହାଁ ଆଗମ ଦ୍ଵାରା ଦର୍ଶାଯା ଗଯା ହୈ.. ୬୧..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [କର୍ମ ଅପି] କର୍ମ ଭୀ [ସ୍ଵେନ ସ୍ଵଭାଵେନ] ଅପନେ ସ୍ଵଭାଵସେ [ସ୍ଵକଂ କରୋତି] ଅପନେକୋ କରତେ ହୈଂ [ଚ] ଔର [ତାଦ୍ରଶକଃ ଜୀଵଃ ଅପି] ଵୈସା ଜୀଵ ଭୀ [କର୍ମସ୍ଵଭାଵେନ ଭାଵେନ] କର୍ମସ୍ଵଭାଵ ଭାଵସେ [–ଔଦଯିକାଦି ଭାଵସେ] [ସମ୍ଯକ୍ ଆତ୍ମାନମ୍] ବରାବର ଅପନେକୋ କରତା ହୈ.

ଟୀକାଃ– ନିଶ୍ଚଯନଯସେ ଅଭିନ୍ନ କାରକ ହୋନେସେ କର୍ମ ଔର ଜୀଵ ସ୍ଵଯଂ ସ୍ଵରୂପକେ [–ଅପନେ–ଅପନେ ରୂପକେ] କର୍ତା ହୈ ଐସା ଯହାଁ କହା ହୈ.

କର୍ମ ଵାସ୍ତଵମେଂ [୧] କର୍ମରୂପସେ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ପୁଦ୍ଗଲସ୍କଂଧରୂପସେ କର୍ତୃତ୍ଵକୋ ଧାରଣ କରତା ହୁଆ, [୨] କର୍ମପନା ପ୍ରାପ୍ତ କରନେକୀ ଶକ୍ତିରୂପ କରଣପନେକୋ ଅଂଗୀକୃତ କରତା ହୁଆ, [୩] ପ୍ରାପ୍ଯ ଐସେ କର୍ମତ୍ଵପରିଣାମରୂପସେ କର୍ମପନେକା ଅନୁଭଵ କରତା ହୁଆ, [୪] ପୂର୍ଵ ଭାଵକା ନାଶ ହୋ ଜାନେ ପର ଭୀ ଧ୍ରୁଵତ୍ଵକୋ ଅଵଲମ୍ବନ କରନେସେ ଜିସନେ ଅପାଦାନପନେକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କିଯା ହୈ ଐସା, [୫] ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେ ଵାଲେ ପରିଣାମରୂପ କର୍ମ ଦ୍ଵାରା ସମାଶ୍ରିତ ହୋନେସେ [ଅର୍ଥାତ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେ ଵାଲେ ପରିଣାମରୂପ କାର୍ଯ ଅପନେକୋ ଦିଯା ଜାନେସେ] --------------------------------------------------------------------------

Page 105 of 264
PDF/HTML Page 134 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

ଏଵଂ ଜୀଵୋଽପି ଭାଵପର୍ଯାଯେଣ ପ୍ରଵର୍ତମାନାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯରୂପେଣ କର୍ତୃତାମନୁବିଭ୍ରାଣୋ, ଭାଵପର୍ଯାଯଗମନ– ଶକ୍ତିରୂପେଣ କରଣତାମାତ୍ମସାତ୍କୁର୍ଵନ୍, ପ୍ରାପ୍ଯଭାଵପର୍ଯାଯରୂପେଣ କର୍ମତାଂ କଲଯନ୍, ପୂର୍ଵଭାଵପର୍ଯାଯ–ଵ୍ଯପାଯେଽପି ଧ୍ରୁଵତ୍ଵାଲଂବନାଦୁପାତ୍ତାପାଦାନତ୍ଵମ୍, ଉପଜାଯମାନଭାଵପର୍ଯାଯରୂପକର୍ମଣାଶ୍ରୀଯମାଣତ୍ଵାଦୁପୋଢ–ସଂପ୍ରଦାନତ୍ଵ;, ଆଧୀଯମାନଭାଵପର୍ଯାଯାଧାରତ୍ଵାଦ୍ଗୃହୀତାଧିକରଣତ୍ଵଃ, ସ୍ଵଯମେଵ ଷଟ୍କାରକୀରୂପେଣ ଵ୍ଯଵତିଷ୍ଠମାନୋ ନ କାରକାଂତରମପେକ୍ଷତେ. ଅତଃ କର୍ମଣଃ କର୍ତୁର୍ନାସ୍ତି ଜୀଵଃ କର୍ତା, ଜୀଵସ୍ଯ କର୍ତୁର୍ନାସ୍ତି କର୍ମ କର୍ତୃ ନିଶ୍ଚଯେନେତି.. ୬୨.. ----------------------------------------------------------------------------- ସଂପ୍ରଦାନପନେକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ଔର [୬] ଧାରଣ କିଯେ ହୁଏ ପରିଣାମକା ଆଧାର ହୋନେସେ ଜିସନେ ଅଧିକରଣପନେକୋ ଗ୍ରହଣ କିଯା ହୈ ଐସା – ସ୍ଵଯମେଵ ଷଟ୍କାରକରୂପସେ ଵର୍ତତା ହୁଆ ଅନ୍ଯ କାରକକୀ ଅପେକ୍ଷା ନହୀଂ ରଖତା.

