Page 32 of 264
PDF/HTML Page 61 of 293
single page version
ਕਥਂਚਿਦ੍ਭੇਦੇਪ੍ਯੇਕਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਨਿਯਤਤ੍ਵਾਦਨ੍ਯੋਨ੍ਯਾਜਹਦ੍ਵ੍ਰੁਤ੍ਤੀਨਾਂ ਵਸ੍ਤੁਤ੍ਵੇਨਾਭੇਦ ਇਤਿ.. ੧੩..
ਸਿਯ ਅਤ੍ਥਿ ਣਤ੍ਥਿ ਉਹਯਂ ਅਵ੍ਵਤ੍ਤਵ੍ਵਂ ਪੁਣੋ ਯ ਤਤ੍ਤਿਦਯਂ.
ਦਵ੍ਵਂ ਖੁ ਸਤਭਂਗਂ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਖਲੁ ਸਪ੍ਤਭਙ੍ਗਮਾਦੇਸ਼ਵਸ਼ੇਨ ਸਮ੍ਭਵਤਿ.. ੧੪..
ਸ੍ਯਾਦਸ੍ਤਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ, ਸ੍ਯਾਨ੍ਨਾਸ੍ਤਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ, ਸ੍ਯਾਦਸ੍ਤਿ ਚ ਨਾਸ੍ਤਿ ਚ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ, ਸ੍ਯਾਦਵਕ੍ਤਵ੍ਯਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ, ਸ੍ਯਾਦਸ੍ਤਿ
ਸਰ੍ਵਥਾਤ੍ਵਨਿਸ਼ੇਧਕੋ
ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ. ਇਸਲਿਯੇ, ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਔਰ ਗੁਣੋਂਕਾ ਆਦੇਸ਼ਵਸ਼ਾਤ੍ ਕਥਂਚਿਤ ਭੇਦ ਹੈ ਤਥਾਪਿ, ਵੇ ਏਕ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਮੇਂ
ਨਿਯਤ ਹੋਨੇਕੇ ਕਾਰਣ ਅਨ੍ਯੋਨ੍ਯਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ ਨਹੀਂ ਛੋੜਤੇ ਇਸਲਿਏ ਵਸ੍ਤੁਰੂਪਸੇ ਉਨਕਾ ਭੀ ਅਭੇਦ ਹੈ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯ
ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੀ ਭਾਁਤਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਔਰ ਗੁਣੋਂਕਾ ਭੀ ਵਸ੍ਤੁਰੂਪਸੇ ਅਭੇਦ ਹੈ].. ੧੩..
[ਅਵਕ੍ਤਵ੍ਯਮ੍] ਸ੍ਯਾਤ੍ ਅਵਕ੍ਤਵ੍ਯ [ਪੁਨਃ ਚ] ਔਰ ਫਿਰ [ਤਤ੍ਤ੍ਰਿਤਯਮ੍] ਅਵਕ੍ਤਵ੍ਯਤਾਯੁਕ੍ਤ ਤੀਨ ਭਂਗਵਾਲਾ [–
ਸ੍ਯਾਤ੍ ਅਸ੍ਤਿ–ਅਵਕ੍ਤਵ੍ਯ, ਸ੍ਯਾਤ੍ ਨਾਸ੍ਤਿ–ਅਵਕ੍ਤਵ੍ਯ ਔਰ ਸ੍ਯਾਤ੍ ਅਸ੍ਤਿ–ਨਾਸ੍ਤਿ–ਅਵਕ੍ਤਵ੍ਯ] [–ਸਪ੍ਤਧਙ੍ਗਮ੍]
ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਸਾਤ ਭਂਗਵਾਲਾ [ਸਮ੍ਭਵਤਿ] ਹੈ.
‘ਸ੍ਯਾਤ੍ ਨਾਸ੍ਤਿ ਔਰ ਅਵਕ੍ਤਵ੍ਯ’ ਹੈ; [੭] ਦ੍ਰਵ੍ਯ ‘ਸ੍ਯਾਤ੍ ਅਸ੍ਤਿ, ਨਾਸ੍ਤਿ ਔਰ ਅਵਕ੍ਤਵ੍ਯ’ ਹੈ.
ਆਦੇਸ਼ਵਸ਼ ਤੇ ਸਾਤ ਭਂਗੇ ਯੁਕ੍ਤ ਸਰ੍ਵੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਛੇ. ੧੪.
Page 33 of 264
PDF/HTML Page 62 of 293
single page version
ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਕਾਲਭਾਵੈਰਾਦਿਸ਼੍ਟਂ ਨਾਸ੍ਤਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ, ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਕਾਲਭਾਵੈਃ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਕਾਲਭਾਵੈਸ਼੍ਚ ਕ੍ਰਮੇਣਾ–
ਦਿਸ਼੍ਟਮਸ੍ਤਿ ਚ ਨਾਸ੍ਤਿ ਚ ਦਵ੍ਯਂ, ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਕਾਲਭਾਵੈਃ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਕਾਲਭਾਵੈਸ਼੍ਚ ਯੁਗਪਦਾਦਿਸ਼੍ਟਮਵਕ੍ਤਵ੍ਯਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ,
ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਕਾਲਭਾਵੈਰ੍ਯੁਗਪਤ੍ਸ੍ਵਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਕਾਲਭਾਵੈਸ਼੍ਚਾਦਿਸ਼੍ਟਮਸ੍ਤਿ ਚਾਵਕ੍ਤਵ੍ਯਂ ਚ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ, ਚਰਦ੍ਰਵ੍ਯ–
ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਕਾਲਭਾਵੈਰ੍ਯੁਗਪਤ੍ਸ੍ਵਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਕਾਲਭਾਵੈਸ਼੍ਚਾਦਿਸ਼੍ਟਂ ਨਾਸ੍ਤਿ ਚਾਵਕ੍ਤਵ੍ਯਂ ਚ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ, ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰ–ਕਾਲਭਾਵੈਃ
ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਕਾਲਭਾਵੈਸ਼੍ਚ ਯੁਗਪਤ੍ਸ੍ਵਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਕਾਲਭਾਵੈਸ਼੍ਚਾਦਿਸ਼੍ਟਮਸ੍ਤਿ ਚ ਨਾਸ੍ਤਿ ਚਾਵਕ੍ਤਵ੍ਯਂ ਚ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮਿਤਿ. ਨ
ਚੈਤਦਨੁਪਪਨ੍ਨਮ੍, ਸਰ੍ਵਸ੍ਯ ਵਸ੍ਤੁਨਃ ਸ੍ਵਰੂਪਾਦਿਨਾ ਅਸ਼ੂਨ੍ਯਤ੍ਵਾਤ੍, ਪਰਰੂਪਾਦਿਨਾ ਸ਼ੂਨ੍ਯਤ੍ਵਾਤ੍,
ਪਰ ‘ਅਸ੍ਤਿ’ ਹੈ; [੨] ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ–ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰ–ਕਾਲ–ਭਾਵਸੇ ਕਥਨ ਕਿਯਾ ਜਾਨੇ ਪਰ ‘ਨਾਸ੍ਤਿ’ ਹੈੇ; [੩] ਦ੍ਰਵ੍ਯ
ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯ–ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰ–ਕਾਲ–ਭਾਵਸੇ ਔਰ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ–ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰ–ਕਾਲ–ਭਾਵਸੇ ਕ੍ਰਮਸ਼ਃ ਕਥਨ ਕਿਯਾ ਜਾਨੇ ਪਰ ‘ਅਸ੍ਤਿ
ਔਰ ਨਾਸ੍ਤਿ’ ਹੈ; [੪] ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯ–ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰ–ਕਾਲ–ਭਾਵਸੇ ਔਰ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ–ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰ–ਕਾਲ–ਭਾਵਸੇ ਯੁਗਪਦ੍
ਕਥਨ ਕਿਯਾ ਜਾਨੇ ਪਰ ‘
ਕਾਲ–ਭਾਵਸੇ ਔਰ ਯੁਗਪਦ੍ ਸ੍ਵਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ–ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰ–ਕਾਲ–ਭਾਵਸੇ ਕਥਨ ਕਿਯਾ ਜਾਨੇ ਪਰ ‘ਨਾਸ੍ਤਿ ਔਰ
ਅਵਕ੍ਤਵ੍ਯ’ ਹੈ; [੭] ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯ–ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰ–ਕਾਲ–ਭਾਵਸੇ, ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ–ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰ–ਕਾਲ–ਭਾਵਸੇ ਔਰ ਯੁਗਪਦ੍
ਸ੍ਵਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ–ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰ–ਕਾਲ–ਭਾਵਸੇ ਕਥਨ ਕਿਯਾ ਜਾਨੇ ਪਰ ‘ਅਸ੍ਤਿ, ਨਾਸ੍ਤਿ ਔਰ ਅਵਕ੍ਤਵ੍ਯ’ ਹੈ. – ਯਹ
[ਉਪਰ੍ਯੁਕ੍ਤ ਬਾਤ] ਅਯੋਗ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਸਰ੍ਵ ਵਸ੍ਤੁ [੧] ਸ੍ਵਰੂਪਾਦਿਸੇ ‘
੨. ਅਵਕ੍ਤਵ੍ਯ=ਜੋ ਕਹਾ ਨ ਜਾ ਸਕੇ; ਅਵਾਚ੍ਯ. [ਏਕਹੀ ਸਾਥ ਸ੍ਵਚਤੁਸ਼੍ਟਯ ਤਥਾ ਪਰਚਤੁਸ਼੍ਟਯਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਕਥਨਮੇਂ
੩. ਅਸ਼ੂਨ੍ਯ=ਜੋ ਸ਼ੂਨ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੈ ਐਸਾ; ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਵਾਲਾ; ਸਤ੍.
੪. ਸ਼ੂਨ੍ਯ=ਜਿਸਕਾ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਨਹੀਂ ਹੈ ਐਸਾ; ਅਸਤ੍.
Page 34 of 264
PDF/HTML Page 63 of 293
single page version
ਗੁਣਪਞ੍ਜਯੇਸੁ ਭਾਵਾ ਉਪ੍ਪਾਦਵਏ ਪਕੁਵ੍ਵਂਤਿ.. ੧੫..
ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੇਸ਼ੁ ਭਾਵਾ ਉਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਾਨ੍ ਪ੍ਰਕੁਰ੍ਵਨ੍ਤਿ.. ੧੫..
