Page 112 of 264
PDF/HTML Page 141 of 293
single page version
ସୁଖଦୁଃଖରୂପଂ ଫଲଂ ପ୍ରଯଚ୍ଛନ୍ତି. ଜୀଵାଶ୍ଚ ନିଶ୍ଚଯେନ
ନିମିତ୍ତମାତ୍ରଭୁତଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମନିର୍ଵର୍ତିତସୁଖଦୁଃଖରୂପାତ୍ମପରିଣାମାନାଂ ଵ୍ଯଵହାରେଣ
ନିମିତ୍ତମାତ୍ର ହୋନେକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ
ଉଦଯସେ ସମ୍ପାଦିତ ଈଷ୍ଟାନିଷ୍ଟ ଵିଷଯୋଂକେ ଭୋକ୍ତା ହୋନେକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ଵ୍ଯଵହାରସେ, ଉସପ୍ରକାରକା [ସୁଖଦୁଃଖରୂପ]
ଫଲ ଭୋଗତେ ହୈଂ [ଅର୍ଥାତ୍ ନିଶ୍ଚଯସେ ସୁଖଦୁଃଖପରିଣାମରୂପ ଔର ଵ୍ଯଵହାରସେ ଈଷ୍ଟାନିଷ୍ଟା ଵିଷଯରୂପ ଫଲ ଭୋଗତେ
ହୈଂ].
ଵିଷଯରୂପ ଫଲ ‘ଦେନେଵାଲା’ ’’ [ଉପଚାରସେ] କହା ଜା ସକତା ହୈ. ଅବ, [୧] ସୁଖଦୁଃଖପରିଣାମ ତୋ ଜୀଵକୀ
ଅପନୀ ହୀ ପର୍ଯାଯରୂପ ହୋନେସେ ଜୀଵ ସୁଖଦୁଃଖପରିଣାମକୋ ତୋ ‘ନିଶ୍ଚଯସେ’ ଭୋଗତା ହୈଂ, ଔର ଇସଲିଯେ
ସୁଖଦୁଃଖପରିଣାମମେଂ ନିମିତ୍ତଭୂତ ଵର୍ତତେ ହୁଏ ଶୁଭାଶୁଭ କର୍ମୋଂମେଂ ଭୀ [–ଜିନ୍ହେଂଂ ‘‘ସୁଖଦୁଃଖପରିଣାମରୂପ ଫଲ
ଦେନେଵାଲା’’ କହା ଥା ଉନମେଂ ଭୀ] ଉସ ଅପେକ୍ଷାସେ ଐସା କହା ଜା ସକତା ହୈେ କି ‘‘ଵେ ଜୀଵକୋ ‘ନିଶ୍ଚଯସେ’
ସୁଖଦୁଃଖପରିଣାମରୂପ ଫଲ ଦେତେ ହୈଂ;’’ ତଥା [୨] ଈଷ୍ଟାନିଷ୍ଟ ଵିଷଯ ତୋ ଜୀଵସେ ବିଲକୁଲ ଭିନ୍ନ ହୋନେସେ ଜୀଵ ଈଷ୍ଟାନିଷ୍ଟ
ଵିଷଯୋଂକୋ ତୋ ‘ଵ୍ଯଵହାରସେ’ ଭୋଗତା ହୈଂ, ଔର ଇସଲିଯେ ଈଷ୍ଟାନିଷ୍ଟ ଵିଷଯୋଂମେଂ ନିମିତ୍ତଭୂତ ଵର୍ତତେ ହୁଏ ଶୁଭାଶୁଭ କର୍ମୋଂମେଂ
ଭୀ [–ଜିନ୍ହେଂଂ ‘‘ଈଷ୍ଟାନିଷ୍ଟ ଵିଷଯରୂପ ଫଲ ଦେନେଵାଲା ’’ କହା ଥା ଉନମେଂ ଭୀ ] ଉସ ଅପେକ୍ଷାସେ ଐସା କହା ଜା
ସକତା ହୈେ କି ‘‘ଵେ ଜୀଵକୋ ‘ଵ୍ଯଵହାରସେ’ ଈଷ୍ଟାନିଷ୍ଟ ଵିଷଯରୂପ ଫଲ ଦେତେ ହୈଂ.’’
ଜୀଵସେ ବିଲ୍କୁଲ ଭିନ୍ନ ହୈଂ.’ ପରନ୍ତୁ ଯହାଁ କହେ ହୁଏ ନିଶ୍ଚଯରୂପସେ ଭଂଗସେ ଐସା ନହୀଂ ସମଝନା ଚାହିଯେ କି ‘ପୌଦ୍ଗଲିକ
କର୍ମ ଜୀଵକୋ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଫଲ ଦେତା ହୈ ଔର ଜୀଵ ଵାସ୍ତଵମେଂ କର୍ମକେ ଦିଯେ ହୁଏ ଫଲକୋ ଭୋଗତା ହୈ.’
ଭୋଗେ ତୋ ଦୋନୋଂ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଏକ ହୋ ଜାଯେଂ. ଯହାଁ ଯହ ଧ୍ଯାନ ରଖନା ଖାସ ଆଵଶ୍ଯକ ହୈ କି ଟୀକାକେ ପହଲେ ପୈରେମେଂ ସମ୍ପୂର୍ଣ
ଗାଥାକେ କଥନକା ସାର କହତେ ହୁଏ ଶ୍ରୀ ଟୀକାକାର ଆଚାର୍ଯଦେଵ ସ୍ଵଯଂ ହୀ ଜୀଵକୋ କର୍ମ ଦ୍ଵାରା ଦିଯେ ଗଯେ ଫଲକା
ଉପଭୋଗ ଵ୍ଯଵହାରସେ ହୀ କହା ହୈ, ନିଶ୍ଚଯସେ ନହୀଂ.
ଐସା ଅର୍ଥ ସମଝନା ଚହିଯେ.
Page 113 of 264
PDF/HTML Page 142 of 293
single page version
ଭୋକ୍ତୃତ୍ଵଗୁଣୋଽପି ଵ୍ଯାଖ୍ଯାତଃ.. ୬୭..
ଭେତ୍ତା ହୁ ହଵଦି ଜୀଵୋ
ଭେକ୍ତା ତୁ ଭଵତି ଜୀଵଶ୍ଚେତକଭାଵେନ କର୍ମଫଲମ୍.. ୬୮..
ପରନ୍ତୁ ଵହ ଭୋକ୍ତା ନହୀଂ ହୈ]. [ଭୋକ୍ତା ତୁ] ଭୋକ୍ତା ତୋ [ଜୀଵଃ ଭଵତି] [ମାତ୍ର] ଜୀଵ ହୈ [ଚେତକଭାଵେନ]
ଚେତକଭାଵକେ କାରଣ [କର୍ମଫଲମ୍] କର୍ମଫଲକା.
ତେଥୀ କରମ, ଜୀଵଭାଵସେ ସଂଯୁକ୍ତ କର୍ତା ଜାଣଵୁଂ;
ଭୋକ୍ତାପଣୁଂ ତୋ ଜୀଵନେ ଚେତକପଣେ ତତ୍ଫଲ ତଣୁଂ ୬୮.
Page 114 of 264
PDF/HTML Page 143 of 293
single page version
କଥଂଚିଦାତ୍ମନଃ ସୁଖଦୁଃଖପରିଣାମାନାଂ କଥଂଚିଦିଷ୍ଟା–ନିଷ୍ଟଵିଷଯାଣାଂ ଭୋକ୍ତା ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଇତି.. ୬୮..
ହିଡଦି ପାରମପାରଂ ସଂସାରଂ
ହିଂଡତେ ପାରମପାରଂ ସଂସାରଂ ମୋହସଂଛନ୍ନଃ.. ୬୯..
ଵଚ୍ଛନ୍ନତ୍ଵାଦୁପଜାତଵିପରୀତାଭିନିଵେଶଃ ପ୍ରତ୍ଯସ୍ତମିତସମ୍ଯଗ୍ଜ୍ଞାନଜ୍ଯୋତିଃ ସାଂତମନଂତଂ ଵା ସଂସାରଂ
ପରିଭ୍ରମତୀତି.. ୬୯..
– ଭୋକ୍ତା ପ୍ରସିଦ୍ଧ ହୈ.. ୬୮..
ସାନ୍ତ ଅଥଵା ଅନନ୍ତ ସଂସାରମେଂ [ହିଂଡତେ] ପରିଭ୍ରମଣ କରତା ହୈ.