ଇସ ପ୍ରକାର ଜୀଵ ଭୀ [୧] ଭାଵପର୍ଯାଯରୂପସେ ପ୍ରଵର୍ତମାନ ଆତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯରୂପସେ କର୍ତୃତ୍ଵକୋ ଧାରଣ କରତା ହୁଆ, [୨] ଭାଵପର୍ଯାଯ ପ୍ରାପ୍ତ କରନେକୀ ଶକ୍ତିରୂପସେ କରଣପନେକୋ ଅଂଗୀକୃତ କରତା ହୁଆ, [୩] ପ୍ରାପ୍ଯ ଐସୀ ଭାଵପର୍ଯାଯରୂପସେ କର୍ମପନେକା ଅନୁଭଵ କରତା ହୁଆ, [୪] ପୂର୍ଵ ଭାଵପର୍ଯାଯକା ନାଶ ହୋନେ ପର ଧ୍ରୁଵତ୍ଵକା ଅଵଲମ୍ବନ କରନେସେ ଜିସନେ ଅପାଦାନପନେକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କିଯା ହୈ ଐସା, [୫] ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେ ଵାଲେ ଭାଵପର୍ଯାଯରୂପ କର୍ମ ଦ୍ଵାରା ସମାଶ୍ରିତ ହୋନେସେ [ଅର୍ଥାତ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେ ଵାଲା ଭାଵପର୍ଯାଯରୂପ କାର୍ଯ ଅପନେକୋ ଦିଯା ଜାନେସେ] ସମ୍ପ୍ରଦାନପନେକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ଔର [୬] ଧାରଣ କୀ ହୁଈ ଭାଵପର୍ଯାଯକା ଆଧାର ହୋନେସେ ଜିସନେ ଅଧିକରଣପନେକୋ ଗ୍ରହଣ କିଯା ହୈ ଐସା – ସ୍ଵଯମେଵ ଷଟ୍କାରକରୂପସେ ଵର୍ତତା ହୁଆ ଅନ୍ଯ କାରକକୀ ଅପେକ୍ଷା ନହୀଂ ରଖତା.

ଇସଲିଯେ ନିଶ୍ଚଯସେ କର୍ମରୂପ କର୍ତାକୋ ଜୀଵ କର୍ତା ନହୀଂ ହୈ ଔର ଜୀଵରୂପ କର୍ତାକୋ କର୍ମ କର୍ତା ନହୀଂ ହୈ. [ଜହାଁ କର୍ମ କର୍ତା ହୈ ଵହାଁ ଜୀଵ କର୍ତା ନହୀଂ ହୈ ଔର ଜହାଁ ଜୀଵ କର୍ତା ହୈ ଵହାଁ କର୍ମ କର୍ତା ନହୀଂ ହୈ.]