ਪਰਰੂਪਾਦਿਸੇ] ਏਕਹੀ ਸਾਥ ‘ਅਵਾਚ੍ਯ’ ਹੈ, ਭਂਗੋਂਕੇ ਸਂਯੋਗਸੇ ਕਥਨ ਕਰਨੇ ਪਰ [੫] ‘ਅਸ਼ੂਨ੍ਯ ਔਰ
ਅਵਾਚ੍ਯ’ ਹੈ, [੬] ‘ਸ਼ੂਨ੍ਯ ਔਰ ਅਵਾਚ੍ਯ’ ਹੈ, [੭] ‘ਅਸ਼ੂਨ੍ਯ, ਸ਼ੂਨ੍ਯ ਔਰ ਅਵਾਚ੍ਯ’ ਹੈ.
ਸ੍ਵਚਤੁਸ਼੍ਟਯਕੀ ਔਰ ਪਰਚਤੁਸ਼੍ਟਯਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ‘ਅਵਕ੍ਤਵ੍ਯ ਹੈ’. [੫] ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸ੍ਵਚਤੁਸ਼੍ਟਯਕੀ ਔਰ ਯੁਗਪਦ੍
ਸ੍ਵਪਰਚਤੁਸ਼੍ਟਯਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ‘ਹੈ ਔਰ ਅਵਕ੍ਤਵ੍ਯ ਹੈੇ’. [੬] ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਪਰਚਤੁਸ਼੍ਟਯਕੀ, ਔਰ ਯੁਗਪਦ੍
ਸ੍ਵਪਰਚਤੁਸ਼੍ਟਯਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ‘ਨਹੀਂ ਔਰ ਅਵਕ੍ਤਵ੍ਯ ਹੈ’. [੭] ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸ੍ਵਚਤੁਸ਼੍ਟਯਕੀ, ਪਰਚਤੁਸ਼੍ਟਯਕੀ ਔਰ
ਯੁਗਪਦ੍ ਸ੍ਵਪਰਚਤੁਸ਼੍ਟਯਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ‘ਹੈ, ਨਹੀਂ ਹੈ ਔਰ ਅਵਕ੍ਤਵ੍ਯ ਹੈ’. – ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਯਹਾਁ ਸਪ੍ਤਭਂਗੀ ਕਹੀ ਗਈ
ਹੈ.. ੧੪..
ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂ] [ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਸ਼ੁ] ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੋਂਮੇਂ [ਉਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਾਨ੍] ਉਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯ [ਪ੍ਰਕ੍ਰੁਰ੍ਵਨ੍ਤਿ] ਕਰਤੇ ਹੈਂ.
ਅਪਨੀ ਵਰ੍ਤਮਾਨ ਪਰ੍ਯਾਯ; ਸ੍ਵਭਾਵ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਨਿਜਗੁਣ– ਸ੍ਵਸ਼ਕ੍ਤਿ.
‘ਭਾਵੋ’ ਕਰੇ ਛੇ ਨਾਸ਼ ਨੇ ਉਤ੍ਪਾਦ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਮਾਂ. ੧੫.
Page 35 of 264
PDF/HTML Page 64 of 293
single page version
ਹਿ ਘ੍ਰੁਤੋਤ੍ਪਤੌ ਗੋਰਸਸ੍ਯ ਸਤੋ ਨ ਵਿਨਾਸ਼ਃ ਨ ਚਾਪਿ ਗੋਰਸਵ੍ਯਤਿਰਿਕ੍ਤਸ੍ਯਾਰ੍ਥਾਨ੍ਤਰਸ੍ਯਾਸਤਃ ਉਤ੍ਪਾਦਃ ਕਿਨ੍ਤੁ
ਗੋਰਸਸ੍ਯੈਵ ਸਦੁਚ੍ਛੇਦਮਸਦੁਤ੍ਪਾਦਂ ਚਾਨੁਪਲਭ–ਮਾਨਸ੍ਯ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਰਸਗਨ੍ਧਵਰ੍ਣਾਦਿਸ਼ੁ ਪਰਿਣਾਮਿਸ਼ੁ ਗੁਣੇਸ਼ੁ
ਪੂਰ੍ਵਾਵਸ੍ਥਯਾ ਵਿਨਸ਼੍ਯਤ੍ਸੂਤ੍ਤਰਾਵਸ੍ਥਯਾ ਪ੍ਰਾਦਰ੍ਭਵਤ੍ਸੁ ਨਸ਼੍ਯਤਿ ਚ ਨਵਨੀਤਪਰ੍ਯਾਯੋ ਘਤ੍ਰੁਪਰ੍ਯਾਯ ਉਤ੍ਪਦ੍ਯਤੇ, ਤਥਾ
ਸਰ੍ਵਭਾਵਾਨਾਮਪੀਤਿ.. ੧੫..
ਟੀਕਾਃ– ਯਹਾਁ ਉਤ੍ਪਾਦਮੇਂ ਅਸਤ੍ਕੇ ਪ੍ਰਾਦੁਰ੍ਭਾਵਕਾ ਔਰ ਵ੍ਯਯਮੇਂ ਸਤ੍ਕੇ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾ ਨਿਸ਼ੇਧ ਕਿਯਾ ਹੈ
ਹੋਤਾ ––ਐਸਾ ਇਸ ਗਾਥਾਮੇਂ ਕਹਾ ਹੈ].
ਵਿਨਾਸ਼ ਔਰ ਉਤ੍ਪਾਦ ਕਰਤੇ ਹੈਂ. ਜਿਸਪ੍ਰਕਾਰ ਘੀਕੀ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿਮੇਂ ਗੋਰਸਕਾ–ਸਤ੍ਕਾ–ਵਿਨਾਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤਥਾ
ਗੋਰਸਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਪਦਾਰ੍ਥਾਨ੍ਤਰਕਾ–ਅਸਤ੍ਕਾ–ਉਤ੍ਪਾਦ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਗੋਰਸਕੋ ਹੀ, ਸਤ੍ਕਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਔਰ
ਅਸਤ੍ਕਾ ਉਤ੍ਪਾਦ ਕਿਯੇ ਬਿਨਾ ਹੀ, ਪੂਰ੍ਵ ਅਵਸ੍ਥਾਸੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਨੇ ਵਾਲੇ ਔਰ ਉਤ੍ਤਰ ਅਵਸ੍ਥਾਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ
ਹੋਨੇ ਵਾਲੇ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼–ਰਸ–ਗਂਧ–ਵਰ੍ਣਾਦਿਕ ਪਰਿਣਾਮੀ ਗੁਣੋਂਮੇਂ ਮਕ੍ਖਨਪਰ੍ਯਾਯ ਵਿਨਾਸ਼ਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤੀ ਹੈ ਤਥਾ
ਘੀਪਰ੍ਯਾਯ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੀ ਹੈ; ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਸਰ੍ਵ ਭਾਵੋਂਕਾ ਭੀ ਵੈਸਾ ਹੀ ਹੈ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸਮਸ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੋ ਨਵੀਨ
ਪਰ੍ਯਾਯਕੀ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿਮੇਂ ਸਤ੍ਕਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤਥਾ ਅਸਤ੍ਕਾ ਉਤ੍ਪਾਦ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਸਤ੍ਕਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਔਰ
ਅਸਤ੍ਕਾ ਉਤ੍ਪਾਦ ਕਿਯੇ ਬਿਨਾ ਹੀ, ਪਹਲੇਕੀ [ਪੁਰਾਨੀ] ਅਵਸ੍ਥਾਸੇ ਵਿਨਾਸ਼ਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਨੇਵਾਲੇ ਔਰ ਬਾਦਕੀ
[ਨਵੀਨ] ਅਵਸ੍ਥਾਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇਵਾਲੇ
ਪਰਿਣਾਮੀ=ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਨੇਵਾਲੇ; ਪਰਿਣਾਮਵਾਲੇ. [ਪਰ੍ਯਾਯਾਰ੍ਥਿਕ ਨਯਸੇ ਗੁਣ ਪਰਿਣਾਮੀ ਹੈਂ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ.]
Page 36 of 264
PDF/HTML Page 65 of 293
single page version
ਸੁਰਣਰਣਾਰਯਤਿਰਿਯਾ ਜੀਵਸ੍ਸ ਯ ਪਜ੍ਜਯਾ ਬਹੁਗਾ.. ੧੬..
ਸੁਰਨਰਨਾਰਕਤਿਰ੍ਯਞ੍ਚੋ ਜੀਵਸ੍ਯ ਚ ਪਰ੍ਯਾਯਾਃ ਬਹਵਃ.. ੧੬..
ਕਾਰ੍ਯਾਨੁਭੂਤਿਲਕ੍ਸ਼ਣਾ ਕਰ੍ਮਫਲਾਨੁਭੂਤਿਲਕ੍ਸ਼ਣਾ ਚਾਸ਼ੁਦ੍ਧਚੇਤਨਾ, ਚੈਤਨ੍ਯਾਨੁਵਿਧਾਯਿਪਰਿਣਾਮਲਕ੍ਸ਼ਣਃ ਸ–
ਵਿਕਲ੍ਪਨਿਰ੍ਵਿਕਲ੍ਪਰੂਪਃ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਸ਼ੁਦ੍ਧਤਯਾ ਸਕਲਵਿਕਲਤਾਂ
ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥਃ– [ਜੀਵਾਦ੍ਯਾਃ] ਜੀਵਾਦਿ [ਦ੍ਰਵ੍ਯ] ਵੇ [ਭਾਵਾਃ] ‘ਭਾਵ’ ਹੈਂ. [ਜੀਵਗੁਣਾਃ] ਜੀਵਕੇ ਗੁਣ
[ਸੁਰਨਰਨਾਰਕਤਿਰ੍ਯਞ੍ਚਃ] ਦੇਵ–ਮਨੁਸ਼੍ਯ–ਨਾਰਕ–ਤਿਰ੍ਯਂਚਰੂਪ [ਬਹਵਃ] ਅਨੇਕ ਹੈਂ.
ਹੈਃ–
੩. ਚੈਤਨ੍ਯ–ਅਨੁਵਿਧਾਯੀ ਪਰਿਣਾਮ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਚੈਤਨ੍ਯਕਾ ਅਨੁਸਰਣ ਕਰਨੇਵਾਲਾ ਪਰਿਣਾਮ ਵਹ ਉਪਯੋਗ ਹੈ. ਸਵਿਕਲ੍ਪ
ਹੋਨੇਸੇ ਸਕਲ [ਅਖਣ੍ਡ, ਪਰਿਪੂਰ੍ਣ] ਹੈ ਔਰ ਅਨ੍ਯ ਸਬ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ ਹੋਨੇਸੇ ਵਿਕਲ [ਖਣ੍ਡਿਤ, ਅਪੂਰ੍ਣ] ਹੈਂ;
ਦਰ੍ਸ਼ਨੋਪਯੋਗਕੇ ਭੇਦੋਂਮੇਸੇ ਮਾਤ੍ਰ ਕੇਵਲਦਰ੍ਸ਼ਨ ਹੀ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਹੋਨੇਸੇ ਸਕਲ ਹੈ ਔਰ ਅਨ੍ਯ ਸਬ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ ਹੋਨੇਸੇ ਵਿਕਲ ਹੈਂ.
