Page 92 of 264
PDF/HTML Page 121 of 293
single page version
ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਚ੍ਚ ਅਨਨ੍ਯਾਃ ਅਨ੍ਯਤ੍ਵਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਾ ਭਵਨ੍ਤਿ.. ੫੧..
ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨੇ ਤਥਾ ਜੀਵਨਿਬਦ੍ਧੇ ਅਨਨ੍ਯਭੂਤੇ.
ਵ੍ਯਪਦੇਸ਼ਤਃ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ਤ੍ਵਂ ਕੁਰੁਤੇ ਹਿ ਨੋ ਸ੍ਵਭਾਵਾਤ੍.. ੫੨..
ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦਵਿਭਕ੍ਤਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵੇਨਾਨਨ੍ਯੇਪਿ ਸਂਜ੍ਞਾਦਿਵ੍ਯਪਦੇਸ਼ਨਿਬਂਧਨੈਰ੍ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੈਃ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ਤ੍ਵਮਾਸਾਦਯਤਃ, ਸ੍ਵਭਾਵਤਸ੍ਤੁ
ਨਿਤ੍ਯਮਪ੍ਰੁਥਕ੍ਤ੍ਵਮੇਵ ਬਿਭ੍ਰਤਃ.. ੫੧–੫੨..
ਕਾਰਣਭੂਤ] ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋਂ ਦ੍ਵਾਰਾ [ਅਨ੍ਯਤ੍ਵਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਾਃ ਭਵਨ੍ਤਿ] ਅਨ੍ਯਤ੍ਵਕੋ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨੇਵਾਲੇ ਹੋਤੇ ਹੈਂ [–
ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਅਨ੍ਯਰੂਪ ਨਹੀਂ ਹੈ]; [ਤਥਾ] ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ [ਜੀਵਨਿਬਦ੍ਧੇ] ਜੀਵਮੇਂ ਸਮ੍ਬਦ੍ਧ ਐਸੇ [ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨੇ]
ਦਰ੍ਸ਼ਨ–ਜ੍ਞਾਨ [ਅਨਨ੍ਯਭੂਤੇ] [ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ] ਅਨਨ੍ਯ ਵਰ੍ਤਤੇ ਹੁਏ [ਵ੍ਯਪਦੇਸ਼ਤਃ] ਵ੍ਯਪਦੇਸ਼ ਦ੍ਵਾਰਾ [ਪ੍ਰੁਥਕ੍ਤ੍ਵਂ
ਕੁਰੁਤੇ ਹਿ] ਪ੍ਰੁਥਕ੍ਤ੍ਵ ਕਰਤੇ ਹੈਂ. [ਨੋ ਸ੍ਵਭਾਵਾਤ੍] ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਨਹੀਂ.
ਕਰਤੇ ਹੈਂ. ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਆਤ੍ਮਾਮੇਂ ਸਮ੍ਬਦ੍ਧ ਜ੍ਞਾਨ–ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਭੀ ਆਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਅਭਿਨ੍ਨ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਵਾਲੇ ਹੋਨੇਕੇ ਕਾਰਣ
ਅਨਨ੍ਯ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ, ਸਂਜ੍ਞਾਦਿ ਵ੍ਯਪਦੇਸ਼ਕੇ ਕਾਰਣਭੂਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋਂ ਦ੍ਵਾਰਾ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ਪਨੇਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਪਰਨ੍ਤੁ
ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਸਦੈਵ ਅਪ੍ਰੁਥਕ੍ਪਨੇ ਕੋ ਹੀ ਧਾਰਣ ਕਰਤੇ ਹੈਂ.. ੫੧–੫੨..
Page 93 of 264
PDF/HTML Page 122 of 293
single page version
ਸਬ੍ਭਾਵਦੋ ਅਣਂਤਾ ਪਂਚਗ੍ਗਗੁਣਪ੍ਪਧਾਣਾ ਯ.. ੫੩..