ଅନାଦି ମୋହାଚ୍ଛାଦିତପନେକେ କାରଣ ଵିପରୀତ
[ଇସ ପ୍ରକାର ଜୀଵକେ କର୍ମସହିତପନେକୀ ମୁଖ୍ଯତାପୂର୍ଵକ ପ୍ରଭୁତ୍ଵଗୁଣକା ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନ କିଯା ଗଯା..] ୬୯..
କର୍ତା ଅନେ ଭୋକ୍ତା ଥତୋ ଏ ରୀତ ନିଜ କର୍ମୋ ଵଡେ
ଜୀଵ ମୋହଥୀ ଆଚ୍ଛନ୍ନ ସାନ୍ତ ଅନନ୍ତ ସଂସାରେ ଭମେ. ୬୯.
Page 115 of 264
PDF/HTML Page 144 of 293
single page version
ଣାଣାଣୁମଗ୍ଗଚାରୀ ଣିଵ୍ଵାଣପୁରଂ ଵଜଦି
ଜ୍ଞାନାନୁମାର୍ଗଚାରୀ ନିର୍ଵାଣପୁରଂ ଵ୍ରଜତି ଧୀରଃ.. ୭୦..
ଅଯମେଵାତ୍ମା ଯଦି ଜିନାଜ୍ଞଯା ମାର୍ଗମୁପଗମ୍ଯୋପଶାଂତକ୍ଷୀଣମୋହତ୍ଵାତ୍ପ୍ରହୀଣଵିପରୀତାଭିନିଵେଶଃ
ସମୁଦ୍ଭିନ୍ନସମ୍ଗ୍ଜ୍ଞାନଜ୍ଯୋତିଃ କର୍ତୃତ୍ଵଭୋକ୍ତୃତ୍ଵାଧିକାରଂ ପରିସମାପ୍ଯ ସମ୍ଯକ୍ପ୍ରକଟିତପ୍ରଭୁତ୍ଵଶକ୍ତିର୍ଜ୍ଞାନସ୍ଯୈ–
ଵାନୁମାର୍ଗେଣ ଚରତି, ତଦା ଵିଶୁଦ୍ଧାତ୍ମତତ୍ତ୍ଵୋପଲଂଭରୂପମପଵର୍ଗନଗରଂ ଵିଗାହତ ଇତି.. ୭୦..
କ୍ଷଯୋପଶମ ହୁଆ ହୈ ଐସା ହୋତା ହୁଆ] [ଜ୍ଞାନାନୁମାର୍ଗଚାରୀ] ଜ୍ଞାନାନୁମାର୍ଗମେଂ ଵିଚରତା ହୈ [–ଜ୍ଞାନକା
ଅନୁସରଣ କରନେଵାଲେ ମାର୍ଗେ ଵର୍ତତା ହୈ], [ଧୀରଃ] ଵହ ଧୀର ପୁରୁଷ [ନିର୍ଵାଣପୁରଂ ଵ୍ରଜତି] ନିର୍ଵାଣପୁରକୋ ପ୍ରାପ୍ତ
ହୋତା ହୈ.
ସମ୍ଯଗ୍ଜ୍ଞାନଜ୍ଯୋତି ପ୍ରଗଟ ହୁଈ ହୈ ଐସା ହୋତା ହୁଆ, କର୍ତୃତ୍ଵ ଔର ଭୋକ୍ତୃତ୍ଵକେ ଅଧିକାରକୋ ସମାପ୍ତ କରକେ
ସମ୍ଯକ୍ରୂପସେ ପ୍ରଗଟ ପ୍ରଭୁତ୍ଵଶକ୍ତିଵାନ ହୋତା ହୁଆ ଜ୍ଞାନକା ହୀ ଅନୁସରଣ କରନେଵାଲେ ମାର୍ଗମେଂ ଵିଚରତା ହୈ
ଜ୍ଞାନାନୁମାର୍ଗ ଵିଷେ ଚରେ, ତେ ଧୀର ଶିଵପୁରନେ ଵରେ. ୭୦.
Page 116 of 264
PDF/HTML Page 145 of 293
single page version
ଚଦୁଚଂକମଣୋ ଭଣିଦୋ ପଂଚଗ୍ଗଗୁଣପ୍ପଧାଣୋ ଯ.. ୭୧..
ଛକ୍କାପକ୍କମଜୁତୋ ଉଵଉତ୍ତୋ
ଚତୁଶ୍ଚଂକ୍ରମଣୋ ଭଣିତଃ ପଞ୍ଚାଗ୍ରଗୁଣପ୍ରଧାନଶ୍ଚ.. ୭୧..
ଷଟ୍କାପକ୍ରମଯୁକ୍ତଃ ଉପଯୁକ୍ତଃ ସପ୍ତଭଙ୍ଗସଦ୍ଭାଵଃ.
ଅଷ୍ଟାଶ୍ରଯୋ ନଵାର୍ଥୋ ଜୀଵୋ ଦଶସ୍ଥାନଗୋ ଭଣିତଃ.. ୭୨..
[–ପ୍ରଵର୍ତତା ହୈ, ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ, ଆଚରଣ କରତା ହୈ], ତବ ଵହ ଵିଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମତତ୍ତ୍ଵକୀ ଉପଲବ୍ଧିରୂପ
ଅପଵର୍ଗନଗରକୋ [ମୋକ୍ଷପୁରକୋ] ପ୍ରାପ୍ତ କରତା ହୈ.
[ଇସ ପ୍ରକାର ଜୀଵକେ କର୍ମରହିତପନେକୀ ମୁଖ୍ଯତାପୂର୍ଵକ ପ୍ରଭୁତ୍ଵଗୁଣକା ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନ କିଯା ଗଯା ..] ୭୦..
[ପଞ୍ଚାଗ୍ରଗୁଣପ୍ରଧାନଃ] ପାଁଚ ମୁଖ୍ଯ ଗୁଣୋସେ ପ୍ରଧାନତାଵାଲା [ଭଣିତଃ] କହା ହୈ. [ଉପଯୁକ୍ତଃ ଜୀଵଃ] ଉପଯୋଗୀ
ଐସା ଵହ ଜୀଵ [ଷଟ୍କାପକ୍ରମଯୁକ୍ତଃ] ଛହ
ଦଶସ୍ଥାନଗତ [ଭଣିତଃ] କହା ଗଯା ହୈ.
ଚଉଭ୍ରମଣଯୁତ, ପଂଚାଗ୍ରଗୁଣପରଧାନ ଜୀଵ କହେଲ ଛେ; ୭୧.
ଉପଯୋଗୀ ଷଟ–ଅପକ୍ରମସହିତ ଛେ, ସପ୍ତଭଂଗୀସତ୍ତ୍ଵ ଛେ,
ଜୀଵ ଅଷ୍ଟ–ଆଶ୍ରଯ, ନଵ–ଅରଥ, ଦଶସ୍ଥାନଗତ ଭାଖେଲ ଛେ. ୭୨.
Page 117 of 264
PDF/HTML Page 146 of 293
single page version
ଚଂକ୍ରମଣତ୍ଵାଚ୍ଚତୁଶ୍ଚଂକ୍ରମଣଃ, ପଞ୍ଚଭିଃ ପାରିଣାମିକୌଦଯିକାଦିଭିରଗ୍ରଗୁଣୈଃ ପ୍ରଧାନତ୍ଵାତ୍ପଞ୍ଚାଗ୍ରଗୁଣପ୍ରଧାନଃ,
ଚତସୃଷୁ ଦିକ୍ଷୂର୍ଧ୍ଵମଧଶ୍ଚେତି ଭଵାଂତରସଂକ୍ରମଣଷଟ୍କେନାପକ୍ରମେଣ ଯୁକ୍ତତ୍ଵାତ୍ଷଟ୍କାପକ୍ରମଯୁକ୍ତଃ, ଅସିତ–
ନାସ୍ତ୍ଯାଦିଭିଃ ସପ୍ତଭଙ୍ଗୈଃ ସଦ୍ଭାଵୋ ଯସ୍ଯେତି ସପ୍ତଭଙ୍ଗସଦ୍ଭାଵଃ ଅଷ୍ଟାନାଂ କର୍ମଣାଂ ଗୁଣାନାଂ ଵା ଆଶ୍ରଯତ୍ଵାଦଷ୍ଟାଶ୍ରଯଃ,
ନଵପଦାର୍ଥରୂପେଣ ଵର୍ତନାନ୍ନଵାର୍ଥଃ, ପୃଥିଵ୍ଯପ୍ତେଜୋଵାଯୁଵନସ୍ପତିସାଧାରଣପ୍ରତ୍ଯେକ–ଦ୍ଵିତ୍ରିଚତୁଃ ପଞ୍ଚେନ୍ଦ୍ରିଯରୂପେଷୁ
ଦଶସୁ ସ୍ଥାନେଷୁ ଗତତ୍ଵାଦ୍ରଶସ୍ଥାନଗ ଇତି.. ୭୧–୭୨..