ଭାଵାର୍ଥଃ– [୧] ପୁଦ୍ଗଲ ସ୍ଵତଂତ୍ରରୂପସେ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକୋ କରତା ହୋନେସେ ପୁଦ୍ଗଲ ସ୍ଵଯଂ ହୀ କର୍ତା ହୈ; [୨] ସ୍ଵଯଂ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋନେକୀ ଶକ୍ତିଵାଲା ହୋନେସେ ପୁଦ୍ଗଲ ସ୍ଵଯଂ ହୀ କରଣ ହୈ; [୩] ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରତା – ପହୁଁଚତା ହୋନେସେ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ କର୍ମ ହୈ, ଅଥଵା ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମସେ ସ୍ଵଯଂ ଅଭିନ୍ନ ହୋନେସେ ପୁଦ୍ଗଲ ସ୍ଵଯଂ ହୀ କର୍ମ [–କାର୍ଯ] ହୈ; [୪] ଅପନେମେସେ ପୂର୍ଵ ପରିଣାମକା ଵ୍ଯଯ କରକେ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମରୂପ ପରିଣାମ କରତା ହୋନେସେ ଔର ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯରୂପସେ ଧ୍ରୁଵ ରହତା ହୋନେସେ ପୁଦ୍ଗଲ ସ୍ଵଯଂ ହୀ ଅପାଦାନ ହୈ; [୫] ଅପନେକୋ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମରୂପ ପରିଣାମ ଦେତା ହୋନେସେ ପୁଦ୍ଗଲ ସ୍ଵଯଂ ହୀ ସମ୍ପ୍ରଦାନ ହୈ; [୬] ଅପନେମେଂ ଅର୍ଥାତ୍ ଅପନେ ଆଧାରସେ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ କରତା ହୋନେସେ ପୁଦ୍ଗଲ ସ୍ଵଯଂ ହୀ ଅଧିକରଣ ହୈ.

Page 106 of 264
PDF/HTML Page 135 of 293
single page version

୧୦୬

-----------------------------------------------------------------------------

ଇସୀ ପ୍ରକାର [୧] ଜୀଵ ସ୍ଵତଂତ୍ରରୂପସେ ଜୀଵଭାଵକୋ କରତା ହୋନେସେ ଜୀଵ ସ୍ଵଯଂ ହୀ କର୍ତା ହୈ; [୨] ସ୍ଵଯଂ ଜୀଵଭାଵରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋନକୀ ଶକ୍ତିଵାଲା ହୋନେସେ ଜୀଵ ସ୍ଵଯଂ ହୀ କରଣ ହୈ; [୩] ଜୀଵଭାଵକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରତା– ପହୁଁଚତା ହୋନେସେ ଜୀଵଭାଵ କର୍ମ ହୈ, ଅଥଵା ଜୀଵଭାଵସେ ସ୍ଵଯଂ ଅଭିନ୍ନ ହୋନେସେ ଜୀଵ ସ୍ଵଯଂ ହୀ କର୍ମ ହୈ; [୪] ଅପନେମେଂସେ ପୂର୍ଵ ଭାଵକା ଵ୍ଯଯ କରକେ [ନଵୀନ] ଜୀଵଭାଵ କରତା ହୋନେସେ ଔର ଜୀଵଦ୍ରଵ୍ଯରୂପସେ ଧ୍ରୁଵ ରହନେସେ ଜୀଵ ସ୍ଵଯଂ ହୀ ଅପାଦାନ ହୈ; [୫] ଅପନେକୋ ଜୀଵଭାଵ ଦେତା ହୋନେସେ ଜୀଵ ସ୍ଵଯଂ ହୀ ସମ୍ପ୍ରଦାନ ହୈ; [୬] ଅପନେମେଂ ଅର୍ଥାତ୍ ଅପନେ ଆଧାରସେ ଜୀଵଭାଵ କରତା ହୋନେସେ ଜୀଵ ସ୍ଵଯଂ ହୀ ଅଧିକରଣ ହୈ.

ଇସ ପ୍ରକାର, ପୁଦ୍ଗଲକୀ କର୍ମୋଦଯାଦିରୂପସେ ଯା କର୍ମବଂଧାଦିରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋନେକୀ କ୍ରିଯାମେଂଂ ଵାସ୍ତଵମେଂ ପୁଦ୍ଗଲ ହୀ ସ୍ଵଯମେଵ ଛହ କାରକରୂପସେ ଵର୍ତତା ହୈ ଇସଲିଯେ ଉସେ ଅନ୍ଯ କାରକୋକୀ ଅପେକ୍ଷା ନହୀଂ ହୈ ତଥା ଜୀଵକୀ ଔଦଯିକାଦି ଭାଵରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋନେକୀ କ୍ରିଯାମେଂ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଜୀଵ ସ୍ଵଯଂ ହୀ ଛହ କାରକରୂପସେ ଵର୍ତତା ହୈ ଇସଲିଯେ ଉସେ ଅନ୍ଯ କାରକୋଂକୀ ଅପେକ୍ଷା ନହୀଂ ହୈ. ପୁଦ୍ଗଲକୀ ଔର ଜୀଵକୀ ଉପରୋକ୍ତ କ୍ରିଯାଏଁ ଏକ ହୀ କାଲମେଂ ଵର୍ତତୀ ହୈ ତଥାପି ପୌଦ୍ଗଲିକ କ୍ରିଯାମେଂ ଵର୍ତତେ ହୁଏ ପୁଦ୍ଗଲକେ ଛହ କାରକ ଜୀଵକାରକୋଂସେ ବିଲକୁଲ ଭିନ୍ନ ଔର ନିରପେକ୍ଷ ହୈଂ ତଥା ଜୀଵଭାଵରୂପ କ୍ରିଯାମେଂ ଵର୍ତତେ ହୁଏ ଜୀଵକେ ଛହ କାରକ ପୁଦ୍ଗଲକାରକୋଂସେ ବିଲକୁଲ ଭିନ୍ନ ଔର ନିରପେକ୍ଷ ହୈଂ. ଵାସ୍ତଵମେଂ କିସୀ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ କାରକୋଂକୋ କିସୀ ଅନ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ କାରକୋଂକୀ ଅପେକ୍ଷା ନହୀଂ ହୋତୀ.. ୬୨.. --------------------------------------------------------------------------