ਸਦ੍ਭਾਵਤੋਨਂਤਾਃ ਪਞ੍ਚਾਗ੍ਰਗੁਣਪ੍ਰਧਾਨਾਃ ਚ.. ੫੩..
ਭਵਿਸ਼੍ਯਂਤੀਤ੍ਯਾਸ਼ਙ੍ਕਯੇਦਮੁਕ੍ਤਮ੍.
ਜੀਵਭਾਵਸੇ ਅਨਨ੍ਤ ਹੈ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜੀਵਕੇ ਸਦ੍ਭਾਵਰੂਪ ਕ੍ਸ਼ਾਯਿਕਭਾਵਸੇ ਸਾਦਿ–ਅਨਨ੍ਤ ਹੈ] [ਸਦ੍ਭਾਵਤਃ
ਅਨਂਤਾਃ] ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਸਦ੍ਭਾਵਸੇ ਜੀਵ ਅਨਨ੍ਤ ਹੀ ਹੋਤੇ ਹੈਂ. [ਪਞ੍ਚਾਗ੍ਰਗੁਣਪ੍ਰਧਾਨਾਃ ਚ] ਵੇ ਪਾਁਚ ਮੁਖ੍ਯ ਗੁਣੋਂਸੇ
ਪ੍ਰਧਾਨਤਾਵਾਲੇ ਹੈਂ.
ਹੈਂ? ਕ੍ਯਾ ਤਦਾਕਾਰਰੂਪ [ਉਸ–ਰੂਪ] ਪਰਿਣਤ ਹੈ? ਕ੍ਯਾ [ਤਦਾਕਾਰਰੂਪ] ਅਪਰਿਣਤ ਹੈਂ?– ਐਸੀ ਆਸ਼ਂਕਾ
ਕਰਕੇ ਯਹ ਕਹਾ ਗਯਾ ਹੈ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਉਨ ਆਸ਼ਂਕਾਓਂਕੇ ਸਮਾਧਾਨਰੂਪਸੇ ਯਹ ਗਾਥਾ ਕਹੀ ਗਈ ਹੈ].
ਸਦ੍ਭਾਵਥੀ ਨਹਿ ਅਂਤ ਹੋਯ; ਪ੍ਰਧਾਨਤਾ ਗੁਣ ਪਾਂਚਥੀ. ੫੩.
Page 94 of 264
PDF/HTML Page 123 of 293
single page version
ਤ੍ਵਾਤ੍ਸਨਿਧਨਤ੍ਵਂ ਕ੍ਸ਼ਾਯਿਕਭਾਵਸ੍ਯਾਸ਼ਙ੍ਕਯਮ੍. ਸ ਖਲੂਪਾਧਿਨਿਵ੍ਰੁਤ੍ਤੌ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨਃ ਸਿਦ੍ਧਭਾਵ ਇਵ ਸਦ੍ਭਾਵ ਏਵ
ਜੀਵਸ੍ਯ; ਸਦ੍ਭਾਵੇਨ ਚਾਨਂਤਾ ਏਵ ਜੀਵਾਃ ਪ੍ਰਤਿਜ੍ਞਾਯਂਤੇ. ਨ ਚ ਤੇਸ਼ਾਮਨਾਦਿਨਿਧਨਸਹਜਚੈਤਨ੍ਯ–ਲਕ੍ਸ਼ਣੈਕਭਾਵਾਨਾਂ
ਸਾਦਿਸਨਿਧਨਾਨਿ ਸਾਦ੍ਯਨਿਧਨਾਨਿ ਭਾਵਾਂਤਰਾਣਿ ਨੋਪਪਦ੍ਯਂਤ ਇਤਿ ਵਕ੍ਤਵ੍ਯਮ੍; ਤੇ ਖਲ੍ਵਨਾਦਿਕਰ੍ਮਮਲੀਮਸਾਃ
ਪਂਕਸਂਪ੍ਰੁਕ੍ਤਤੋਯਵਤ੍ਤਦਾਕਾਰੇਣ ਪਰਿਣਤਤ੍ਵਾਤ੍ਪਞ੍ਚਪ੍ਰਧਾਨਗੁਣਪ੍ਰਧਾਨਤ੍ਵੇਨੈਵਾਨੁਭੂਯਂਤ ਇਤਿ.. ੫੩..