ଉଡ୍ଢଂ ଗଚ୍ଛଦି ସେସା ଵିଦିସାଵଜ୍ଜଂ ଗଦିଂ
ଜ୍ଞାନଚେତନା ଐସେ ଭେଦୋଂଂ ଦ୍ଵାରା ଅଥଵା ଧ୍ରୌଵ୍ଯ, ଉତ୍ପାଦ ଔର ଵିନାଶ ଐସେ ଭେଦୋଂ ଦ୍ଵାରା ଲକ୍ଷିତ ହୋନେସେ ‘ତ୍ରିଲକ୍ଷଣ
[ତୀନ ଲକ୍ଷଣଵାଲା]’ ହୈ; [୪] ଚାର ଗତିଯୋଂମେଂ ଭ୍ରମଣ କରତା ହୈ ଇସଲିଯେ ‘ଚତୁର୍ଵିଧ ଭ୍ରମଣଵାଲା’ ହୈ; [୫]
ପାରିଣାମିକ ଔଦଯିକ ଇତ୍ଯାଦି ପାଁଚ ମୁଖ୍ଯ ଗୁଣୋଂ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଧାନତା ହୋନେସେ ‘ପାଁଚ ମୁଖ୍ଯ ଗୁଣୋଂସେ
ପ୍ରଧାନତାଵାଲା’ ହୈ; [୬] ଚାର ଦିଶାଓଂମେଂ, ଊପର ଔର ନୀଚେ ଇସ ପ୍ର୍ରକାର ଷଡ୍ଵିଧ ଭଵାନ୍ତରଗମନରୂପ
ଅପକ୍ରମସେ ଯୁକ୍ତ ହୋନେକେ କାରଣ [ଅର୍ଥାତ୍ ଅନ୍ଯ ଭଵମେଂ ଜାତେ ହୁଏ ଉପରୋକ୍ତ ଛହ ଦିଶାଓଂମେଂ ଗମନ ହୋତା ହୈ
ଇସଲିଯେ] ‘ଛହ ଅପକ୍ରମ ସହିତ’ ହୈ; [୭] ଅସ୍ତି, ନାସ୍ତି ଆଦି ସାତ ଭଂଗୋ ଦ୍ଵାରା ଜିସକା ସଦ୍ଭାଵ ହୈ
ଐସା ହୋନେସେ ‘ସାତ ଭଂଗପୂର୍ଵକ ସଦ୍ଭାଵଵାନ’ ହୈ; [୮] [ଜ୍ଞାନାଵରଣୀଯାଦି] ଆଠ କର୍ମୋଂକେ ଅଥଵା
[ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵାଦି] ଆଠ ଗୁଣୋଂକେ ଆଶ୍ରଯଭୂତ ହୋନେସେ ‘ଆଠକେ ଆଶ୍ରଯରୂପ’ ହୈ; [୯] ନଵ ପଦାର୍ଥରୂପସେ ଵର୍ତତା
ହୈ ଇସଲିଯେ ‘ନଵ–ଅର୍ଥରୂପ’ ହୈ; [୧୦] ପୃଥ୍ଵୀ, ଜଲ, ଅଗ୍ନି, ଵାଯୁ, ସାଧାରଣ ଵନସ୍ପତି, ପ୍ରତ୍ଯେକ ଵନସ୍ପତି,
ଦ୍ଵୀନ୍ଦ୍ରିଯ, ତ୍ରୀନ୍ଦ୍ରିଯ ଚତୁରିନ୍ଦ୍ରିଯ ଔର ପଂଚେନ୍ଦ୍ରିଯରୂପ ଦଶ ସ୍ଥାନୋମେଂ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋନେସେ ‘ଦଶସ୍ଥାନଗତ’ ହୈ.. ୭୧–
୭୨..
ଗତି ହୋଯ ଊଂଚେ; ଶେଷନେ ଵିଦିଶା ତଜୀ ଗତି ହୋଯ ଛେ. ୭୩.
Page 118 of 264
PDF/HTML Page 147 of 293
single page version
ଊର୍ଧ୍ଵ ଗଚ୍ଛତି ଶେଷା ଵିଦିଗ୍ଵର୍ଜାଂ ଗତିଂ ଯାଂତି.. ୭୩..
ଇଦି ତେ ଚଦୁଵ୍ଵିଯପ୍ପା ପୁଗ୍ଗଲକାଯା
ଇତି ତେ ଚତୁର୍ଵିକଲ୍ପାଃ ପୁଦ୍ଗଲକାଯା ଜ୍ଞାତଵ୍ଯାଃ.. ୭୪..
ଜୀଵ [ଭଵାନ୍ତରମେଂ ଜାତେ ହୁଏ] [ଵିଦିଗ୍ଵର୍ଜା ଗତିଂ ଯାଂତି] ଵିଦିଶାଏଁ ଛୋଡ଼ କର ଗମନ କରତେ ହୈଂ.
କହା ହୈ.
ଏକସମଯଵର୍ତୀ ଅଵିଗ୍ରହଗତି ଦ୍ଵାରା [ଲୋକାଗ୍ରପର୍ଯଂତ] ସ୍ଵାଭାଵିକ ଊର୍ଧ୍ଵଗମନ କରତା ହୈ. ଶେଷ ସଂସାରୀ ଜୀଵ
ମରଣାନ୍ତମେଂ ଵିଦିଶାଏଁ ଛୋଡ଼କର ପୂର୍ଵୋକ୍ତ ଷଟ୍–ଅପକ୍ରମସ୍ଵରୂପ [କର୍ମନିମିତ୍ତକ] ଅନୁଶ୍ରେଣୀଗମନ କରତେ ହୈଂ..
୭୩..
ତେ ସ୍କଂଧ ତେନୋ ଦେଶ, ସ୍ଂକଧପ୍ରଦେଶ, ପରମାଣୁ କହ୍ଯା. ୭୪.
Page 119 of 264
PDF/HTML Page 148 of 293
single page version
ଚତୁର୍ଵିକଲ୍ପତ୍ଵମିତି.. ୭୪..
ଅଦ୍ଧଦ୍ଧଂ ଚ ପଦେସୋ ପରମାଣୂ ଚେଵ ଅଵିଭାଗୀ.. ୭୫..
ଅର୍ଧାର୍ଧ ଚ ପ୍ରଦେଶଃ ପରମାଣୁଶ୍ଚୈଵାଵିଭାଗୀ.. ୭୫..
ଭଵନ୍ତି ଇତି] ପରମାଣୁୁ.
ଉନକେ ଚାର ଭେଦ ହୈଂ.. ୭୪..
ଅର୍ଧ ଵହ [ପ୍ରଦେଶଃ] ପ୍ରଦେଶ ହୈ [ଚ] ଔର [ଅଵିଭାଗୀ] ଅଵିଭାଗୀ ଵହ [ପରମାଣୁଃ ଏଵ] ସଚମୁଚ ପରମାଣୁ
ହୈ.
ଅର୍ଧାର୍ଧ ତେନୁଂ ‘ପ୍ରଦେଶ’ ନେ ଅଵିଭାଗ ତେ ‘ପରମାଣୁ’ ଛେ. ୭୫.
Page 120 of 264
PDF/HTML Page 149 of 293
single page version
ସ୍କଂଧସ୍ଯାଂତ୍ଯୋ ଭେଦଃ ପରମାଣୁରେକଃ. ପୁନରପି ଦ୍ଵଯୋଃ ପରମାଣ୍ଵୋଃ ସଂଧାତାଦେକୋ ଦ୍ଵଯଣୁକସ୍କଂଧପର୍ଯାଯଃ. ଏଵଂ
ସଂଧାତଵଶାଦନଂତାଃ ସ୍କଂଧପର୍ଯାଯାଃ. ଏଵଂ ଭେଦସଂଧାତାଭ୍ଯାମପ୍ଯନଂତା ଭଵଂତୀତି.. ୭୫..
ଅନନ୍ତାନନ୍ତ ପରମାଣୁଓଂସେ ନିର୍ମିତ ହୋନେ ପର ଭୀ ଜୋ ଏକ ହୋ ଵହ ସ୍କଂଧ ନାମକୀ ପର୍ଯାଯ ହୈ; ଉସକୀ
କାରଣ [ପୃଥକ ହୋନକେ କାରଣ] ଦ୍ଵି–ଅଣୁକ ସ୍କଂଧପର୍ଯଂତ ଅନନ୍ତ ସ୍କଂଧପ୍ରଦେଶରୂପ ପର୍ଯାଯେଂ ହୋତୀ ହୈଂ.