Page 107 of 264
PDF/HTML Page 136 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

କର୍ମଜୀଵଯୋରନ୍ଯୋନ୍ଯାକର୍ତୃତ୍ଵେଽନ୍ଯଦତ୍ତଫଲାନ୍ଯୋପଭୋଗଲକ୍ଷଣଦୂଷଣପୁରଃସରଃ ପୂର୍ଵପକ୍ଷୋଽଯମ୍..୬୩.. ଅଥ ସିଦ୍ଧାଂତସୁତ୍ରାଣି–

-----------------------------------------------------------------------------

[ଆତ୍ମାନମ୍ କରୋତି] ଆତ୍ମାକୋ କରେ ତୋ [କର୍ମ] କର୍ମ [ଫଲମ୍ କଥଂ ଦଦାତି] ଆତ୍ମାକୋ ଫଲ କ୍ଯୋଂ ଦେଗା [ଚ] ଔର [ଆତ୍ମା] ଆତ୍ମା [ତସ୍ଯ ଫଲଂ ଭୁଡ୍କ୍ତେ] ଉସକା ଫଲ କ୍ଯୋଂ ଭୋଗେଗା?

ଟୀକାଃ– ଯଦି କର୍ମ ଔର ଜୀଵକୋ ଅନ୍ଯୋନ୍ଯ ଅକର୍ତାପନା ହୋ, ତୋ ‘ଅନ୍ଯକା ଦିଯା ହୁଆ ଫଲ ଅନ୍ଯ ଭୋଗେ’ ଐସା ପ୍ରସଂଗ ଆଯେଗା; – ଐସା ଦୋଷ ବତଲାକର ଯହାଁ ପୂର୍ଵପକ୍ଷ ଉପସ୍ଥିତ କିଯା ଗଯା ହୈ.

କର୍ମକା ଫଲ ଭୋଗତା ହୈ. ଅବ ଯଦି ଜୀଵ କର୍ମକୋ କରତା ହୀ ନ ହୋ ତୋ ଜୀଵସେ ନହୀଂ କିଯା ଗଯା କର୍ମ ଜୀଵକୋ ଫଲ କ୍ଯୋଂ ଦେଗା ଔର ଜୀଵ ଅପନେସେ ନହୀଂ କିଯେ ଗଯେ କର୍ମକେ ଫଲକୋେ କ୍ଯୋଂ ଭୋଗେଗା? ଜୀଵସେ ନହୀଂ କିଯା କର୍ମ ଜୀଵକୋ ଫଲ ଦେ ଔର ଜୀଵ ଉସ ଫଲକୋ ଭୋଗେ ଯହ କିସୀ ପ୍ରକାର ନ୍ଯାଯଯୁକ୍ତ ନହୀଂ ହୈ.

-------------------------------------------------------------------------- ଶ୍ରୀ ପ୍ରଵଚନସାରମେଂ ୧୬୮ ଵୀଂ ଗାଥା ଇସ ଗାଥାସେ ମିଲତୀ ହୈ.

Page 108 of 264
PDF/HTML Page 137 of 293
single page version

୧୦୮

କର୍ମଯୋଗ୍ଯପୁଦ୍ଗଲା ଅଞ୍ଜନଚୂର୍ଣପୂର୍ଣସମୁଦ୍ଗକନ୍ଯାଯେନ ସର୍ଵଲୋକଵ୍ଯାପିତ୍ଵାଦ୍ଯତ୍ରାତ୍ମା ତତ୍ରାନାନୀତା ଏଵାଵତିଷ୍ଠଂତ ଇତ୍ଯତ୍ରୌକ୍ତମ୍.. ୬୪..