ਜੀਵਾਦਿ ਸੌ ਛੇ ‘ਭਾਵ,’ ਜੀਵਗੁਣ ਚੇਤਨਾ ਉਪਯੋਗ ਛੇ;
ਜੀਵਪਰ੍ਯਯੋ ਤਿਰ੍ਯਂਚ–ਨਾਰਕ–ਦੇਵ–ਮਨੁਜ ਅਨੇਕ ਛੇ. ੧੬.
Page 37 of 264
PDF/HTML Page 66 of 293
single page version
ਤਿਰ੍ਯਙ੍ਮਨੁਸ਼੍ਲਕ੍ਸ਼ਣਾਃ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਸਮ੍ਬਨ੍ਧਨਿਰ੍ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਤ੍ਵਾਦਸ਼ੁਦ੍ਧਾਸ਼੍ਚੇਤਿ.. ੧੬..
ਉਭਯਤ੍ਥ ਜੀਵਭਾਵੋ ਣ ਣਸ੍ਸਦਿ ਣ ਜਾਯਦੇ ਅਣ੍ਣੋ.. ੧੭..
ਉਭਯਤ੍ਰ ਜੀਵਭਾਵੋ ਨ ਨਸ਼੍ਯਤਿ ਨ ਜਾਯਤੇਨ੍ਯਃ.. ੧੭..
ਹੋਤੀ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਹੈਂ.. ੧੬..
[ਨ ਨਸ਼੍ਯਤਿ] ਨਸ਼੍ਟ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ ਔਰ [ਅਨ੍ਯਃ] ਦੂਸਰਾ ਜੀਵਭਾਵ [ਨ ਜਾਯਤੇ] ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ.
ਮਨੁਜਤ੍ਵਥੀ ਵ੍ਯਯ ਪਾਮੀਨੇ ਦੇਵਾਦਿ ਦੇਹੀ ਥਾਯ ਛੇ;
ਤ੍ਯਾਂ ਜੀਵਭਾਵ ਨ ਨਾਸ਼ ਪਾਮੇ, ਅਨ੍ਯ ਨਹਿ ਉਦ੍ਭਵ ਲਹੇ. ੧੭.
Page 38 of 264
PDF/HTML Page 67 of 293
single page version
ਪਰ੍ਯਾਯੇਣੋਤ੍ਪਦ੍ਯਤੇ. ਨ ਚ ਮਨੁਸ਼੍ਯਤ੍ਵੇਨ ਨਾਸ਼ੇ ਜੀਵਤ੍ਵੇਨਾਪਿ ਨਸ਼੍ਯਤਿ, ਦੇਵਤ੍ਵਾਦਿਨੋਤ੍ਪਾਦੇ ਜੀਵਤ੍ਵੇਨਾਪ੍ਯੁਤ੍ਪਦ੍ਯਤੇਃ
ਕਿਂ ਤੁ ਸਦੁਚ੍ਛੇਦਮਸਦੁਤ੍ਪਾਦਮਨ੍ਤਰੇਣੈਵ ਤਥਾ ਵਿਵਰ੍ਤਤ ਇਤਿ..੧੭..
ਉਪ੍ਪਣ੍ਣੋ ਯ ਵਿਣਟ੍ਠੋ ਦੇਵੋ ਮਣੁਸੁ ਤ੍ਤਿ ਪਜ੍ਜਾਓ.. ੧੮..
ਉਤ੍ਪਨ੍ਨਸ਼੍ਚ ਵਿਨਸ਼੍ਟੋ ਦੇਵੋ ਮਨੁਸ਼੍ਯ ਇਤਿ ਪਰ੍ਯਾਯਃ.. ੧੮..
ਤਥਾਵਿਧ [–ਸ੍ਵਭਾਵਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਪ੍ਰਵਾਹਕੋ ਨ ਤੋੜਨੇਵਾਲੀ ਸੋਪਾਧਿਕ] ਦੇਵਤ੍ਵਸ੍ਵਰੂਪ, ਨਾਰਕਤ੍ਵਸ੍ਵਰੂਪ ਯਾ
ਤਿਰ੍ਯਂਚਤ੍ਵਸ੍ਵਰੂਪ ਅਨ੍ਯ ਪਰ੍ਯਾਯਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ. ਵਹਾਁ ਐਸਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁਸ਼੍ਯਪਤ੍ਵਸੇ ਵਿਨਸ਼੍ਟ ਹੋਨੇਪਰ
ਜੀਵਤ੍ਵਸੇ ਭੀ ਨਸ਼੍ਟ ਹੋਤਾ ਹੈ ਔਰ ਦੇਵਤ੍ਵਸੇ ਆਦਿਸੇ ਉਤ੍ਪਾਦ ਹੋਨੇਪਰ ਜੀਵਤ੍ਵ ਭੀ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਕਿਨ੍ਤੁ
ਸਤ੍ਕੇ ਉਚ੍ਛੇਦ ਔਰ ਅਸਤ੍ਕੇ ਉਤ੍ਪਾਦ ਬਿਨਾ ਹੀ ਤਦਨੁਸਾਰ ਵਿਵਰ੍ਤਨ [–ਪਰਿਵਰ੍ਤਨ, ਪਰਿਣਮਨ] ਕਰਤਾ ਹੈ..
੧੭..
ਮਨੁਸ਼੍ਯਃ] ਦੇਵ, ਮੁਨਸ਼੍ਯ [ਇਤਿ ਪਰ੍ਯਾਯਃ] ਐਸੀ ਪਰ੍ਯਾਯ [ਉਤ੍ਪਨ੍ਨਃ] ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੀ ਹੈ [ਚ] ਔਰ [ਵਿਨਸ਼੍ਟਃ]
ਵਿਨਸ਼੍ਟ ਹੋਤੀ ਹੈ.
ਜਨ੍ਮੇ ਮਰੇ ਛੇ ਤੇ ਜ, ਤੋਪਣ ਨਾਸ਼–ਉਦ੍ਭਵ ਨਵ ਲਹੇ;
ਸੁਰ–ਮਾਨਵਾਦਿਕ ਪਰ੍ਯਯੋ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਨੇ ਲਯ ਥਾਯ ਛੇ. ੧੮.
Page 39 of 264
PDF/HTML Page 68 of 293
single page version
ਸ੍ਵਭਾਵੇਨਾਵਿਨਸ਼੍ਟਮਨੁਤ੍ਪਨ੍ਨਂ ਵਾ ਵੇਦ੍ਯਤੇ. ਪਰ੍ਯਾਯਾਸ੍ਤੁ ਤਸ੍ਯ ਪੂਰ੍ਵਪੂਰ੍ਵਪਰਿਣਾਮੋ–ਪਮਰ੍ਦੋਤ੍ਤਰੋਤ੍ਤਰਪਰਿਣਾਮੋਤ੍ਪਾਦਰੂਪਾਃ
ਪ੍ਰਣਾਸ਼ਸਂਭਵਧਰ੍ਮਾਣੋਭਿਧੀਯਨ੍ਤੇ. ਤੇ ਚ ਵਸ੍ਤੁਤ੍ਵੇਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦਪ੍ਰੁਥਗ੍ਭੂਤਾ ਏਵੋਕ੍ਤਾਃ. ਤਤਃ ਪਰ੍ਯਾਯੈਃ
ਸਹੈਕਵਸ੍ਤੁਤ੍ਵਾਜ੍ਜਾਯਮਾਨਂ ਮ੍ਰਿਯਮਾਣਮਤਿ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਸਰ੍ਵਦਾਨੁਤ੍ਪਨ੍ਨਾ ਵਿਨਸ਼੍ਟਂ ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਵ੍ਯਮ੍. ਦੇਵਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਾਸ੍ਤੁ
ਕ੍ਰਮਵਰ੍ਤਿਤ੍ਵਾਦੁਪਸ੍ਥਿਤਾਤਿਵਾਹਿਤਸ੍ਵਸਮਯਾ ਉਤ੍ਪਦ੍ਯਨ੍ਤੇ ਵਿਨਸ਼੍ਯਨ੍ਤਿ ਚੇਤਿ.. ੧੮..
ਤਾਵਦਿਓ ਜੀਵਾਣਂ ਦੇਵੋ ਮਣੁਸੋ ਤ੍ਤਿ ਗਦਿਣਾਮੋ.. ੧੯..
ਤਾਵਜ੍ਜੀਵਾਨਾਂ ਦੇਵੋ ਮਨੁਸ਼੍ਯ ਇਤਿ ਗਤਿਨਾਮ.. ੧੯..
ਜੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯ
ਅਵਸ੍ਥਾਮੇਂ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਹੋਨੇਵਾਲਾ ਜੋ ਪ੍ਰਤਿਨਿਯਤ ਏਕਵਸ੍ਤੁਤ੍ਵਕੇ ਕਾਰਣਭੂਤ ਸ੍ਵਭਾਵ ਉਸਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ [–ਉਸ
ਸ੍ਵਭਾਵਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ] ਅਵਿਨਸ਼੍ਟ ਏਵਂ ਅਨੁਤ੍ਪਨ੍ਨ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤਾ ਹੈ; ਉਸਕੀ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਪੂਰ੍ਵ–ਪੂਰ੍ਵ ਪਰਿਣਾਮਕੇ ਨਾਸ਼ਰੂਪ
ਔਰ ਉਤ੍ਤਰ–ਉਤ੍ਤਰ ਪਰਿਣਾਮਕੇ ਉਤ੍ਪਾਦਰੂਪ ਹੋਨੇਸੇ ਵਿਨਾਸ਼–ਉਤ੍ਪਾਦਧਰ੍ਮਵਾਲੀ [–ਵਿਨਾਸ਼ ਏਵਂ ਉਤ੍ਪਾਦਰੂਪ
ਧਰ੍ਮਵਾਲੀ] ਕਹੀ ਜਾਤੀ ਹੈ, ਔਰ ਵੇ [ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ] ਵਸ੍ਤੁਰੂਪਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਅਪ੍ਰੁਥਗ੍ਭੂਤ ਹੀ ਕਹੀ ਗਈ ਹੈ. ਇਸਲਿਯੇ,
ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਸਾਥ ਏਕਵਸ੍ਤੁਪਨੇਕੇ ਕਾਰਣ ਜਨ੍ਮਤਾ ਔਰ ਮਰਤਾ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸਰ੍ਵਦਾ ਅਨੁਤ੍ਪਨ੍ਨ ਏਵਂ
ਅਵਿਨਸ਼੍ਟ ਹੀ ਦੇਖਨਾ [–ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾ ਕਰਨਾ]; ਦੇਵ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਉਪਜਤੀ ਹੈ ਔਰ ਵਿਨਸ਼੍ਟ ਹੋਤੀ ਹੈਂ ਕ੍ਯੋਂਕਿ
ਵੇ ਕ੍ਰਮਵਰ੍ਤੀ ਹੋਨੇਸੇ ਉਨਕਾ ਸ੍ਵਸਮਯ ਉਪਸ੍ਥਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ ਔਰ ਬੀਤ ਜਾਤਾ ਹੈ.. ੧੮..