ਸਦ੍ਭਾਵ ਹੀ ਹੈ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਕਰ੍ਮੋਪਾਧਿਕੇ ਕ੍ਸ਼ਯਮੇਂ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਤਾ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ਕ੍ਸ਼ਾਯਿਕ ਭਾਵ ਜੀਵਕਾ ਸਦ੍ਭਾਵ ਹੀ ਹੈ];
ਔਰ ਸਦ੍ਭਾਵਸੇ ਤੋ ਜੀਵ ਅਨਨ੍ਤ ਹੀ ਸ੍ਵੀਕਾਰ ਕਿਯੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ. [ਇਸਲਿਯੇ ਕ੍ਸ਼ਾਯਿਕ ਭਾਵਸੇ ਜੀਵ ਅਨਨ੍ਤ ਹੀ
ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਵਿਨਾਸ਼ਰਹਿਤ ਹੀ ਹੈ.]
ਹੋਤੇ]’ ਐਸਾ ਕਹਨਾ ਯੋਗ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੈ; [ਕ੍ਯੋਂਕਿ] ਵੇ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਅਨਾਦਿ ਕਰ੍ਮਸੇ ਮਲਿਨ ਵਰ੍ਤਤੇ ਹੁਏ ਕਾਦਵਸੇ
੧. ਕਾਦਵਸੇ ਸਂਪ੍ਰੁਕ੍ਤ = ਕਾਦਵਕਾ ਸਮ੍ਪਰ੍ਕ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ; ਕਾਦਵਕੇ ਸਂਸਰ੍ਗਵਾਲਾ. [ਯਦ੍ਯਪਿ ਜੀਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਹੈ ਤਥਾਪਿ
੨. ਔਦਯਿਕ, ਔਪਸ਼ਮਿਕ, ਕ੍ਸ਼ਾਯੋਪਸ਼ਮਿਕ, ਕ੍ਸ਼ਾਯਿਕ ਔਰ ਪਾਰਿਣਾਮਿਕ ਇਨ ਪਾਁਚ ਭਾਵੋਂਕੋ ਜੀਵਕੇ ਪਾਁਚ ਪ੍ਰਧਾਨ ਗੁਣ
Page 95 of 264
PDF/HTML Page 124 of 293
single page version
ਇਦਿ ਜਿਣਵਰੇਹਿਂ ਭਣਿਦਂ
ਏਵਂ ਸਤੋ ਵਿਨਾਸ਼ੋਸਤੋ ਜੀਵਸ੍ਯ ਭਵਤ੍ਯੁਤ੍ਪਾਦਃ.
ਇਤਿ ਜਿਨਵਰੈਰ੍ਭਣਿਤਮਨ੍ਯੋਨ੍ਯਵਿਰੁਦ੍ਧਮਵਿਰੁਦ੍ਧਮ੍.. ੫੪..
ਸਤੋ ਵਿਨਾਸ਼ੋ ਨਾਸਤ ਉਤ੍ਪਾਦ’ ਇਤਿ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਸੂਤ੍ਰੇਣ ਸਹ ਵਿਰੁਦ੍ਧਮਪਿ ਨ ਵਿਰੁਦ੍ਧਮ੍; ਯਤੋ ਜੀਵਸ੍ਯ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕਨਯਾਦੇਸ਼ੇਨ ਨ ਸਤ੍ਪ੍ਰਣਾਸ਼ੋ ਨਾਸਦੁਤ੍ਪਾਦਃ, ਤਸ੍ਯੈਵ ਪਰ੍ਯਾਯਾਰ੍ਥਿਕਨਯਾਦੇਸ਼ੇਨ ਸਤ੍ਪ੍ਰਣਾਸ਼ੋਸਦੁਤ੍ਪਾਦਸ਼੍ਚ.