----------------------------------------------------------------------------- ଇସ ପ୍ରକାର, ‘କର୍ମ’ କର୍ମକୋ ହୀ କରତା ହୈ ଔର ଆତ୍ମା ଆତ୍ମାକୋ ହୀ କରତା ହୈ’ ଇସ ବାତମେଂ ପୂର୍ଵୋକ୍ତ ଦୋଷ ଆନେସେ ଯହ ବାତ ଘଟିତ ନହୀଂ ହୋତୀ – ଇସ ପ୍ରକାର ଯହାଁ ପୂର୍ଵପକ୍ଷ ଉପସ୍ଥିତ କିଯା ଗଯା ହୈ.. ୬୩..

ଅବ ସିଦ୍ଧାନ୍ତସୂତ୍ର ହୈ [ଅର୍ଥାତ୍ ଅବ ୬୩ଵୀଂ ଗାଥାମେଂ କହେ ଗଯେ ପୂର୍ଵପକ୍ଷକେ ନିରାକରଣପୂର୍ଵକ ସିଦ୍ଧାନ୍ତକା ପ୍ରତିପାଦନ କରନେ ଵାଲୀ ଗାଥାଏଁ କହୀ ଜାତୀ ହୈ].

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଲୋକଃ] ଲୋକ [ସର୍ଵତଃ] ସର୍ଵତଃ [ଵିଵିଧୈଃ] ଵିଵିଧ ପ୍ରକାରକେ, [ଅନଂତାନଂତୈଃ] ଅନନ୍ତାନନ୍ତ [ସୂକ୍ଷ୍ମୈଃ ବାଦରୈଃ ଚ] ସୂକ୍ଷ୍ମ ତଥା ବାଦର [ପୁଦ୍ଗଲକାଯୈଃ] ପୁଦ୍ଗଲକାଯୋଂ [ପୁଦ୍ଗଲସ୍କଂଧୋଂ] ଦ୍ଵାରା [ଅଵଗାଢଗାଢନିଚିତଃ] [ଵିଶିଷ୍ଟ ରୀତିସେ] ଅଵଗାହିତ ହୋକର ଗାଢ଼ ଭରା ହୁଆ ହୈ.

ଟୀକାଃ– ଯହାଁ ଐସା କହା ହୈ କି – କର୍ମଯୋଗ୍ଯ ପୁଦ୍ଗଲ [କାର୍ମାଣଵର୍ଗଣାରୂପ ପୁଦ୍ଗଲସ୍କଂଧ] ଅଂଜନଚୂର୍ଣସେ [ଅଂଜନକେ ବାରୀକ ଚୂର୍ଣସେ] ଭରୀ ହୁଈ ଡିବ୍ବୀକେ ନ୍ଯାଯସେ ସମସ୍ତ ଲୋକମେଂ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୈ; ଇସଲିଯେ ଜହାଁ ଆତ୍ମା ହୈ ଵହାଁ, ବିନା ଲାଯେ ହୀ [କହୀଂସେ ଲାଯେ ବିନା ହୀ], ଵେ ସ୍ଥିତ ହୈଂ.. ୬୪.. --------------------------------------------------------------------------

Page 109 of 264
PDF/HTML Page 138 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

ଅନ୍ଯାକୃତକର୍ମସଂଭୂତିପ୍ରକାରୋକ୍ତିରିଯମ୍. ଆତ୍ମା ହି ସଂସାରାଵସ୍ଥାଯାଂ ପାରିଣାମିକଚୈତନ୍ଯସ୍ଵଭାଵମପରିତ୍ଯଜନ୍ନେଵାନାଦିବଂଧନବଦ୍ଧତ୍ଵାଦ– ନାଦିମୋହରାଗଦ୍ଵେଷସ୍ନିଗ୍ଧୈରଵିଶୁଦ୍ଧୈରେଵ ଭାଵୈର୍ଵିଵର୍ତତେ. ସ ଖଲୁ ଯତ୍ର ଯଦା ମୋହରୂପଂ ରାଗରୂପଂ ଦ୍ଵେଷରୂପଂ ଵା ସ୍ଵସ୍ଯ ଭାଵମାରଭତେ, ତତ୍ର ତଦା ତମେଵ ନିମିତ୍ତୀକୃତ୍ଯ ଜୀଵପ୍ରଦେଶେଷୁ ପରସ୍ପରାଵଗାହେନାନୁପ୍ରଵିଷ୍ଟା ସ୍ଵଭାଵୈରେଵ ପୁଦ୍ଗଲାଃ କର୍ମଭାଵମାପଦ୍ଯଂତ ଇତି.. ୬୫..