ਐਸਾ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਉਸਕਾ ਯਹ ਕਾਰਣ ਹੈ ਕਿ] [ਜੀਵਾਨਾਮ੍] ਜੀਵੋਂਕੀ [ਦੇਵਃ ਮਨੁਸ਼੍ਯਃ] ਦੇਵ, ਮਨੁਸ਼੍ਯ
[ਇਤਿ ਗਤਿਨਾਮ] ਐਸਾ ਗਤਿਨਾਮਕਰ੍ਮ [ਤਾਵਤ੍] ਉਤਨੇ ਹੀ ਕਾਲਕਾ ਹੋਤਾ ਹੈ.
ਸੁਰਨਰਪ੍ਰਮੁਖ ਗਤਿਨਾਮਨੋ ਹਦਯੁਕ੍ਤ ਕਾਲ਼ ਜ ਹੋਯ ਛੇ. ੧੯.
Page 40 of 264
PDF/HTML Page 69 of 293
single page version
ਤਦਵਧ੍ਰੁਤਕਾਲਦੇਵਮਨੁਸ਼੍ਯਤ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯਨਿਰ੍ਵਰ੍ਤਕਸ੍ਯ ਦੇਵਮਨੁਸ਼੍ਯਗਤਿਨਾਮ੍ਨਸ੍ਤਨ੍ਮਾਤ੍ਰਤ੍ਵਾਦਵਿਰੁਦ੍ਧਮ੍. ਯਥਾ ਹਿ ਮਹਤੋ
ਵੇਣੁਦਣ੍ਡਸ੍ਯੈਕਸ੍ਯ ਕ੍ਰਮਵ੍ਰੁਤ੍ਤੀਨ੍ਯਨੇ ਕਾਨਿ ਪਰ੍ਵਾਣ੍ਯਾਤ੍ਮੀਯਾਤ੍ਮੀਯਪ੍ਰਮਾਣਾਵਚ੍ਛਿਨ੍ਨਤ੍ਵਾਤ੍ ਪਰ੍ਵਾਨ੍ਤਰਮਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ
ਸ੍ਵਸ੍ਥਾਨੇਸ਼ੁ ਭਾਵਭਾਜ੍ਜਿ ਪਰਸ੍ਥਾਨੇਸ਼੍ਵਭਾਵਭਾਜ੍ਜਿ ਭਵਨ੍ਤਿ, ਵੇਣੁਦਣ੍ਡਸ੍ਤੁ ਸਰ੍ਵੇਸ਼੍ਵਪਿ ਪਰ੍ਵਸ੍ਥਾਨੇਸ਼ੁ ਭਾਵਭਾਗਪਿ
ਪਰ੍ਵਾਨ੍ਤਰਸਂਬਨ੍ਧੇਨ ਪਰ੍ਵਾਨ੍ਤਰਸਂਬਨ੍ਧਾਭਾਵਾਦਭਾਵਭਾਗ੍ਭਵਤਿ; ਤਥਾ ਨਿਰਵਧਿਤ੍ਰਿ–ਕਾਲਾਵਸ੍ਥਾਯਿਨੋ
ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯੈਕਸ੍ਯ ਕ੍ਰਮਵ੍ਰੁਤ੍ਤਯੋਨੇਕੇਃ ਮਨੁਸ਼੍ਯਤ੍ਵਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਾ ਆਤ੍ਮੀਯਾਤ੍ਮੀਯਪ੍ਰਮਾਣਾ–ਵਚ੍ਛਿਨ੍ਨਤ੍ਵਾਤ੍
ਪਰ੍ਯਾਯਾਨ੍ਤਰਮਗਚ੍ਛਨ੍ਤਃ ਸ੍ਵਸ੍ਥਾਨੇਸ਼ੁ ਭਾਵਭਾਜਃ ਪਰਸ੍ਥਾਨੇਸ਼੍ਵਭਾਵਭਾਜੋ ਭਵਨ੍ਤਿ, ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਤੁ
ਸਰ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਥਾਨੇਸ਼ੁ ਭਾਵਭਾਗਪਿ ਪਰ੍ਯਾਯਾਨ੍ਤਰਸਂਬਨ੍ਧੇਨ ਪਰ੍ਯਾਯਾਨ੍ਤਰਸਂਬਨ੍ਧਾਭਾਵਾਦਭਾਵਭਾਗ੍ਭਵਤਿ..੧੯..
ਯਦਿ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਜੋ ਜੀਵ ਮਰਤਾ ਹੈ ਵਹੀ ਜਨ੍ਮਤਾ ਹੈ, ਜੋ ਜੀਵ ਜਨ੍ਮਤਾ ਹੈ ਵਹੀ ਮਰਤਾ ਹੈ, ਤੋ
ਔਰ ਮਨੁਸ਼੍ਯ ਮਰਤਾ ਹੈ’ ਐਸਾ ਜੋ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਵਹ [ਭੀ] ਅਵਿਰੁਦ੍ਧ ਹੈ ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਮਰ੍ਯਾਦਿਤ ਕਾਲਕੀ
ਦੇਵਤ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯ ਔਰ ਮਨੁਸ਼੍ਯਤ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯਕੋ ਰਚਨੇ ਵਾਲੇ ਦੇਵਗਤਿਨਾਮਕਰ੍ਮ ਔਰ ਮਨੁਸ਼੍ਯਗਤਿਨਾਮਕਰ੍ਮ ਮਾਤ੍ਰ ਉਤਨੇ
ਕਾਲ ਜਿਤਨੇ ਹੀ ਹੋਤੇ ਹੈਂ. ਜਿਸਪ੍ਰਕਾਰ ਏਕ ਬਡੇ਼ ਬਾਁਸਕੇ ਕ੍ਰ੍ਰਮਵਰ੍ਤੀ ਅਨੇਕ
ਸ੍ਥਾਨੋਂਮੇਂ ਅਭਾਵਵਾਲੇ [–ਅਵਿਦ੍ਯਮਾਨ] ਹੈਂ ਤਥਾ ਬਾਁਸ ਤੋ ਸਮਸ੍ਤ ਪਰ੍ਵਸ੍ਥਾਨੋਂਮੇਂ ਭਾਵਵਾਲਾ ਹੋਨੇਪਰ ਭੀ ਅਨ੍ਯ
ਪਰ੍ਵਕੇ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਦ੍ਵਾਰਾ ਅਨ੍ਯ ਪਰ੍ਵਕੇ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇਸੇ ਅਭਾਵਵਾਲਾ [ਭੀ] ਹੈ; ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਨਿਰਵਧਿ
ਤ੍ਰਿਕਾਲ ਸ੍ਥਿਤ ਰਹਨੇਵਾਲੇ ਏਕ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ਕ੍ਰਮਵਰ੍ਤੀ ਅਨੇਕ ਮਨੁਸ਼੍ਯਤ੍ਵਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯ ਅਪਨੇ–ਅਪਨੇ ਮਾਪਮੇਂ
ਮਰ੍ਯਾਦਿਤ ਹੋਨੇਸੇ ਅਨ੍ਯ ਪਰ੍ਯਾਯਮੇਂ ਨ ਜਾਤੀ ਹੁਈ ਅਪਨੇ–ਅਪਨੇ ਸ੍ਥਾਨੋਂਮੇਂ ਭਾਵਵਾਲੀ ਹੈਂ ਔਰ ਪਰ ਸ੍ਥਾਨੋਂਮੇਂ
ਅਭਾਵਵਾਲੀ ਹੈਂ ਤਥਾ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯ ਤੋ ਸਰ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਥਾਨੋਮੇਂ ਭਾਵਵਾਲਾ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਅਨ੍ਯ ਪਰ੍ਯਾਯਕੇ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਦ੍ਵਾਰਾ
ਅਨ੍ਯ ਪਰ੍ਯਾਯਕੇ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇਸੇ ਅਭਾਵਵਾਲਾ [ਭੀ] ਹੈ.
Page 41 of 264
PDF/HTML Page 70 of 293
single page version
ਤੇਸਿਮਭਾਵਂ ਕਿਚ੍ਚਾ
ਤੇਸ਼ਾਮਭਾਵਂ ਕੁਤ੍ਵਾਭੂਤਪੂਰ੍ਵੋ ਭਵਤਿ ਸਿਦ੍ਧਃ.. ੨੦..
ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ. ਜਿਸਪ੍ਰਕਾਰ ਏਕ ਬਡੇ਼ ਬਾਁਸਕੀ ਅਨੇਕ ਪੋਰੇਂ ਅਪਨੇ–ਅਪਨੇ ਸ੍ਥਾਨੋਂਮੇਂ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਹੈਂ ਔਰ
ਦੂਸਰੀ ਪੋਰੋਂਕੇ ਸ੍ਥਾਨੋਂਮੇਂ ਅਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਹੈਂ ਤਥਾ ਬਾਁਸ ਤੋ ਸਰ੍ਵ ਪੋਰੋਂਕੇ ਸ੍ਥਾਨੋਂਮੇਂ ਅਨ੍ਵਯਰੂਪਸੇ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਹੋਨੇ
ਪਰ ਭੀ ਪ੍ਰਥਮਾਦਿ ਪੋਰਕੇ ਰੂਪਮੇਂ ਦ੍ਵਿਤੀਯਾਦਿ ਪੋਰਮੇਂ ਨ ਹੋਨੇਸੇ ਅਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਭੀ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ; ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ
ਤ੍ਰਿਕਾਲ–ਅਵਸ੍ਥਾਯੀ ਏਕ ਜੀਵਕੀ ਨਰਨਾਰਕਾਦਿ ਅਨੇਕ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਅਪਨੇ–ਅਪਨੇ ਕਾਲਮੇਂ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਹੈਂ ਔਰ
ਦੂਸਰੀ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਕਾਲਮੇਂ ਅਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਹੈਂ ਤਥਾ ਜੀਵ ਤੋ ਸਰ੍ਵ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਮੇਂ ਅਨ੍ਵਯਰੂਪਸੇ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ
ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪਸੇ ਦੇਵਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਮੇਂ ਨ ਹੋਨੇਸੇ ਅਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਭੀ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ.. ੧੯..