ନିର୍ଵିଭାଗ–ଏକ–ପ୍ରଦେଶଵାଲା, ସ୍କଂଧକା ଅନ୍ତିମ ଅଂଶ ଵହ ଏକ ପରମାଣୁ ହୈ. [ଇସ ପ୍ରକାର
ସ୍କଂଧରୂପ ପର୍ଯାଯେଂ ହୋତୀ ହୈ. [ଇସ ପ୍ରକାର ସଂଘାତସେ ହୋନେଵାଲେ ପୁଦ୍ଗଲଵିକଲ୍ପକା ଵର୍ଣନ ହୁଆ. ]
୭୫..
ହୈେ. ଭେଦ ଦ୍ଵାରା ଉସକେ ଜୋ ପୁଦ୍ଗଲଵିକଲ୍ପ ହୋତେ ହୈଂ ଵେ ନିମ୍ନୋକ୍ତ ଦ୍ରଷ୍ଟାନ୍ତାନୁସାର ସମଝନା. ମାନଲୋ କି ୧୬
ପରମାଣୁଓଂସେ ନିର୍ମିତ ଏକ ପୁଦ୍ଗଲପିଣ୍ଡ ହୈ ଔର ଵହ ଟୂଟକର ଉସକେ ଟୁକଡ଼େ଼ ହୋତେ ହୈ. ଵହାଁ ୧୬ ପରମାଣୁାୋଂକେ ପୂର୍ଣ
ପୁଦ୍ଗଲପିଣ୍ଡକୋ ‘ସ୍କଂଧ’ ମାନେ ତୋ ୮ ପରମାଣୁଓଂଵାଲା ଉସକା ଅର୍ଧଭାଗରୂପ ଟୁକଡ଼ା ଵହ ‘ଦେଶ’ ହୈ, ୪
ପରମାଣୁଓଂଵାଲା ଉସକା ଚତୁର୍ଥଭାଗରୂପ ଟୁକଡ଼ା ଵହ ‘ପ୍ରଦେଶ’ ହୈ ଔର ଅଵିଭାଗୀ ଛୋଟେ–ସେ–ଛୋଟା ଟୁକଡ଼ା ଵହ
‘ପରମାଣୁ’ ହୈ. ପୁନଶ୍ଚ, ଜିସ ପ୍ରକାର ୧୬ ପରମାଣୁଵାଲେ ପୂର୍ଣ ପିଣ୍ଡକୋ ‘ସ୍କଂଧ’ ସଂଜ୍ଞା ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ୧୫ ସେ ଲେକର
୯ ପରମାଣୁଓଂ ତକକେ କିସୀ ଭୀ ଟୁକଡ଼େ଼଼଼କୋ ଭୀ ‘ସ୍କଂଧ’ ସଂଜ୍ଞା ହୈେ; ଜିସ ପ୍ରକାର ୮ ପରମାଣୁଓଂଵାଲେ ଉସକେ
ଅର୍ଧଭାଗରୂପ ଟୁକଡ଼େ଼଼଼କୋ ‘ଦେଶ’ ସଂଜ୍ଞା ହୈେ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ୭ ସେ ଲେକର ୫ ପରମାଣଓୁଂ ତକକେ ଉସକେ କିସୀ ଭୀ
ଟୁକଡ଼େ଼଼଼଼କୋ ଭୀ ‘ଦେଶ’ ସଂଜ୍ଞା ହୈ; ଜିସ ପ୍ରକାର ୪ ପରମାଣୁଵାଲେ ଉସକେ ଚତୁର୍ଥଭାଗରୂପ ଟୁକଡ଼େ଼଼଼଼଼କୋ ‘ପ୍ରଦେଶ’ ସଂଜ୍ଞା ହୈ,
ଉସୀ ପ୍ରକାର ୩ ସେ ଲେକର ୨ ପରମାଣୁ ତକକେ ଉସକେ କିସୀ ଭୀ ଟୁକଡ଼େ଼଼଼଼କୋ ଭୀ ‘ପ୍ରଦେଶ’ ସଂଜ୍ଞା ହୈ. – ଇସ ଦ୍ରଷ୍ଟାନ୍ତକେ
ଅନୁସାର, ଭେଦ ଦ୍ଵାରା ହୋନେଵାଲେ ପୁଦ୍ଗଲଵିକଲ୍ପ ସମଝନା.
Page 121 of 264
PDF/HTML Page 150 of 293
single page version
ତେ ହୋଂତି ଛପ୍ପଯାରା ତେଲୋକ୍କଂ ଜେହିଂ ଣିପ୍ପଣ୍ଣଂ.. ୭୬..
ତେ ଭଵନ୍ତି ଷଟ୍ପ୍ରକାରାସ୍ତ୍ରୈଲୋକ୍ଯଂ ଯୈଃ ନିଷ୍ପନ୍ନମ୍.. ୭୬..
ସ୍କଂଧାସ୍ତ୍ଵନେକପୁଦ୍ଗଲମଯୈକପର୍ଯାଯତ୍ଵେନ ପୁଦ୍ଗଲେଭ୍ଯୋଽନନ୍ଯତ୍ଵାତ୍ପୁଦ୍ଗଲା ଇତି
ପ୍ରକାରକେ ହୈଂ, [ଯୈଃ] ଜିନସେ [ତ୍ରୈଲୋକ୍ଯଂ] ତୀନ ଲୋକ [ନିଷ୍ପନ୍ନମ୍] ନିଷ୍ପନ୍ନ ହୈ.
ସ୍କଂଧଵ୍ଯକ୍ତିକେ [–ସ୍କଂଧପର୍ଯାଯକେ] ଆଵିର୍ଭାଵ ଔର ତିରୋଭାଵକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ଭୀ [ପରମାଣୁଓଂମେଂ]
ଛ ଵିକଲ୍ପ ଛେ ସ୍କଂଧୋ ତଣା, ଜେଥୀ ତ୍ରିଜଗ ନିଷ୍ପନ୍ନ ଛେ. ୭୬.
Page 122 of 264
PDF/HTML Page 151 of 293
single page version
ସ୍ଥିତଵଂତ ଇତି. ତଥା ହି–ବାଦରବାଦରାଃ, ବାଦରାଃ, ବାଦରସୂକ୍ଷ୍ମାଃ, ସୂକ୍ଷ୍ମବାଦରାଃ, ସୂକ୍ଷ୍ମାଃ, ସୂକ୍ଷ୍ମ–ସୂକ୍ଷ୍ମା
ଇତି. ତତ୍ର ଛିନ୍ନାଃ ସ୍ଵଯଂ ସଂଧାନାସମର୍ଥାଃ କାଷ୍ଠପାଷାଣଦଯୋ ବାଦରବାଦରାଃ. ଛିନ୍ନାଃ ସ୍ଵଯଂ ସଂଧାନସମର୍ଥାଃ
କ୍ଷୀରଧୃତତୈଲତୋଯରସପ୍ରଭୃତଯୋ ବାଦରାଃ. ସ୍ଥୂଲୋପଲଂଭା ଅପି ଛେତ୍ତୁଂ
ସୂକ୍ଷ୍ମତ୍ଵେଽପି ହି କରଣାନୁପଲଭ୍ଯାଃ କର୍ମଵର୍ଗଣାଦଯଃ ସୂକ୍ଷ୍ମାଃ. ଅତ୍ଯଂତସୂକ୍ଷ୍ମାଃ କର୍ମଵର୍ଗଣା–ଭ୍ଯୋଽଧୋ ଦ୍ଵଯଣୁକ
ସ୍କଂଧପର୍ଯନ୍ତାଃ ସୂକ୍ଷ୍ମସୂକ୍ଷ୍ମା ଇତି.. ୭୬..