-----------------------------------------------------------------------------

[ତତ୍ର ଗତାଃ ପୁଦ୍ଗଲାଃ] [ତବ] ଵହାଁ ରହନେଵାଲେ ପୁଦ୍ଗଲ [ସ୍ଵଭାଵୈଃ] ଅପନେ ଭାଵୋଂସେ [ଅନ୍ଯୋନ୍ଯାଵଗାହାଵଗାଢାଃ] ଜୀଵମେଂ [ଵିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରକାରସେ] ଅନ୍ଯୋନ୍ଯ–ଅଵଗାହରୂପସେ ପ୍ରଵିଷ୍ଟ ହୁଏ [କର୍ମଭାଵମ୍ ଗଚ୍ଛନ୍ତି] କର୍ମଭାଵକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତେ ହୈଂ.

ଆତ୍ମା ଵାସ୍ତଵମେଂ ସଂସାର–ଅଵସ୍ଥାମେଂ ପାରିଣାମିକ ଚୈତନ୍ଯସ୍ଵଭାଵକୋ ଛୋଡ଼େ ବିନା ହୀ ଅନାଦି ବନ୍ଧନ ଦ୍ଵାରା ବଦ୍ଧ ହୋନେସେ ଅନାଦି ମୋହରାଗଦ୍ଵେଷ ଦ୍ଵାରା ସ୍ନିଗ୍ଧ ଐସେ ଅଵିଶୁଦ୍ଧ ଭାଵୋଂଂରୂପସେ ହୀ ଵିଵର୍ତନକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୈ [– ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ]. ଵହ [ସଂସାରସ୍ଥ ଆତ୍ମା] ଵାସ୍ତଵମେଂ ଜହାଁ ଔର ଜବ ମୋହରୂପ, ରାଗରୂପ ଯା ଦ୍ଵେଷରୂପ ଐସେ ଅପନେ ଭାଵକୋ କରତା ହୈ. ଵହାଁ ଔର ଉସ ସମଯ ଉସୀ ଭାଵକୋ ନିମିତ୍ତ ବନାକର ପୁଦ୍ଗଲ ଅପନେ ଭାଵୋଂସେ ହୀ ଜୀଵକେ ପ୍ରଦେଶୋଂମେଂ [ଵିଶିଷ୍ଟତାପୂର୍ଵକ] ପରସ୍ପର ଅଵଗାହରୂପସେ ପ୍ରଵିଷ୍ଟ ହୁଏ କର୍ମଭାଵକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତେ ହୈଂ.

ସ୍ଥିତ କାର୍ମାଣଵର୍ଗଣାରୂପ ପୁଦ୍ଗଲସ୍କଂଧ ଉସୀ କାଲମେଂ ସ୍ଵଯଂ ଅପନେ ଭାଵୋଂସେ ହୀ ଜୀଵକେ ପ୍ରଦେଶୋଂମେଂ ଵିଶେଷ ପ୍ରକାରସେ ପରସ୍ପର– ଅଵଗାହରୂପସେ ପ୍ରଵିଷ୍ଟ ହୁଏ କର୍ମପନେକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତେ ହୈଂ. -------------------------------------------------------------------------- ସ୍ନିଗ୍ଧ=ଚୀକନେ; ଚୀକନାଈଵାଲେ. [ମୋହରାଗଦ୍ଵେଷ କର୍ମବଂଧମେଂ ନିମିତଭୂତ ହୋନେକେ କାରଣ ଉନ୍ହେଂ ସ୍ନିଗ୍ଧତାକୀ ଉପମା ଦୀ

Page 110 of 264
PDF/HTML Page 139 of 293
single page version

୧୧୦

ଅନନ୍ଯକୃତତ୍ଵଂ କର୍ମଣାଂ ଵୈଚିକ୍ର୍ଯସ୍ଯାତ୍ରୋକ୍ତମ୍.