ਨ ਚੈਤਦਨੁਪਪਨ੍ਨਮ੍, ਨਿਤ੍ਯੇ ਜਲੇ ਕਲ੍ਲੋਲਾਨਾਮ–ਨਿਤ੍ਯਤ੍ਵਦਰ੍ਸ਼ਨਾਦਿਤਿ.. ੫੪..
ਕਹਾ ਹੈ, [ਅਨ੍ਯੋਨ੍ਯਵਿਰੁਦ੍ਧਮ੍] ਜੋ ਕਿ ਅਨ੍ਯੋਨ੍ਯ ਵਿਰੁਦ੍ਧ [੧੯ ਵੀਂ ਗਾਥਾਕੇ ਕਥਨਕੇ ਸਾਥ ਵਿਰੋਧਵਾਲਾ]
ਤਥਾਪਿ [ਅਵਿਰੁਦ੍ਧਮ੍] ਅਵਿਰੁਦ੍ਧ ਹੈ.
ਦੇਵਤ੍ਵਾਦਿਸ੍ਵਰੂਪ ਭਾਵਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਅਸਤ੍ਕਾ ਉਤ੍ਪਾਦ ਹੋਤਾ ਹੀ ਹੈ. ਔਰ ਯਹ [ਕਥਨ] ‘ਸਤ੍ਕਾ ਵਿਨਾਸ਼
ਨਹੀਂ ਹੈ ਤਥਾ ਅਸਤ੍ਕਾ ਉਤ੍ਪਾਦ ਨਹੀਂ ਹੈ’ ਐਸੇ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤ ਸੂਤ੍ਰਕੇ [–੧੯ਵੀਂ ਗਾਥਾਕੇ] ਸਾਥ ਵਿਰੋਧਵਾਲਾ ਹੋਨੇ
ਪਰ ਭੀ [ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ] ਵਿਰੋਧਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਜੀਵਕੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕਨਯਕੇ ਕਥਨਸੇ ਸਤ੍ਕਾ ਨਾਸ਼ ਨਹੀਂ
ਹੈ ਔਰ ਅਸਤ੍ਕਾ ਉਤ੍ਪਾਦ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤਥਾ ਉਸੀਕੋ ਪਰ੍ਯਾਯਾਰ੍ਥਿਕਨਯਕੇ ਕਥਨਸੇ ਸਤ੍ਕਾ ਨਾਸ਼ ਹੈ ਔਰ
ਅਸਤ੍ਕਾ ਉਤ੍ਪਾਦ ਹੈ. ਔਰ ਯਹ
–ਭਾਖ੍ਯੁਂ ਜਿਨੇ, ਜੇ ਪੂਰ੍ਵ–ਅਪਰ ਵਿਰੁਦ੍ਧ ਪਣ ਅਵਿਰੁਦ੍ਧ ਛੇ. ੫੪.
Page 96 of 264
PDF/HTML Page 125 of 293
single page version
ਕੁਵ੍ਵਂਤਿ ਸਦੋ ਣਾਸਂ ਅਸਦੋ ਭਾਵਸ੍ਸ
ਕੁਰ੍ਵਨ੍ਤਿ ਸਤੋ ਨਾਸ਼ਮਸਤੋ ਭਾਵਸ੍ਯੋਤ੍ਪਾਦਮ੍.. ੫੫..