‘ପୂରଣ – ଗଲନ’ ଘଟିତ ହୋନେସେ ପରମାଣୁ ନିଶ୍ଚଯସେ ‘
ସୂକ୍ଷ୍ମତ୍ଵରୂପ ପରିଣାମୋଂକେ ଭେଦୋଂ ଦ୍ଵାରା ଛହ ପ୍ରକାରୋଂକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରକେ ତୀନ ଲୋକରୂପ ହୋକର ରହେ ହୈଂ. ଵେ ଛହ
ପ୍ରକାରକେ ସ୍କଂଧ ଇସ ପ୍ରକାର ହୈଂଃ– [୧] ବାଦରବାଦର; [୨] ବାଦର; [୩] ବାଦରସୂକ୍ଷ୍ମ; [୪] ସୂକ୍ଷ୍ମବାଦର; [୫]
ସୂକ୍ଷ୍ମ; [୬] ସୂକ୍ଷ୍ମସୂକ୍ଷ୍ମ. ଵହାଁ, [୧] କାଷ୍ଠପାଷାଣାଦିକ [ସ୍କଂଧ] ଜୋ କି ଛେଦନ ହୋନେପର ସ୍ଵଯଂ ନହୀଂ ଜୁଡ଼
ସକତେ ଵେ [ଘନ ପଦାର୍ଥ] ‘ବାଦରବାଦର’ ହୈଂ; [୨] ଦୂଧ, ଘୀ, ତେଲ, ଜଲ, ରସ ଆଦି [ସ୍କଂଧ] ଜୋ କି
ଛେଦନ ହୋନେପର ସ୍ଵଯଂ ଜୁଡ଼ ଜାତେ ହୈଂ ଵେ [ପ୍ରଵାହୀ ପଦାର୍ଥ] ‘ବାଦର’ ହୈ; [୩] ଛାଯା, ଧୂପ, ଅଂଧକାର, ଚାଂଦନୀ
ଆଦି [ସ୍କଂଧ] ଜୋ କି ସ୍ଥୂଲ ଜ୍ଞାତ ହୋନେପର ଭୀ ଜିନକା ଛେଦନ, ଭେଦନ ଅଥଵା [ହସ୍ତାଦି ଦ୍ଵାରା] ଗ୍ରହଣ
ନହୀଂ କିଯା ଜା ସକତା ଵେ ‘ବାଦରସୂକ୍ଷ୍ମ’ ହୈଂ; [୪] ସ୍ପର୍ଶ–ରସ–ଗଂଧ–ଶବ୍ଦ ଜୋ କି ସୂକ୍ଷ୍ମ ହୋନେ ପର ଭୀ
ସ୍ଥୂଲ ଜ୍ଞାତ ହୋତେ ହୈଂ [ଅର୍ଥାତ୍ ଚକ୍ଷକୋୁ ଛୋଡ଼କର ଚାର ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂଂକେ ଵିଷଯଭୂତ ସ୍କଂଧ ଜୋ କି ଆଁଖସେ ଦିଖାଈ
ନ ଦେନେ ପର ଭୀ ସ୍ପର୍ଶନେନ୍ଦ୍ରିଯ ଦ୍ଵାରା ସ୍ପର୍ଶ କିଯା ଜା ସକତା ହୈେ] ଜୀଭ ଦ୍ଵାରା ଜିନକା ସ୍ଵାଦ ଲିଯା ଜା
ସକତା ହୈେ, ନାକସେ ସୂଂଂଧା ଜା ସକତା ହୈେ ଅଥଵା କାନସେ ସୁନା ଜା ସକତା ହୈେ ଵେ ‘ସୂକ୍ଷ୍ମବାଦର’ ହୈଂ; [୫]
କର୍ମଵର୍ଗଣାଦି [ସ୍କଂଧ] କି ଜିନ୍ହେଂ ସୂକ୍ଷ୍ମପନା ହୈ ତଥା ଜୋ ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂସେ ଜ୍ଞାତ ନ ହୋଂ ଐସେ ହୈଂ ଵେ ‘ସୂକ୍ଷ୍ମ’ ହୈଂ;
[୬] କର୍ମଵର୍ଗଣାସେ ନୀଚେକେ [କର୍ମଵର୍ଗଣାତୀତ ଦ୍ଵିଅଣୁକ–ସ୍କଂଧ ତକକେ [ସ୍କଂଧ] ଜୋ କି ଅତ୍ଯନ୍ତ ସୂକ୍ଷ୍ମ ହୈଂ ଵେ
‘ସୂକ୍ଷ୍ମସୂକ୍ଷ୍ମ’ ହୈଂ.. ୭୬..
ଵିଶେଷ ଗୁଣ ଜୋ ସ୍ପର୍ଶ–ରସ–ଗଂଧ–ଵର୍ଣ ହୈଂ ଉନମେଂ ହୋନେଵାଲୀ ଷଟ୍ସ୍ଥାନପତିତ ଵୃଦ୍ଧି ଵହ ପୂରଣ ହୈ ଔର ଷଟ୍ସ୍ଥାନପତିତ
ହାନି ଵହ ଗଲନ ହୈ; ଇସଲିଯେ ଇସ ପ୍ରକାର ପରମାଣୁ ପୂରଣ–ଗଲନଧର୍ମଵାଲେ ହୈଂ. [୨] ପରମାଣୁଓଂମେଂ ସ୍କଂଧରୂପ ପର୍ଯାଯକା
ଆଵିର୍ଭାଵ ହୋନା ସୋ ପୂରଣ ହୈ ଔର ତିରୋଭାଵ ହୋନା ଵହ ଗଲନ ହୈେ; ଇସ ପ୍ରକାର ଭୀ ପରମାଣୁଓଂମେଂ ପୂରଣଗଲନ ଘଟିତ
ହୋତା ହୈ.]
Page 123 of 264
PDF/HTML Page 152 of 293
single page version
ସୋ ସସ୍ସଦୋ ଅସଦ୍ଦୋ ଏକ୍କୋ ଅଵିଭାଗୀ ମୁତ୍ତିଭଵୋ.. ୭୭..
ସ ଶାଶ୍ଵତୋଽଶବ୍ଦଃ ଏକୋଽଵିଭାଗୀ ଭୂର୍ତିଭଵଃ.. ୭୭..
ଅନାଦିନିଧନରୂପାଦିପରିଣାମୋତ୍ପନ୍ନତ୍ଵାନ୍ମୂର୍ତିଭଵଃ, ରୂପାଦିପରିଣାମୋତ୍ପନ୍ନତ୍ଵେଽପି ଶବ୍ଦସ୍ଯ
ପରମାଣୁଗୁଣତ୍ଵାଭାଵାତ୍ପୁଦ୍ଗଲସ୍କଂଧପର୍ଯାଯତ୍ଵେନ ଵକ୍ଷ୍ଯମାଣତ୍ଵାଚ୍ଚାଶବ୍ଦୋ ନିଶ୍ଚୀଯତ ଇତି.. ୭୭..
ଶାଶ୍ଵତ [ମୂର୍ତିଭଵଃ] ମୂର୍ତିପ୍ରଭଵ [ମୂର୍ତରୂପସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେଵାଲା] ଔର [ଅଶବ୍ଦଃ] ଅଶବ୍ଦ ହୈ.
ଅଵିନାଶୀ ହୋନେସେ ନିତ୍ଯ ହୈ; ଅନାଦି–ଅନନ୍ତ ରୂପାଦିକେ ପରିଣାମସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେକେ କାରଣ
ନହୀଂ ହୈ ତଥା ଉସକା[ଶବ୍ଦକା] ଅବ [୭୯ ଵୀଂ ଗାଥାମେଂ] ପୁଦ୍ଗଲସ୍କଂଧପର୍ଯାଯରୂପସେ କଥନ ହୈ.. ୭୭..
ହୋତା ହୈ ଐସା.[ମୂର୍ତି = ମୂର୍ତପନା]
ତେ ଏକନେ ଅଵିଭାଗ, ଶାଶ୍ଵତ, ମୂର୍ତିପ୍ରଭଵ, ଅଶବ୍ଦ ଛେ. ୭୭.
Page 124 of 264
PDF/HTML Page 153 of 293
single page version
ସୋ ଣେଓ ପରମାଣୂ ପରିଣାମଗୁଣୋ ସଯମସଦ୍ରେ.. ୭୮..
ଆଦେଶମାତ୍ରମୂର୍ତ୍ତଃ ଧାତୁଚତୁଷ୍କସ୍ଯ କାରଣଂ ଯସ୍ତୁ.
ସ ଜ୍ଞେଯଃ ପରମାଣୁଃ. ପରିଣାମଗୁଣଃ ସ୍ଵଯମଶବ୍ଦଃ.. ୭୮..
[ସଃ] ଵହ [ପରମାଣୁଃ ଜ୍ଞେଯଃ] ପରମାଣୁ ଜାନନା – [ପରିଣାମଗୁଣଃ] ଜୋ କି ପରିଣାମଗୁଣଵାଲା ହୈ ଔର
[ସ୍ଵଯମ୍ ଅଶବ୍ଦଃ] ସ୍ଵଯଂ ଅଶବ୍ଦ ହୈ.