ଯଥା ହି ସ୍ଵଯୋଗ୍ଯଚଂଦ୍ରାର୍କପ୍ରଭୋପଲଂଭେ. ସଂଧ୍ଯାଭ୍ରେଂଦ୍ରଚାପପରିଵେଷପ୍ରଭୃତିଭିର୍ବହୁଭିଃ ପ୍ରକାରୈଃ ପୁଦ୍ଗଲ– ସ୍କଂଧଵିକଲ୍ପାଃ କଂର୍ତ୍ରତରନିରପେକ୍ଷା ଏଵୋତ୍ପଦ୍ଯଂତେ, ତଥା ସ୍ଵଯୋଗ୍ଯଜୀଵପରିଣାମୋପଲଂଭେ ଜ୍ଞାନାଵରଣପ୍ରଭୃତି– ଭିର୍ବହୁଭିଃ ପ୍ରକାରୈଃ କର୍ମାଣ୍ଯପି କଂର୍ତ୍ରତରନିରପେକ୍ଷାଣ୍ଯେଵୋତ୍ପଦ୍ଯଂତେ ଇତି.. ୬୬..

-----------------------------------------------------------------------------

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଯଥାଃ] ଜିସ ପ୍ରକାର [ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯାଣାଂ] ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯୋଂଂକୀ [ବହୁପ୍ରକାରୈଃ] ଅନେକ ପ୍ରକାରକୀ [ସ୍କଂଧନିର୍ଵୃତ୍ତିଃ] ସ୍କନ୍ଧରଚନା [ପରୈଃ ଅକୃତା] ପରସେ କିଯେ ଗଯେ ବିନା [ଦ୍ରଷ୍ଟା] ହୋତୀ ଦିଖାଈ ଦେତୀ ହୈ, [ତଥା] ଉସୀ ପ୍ରକାର [କର୍ମଣାଂ] କର୍ମୋଂକୀ ବହୁପ୍ରକାରତା [ଵିଜାନୀହି] ପରସେ ଅକୃତ ଜାନୋ.

ଟୀକାଃ– କର୍ମୋଂକୀ ଵିଚିତ୍ରତା [ବହୁପ୍ରକାରତା] ଅନ୍ଯ ଦ୍ଵାରା ନହୀଂ କୀ ଜାତୀ ଐସା ଯହାଁ କହା ହୈ.

ଜିସ ପ୍ରକାର ଅପନେକୋ ଯୋଗ୍ଯ ଚଂଦ୍ର–ସୂର୍ଯକେ ପ୍ରକାଶକୀ ଉପଲବ୍ଧି ହୋନେ ପର, ସଂଧ୍ଯା–ବାଦଲ ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁଷ–ପ୍ରଭାମଣ୍ଡଳ ଇତ୍ଯାଦି ଅନେକ ପ୍ରକାରସେ ପୁଦ୍ଗଲସ୍କଂଧଭେଦ ଅନ୍ଯ କର୍ତାକୀ ଅପେକ୍ଷାକେ ବିନା ହୀ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତେ ହୈଂ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ଅପନେକୋ ଯୋଗ୍ଯ ଜୀଵ–ପରିଣାମକୀ ଉପଲବ୍ଧି ହୋନେ ପର, ଜ୍ଞାନାଵରଣାଦି ଅନେକ ପ୍ରକାରକେ କର୍ମ ଭୀ ଅନ୍ଯ କର୍ତାକୀ ଅପେକ୍ଷାକେ ବିନା ହୀ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତେ ହୈଂ.

ଭାଵାର୍ଥଃ– କର୍ମୋକୀ ଵିଵିଧ ପ୍ରକୃତି–ପ୍ରଦେଶ–ସ୍ଥିତି–ଅନୁଭାଗରୂପ ଵିଚିତ୍ରତା ଭୀ ଜୀଵକୃତ ନହୀଂ ହୈ, ପୁଦ୍ଗଲକୃତ ହୀ ହୈ.. ୬୬..

--------------------------------------------------------------------------

Page 111 of 264
PDF/HTML Page 140 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

ନିଶ୍ଚଯେନ ଜୀଵକର୍ମଣୋଶ୍ଚୈକକର୍ତୃତ୍ଵେଽପି ଵ୍ଯଵହାରେଣ କର୍ମଦତ୍ତଫଲୋପଲଂଭୋ ଜୀଵସ୍ଯ ନ ଵିରୁଧ୍ଯତ ଇତ୍ଯତ୍ରୋକ୍ତମ୍.