ਅਭੂਤਪੂਰ੍ਵ ਸਿਦ੍ਧ [ਭਵਤਿ] ਹੋਤਾ ਹੈ.
ਤੇਨੋ ਕਰੀਨੇ ਨਾਸ਼, ਪਾਮੇ ਜੀਵ ਸਿਦ੍ਧਿ ਅਪੂਰ੍ਵਨੇ. ੨੦.
Page 42 of 264
PDF/HTML Page 71 of 293
single page version
ਯਥਾ ਸ੍ਤੋਕਕਾਲਾਨ੍ਵਯਿਸ਼ੁ ਨਾਮਕਰ੍ਮਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋਦਯਨਿਰ੍ਵ੍ਰੁਤ੍ਤੇਸ਼ੁ ਜੀਵਸ੍ਯ ਦੇਵਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯੇਸ਼੍ਵੇਕਸ੍ਮਿਨ੍
ਜ੍ਞਾਨਾਵਰਣਾਦਿਕਰ੍ਮਸਾਮਾਨ੍ਯੋਦਯਨਿਰ੍ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਸਂਸਾਰਿਤ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯੇ ਭਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸ੍ਵਕਾਰਣਨਿਵ੍ਰੁਤ੍ਤੌ ਨਿਵ੍ਰੁਤ੍ਤੇ ਸੁਮੁਤ੍ਪਨ੍ਨੇ
ਚਾਭੂਤਪੂਰ੍ਵੇ ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯੇ ਨਾਸਦੁਤ੍ਪਤ੍ਤਿਰਿਤਿ. ਕਿਂ ਚ–ਯਥਾ ਦ੍ਰਾਘੀਯਸਿ ਵੇਣੁਦਣ੍ਡੇ ਵ੍ਯਵਹਿਤਾ–
ਵ੍ਯਵਹਿਤਵਿਚਿਤ੍ਰਚਿਤ੍ਰਕਿਰ੍ਮੀਰਤਾਖਚਿਤਾਧਸ੍ਤਨਾਰ੍ਧਭਾਗੇ ਏਕਾਨ੍ਤਵ੍ਯਵਹਿਤਸੁਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧੋਰ੍ਧ੍ਵਾਰ੍ਧਭਾਗੇਵਤਾਰਿਤਾ
ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਿਃ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਵਿਚਿਤ੍ਰਚਿਤ੍ਰਕਿਰ੍ਮੀਰਤਾਵ੍ਯਾਪ੍ਤਿਂ ਪਸ਼੍ਯਨ੍ਤੀ ਸਮੁਨਮਿਨੋਤਿ ਤਸ੍ਯ ਸਰ੍ਵਤ੍ਰਾਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧਤ੍ਵਂ, ਤਥਾ
ਕ੍ਵਚਿਦਪਿ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਵ੍ਯਵਹਿਤਾਵ੍ਯਵਹਿਤਜ੍ਞਾਨਾਵਰਣਾਦਿਕਰ੍ਮਕਿਰ੍ਮੀਰਤਾਖਚਿਤਬਹੁਤਰਾਧਸ੍ਤਨਭਾਗੇ ਏਕਾਨ੍ਤ–
ਵ੍ਯਵਹਿਤਸੁਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧਬਹੁਤਰੋਰ੍ਧ੍ਵਭਾਗੇਵਤਾਰਿਤਾ ਬੁਦ੍ਧਿਃ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਜ੍ਞਾਨਾਵਰਣਾਦਿਕਰ੍ਮਕਿਰ੍ਮੀਰਤਾਵ੍ਯਾਪ੍ਤਿ
ਵ੍ਯਵਸ੍ਯਨ੍ਤੀ ਸਮਨੁਮਿਨੋਤਿ ਤਸ੍ਯ ਸਰ੍ਵਤ੍ਰਾਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧਤ੍ਵਮ੍. ਯਥਾ ਚ ਤਤ੍ਰ ਵੇਣੁਦਣ੍ਡੇ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤਿਜ੍ਞਾਨਾਭਾਸਨਿ–
ਬਨ੍ਧਨਵਿਚਿਤ੍ਰਚਿਤ੍ਰ ਕਿਰ੍ਮੀਰਤਾਨ੍ਵਯਃ ਤਥਾ ਚ ਕ੍ਵਚਿਜ੍ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਜ੍ਞਾਨਾਵਰ–
ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇਵਾਲੀ ਜੋ ਦੇਵਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਉਨਮੇਂਸੇ ਜੀਵਕੋ ਏਕ ਪਰ੍ਯਾਯ ਸ੍ਵਕਾਰਣਕੀ ਨਿਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ ਹੋਨੇਪਰ ਨਿਵ੍ਰੁਤ੍ਤ ਹੋ
ਤਥਾ ਅਨ੍ਯ ਕੋਈ ਅਭੂਤਪੂਰ੍ਵ ਪਰ੍ਯਾਯਹੀ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨਹੋ, ਵਹਾਁ ਅਸਤ੍ਕੀ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਰ੍ਧ ਕਾਲ
ਤਕ ਅਨ੍ਵਯਰੂਪਸੇ ਰਹਨੇਵਾਲੀ, ਜ੍ਞਾਨਵਰਣਾਦਿਕਰ੍ਮਸਾਮਾਨ੍ਯਕੇ ਉਦਯਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇਵਾਲੀ ਸਂਸਾਰਿਤ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯ
ਭਵ੍ਯਕੋ ਸ੍ਵਕਾਰਣਕੀ ਨਿਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ ਹੋਨੇ ਪਰ ਨਿਵ੍ਰੁਤ੍ਤ ਹੋ ਔਰ ਅਭੂਤਪੂਰ੍ਵ [–ਪੂਰ੍ਵਕਾਲਮੇਂ ਨਹੀਂ ਹੁਈ ਐਸੀ]
ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋ, ਵਹਾਁ ਅਸਤ੍ਕੀ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿ ਨਹੀਂ ਹੈ.
ਬਾਁਸ ਪਰ ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਿ ਡਾਲਨੇਸੇ ਵਹ ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਿ ਸਰ੍ਵਤ੍ਰ ਵਿਚਿਤ੍ਰ ਚਤ੍ਰੋਂਸੇ ਹੁਏ ਚਿਤ੍ਰਵਿਚਿਤ੍ਰਪਨੇਕੀ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤਿਕਾ ਨਿਰ੍ਣਯ ਕਰਤੀ
ਹੁਈ ‘ਵਹ ਬਾਁਸ ਸਰ੍ਵਤ੍ਰ ਅਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧ ਹੈ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸਮ੍ਪੂਰ੍ਣ ਰਂਗਬਿਰਂਗਾ ਹੈ]’ ਐਸਾ ਅਨੁਮਾਨ ਕਰਤੀ ਹੈ;
ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਜਿਸਕਾ ਜ੍ਞਾਨਾਵਰਣਾਦਿ ਕਰ੍ਮੋਂਸੇ ਹੁਆ ਚਿਤ੍ਰਵਿਚਿਤ੍ਰਤਾਯੁਕ੍ਤ [–ਵਿਵਿਧ ਵਿਭਾਵਪਰ੍ਯਾਯਵਾਲਾ]
ਬਹੁਤ ਬੜਾ ਨੀਚੇਕਾ ਭਾਗ ਕੁਛ ਢਁਕਾ ਹੁਆ ਔਰ ਕੁਛ ਬਿਨ ਢਁਕਾ ਹੈ ਤਥਾ ਸੁਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧ [ਸਿਦ੍ਧਪਰ੍ਯਾਯਵਾਲਾ],
ਬਹੁਤ ਬੜਾ ਊਪਰਕਾ ਭਾਗ ਮਾਤ੍ਰ ਢਁਕਾ ਹੁਆ ਹੀ ਹੈ ਐਸੇ ਕਿਸੀ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਬੁਦ੍ਧਿ ਲਗਾਨੇਸੇ ਵਹ ਬੁਦ੍ਧਿ ਸਰ੍ਵਤ੍ਰ
ਜ੍ਞਾਨਾਵਰਣਾਦਿ ਕਰ੍ਮਸੇ ਹੁਏ ਚਿਤ੍ਰਵਿਚਿਤ੍ਰਪਨੇਕੀ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤਿਕਾ ਨਿਰ੍ਣਯ ਕਰਤੀ ਹੁਈ ‘ਵਹ ਜੀਵ ਸਰ੍ਵਤ੍ਰ ਅਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧ ਹੈ
[ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸਮ੍ਪੂਰ੍ਣ ਸਂਸਾਰਪਰ੍ਯਾਯਵਾਲਾ ਹੈ]’ ਐਸਾ ਅਨੁਮਾਨ ਕਰਤੀ ਹੈ. ਪੁਨਸ਼੍ਚ ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਉਸ ਬਾਁਸਮੇਂ
ਵ੍ਯਾਪ੍ਤਿਜ੍ਞਾਨਾਭਾਸਕਾ ਕਾਰਣ [ਨੀਚੇਕੇ ਖੁਲੇ ਭਾਗਮੇਂ] ਵਿਚਿਤ੍ਰ ਚਿਤ੍ਰੋਂਸੇ ਹੁਏ ਚਿਤ੍ਰਵਿਚਿਤ੍ਰਪਨੇਕਾ ਅਨ੍ਵਯ [–
ਸਂਤਤਿ, ਪ੍ਰਵਾਹ] ਹੈ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਉਸ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤਿਜ੍ਞਾਨਾਭਾਸਕਾ ਕਾਰਣ [ਨਿਚੇਕੇ ਖੁਲੇ ਭਾਗਮੇਂ]
Page 43 of 264
PDF/HTML Page 72 of 293
single page version
ਚ ਕ੍ਵਚਿਜ੍ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਜ੍ਞਾਨਵਰਣਾਦਿਕਰ੍ਮ ਕਿਰ੍ਮੀਰਤਾਨ੍ਵਯਾਭਾਵਾਦਾਪ੍ਤਾਗਮਸਮ੍ਯਗਨੁਮਾਨਾਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ–
ਜ੍ਞਾਨਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾਤ੍ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਮਿਤਿ.. ੨੦..
ਸੁਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧਪਨਾ ਹੈ ਕ੍ਯੋਂਕਿ [ਵਹਾਁ] ਵਿਚਿਤ੍ਰ ਚਿਤ੍ਰੋਂਸੇ ਹੁਏ ਚਿਤ੍ਰਵਿਚਿਤ੍ਰਪਨੇਕੇ ਅਨ੍ਵਯਕਾ ਅਭਾਵ ਹੈ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ
ਉਸ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ [ਉਪਰਕੇ ਭਾਗਮੇਂ] ਸਿਦ੍ਧਪਨਾ ਹੈ ਕ੍ਯੋਂਕਿ [ਵਹਾਁ] ਜ੍ਞਾਨਾਵਰਣਾਦਿ ਕਰ੍ਮਸੇ ਹੁਏ
ਚਿਤ੍ਰਵਿਚਿਤ੍ਰਪਨੇਕੇ ਅਨ੍ਵਯਕਾ ਅਭਾਵ ਹੈ– ਕਿ ਜੋ ਅਭਾਵ ਆਪ੍ਤ– ਆਗਮਕੇ ਜ੍ਞਾਨਸੇ ਸਮ੍ਯਕ੍ ਅਨੁਮਾਨਜ੍ਞਾਨਸੇ
ਔਰ ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਜ੍ਞਾਨਸੇ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤਾ ਹੈ.
ਉਤ੍ਪਾਦਕਾ ਪ੍ਰਸਂਗ ਉਪਸ੍ਥਿਤ ਹੋ.’ ਕਿਨ੍ਤੁ ਅਜ੍ਞਾਨੀਕੀ ਯਹ ਬਾਤ ਯੋਗ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੈ.
ਸਂਸਾਰਪਰ੍ਯਾਯਕੇ ਕਾਰਣਭੂਤ ਮੋਹਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਾਦਿਕਾ ਨਾਸ਼ ਹੋਨੇ ਪਰ ਸਂਸਾਰਪਰ੍ਯਾਯਕਾ ਨਾਸ਼ ਹੋਕਰ ਸਿਦ੍ਧਪਰ੍ਯਾਯ
ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੀ ਹੈ, ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯ ਤੋ ਜੋ ਹੈ ਵਹੀ ਰਹਤਾ ਹੈ. ਸਂਸਾਰਪਰ੍ਯਾਯ ਔਰ ਸਿਦ੍ਧਪਰ੍ਯਾਯ ਦੋਨੋਂ ਏਕ ਹੀ
ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਹੈਂ.
ਸ਼ੁਦ੍ਧ] ਹੈ. ਉਸ ਬਾਁਸਕੇ ਰਂਗਬਿਰਂਗੇ ਭਾਗਮੇਂਸੇ ਕੁਛ ਭਾਗ ਖੁਲਾ ਰਖਾ ਗਯਾ ਹੈ ਔਰ ਸ਼ੇਸ਼ ਸਾਰਾ ਰਂਗਬਿਰਂਗਾ
ਭਾਗ ਔਰ ਪੂਰਾ ਅਰਂਗੀ ਭਾਗ ਢਕ ਦਿਯਾ ਗਯਾ ਹੈ. ਉਸ ਬਾਁਸਕਾ ਖੁਲਾ ਭਾਗ ਰਂਗਬਿੇਰਂਗਾ ਦੇਖਕਰ ਅਵਿਚਾਰੀ
ਜੀਵ ‘ਜਹਾਁ–ਜਹਾਁ ਬਾਁਸ ਹੋ ਵਹਾਁ–ਵਹਾਁ ਰਂਗਬਿਰਂਗੀਪਨਾ ਹੋਤਾ ਹੈ’ ਐਸੀ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤਿ [–ਨਿਯਮ,
ਅਵਿਨਾਭਾਵਸਮ੍ਬਨ੍ਧ] ਕੀ ਕਲ੍ਪਨਾ ਕਰ ਲੇਤਾ ਹੈ ਔਰ ਐਸੇ ਮਿਥ੍ਯਾ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤਿਜ੍ਞਾਨ ਦ੍ਵਾਰਾ ਐਸਾ ਅਨੁਮਾਨ ਖੀਂਚ
ਲੇਤਾ ਹੈ ਕਿ ‘ਨੀਚੇਸੇ ਉਪਰ ਤਕ ਸਾਰਾ
Page 44 of 264
PDF/HTML Page 73 of 293
single page version
ਗੁਣਪਰ੍ਯਯੈਃ ਸਹਿਤਃ ਸਂਸਰਨ੍ ਕਰੋਤਿ ਜੀਵਃ.. ੨੧..
ਰਂਗਬਿਰਂਗੇਪਨੇਕੇ ਅਭਾਵਵਾਲਾ ਹੈ, ਅਰਂਗੀ ਹੈ. ਬਾਁਸਕੇ ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਾਂਤਕੀ ਭਾਁਤਿ–ਕੋਈ ਏਕ ਭਵ੍ਯ ਜੀਵ ਹੈ; ਉਸਕਾ
ਨੀਚੇਕਾ ਕੁਛ ਭਾਗ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਅਨਾਦਿ ਕਾਲਸੇ ਵਰ੍ਤਮਾਨ ਕਾਲ ਤਕਕਾ ਔਰ ਅਮੁਕ ਭਵਿਸ਼੍ਯ ਕਾਲ ਤਕਕਾ
ਭਾਗ] ਸਂਸਾਰੀ ਹੈ ਔਰ ਊਪਰਕਾ ਅਨਨ੍ਤ ਭਾਗ ਸਿਦ੍ਧਰੂਪ [–ਸ੍ਵਾਭਾਵਿਕ ਸ਼ੁਦ੍ਧ] ਹੈ. ਉਸ ਜੀਵਕੇ
ਸਂਸਾਰੀ ਭਾਗਮੇਂ ਸੇ ਕੁਛ ਭਾਗ ਖੁਲਾ [ਪ੍ਰਗਟ] ਹੈ ਔਰ ਸ਼ੇਸ਼ ਸਾਰਾ ਸਂਸਾਰੀ ਭਾਗ ਔਰ ਪੂਰਾ ਸਿਦ੍ਧਰੂਪ ਭਾਗ
ਢਁਕਾ ਹੁਆ [ਅਪ੍ਰਗਟ] ਹੈੇ. ਉਸ ਜੀਵਕਾ ਖੁਲਾ [ਪ੍ਰਗਟ] ਭਾਗ ਸਂਸਾਰੀ ਦੇਖਕਰ ਅਜ੍ਞਾਨੀ ਜੀਵ ‘ਜਹਾਁ–
ਜਹਾਁ ਜੀਵ ਹੋ ਵਹਾਁ–ਵਹਾਁ ਸਂਸਾਰੀਪਨਾ ਹੈ’ ਐਸੀ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤਿਕੀ ਕਲ੍ਪਨਾ ਕਰ ਲੇਤਾ ਹੈ ਔਰ ਐਸੇ ਮਿਥ੍ਯਾ
ਵ੍ਯਾਪ੍ਤਿਜ੍ਞਾਨ ਦ੍ਵਾਰਾ ਐਸਾ ਅਨੁਮਾਨ ਕਰਤਾ ਹੈ ਕਿ ‘ਅਨਾਦਿ–ਅਨਨ੍ਤ ਸਾਰਾ ਜੀਵ ਸਂਸਾਰੀ ਹੈ.’ ਯਹ ਅਨੁਮਾਨ
ਮਿਥ੍ਯਾ ਹੈੇ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਉਸ ਜੀਵਕਾ ਉਪਰਕਾ ਭਾਗ [–ਅਮੁਕ ਭਵਿਸ਼੍ਯ ਕਾਲਕੇ ਬਾਦਕਾ ਅਨਨ੍ਤ ਭਾਗ]
ਸਂਸਾਰੀਪਨੇਕੇ ਅਭਾਵਵਾਲਾ ਹੈ, ਸਿਦ੍ਧਰੂਪ ਹੈ– ਐਸਾ ਸਰ੍ਵਜ੍ਞਪ੍ਰਣੀਤ ਆਗਮਕੇ ਜ੍ਞਾਨਸੇ, ਸਮ੍ਯਕ੍ ਅਨੁਮਾਨਜ੍ਞਾਨਸੇ
ਤਥਾ ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਜ੍ਞਾਨਸੇ ਸ੍ਪਸ਼੍ਟ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤਾ ਹੈ.
ਉਦ੍ਭਵ, ਵਿਲਯ, ਵਲੀ ਭਾਵ–ਵਿਲਯ, ਅਭਾਵ–ਉਦ੍ਭਵਨੇ ਕਰੇ. ੨੧.
Page 45 of 264
PDF/HTML Page 74 of 293
single page version
ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਹਿ ਸਰ੍ਵਦਾਵਿਨਸ਼੍ਟਾਨੁਤ੍ਪਨ੍ਨਮਾਮ੍ਨਤਮ੍ ਤਤੋ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪੇਣ ਨਿਤ੍ਯਤ੍ਵਮੁਪਨ੍ਯਸ੍ਤਮ੍ ਤਸ੍ਯੈਵ
ਵ੍ਯਯਤੋਭਾਵਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵਮਾਖ੍ਯਾਤਂ; ਤਸ੍ਯੈਵ ਚ ਸਤੋ ਦੇਵਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਯੋਚ੍ਛੇਦਮਾਰਭਮਾਣਸ੍ਯ ਭਾਵਾਭਾਵ–
ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵਮੁਦਿਤਂ; ਤਸ੍ਯੈਵ ਚਾਸਤਃ ਪੁਨਰ੍ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਯੋਤ੍ਪਾਦਮਾਰਭਮਾਣਸ੍ਯਾਭਾਵਭਾਵਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵਮਭਿਹਿਤਮ੍
ਸਰ੍ਵਮਿਦਮਨਵਦ੍ਯਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਾਣਾਮਨ੍ਯਤਰਗੁਣਮੁਖ੍ਯਤ੍ਵੇਨ ਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਾਤ੍ ਤਥਾ ਹਿ–ਯਦਾ ਜੀਵਃ ਪਰ੍ਯਾਯ–ਗੁਣਤ੍ਵੇਨ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੁਖ੍ਯਤ੍ਵੇਨ ਵਿਵਕ੍ਸ਼੍ਯਤੇ ਤਦਾ ਨੋਤ੍ਪਦ੍ਯਤੇ, ਨ ਵਿਨਸ਼੍ਯਤਿ, ਨ ਚ ਕ੍ਰਮਵ੍ਰੁਤ੍ਤ੍ਯਾਵਰ੍ਤਮਾਨਤ੍ਵਾਤ੍
[ਅਭਾਵਭਾਵਮ੍] ਅਭਾਵਭਾਵਕੋ [ਕਰੋਤਿ] ਕਰਤਾ ਹੈ.