ପ୍ରକାର ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଗୁଣକେ ଅଭିନ୍ନ ପ୍ରଦେଶ ହୋନେସେ, ଜୋ ପରମାଣୁକା ପ୍ରଦେଶ ହୈ, ଵହୀ ସ୍ପର୍ଶକା ହୈ, ଵହୀ ରସକା
ହୈ, ଵହୀ ଗଂଧକା ହୈ, ଵହୀ ରୂପକା ହୈ. ଇସଲିଯେ କିସୀ ପରମାଣୁମେଂ ଗଂଧଗୁଣ କମ ହୋ, କିସୀ ପରମାଣୁମେଂ
ଗଂଧଗୁଣ ଔର ରସଗୁଣ କମ ହୋ, କିସୀ ପରମାଣୁମେଂ ଗଂଧଗୁଣ, ରସଗୁଣ ଔର ରୂପଗୁଣ କମ ହୋ,
ତେ ଜାଣଵୋ ପରମାଣୁ– ଜେ ପରିଣାମୀ, ଆପ ଅଶବ୍ଦ ଛେ. ୭୮.
Page 125 of 264
PDF/HTML Page 154 of 293
single page version
ଗଂଧଗୁଣେ, କ୍ଵଚିତ୍ ଗଂଧରସଗୁଣଯୋଃ, କ୍ଵଚିତ୍ ଗଂଧରସରୂପଗୁଣେଷୁ ଅପକୃଷ୍ଯମାଣେଷୁ ତଦଵିଭକ୍ତପ୍ରଦେଶଃ ପରମାଣୁରେଵ
ଵିନଶ୍ଯତୀତି. ନ ତଦପକର୍ଷୋ ଯୁକ୍ତଃ. ତତଃ ପୃଥିଵ୍ଯପ୍ତେଜୋଵାଯୁରୂପସ୍ଯ ଧାତୁଚତୁଷ୍କସ୍ଯୈକ ଏଵ ପରମାଣୁଃ କାରଣଂ
ପରିଣାମଵଶାତ୍ ଵିଚିତ୍ରୋ ହି ପରମାଣୋଃ ପରିଣାମଗୁଣଃ କ୍ଵଚିତ୍କସ୍ଯଚିଦ୍ଗୁଣସ୍ଯ ଵ୍ଯକ୍ତାଵ୍ଯକ୍ତତ୍ଵେନ ଵିଚିତ୍ରାଂ
ପରିଣତିମାଦଧାତି. ଯଥା ଚ ତସ୍ଯ ପରିଣାମଵଶାଦଵ୍ଯକ୍ତୋ ଗଂଧାଦିଗୁଣୋଽସ୍ତୀତି ପ୍ରତିଜ୍ଞାଯତେ ନ ତଥା
ଶବ୍ଦୋଽପ୍ଯଵ୍ଯକ୍ତୋଽସ୍ତୀତି ଜ୍ଞାତୁଂ ଶକ୍ଯତେ ଶକ୍ଯତେ ତସ୍ଯୈକପ୍ରଦେଶସ୍ଯାନେକପ୍ରଦେଶାତ୍ମକେନ ଶବ୍ଦେନ
ସହୈକତ୍ଵଵିରୋଧାଦିତି.. ୭୮..
ତୋ ଉସ ଗୁଣସେ ଅଭିନ୍ନ ପ୍ରଦେଶୀ ପରମାଣୁ ହୀ ଵିନଷ୍ଟ ହୋ ଜାଯେଗା. ଇସଲିଯେ ଉସ ଗୁଣକୀ ନ୍ଯୂନତା ଯୁକ୍ତ
[ଉଚିତ] ନହୀଂ ହୈ. [କିସୀ ଭୀ ପରମାଣୁମେଂ ଏକ ଭୀ ଗୁଣ କମ ହୋ ତୋ ଉସ ଗୁଣକେ ସାଥ ଅଭିନ୍ନ ପ୍ରଦେଶୀ
ପରମାଣୁ ହୀ ନଷ୍ଟ ହୋ ଜାଯେଗା; ଇସଲିଯେ ସମସ୍ତ ପରମାଣୁ ସମାନ ଗୁଣଵାଲେ ହୀ ହୈ, ଅର୍ଥାତ୍ ଵେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ
ଜାତିକେ ନହୀଂ ହୈଂ.] ଇସଲିଯେ ପୃଥ୍ଵୀ, ଜଲ, ଅଗ୍ନି ଔର ଵାଯୁରୂପ ଚାର ଧାତୁଓଂକା, ପରିଣାମକେ କାରଣ, ଏକ
ହୀ ପରମାଣୁ କାରଣ ହୈ [ଅର୍ଥାତ୍ ପରମାଣୁ ଏକ ହୀ ଜାତିକେ ହୋନେ ପର ଭୀ ଵେ ପରିଣାମକେ କାରଣ ଚାର
ଧାତୁଓଂକେ କାରଣ ବନତେ ହୈଂ]; କ୍ଯୋଂକି ଵିଚିତ୍ର ଐସା ପରମାଣୁକା ପରିଣାମଗୁଣ କହୀଂ କିସୀ ଗୁଣକୀ
ଶବ୍ଦକେ ସାଥ ଏକତ୍ଵ ହୋନେମେଂ ଵିରୋଧ ହୈ.. ୭୮..
ଅଵ୍ଯକ୍ତ ହୋତା ହୈ ; ଅଗ୍ନିମେଂ ସ୍ପର୍ଶ ଔର ଵର୍ଣ ଵ୍ଯକ୍ତ ହୋତେ ହୈଂ ଔର ଶେଷ ଦୋ ଅଵ୍ଯକ୍ତ ହୋତେ ହୈଂ ; ଵାଯୁମେଂ ସ୍ପର୍ଶ ଵ୍ଯକ୍ତ
ହୋତା ହୈ ଔର ଶେଷ ତୀନ ଅଵ୍ଯକ୍ତ ହୋତେ ହୈଂ.]
୨. ଜିସ ପ୍ରକାର ପରମାଣୁମେଂ ଗଂଧାଦିଗୁଣ ଭଲେ ହୀ ଅଵ୍ଯକ୍ତରୂପସେ ଭୀ ହୋତେ ତୋ ଅଵଶ୍ଯ ହୈଂ; ଉସୀ ପ୍ରକାର ପରମାଣୁମେଂ ଶବ୍ଦ ଭୀ
ହୈ.
Page 126 of 264
PDF/HTML Page 155 of 293
single page version
ସ୍ପୃଷ୍ଟେଷୁ ତେଷୁ ଜାଯତେ ଶବ୍ଦ ଉତ୍ପାଦିକୋ ନିଯତଃ.. ୭୯..
ସମୁତ୍ପଦ୍ଯମାନତ୍ଵାତ୍ ସ୍କଂଧପ୍ରଭଵଃ, ଯତୋ ହି ପରସ୍ପରାଭିହତେଷୁ ମହାସ୍କଂଧେଷୁ ଶବ୍ଦଃ ସମୁପଜାଯତେ.
ଶବ୍ଦ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୈ; [ନିଯତଃ ଉତ୍ପାଦିକଃ] ଇସ ପ୍ରକାର ଵହ [ଶବ୍ଦ] ନିଯତରୂପସେ ଉତ୍ପାଦ୍ଯ ହୈଂ.
ସାଧନଭୂତ [–ବାହ୍ଯ କାରଣଭୂତ] ମହାସ୍କନ୍ଧୋଂ ଦ୍ଵାରା ତଥାଵିଧ ପରିଣାମରୂପ [ଶବ୍ଦପରିଣାମରୂପ] ଉତ୍ପନ୍ନ
ସ୍କଂଧାଭିଧାତେ ଶବ୍ଦ ଊପଜେ, ନିଯମଥୀ ଉତ୍ପାଦ୍ଯ ଛେ. ୭୯.
Page 127 of 264
PDF/HTML Page 156 of 293
single page version
ଶବ୍ଦତ୍ଵେନସ୍ଵଯଂ ଵ୍ଯପରିଣମଂତ ଇତି ଶବ୍ଦସ୍ଯ ନିଯତମୁତ୍ପାଦ୍ଯତ୍ଵାତ୍ ସ୍କଂଧପ୍ରଭଵତ୍ଵମିତି.. ୭୯..