ଜୀଵା ହି ମୋହରାଗଦ୍ଵେଷସ୍ନିଗ୍ଧତ୍ଵାତ୍ପୁଦ୍ଗଲସ୍କଂଧାଶ୍ଚ ସ୍ଵଭାଵସ୍ନିଗ୍ଧତ୍ଵାଦ୍ବଂଧାଵସ୍ଥାଯାଂ ପରମାଣୁ– ଦ୍ଵଂଦ୍ଵାନୀଵାନ୍ଯୋନ୍ଯାଵଗାହଗ୍ରହଣପ୍ରତିବଦ୍ଧତ୍ଵେନାଵତିଷ୍ଠଂତେ. ଯଦା ତୁ ତେ ପରସ୍ପରଂ ଵିଯୁଜ୍ଯଂତେ, ତଦୋଦିତ–ପ୍ରଚ୍ଯଵମାନା -----------------------------------------------------------------------------

[ଵିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରକାରସେ] ଅନ୍ଯୋନ୍ଯ–ଅଵଗାହକେ ଗ୍ରହଣ ଦ୍ଵାରା [ପରସ୍ପର] ବଦ୍ଧ ହୈଂ; [କାଲେ ଵିଯୁଜ୍ଯମାନାଃ] କାଲମେଂ ପୃଥକ ହୋନେ ପର [ସୁଖଦୁଃଖଂ ଦଦତି ଭୁଞ୍ଜନ୍ତି] ସୁଖଦୁଃଖ ଦେତେ ହୈଂ ଔର ଭୋଗତେ ହୈଂ [ଅର୍ଥାତ୍ ପୁଦ୍ଗଲକାଯ ସୁଖଦୁଃଖ ଦେତେ ହୈଂ ଔର ଜୀଵ ଭୋଗତେ ହୈଂ].

ଟୀକାଃ– ନିଶ୍ଚଯସେ ଜୀଵ ଔର କର୍ମକୋ ଏକକା [ନିଜ–ନିଜ ରୂପକା ହୀ] କର୍ତୃତ୍ଵ ହୋନେ ପର ଭୀ, ଵ୍ଯଵହାରସେ ଜୀଵକୋ କର୍ମେ ଦ୍ଵାରା ଦିଯେ ଗଯେ ଫଲକା ଉପଭୋଗ ଵିରୋଧକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ନହୀଂ ହୋତା [ଅର୍ଥାତ୍ ‘କର୍ମ ଜୀଵକୋେ ଫଲ ଦେତା ହୈ ଔର ଜୀଵ ଉସେ ଭୋଗତା ହୈ’ ଯହ ବାତ ଭୀ ଵ୍ଯଵହାରସେ ଘଟିତ ହୋତୀ ହୈ] ଐସା ଯହାଁ କହା ହୈ.

ଜୀଵ ମୋହରାଗଦ୍ଵେଷ ଦ୍ଵାରା ସ୍ନିଗ୍ଧ ହୋନେକେ କାରଣ ତଥା ପୁଦ୍ଗଲସ୍କଂଧ ସ୍ଵଭାଵସେ ସ୍ନିଗ୍ଧ ହୋନେକେ କାରଣ, [ଵେ] ବନ୍ଧ–ଅଵସ୍ଥାମେଂ– ପରମାଣୁଦ୍ଵଂଦ୍ଵୋଂକୀ ଭାଁତି–[ଵିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରକାରସେ] ଅନ୍ଯୋନ୍ଯ–ଅଵଗାହକେ ଗ୍ରହଣ ଦ୍ଵାରା ବଦ୍ଧରୂପସେ ରହତେ ହୈଂ. ଜବ ଵେ ପରସ୍ପର ପୃଥକ ହୋତେ ହୈଂ ତବ [ପୁଦ୍ଗଲସ୍କନ୍ଧ ନିମ୍ନାନୁସାର ଫଲ ଦେତେ ହୈଂ ଔର ଜୀଵ ଉସେ ଭୋଗତେ ହୈଂ]– ଉଦଯ ପାକର ଖିର ଜାନେଵାଲେ ପୁଦ୍ଗଲକାଯ ସୁଖଦୁଃଖରୂପ ଆତ୍ମପରିଣାମୋଂକେ -------------------------------------------------------------------------- ପରମାଣୁଦ୍ଵଂଦ୍ଵ= ଦୋ ପରମାଣୁଓଂକା ଜୋଡ଼ା; ଦୋ ପରମାଣୁଓଂସେ ନିର୍ମିତ ସ୍କଂଧ; ଦ୍ଵି–ଅଣୁକ ସ୍କଂଧ.