ਭਾਵਕਾ [–ਉਤ੍ਪਾਦਕਾ] ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵ ਕਹਾ ਗਯਾ ਹੈ; [੨] ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪਸੇ ਨਾਸ਼ਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ
ਇਸਲਿਯੇ ਉਸੀਕੋ ਅਭਾਵਕਾ [–ਵ੍ਯਯਕਾ] ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵ ਕਹਾ ਗਯਾ ਹੈ; [੩] ਸਤ੍ [ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ] ਦੇਵਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਕਾ
ਨਾਸ਼ ਕਰਤਾ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ਉਸੀਕੋ ਭਾਵਾਭਾਵਕਾ [–ਸਤ੍ਕੇ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾ] ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵ ਕਹਾ ਗਯਾ ਹੈ; ਔਰ [੪]
ਫਿਰਸੇ ਅਸਤ੍ [–ਅਵਿਦ੍ਯਮਾਨ] ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਕਾ ਉਤ੍ਪਾਦ ਕਰਤਾ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ਉਸੀਕੋ ਅਭਾਵਭਾਵਕਾ [–
ਅਸਤ੍ਕੇ ਉਤ੍ਪਾਦਕਾ] ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵ ਕਹਾ ਗਯਾ ਹੈ.
Page 46 of 264
PDF/HTML Page 75 of 293
single page version
ਪ੍ਰਾਦੁਰ੍ਭਵਤਿ, ਵਿਨਸ਼੍ਯਤਿ, ਸਤ੍ਪਰ੍ਯਾਯਜਾਤਮਤਿਵਾਹਿਤਸ੍ਵਕਾਲਮੁਚ੍ਛਿਨਤ੍ਤਿ, ਅਸਦੁਪਸ੍ਥਿਤ–ਸ੍ਵਕਾਲਮੁਤ੍ਪਾਦ
ਯਤਿ ਚੇਤਿ. ਸ ਖਲ੍ਵਯਂ ਪ੍ਰਸਾਦੋਨੇਕਾਨ੍ਤਵਾਦਸ੍ਯ ਯਦੀਦ੍ਰਸ਼ੋਪਿ ਵਿਰੋਧੋ ਨ ਵਿਰੋਧਃ..੨੧..
ਅਮਯਾ ਅਤ੍ਥਿਤ੍ਤਮਯਾ ਕਾਰਣਭੁਦਾ
ਅਮਯਾ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਮਯਾਃ ਕਾਰਣਭੂਤਾ ਹਿ ਲੋਕਸ੍ਯ.. ੨੨..
ਪਰ੍ਯਾਯਸਮੂਕੋੇ ਵਿਨਸ਼੍ਟ ਨਹੀਂ ਕਰਤਾ ਔਰ [੪] ਅਸਤ੍ਕੋ [–ਅਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਪਰ੍ਯਾਯਸਮੂਹਕੋ] ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਨਹੀਂ
ਕਰਤਾ; ਔਰ ਜਬ ਜੀਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ਗੌਣਤਾਸੇ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯਕੀ ਮੁਖ੍ਯਤਾਸੇ ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ ਤਬ ਵਹ [੧]
ਉਪਜਤਾ ਹੈ, [੨] ਵਿਨਸ਼੍ਟ ਹੋਤਾ ਹੈ, [੩] ਜਿਸਕਾ ਸ੍ਵਕਾਲ ਬੀਤ ਗਯਾ ਹੈ ਐਸੇ ਸਤ੍ [–ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ]
ਪਰ੍ਯਾਯਸਮੂਹਕੋ ਵਿਨਸ਼੍ਟ ਕਰਤਾ ਹੈ ਔਰ [੪] ਜਿਸਕਾ ਸ੍ਵਕਾਲ ਉਪਸ੍ਥਿਤ ਹੁਆ ਹੈ [–ਆ ਪਹੁਁਚਾ ਹੈ] ਐਸੇ
ਅਸਤ੍ਕੋ [–ਅਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਪਰ੍ਯਾਯਸਮੂਹਕੋ] ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਕਰਤਾ ਹੈ.
ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥਃ– [ਜੀਵਾਃ] ਜੀਵ, [ਪੁਦ੍ਗਲਕਾਯਾਃ] ਪੁਦ੍ਗਲਕਾਯ, [ਆਕਾਸ਼ਮ੍] ਆਕਾਸ਼ ਔਰ [ਸ਼ੇਸ਼ੌ
ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ [ਲੋਕਸ੍ਯ ਕਾਰਣਭੂਤਾਃ] ਲੋਕਕੇ ਕਾਰਣਭੂਤ ਹੈਂ.
ਅਣੁਕ੍ਰੁਤਕ ਛੇ, ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਮਯ ਛੇ, ਲੋਕਕਾਰਣਭੂਤ ਛੇ. ੨੨.
Page 47 of 264
PDF/HTML Page 76 of 293
single page version
ਅਕ੍ਰੁਤਤ੍ਵਾਤ੍ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਮਯਤ੍ਵਾਤ੍ ਵਿਚਿਤ੍ਰਾਤ੍ਮਪਰਿਣਤਿਰੂਪਸ੍ਯ ਲੋਕਸ੍ਯ ਕਾਰਣਤ੍ਵਾਚ੍ਚਾਭ੍ਯੁਪਗਮ੍ਯਮਾਨੇਸ਼ੁ
ਕਾਲਸ੍ਤਦਭਾਵਾਦਸ੍ਤਿਕਾਯ ਇਤਿ ਸਾਮਰ੍ਥ੍ਯਾਦਵਸੀਯਤ ਇਤਿ.. ੨੨..
ਪਰਿਯਟ੍ਟਣਸਂਭੂਦੋ ਕਾਲੋ ਣਿਯਮੇਣ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤੋ.. ੨੩..
ਪਰਿਵਰ੍ਤਨਸਮ੍ਭੂਤਃ ਕਾਲੋ ਨਿਯਮੇਨ ਪ੍ਰਜ੍ਞਪ੍ਤ.. ੨੩..
ਅਧਰ੍ਮ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਪ੍ਰਚਯਾਤ੍ਮਕ [–ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਂਕੇ ਸਮੂਹਮਯ] ਹੋਨੇਸੇ ਵੇ ਪਾਁਚ ਅਸ੍ਤਿਕਾਯ ਹੈਂ. ਕਾਲਕੋ
ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਪ੍ਰਚਯਾਤ੍ਮਕਪਨੇਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇਸੇ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਅਸ੍ਤਿਕਾਯ ਨਹੀਂ ਹੈਂ ਐਸਾ [ਬਿਨਾ–ਕਥਨ ਕਿਯੇ ਭੀ]
ਸਾਮਰ੍ਥ੍ਯਸੇ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ.. ੨੨..
ਪ੍ਰਜ੍ਞਪ੍ਤਃ] [ਸਰ੍ਵਜ੍ਞੋਂ ਦ੍ਵਾਰਾ] ਨਿਯਮਸੇ [ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ] ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿਯਾ ਗਯਾ ਹੈ.
ਕਾਰਣ ਹੈਂ.
ਛੇ ਸਿਦ੍ਧਿ ਜੇਨੀ, ਕਾਲ ਤੇ ਭਾਖ੍ਯੋ ਜਿਣਂਦੇ ਨਿਯਮਥੀ . ੨੩.
Page 48 of 264
PDF/HTML Page 77 of 293
single page version
ਤਤ੍ਪਰਿਣਾਮਾਨ੍ਯਥਾਨੁਪਪਤਿਗਮ੍ਯਮਾਨਤ੍ਵਾਦਨੁਕ੍ਤੋਪਿ ਨਿਸ਼੍ਚਯਕਾਲੋ–ਸ੍ਤੀਤਿ ਨਿਸ਼੍ਚੀਯਤੇ. ਯਸ੍ਤੁ
ਨਿਸ਼੍ਚਯਕਾਲਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪੋ ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾਲਃ ਸ ਜੀਵਪਦ੍ਗਲਪਰਿਣਾਮੇਨਾਭਿ–ਵ੍ਯਜ੍ਯਮਾਨਤ੍ਵਾਤ੍ਤਦਾਯਤ੍ਤ ਏਵਾਭਿਗਮ੍ਯਤ
ਏਵੇਤਿ.. ੨੩..
ਸਦ੍ਭਾਵਮੇਂ ਦਿਖਾਈ ਦੇਤਾ ਹੈ, ਗਤਿ–ਸ੍ਥਿਤ–ਅਵਗਾਹਪਰਿਣਾਮਕੀ ਭਾਁਤਿ. [ਜਿਸਪ੍ਰਕਾਰ ਗਤਿ, ਸ੍ਥਿਤਿ ਔਰ
ਅਵਗਾਹਰੂਪ ਪਰਿਣਾਮ ਧਰ੍ਮ, ਅਧਰ੍ਮ ਔਰ ਆਕਾਸ਼ਰੂਪ ਸਹਕਾਰੀ ਕਾਰਣੋਂਕੇ ਸਦ੍ਭਾਵਮੇਂ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਉਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ
ਉਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਕੀ ਏਕਤਾਰੂਪ ਪਰਿਣਾਮ ਸਹਕਾਰੀ ਕਾਰਣਕੇ ਸਦ੍ਭਾਵਮੇਂ ਹੋਤੇ ਹੈਂ.] ਯਹ ਜੋ ਸਹਕਾਰੀ
ਕਾਰਣ ਸੋ ਕਾਲ ਹੈ.
ਔਰ ਜੋ ਨਿਸ਼੍ਚਯਕਾਲਕੀ ਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪ ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾਲ ਵਹ, ਜੀਵ–ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੇ ਪਰਿਣਾਮਸੇ ਵ੍ਯਕ੍ਤ [–ਗਮ੍ਯ]
ਹੋਤਾ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ਅਵਸ਼੍ਯ ਤਦਾਸ਼੍ਰਿਤ ਹੀ [–ਜੀਵ ਤਥਾ ਪੁਦ੍ਗਲਕੇ ਪਰਿਣਾਮਕੇ ਆਸ਼੍ਰਿਤ ਹੀ] ਗਿਨਾ ਜਾਤਾ ਹੈ
..੨੩..
ਪਰਿਣਾਮਕੀ ਹੀ ਬਾਤ ਲੀ ਗਈ ਹੈ.