ବାତ ଵିଶେଷ ସମଝାଈ ଜାତୀ ହୈଃ– ଏକଦୂସରେମେଂ ପ୍ରଵିଷ୍ଟ ହୋକର ସର୍ଵତ୍ର ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୋକର ସ୍ଥିତ ଐସୀ ଜୋ
ସ୍ଵଭାଵନିଷ୍ପନ୍ନ ହୀ [–ଅପନେ ସ୍ଵଭାଵସେ ହୀ ନିର୍ମିତ୍ତ], ଅନନ୍ତପରମାଣୁମଯୀ ଶବ୍ଦଯୋଗ୍ଯ–ଵର୍ଗଣାଓଂସେ ସମସ୍ତ
ଲୋକ ଭରପୂର ହୋନେ ପର ଭୀ ଜହାଁ–ଜହାଁ ବହିରଂଗକାରଣ ସାମଗ୍ରୀ ଉଦିତ ହୋତୀ ହୈ ଵହାଁ–ଵହାଁ ଵେ ଵର୍ଗଣାଏଁ
ଦ୍ଵୀଂନ୍ଦ୍ରିଯାଦିକ ଜୀଵୋଂକେ ଶବ୍ଦରୂପ ତଥା [କେଵଲୀଭଗଵାନକୀ] ଦିଵ୍ଯ ଧ୍ଵନିରୂପସେ ଵହ ଅନକ୍ଷରାତ୍ମକ ହୈଂ. ଅଭାଷାତ୍ମକ
ଶବ୍ଦ ଭୀ ଦ୍ଵିଵିଧ ହୈଂ – ପ୍ରାଯୋଗିକ ଔର ଵୈଶ୍ରିସିକ. ଵୀଣା, ଢୋଲ, ଝାଂଝ, ବଂସରୀ ଆଦିସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୁଆ
ପ୍ରାଯୋଗିକ ହୈ ଔର ମେଘାଦିସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୁଆ ଵୈଶ୍ରସିକ ହୈ.
୨. ଉତ୍ପାଦ୍ଯ=ଉତ୍ପନ୍ନ କରାନେ ଯୋଗ୍ଯ; ଜିସକୀ ଉତ୍ପତ୍ତିମେଂ ଅନ୍ଯ କୋଈ ନିମିତ୍ତ ହୋତା ହୈ ଐସା.
୩. ସ୍କନ୍ଧଜନ୍ଯ=ସ୍କନ୍ଧୋଂ ଦ୍ଵାରା ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋ ଐସାଃ ଜିସକୀ ଉତ୍ପତ୍ତିମେଂ ସ୍କନ୍ଧ ନିମିତ୍ତ ହୋତେ ହୈଂ ଐସା. [ସମସ୍ତ ଲୋକମେଂ
ଜିଵ୍ହା–ଓଷ୍ଠ, ଦ୍ଯଂଟା–ମୋଗରୀ ଆଦି ମହାସ୍କନ୍ଧୋଂକା ଟକରାନା ଵହ ବହିରଂଗକାରଣସାମଗ୍ରୀ ହୈ ଅର୍ଥାତ୍ ଶବ୍ଦରୂପ
ପରିଣମନମେଂ ଵେ ମହାସ୍କନ୍ଧ ନିମିତ୍ତଭୂତ ହୈଂ ଇସଲିଯେ ଉସ ଅପେକ୍ଷାସେ [ନିମିତ୍ତ–ଅପେକ୍ଷାସେ] ଶବ୍ଦକୋ ଵ୍ଯଵହାରସେ
ସ୍କନ୍ଧଜନ୍ଯ କହା ଜାତା ହୈ.]
Page 128 of 264
PDF/HTML Page 157 of 293
single page version
ଖଂଧାଣଂ ପି ଯ କତ୍ତା
ସ୍କଂଧାନାମପି ଚ କର୍ତା ପ୍ରଵିଭକ୍ତା କାଲସଂଖ୍ଯାଯାଃ.. ୮୦..
କର୍ତା] ତଥା କରନେଵାଲା ହୈ ଔର [କାଲସଂଖ୍ଯାଯାଃ ପ୍ରଵିଭକ୍ତା] କାଲ ତଥା ସଂଖ୍ଯାକୋ ଵିଭାଜିତ କରନେଵାଲା
ହୈ [ଅର୍ଥାତ୍ କାଲକା ଵିଭାଜନ କରତା ହୈ ଔର ସଂଖ୍ଯାକା ମାପ କରତା ହୈ].
ଅସ୍ତିତ୍ଵଵାଲେ ସ୍ପର୍ଶାଦିଗୁଣୋଂକୋ ଅଵକାଶ ଦେତା ହୈ ଇସଲିଯେ
ହୋନେକେ କାରଣ [ଅର୍ଥାତ୍ ନିରଂଶ ହୋନେକେ କାରଣ], ସାଵକାଶ ନହୀଂ ହୈ; ଵହ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଏକ ପ୍ରଦେଶ ଦ୍ଵାରା
ସ୍କଂଧୋଂକେ ଭେଦକା ନିମିତ୍ତ ହୋନେସେ [ଅର୍ଥାତ୍ ସ୍କଂଧକେ ବିଖରନେ – ଟୂଟନେକା ନିମିତ୍ତ ହୋନେସେ] ସ୍କଂଧୋଂକା ଭେଦନ
କରନେଵାଲା ହୈ; ଵହ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଏକ ପ୍ରଦେଶ ଦ୍ଵାରା ସ୍କଂଧକେ ସଂଘାତକା ନିମିତ୍ତ ହୋନେସେ [ଅର୍ଥାତ୍ ସ୍କନ୍ଧକେ
ମିଲନେକା –ରଚନାକା ନିମିତ୍ତ ହୋନେସେ] ସ୍କଂଧୋଂକା କର୍ତା ହୈ; ଵହ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଏକ ପ୍ରଦେଶ ଦ୍ଵାରା – ଜୋ କି
ଏକ
ଭେତ୍ତା ରଚଯିତା ସ୍କଂଧନୋ, ପ୍ରଵିଭାଗୀ ସଂଖ୍ଯା–କାଳନୋ. ୮୦.
Page 129 of 264
PDF/HTML Page 158 of 293
single page version
ଭେଦନିମିତ୍ତତ୍ଵାତ୍ ସ୍କଂଧାନାଂ ଭେତ୍ତା. ଐକନ ପ୍ରଦେଶେନ ସ୍କଂଧସଂଘାତନିମିତ୍ତତ୍ଵାତ୍ସ୍କଂଧାନାଂ କର୍ତା ଏକେନ
ପ୍ରଦେଶେନୈକାକାଶପ୍ରଦେଶାତିଵର୍ତିତଦ୍ନତିପରିଣାମାପନ୍ନେନ ସମଯଲକ୍ଷଣକାଲଵିଭାଗକରଣାତ୍ କାଲସ୍ଯ ପ୍ରଵିଭକ୍ତା.
ଏକେନ ପ୍ରଦେଶେନ ତତ୍ସୂତ୍ରତ୍ରିତଦ୍ଵଯାଦିଭେଦପୂର୍ଵିକାଯାଃ ସ୍କଂଧେଷୁ ଦ୍ରଵ୍ଯସଂଖ୍ଯାଯାଃ ଏକେନ ପ୍ରଦେଶେନ
ତଦଵଚ୍ଛିନ୍ନୈକାକାଶପ୍ରଦେଶ–
ଦ୍ଵାରା –‘ସମଯ’ ନାମକ କାଲକା ଵିଭାଗ କରତା ହୈ ଇସଲିଯେ କାଲକା ଵିଭାଜକ ହୈ; ଵହ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଏକ
ପ୍ରଦେଶ ଦ୍ଵାରା ସଂଖ୍ଯାକା ଭୀ
କରତା ହୈ, [୨] ଵହ ଏକ ପ୍ରଦେଶ ଦ୍ଵାରା ଉସକୀ ଜିତନୀ ମର୍ଯାଦାଵାଲେ ଏକ ‘
ଵହ ଏକ ପ୍ରଦେଶ ଦ୍ଵାରା, ଏକ ଆକାଶପ୍ରଦେଶକା ଅତିକ୍ରମ କରନେଵାଲେ ଉସକେ ଗତିପରିଣାମ ଜିତନୀ ମର୍ଯାଦାଵାଲେ
‘
ଵର୍ଣାଦିଭାଵକୋ ଜାନନେଵାଲେ ଜ୍ଞାନସେ ଲେକର ଭାଵସଂଖ୍ଯାକେ ଵିଭାଗ କରତା ହୈ.. ୮୦..