ਪਰਿਣਾਮ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਉਨਕੀ ਸਮਯਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ. ਵਹ ਸਮਯਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ ਸਮਯਕੋ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਕਰਨੇਵਾਲੇ ਕਿਸੀ ਪਦਾਰ੍ਥਕੇ
ਬਿਨਾ [–ਨਿਸ਼੍ਚਯਕਾਲਕੇ ਬਿਨਾ] ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਤੀ. ਜਿਸਪ੍ਰਕਾਰ ਆਕਾਸ਼ ਬਿਨਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਅਵਗਾਹਨ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ
ਸਕਤੇ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਉਨਕਾ ਵਿਸ੍ਤਾਰ [ਤਿਰ੍ਯਕਪਨਾ] ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਤਾ ਉਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਨਿਸ਼੍ਚਯਕਾਲ ਬਿਨਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਪਰਿਣਾਮਕੋ
ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਤੇ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਉਨਕੋ ਪ੍ਰਵਾਹ [ਊਰ੍ਧ੍ਵਪਨਾ] ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਤਾ. ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਨਿਸ਼੍ਚਯਕਾਲਕੇ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ
ਬਿਨਾ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤ ਕਾਲਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਦ੍ਭਾਵ ਬਿਨਾ] ਅਨ੍ਯ ਕਿਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਜੀਵ–ਪੁਦ੍ਗਲਕੇ ਪਰਿਣਾਮ ਬਨ ਨਹੀਂ
ਸਕਤੇ ਇਸਲਿਯੇ ‘ਨਿਸ਼੍ਚਯਕਾਲ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਹੈ’ ਐਸਾ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤਾ ਹੈ– ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ.]
Page 49 of 264
PDF/HTML Page 78 of 293
single page version
ਅਗੁਰੁਲਹੁਗੋ ਅਮੁਤ੍ਤੋ ਵਟ੍ਟਣਲਕ੍ਖੋ ਯ ਕਾਲੋ ਤ੍ਤਿ.. ੨੪..
ਅਗੁਰੁਲਘੁਕੋ ਅਮੂਰ੍ਤੋ ਵਰ੍ਤਨਲਕ੍ਸ਼ਣਸ਼੍ਚ ਕਾਲ ਇਤਿ.. ੨੪..
[ਅਮੂਰ੍ਤਃ] ਅਮੂਰ੍ਤ [ਚ] ਔਰ [ਵਰ੍ਤਨਲਕ੍ਸ਼ਣਃ] ਵਰ੍ਤਨਾਲਕ੍ਸ਼ਣਵਾਲਾ ਹੈ.
ਹੈ. ਕਾਲਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਵਰ੍ਤਨਾਹੇਤੁਤ੍ਵ ਹੈ; ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸ਼ੀਤਰੁਤੁਮੇਂ ਸ੍ਵਯਂ ਅਧ੍ਯਯਨਕ੍ਰਿਯਾ ਕਰਤੇ ਹੁਏ
ਪੁਰੁਸ਼ਕੋ ਅਗ੍ਨਿ ਸਹਕਾਰੀ [–ਬਹਿਰਂਗ ਨਿਮਿਤ੍ਤ] ਹੈ ਔਰ ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸ੍ਵਯਂ ਘੁਮਨੇ ਕੀ ਕ੍ਰਿਯਾ ਕਰਤੇ ਹੁਏ
ਕੁਮ੍ਭਾਰਕੇ ਚਾਕਕੋ ਨੀਚੇਕੀ ਕੀਲੀ ਸਹਕਾਰੀ ਹੈ ਉਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਪਰਿਣਾਮਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਜੀਵ–
ਪੁਦ੍ਗਲਾਦਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੋ [ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ] ਕਾਲਾਣੁਰੂਪ ਨਿਸ਼੍ਚਯਕਾਲ ਬਹਿਰਂਗ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੈ.
ਰਸਵਰ੍ਣਪਂਚਕ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼–ਅਸ਼੍ਟਕ, ਗਂਧਯੁਗਲ ਵਿਹੀਨ ਛੇ,
ਛੇ ਮੂਰ੍ਤਿਹੀਨ, ਅਗੁਰੁਲਘੁਕ ਛੇ, ਕਾਲ਼ ਵਰ੍ਤਨਲਿਂਗ ਛੇ. ੨੪.
Page 50 of 264
PDF/HTML Page 79 of 293
single page version
ਮਾਸੋਦੁਅਯਣਸਂਵਚ੍ਛਰੋ ਤ੍ਤਿ
ਮਾਸਰ੍ਤ੍ਵਯਨਸਂਵਤ੍ਸਰਮਿਤਿ ਕਾਲਃ ਪਰਾਯਤ੍ਤ.. ੨੫..
ਪਰਮਾਣੁਪ੍ਰਚਲਨਾਯਤ੍ਤਃ ਸਮਯਃ. ਨਯਨਪੁਟਘਟਨਾਯਤ੍ਤੋ ਨਿਮਿਸ਼ਃ. ਤਤ੍ਸਂਖ੍ਯਾਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਃ ਕਾਸ਼੍ਠਾ ਕਲਾ ਨਾਲੀ
ਰਸਨੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਵਿਸ਼ਯਕਾ ਸ਼ਰੀਰਕੇ ਏਕ ਹੀ ਭਾਗਮੇਂ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਸਮ੍ਪੂਰ੍ਣ ਆਤ੍ਮਾਮੇਂ ਸੁਖਾਨੁਭਵ ਹੋਤਾ ਹੈ
ਔਰ ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਰ੍ਪਦਂਸ਼ ਯਾ ਵ੍ਰਣ [ਘਾਵ] ਆਦਿ ਸ਼ਰੀਰਕੇ ਏਕ ਹੀ ਭਾਗਮੇਂ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਸਮ੍ਪੂਰ੍ਣ ਆਤ੍ਮਾਮੇਂ
ਦੁਃਖਵੇਦਨਾ ਹੋਤੀ ਹੈ, ਉਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਾਲਦ੍ਰਵ੍ਯ ਲੋਕਾਕਾਸ਼ਮੇਂ ਹੀ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਸਮ੍ਪੂਰ੍ਣ ਆਕਾਸ਼ਮੇਂ ਪਰਿਣਤਿ
ਹੋਤੀ ਹੈ ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਆਕਾਸ਼ ਅਖਣ੍ਡ ਏਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ.
ਯਹਾਁ ਯਹ ਬਾਤ ਮੁਖ੍ਯਤਃ ਧ੍ਯਾਨਮੇਂ ਰਖਨਾ ਚਾਹਿਯੇ ਕਿ ਕਾਲ ਕਿਸੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਪਰਿਣਮਿਤ ਨਹੀਂ ਕਰਤਾ,
ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਨਿਸ਼੍ਚਯਕਾਲਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਦਰ੍ਸ਼ਾਯਾ ਗਯਾ.. ੨੪..
– [ਇਤਿ ਕਾਲਃ] ਐਸਾ ਜੋ ਕਾਲ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾਲ] [ਪਰਾਯਤ੍ਤਃ] ਵਹ ਪਰਾਸ਼੍ਰਿਤ ਹੈ.
ਉਸਕੀ [–ਅਹੋਰਾਤ੍ਰਕੀ] ਅਮੁਕ ਸਂਖ੍ਯਾਸੇ ਮਾਸ, ਰੁਤੁ, ਅਯਨ ਔਰ ਵਰ੍ਸ਼ ਹੋਤੇ ਹੈਂ. –ਐਸਾ ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾਲ
Page 51 of 264
PDF/HTML Page 80 of 293
single page version
ਇਤਿ.. ੨੫..
ਪੋਗ੍ਗਲਦਵ੍ਵੇਣ
ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯੇਣ ਵਿਨਾ ਤਸ੍ਮਾਤ੍ਕਾਲ ਪ੍ਰਤੀਤ੍ਯਭਵਃ.. ੨੬..
ਆਂਖ, ਸੂਰ੍ਯ ਆਦਿ ਪਰ ਪਦਾਰ੍ਥੋਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾ ਬਿਨਾ–ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾਲਕਾ ਮਾਪ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਕਰਨਾ ਅਸ਼ਕਯ ਹੋਨੇਸੇ]
ਉਸੇ ‘ਪਰਾਸ਼੍ਰਿਤ’ ਐਸੀ ਉਪਮਾ ਦੀ ਜਾਤੀ ਹੈ.
ਜੋ ਸਮਯ ਲਗੇ ਉਸੇ ਸਮਯ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ]. ‘ਨਿਮੇਸ਼’ ਆਁਖਕੇ ਮਿਚਨੇਸੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਤਾ ਹੈ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਖੁਲੀ
ਆਁਖਕੇ ਮਿਚਨੇਮੇਂ ਜੋ ਸਮਯ ਲਗੇ ਉਸੇ ਨਿਮੇਸ਼ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਔਰ ਵਹ ਏਕ ਨਿਮੇਸ਼ ਅਸਂਖ੍ਯਾਤ ਸਮਯਕਾ
ਹੋਤਾ ਹੈ]. ਪਨ੍ਦ੍ਰਹ ਨਿਮੇਸ਼ਕਾ ਏਕ ‘ਕਾਸ਼੍ਠਾ’, ਤੀਸ ਕਾਸ਼੍ਠਾਕੀ ਏਕ ‘ਕਲਾ’, ਬੀਸਸੇ ਕੁਛ ਅਧਿਕ ਕਲਾਕੀ
ਏਕ ‘ਘੜੀ’ ਔਰ ਦੋ ਘੜੀਕਾ ਏਕ ‘ਮਹੂਰ੍ਤ ਬਨਤਾ ਹੈ]. ‘ਅਹੋਰਾਤ੍ਰ’ ਸੂਰ੍ਯਕੇ ਗਮਨਸੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਤਾ ਹੈ [ਔਰ
ਵਹ ਏਕ ਅਹੋਰਾਤ੍ਰ ਤੀਸ ਮੁਹੂਰ੍ਤਕਾ ਹੋਤਾ ਹੈ] ਤੀਸ ਅਹੋਰਾਤ੍ਰਕਾ ਏਕ ‘ਮਾਸ’, ਦੋ ਮਾਸਕੀ ਏਕ ‘ਰੁਤੁ’
ਤੀਨ ਰੁਤੁਕਾ ਏਕ ‘ਅਯਨ’ ਔਰ ਦੋ ਅਯਨਕਾ ਏਕ ‘ਵਰ੍ਸ਼’ ਬਨਤਾ ਹੈ. – ਯਹ ਸਬ ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾਲ ਹੈੇ.
‘ਪਲ੍ਯੋਪਮ’, ‘ਸਾਗਰੋਪਮ’ ਆਦਿ ਭੀ ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾਲਕੇ ਭੇਦ ਹੈਂ.
ਇਸਲਿਯੇ] ਉਨ੍ਹੇਂ ਉਪਚਾਰਸੇ ਪਰਾਸ਼੍ਰਿਤ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ.. ੨੫..
‘ਚਿਰ’ ‘ਸ਼ੀਧ੍ਰ’ ਨਹਿ ਮਾਤ੍ਰਾ ਬਿਨਾ, ਮਾਤ੍ਰਾ ਨਹੀਂ ਪੁਦ੍ਗਲ ਬਿਨਾ,
ਤੇ ਕਾਰਣੇ ਪਰ–ਆਸ਼੍ਰਯੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਭਾਖ੍ਯੋ ਕਾਲ ਆ. ੨੬.