ଦ୍ଵାରା ହୋତା ହୈ. କ୍ଷେତ୍ରକା ମାପକା ଏକକ ‘ଆକାଶପ୍ରଦେଶ’ ହୈ ଔର ଆକାଶପ୍ରଦେଶକୀ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାମେଂ ପରମାଣୁକୀ ଅପେକ୍ଷା ଆତୀ
ହୈ; ଇସଲିଯେ କ୍ଷେଳକା ମାପ ଭୀ ପରମାଣୁ ଦ୍ଵାରା ହୋତା ହୈ. କାଲକେ ମାପ ଏକକ ‘ସମଯ’ ହୈ ଔର ସମଯକୀ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାମେଂ
ପରମାଣୁକୀ ଅପେକ୍ଷା ଆତୀ ହୈ; ଇସଲିଯେ କାଲକା ମାପ ଭୀ ପରମାଣୁ ଦ୍ଵାରା ହୋତା ହୈ. ଜ୍ଞାନଭାଵକେ [ଜ୍ଞାନପର୍ଯାଯକେ]
ମାପକା ଏକକ ‘ପରମାଣୁମେଂଂ ପରିଣମିତ ଜଘନ୍ଯ ଵର୍ଣାଦିଭାଵକୋ ଜାନେ ଉତନା ଜ୍ଞାନ’ ହୈ ଔର ଉସମେଂ ପରମାଣୁକୀ ଅପେକ୍ଷା
ଆତୀ ହୈ; ଇସଲିଯେ ଭାଵକା [ଜ୍ଞାନଭାଵକା] ମାପ ଭୀ ପରମାଣୁ ଦ୍ଵାରା ହୋତା ହୈ. ଇସ ପ୍ରକାର ପରମାଣୁ ଦ୍ରଵ୍ଯ, କ୍ଷେତ୍ର, କାଲ
ଔର ଭାଵ ମାପ କରନେକେ ଲିଯେ ଗଜ ସମାନ ହୈ]
୨. ଏକ ପରମାଣୁପ୍ରଦେଶ ଜିତନେ ଆକାଶକେ ଭାଗକୋ [କ୍ଷେତ୍ରକୋ] ‘ଆକାଶପ୍ରଦେଶ’ କହା ଜାତ ହୈ. ଵହ ‘ଆକାଶପ୍ରଦେଶ’
ପରିମାଣକୋ ଉସ ଵସ୍ତୁକା ‘ଏକକ’ କହା ଜାତା ହୈ.]
୩. ପରମାଣୁକୋ ଏକ ଆକାଶପ୍ରଦେଶେସେ ଦୂସରେ ଅନନ୍ତର ଆକାଶପ୍ରଦେଶମେଂ [ମଂଦଗତିସେ] ଜାତେ ହୁଏ ଜୋ କାଲ ଲଗତା ହୈ ଉସେ
Page 130 of 264
PDF/HTML Page 159 of 293
single page version
କାଲସଂଖ୍ଯାଯାଃ ଐକନ ପ୍ରଦେଶେନ ପଦ୍ଵିଵର୍ତିଜଘନ୍ଯଵର୍ଣାଦିଭାଵାଵବୋଧପୂର୍ଵିକାଯା ଭାଵସଂଖ୍ଯାଯାଃ ପ୍ରଵିଭାଗ–
କରଣାତ୍ ପ୍ରଵିଭକ୍ତା ସଂଖ୍ଯାଯା ଅପୀତି.. ୮୦..
ଖଂଧଂତରିଦଂ ଦଵ୍ଵଂ ପରମାଣୁ
ସ୍କଂଧାଂତରିତଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ପରମାଣୁଂ ତଂ ଵିଜାନିହି.. ୮୧..
ହୈ ଔର [ସ୍କଂଧାଂତରିତଂ] ସ୍କନ୍ଧକେ ଭୀତର ହୋ ତଥାପି [ଦ୍ରଵ୍ଯଂ] [ପରିପୂର୍ଣ ସ୍ଵତଂତ୍ର] ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ ଐସା
[ଵିଜାନୀହି] ଜାନୋ.
ସହିତ ରସ ଵର୍ତତା ହୈ; ପାଁଚ ଵର୍ଣପର୍ଯାଯୋଂମେଂସେ ଏକ ସମଯ କିସୀ ଏକ [ଵର୍ଣପର୍ଯାଯ] ସହିତ ଵର୍ଣ ଵର୍ତତା ହୈ ;
ତେ ଶବ୍ଦହେତୁ, ଅଶବ୍ଦ ଛେ, ନେ ସ୍କଂଧମାଂ ପଣ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଛେ. ୮୧.
Page 131 of 264
PDF/HTML Page 160 of 293
single page version
ଚତୁର୍ଣାଂ ଶୀତସ୍ନିଗ୍ଧଶୀତରୂକ୍ଷୋଷ୍ଣସ୍ନିଗ୍ଧୋଷ୍ଣରୂକ୍ଷରୂପାଣାଂ ସ୍ପର୍ଶପର୍ଯାଯଦ୍ଵଂଦ୍ଵାନାମନ୍ଯତମେନୈକେନୈକଦା ସ୍ପର୍ଶୋ ଵର୍ତତେ.
ଏଵମଯମୁକ୍ତଗୁଣଵୃତ୍ତିଃ ପରମାଣୁଃ ଶବ୍ଦସ୍କଂଧପରିଣତିଶକ୍ତିସ୍ଵଭାଵାତ୍ ଶବ୍ଦକାରଣମ୍. ଏକପ୍ରଦେଶତ୍ଵେନ
ଶବ୍ଦପର୍ଯାଯପରିଣତିଵୃତ୍ତ୍ଯଭାଵାଦଶବ୍ଦଃ. ସ୍ନିଗ୍ଧରୂକ୍ଷତ୍ଵପ୍ରତ୍ଯଯବଂଧଵଶାଦନେକପରମାଣ୍ଵେକ–
ତ୍ଵପରିଣତିରୂପସ୍କଂଧାଂତରିତୋଽପି ସ୍ଵଭାଵମପରିତ୍ଯଜନ୍ନୁପାତ୍ତସଂଖ୍ଯତ୍ଵାଦେକ ଏଵ ଦ୍ରଵ୍ଯମିତି.. ୮୧..
ଜଂ ହଵଦି ମୁତ୍ତମଣ୍ଣଂ ତଂ ସଵ୍ଵଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଜାଣେ.. ୮୨..
ଯଦ୍ଭଵତି ମୂର୍ତମନ୍ଯତ୍ ତତ୍ସର୍ଵଂ ପୁଦ୍ଗଲଂ ଜାନୀଯାତ୍.. ୮୨..
ଉଷ୍ଣ–ସ୍ନିଗ୍ଧ ଔର ଉଷ୍ଣ–ରୂକ୍ଷ ଇନ ଚାର ସ୍ପର୍ଶପର୍ଯାଯୋଂକେ ଯୁଗଲମେଂସେ ଏକ ସମଯ କିସୀ ଏକ ଯୁଗକ ସହିତ
ସ୍ପର୍ଶ ଵର୍ତତା ହୈ. ଇସ ପ୍ରକାର ଜିସମେଂ ଗୁଣୋଂକା ଵର୍ତନ [–ଅସ୍ତିତ୍ଵ] କହା ଗଯା ହୈ ଐସା ଯହ ପରମାଣୁ
ଶବ୍ଦସ୍କଂଧରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋନେ କୀ ଶକ୍ତିରୂପ ସ୍ଵଭାଵଵାଲା ହୋନେସେ ଶବ୍ଦକା କାରଣ ହୈ; ଏକପ୍ରଦେଶୀ ହୋନେକେ
କାରଣ ଶବ୍ଦପର୍ଯାଯରୂପ ପରିଣତି ନହୀ ଵର୍ତତୀ ହୋନେସେ ଅଶବ୍ଦ ହୈ; ଔର
ଛୋଡ଼ତା ହୁଆ, ସଂଖ୍ଯାକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋନେସେ [ଅର୍ଥାତ୍ ପରିପୂର୍ଣ ଏକକେ ରୂପମେଂ ପୃଥକ୍ ଗିନତୀମେଂ ଆନେସେ]
ସର୍ଵଂ] ଵହ ସବ [ପୁଦ୍ଗଲଂ ଜାନୀଯାତ୍] ପୁଦ୍ଗଲ ଜାନୋ.
୨. ଯହାଁ ଐସା ବତଲାଯା ହୈ କି ସ୍କଂଧମେଂ ଭୀ ପ୍ରତ୍ଯେକ ପରମାଣୁ ସ୍ଵଯଂ ପରିପୂର୍ଣ ହୈ, ସ୍ଵତଂତ୍ର ହୈ, ପରକୀ ସହାଯତାସେ ରହିତ ,
ଇନ୍ଦ୍ରିଯ ଵଡେ ଉପଭୋଗ୍ଯ, ଇନ୍ଦ୍ରିଯ, କାଯ, ମନ ନେ କର୍ମ ଜେ,
ଵଳୀ ଅନ୍ଯ ଜେ କଂଈ ମୂର୍ତ ତେ ସଘଳୁଂଯ ପୁଦ୍ଗଲ ଜାଣଜେ. ୮୨.