ਏਕਸਾਥ ਜੀਵਕੋ ਕੈਸੇ ਘਟਿਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ? ਉਸਕਾ ਸਮਾਧਾਨ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈਃ ਜੀਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯ–ਪਰ੍ਯਾਯਾਤ੍ਮਕ ਵਸ੍ਤੁ
ਹੈ. ਉਸੇ ਸਾਦਿ–ਸਾਨ੍ਤਪਨਾ ਔਰ ਅਨਾਦਿ–ਅਨਨ੍ਤਪਨਾ ਦੋਨੋਂ ਏਕ ਹੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਨਹੀਂ ਕਹੇ ਗਯੇ ਹੈਂ, ਭਿਨ੍ਨ–
ਭਿਨ੍ਨ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਕਹੇ ਗਯੇ ਹੈਂ; ਸਾਦਿ–ਸਾਨ੍ਤਪਨਾ ਕਹਾ ਗਯਾ ਹੈ ਵਹ ਪਰ੍ਯਾਯ–ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਹੈ ਔਰ ਅਨਾਦਿ–
ਅਨਨ੍ਤਪਨਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯ–ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਹੈ. ਇਸਲਿਯੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਜੀਵਕੋ ਸਾਦਿ–ਸਾਨ੍ਤਪਨਾ ਤਥਾ ਅਨਾਦਿ–ਅਨਨ੍ਤਪਨਾ
ਏਕਸਾਥ ਬਰਾਬਰ ਘਟਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ.
ਨਿਤ੍ਯਾਨਨ੍ਦਸ੍ਵਰੂਪ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯ ਉਸੀਕਾ ਆਸ਼੍ਰਯ ਕਰਨੇ ਯੋਗ੍ਯ ਹੈ].. ੫੪..
ਭਾਵਸ੍ਯ ਉਤ੍ਪਾਦਮ੍] ਅਸਤ੍ ਭਾਵਕਾ ਉਤ੍ਪਾਦ [ਕੁਰ੍ਵਨ੍ਤਿ] ਕਰਤੀ ਹੈਂ.
ਤੇ ਵ੍ਯਯ ਕਰੇ ਸਤ੍ ਭਾਵਨੋ, ਉਤ੍ਪਾਦ ਅਸਤ ਤਣੋ ਕਰੇ. ੫੫.
Page 97 of 264
PDF/HTML Page 126 of 293
single page version
ਸਦੁਚ੍ਛੇਦਮਸਦੁਤ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਚਾਨਨੁਭਵਤਃ ਕ੍ਰਮੇਣੋਦੀਯਮਾਨਾਃ ਨਾਰਕਤਿਰ੍ਯਙ੍ਮਨੁਸ਼੍ਯਦੇਵਨਾਮਪ੍ਰਕ੍ਰੁਤਯਃ
ਸਦੁਚ੍ਛੇਦਮਸਦੁਤ੍ਪਾਦਂ ਚ ਕੁਰ੍ਵਂਤੀਤਿ.. ੫੫..
ਜੁਤ੍ਤਾ ਤੇ ਜੀਵਗੁਣਾ ਬਹੁਸੁ ਯ ਅਤ੍ਥੇਸੁ ਵਿਚ੍ਛਿਣ੍ਣਾ.. ੫੬..
ਯੁਕ੍ਤਾਸ੍ਤੇ ਜੀਵਗੁਣਾ ਬਹੁਸ਼ੁ ਚਾਰ੍ਥੇਸ਼ੁ ਵਿਸ੍ਤੀਰ੍ਣਾਃ.. ੫੬..
ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਮੁਦ੍ਰਰੂਪਸੇ ਅਸਤ੍ਕੇ ਉਤ੍ਪਾਦ ਔਰ ਸਤ੍ਕੇ ਉਚ੍ਛੇਦਕਾ ਅਨੁਭਵ ਨ ਕਰਨੇਵਾਲੇ ਐਸੇ
ਉਚ੍ਛੇਦ ਕਰਤੀ ਹੈਂ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਅਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਤਰਂਗਕੇ ਉਤ੍ਪਾਦਮੇਂ ਔਰ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਤਰਂਗਕੇ ਨਾਸ਼ਮੇਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਬਨਤੀ
ਹੈ], ਉਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਜੀਵਰੂਪਸੇ ਸਤ੍ਕੇ ਉਚ੍ਛੇਦ ਔਰ ਅਸਤ੍ਕੇ ਉਤ੍ਪਾਦ ਅਨੁਭਵ ਨ ਕਰਨੇਵਾਲੇ ਐਸੇ ਜੀਵਕੋ
ਕ੍ਰਮਸ਼ਃ ਉਦਯਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਨੇ ਵਾਲੀ ਨਾਰਕ–ਤਿਰ੍ਯਂਚ–ਮਨੁਸ਼੍ਯ–ਦੇਵ ਨਾਮਕੀ [ਨਾਮਕਰ੍ਮਕੀ] ਪ੍ਰਕ੍ਰੁਤਿਯਾਁ
[ਭਾਵੋਂਸਮ੍ਬਨ੍ਧੀ, ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਸਮ੍ਬਨ੍ਧੀ] ਸਤ੍ਕਾ ਉਚ੍ਛੇਦ ਤਥਾ ਅਸਤ੍ਕਾ ਉਤ੍ਪਾਦ ਕਰਤੀ ਹੈਂ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ
ਪਰ੍ਯਾਯਕੇ ਨਾਸ਼ਮੇਂ ਔਰ ਅਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਪਰ੍ਯਾਯਕੇ ਉਤ੍ਪਾਦਮੇਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਬਨਤੀ ਹੈਂ].. ੫੫..
[ਜੀਵਗੁਣਾਃ] [ਪਾਁਚ] ਜੀਵਗੁਣ [–ਜੀਵਕੇ ਭਾਵ] ਹੈਂ; [ਚ] ਔਰ [ਬਹੁਸ਼ੁ ਅਰ੍ਥੇਸ਼ੁ ਵਿਸ੍ਤੀਰ੍ਣਾਃ] ਉਨ੍ਹੇਂ
ਅਨੇਕ ਪ੍ਰਕਾਰੋਂਮੇਂ ਵਿਸ੍ਤ੍ਰੁਤ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ.
ਤੇ ਪਾਂਚ ਜੀਵਗੁਣ ਜਾਣਵਾ; ਬਹੁ ਭੇਦਮਾਂ ਵਿਸ੍ਤੀਰ੍ਣ ਛੇ. ੫੬.
Page 98 of 264
PDF/HTML Page 127 of 293
single page version
ਕਰ੍ਮਣਾਂ ਫਲਦਾਨਸਮਰ੍ਥਤਯੋਦ੍ਭੂਤਿਰੁਦਯਃ, ਅਨੁਦ੍ਭੂਤਿਰੁਪਸ਼ਮਃ, ਉਦ੍ਭੂਤ੍ਯਨੁਦ੍ਭੂਤੀ ਕ੍ਸ਼ਯੋਪਸ਼ਮਃ,
ਔਪਸ਼ਮਿਕਃ, ਕ੍ਸ਼ਯੋਪਸ਼ਮੇਨ ਯੁਕ੍ਤਃ ਕ੍ਸ਼ਾਯੋਪਸ਼ਮਿਕਃ, ਕ੍ਸ਼ਯੇਣ ਯੁਕ੍ਤਃ ਕ੍ਸ਼ਾਯਿਕਃ, ਪਰਿਣਾਮੇਨ ਯੁਕ੍ਤਃ ਪਾਰਿਣਾਮਿਕਃ.
ਤ ਏਤੇ ਪਞ੍ਚ ਜੀਵਗੁਣਾਃ. ਤਤ੍ਰੋਪਾਧਿਚਤੁਰ੍ਵਿਧਤ੍ਵਨਿਬਂਧਨਾਸ਼੍ਚਤ੍ਵਾਰਃ, ਸ੍ਵਭਾਵਨਿਬਂਧਨ ਏਕਃ. ਏਤੇ
ਚੋਪਾਧਿਭੇਦਾਤ੍ਸ੍ਵਰੂਪਭੇਦਾਚ੍ਚ ਭਿਦ੍ਯਮਾਨਾ ਬਹੁਸ਼੍ਵਰ੍ਥੇਸ਼ੁ ਵਿਸ੍ਤਾਰ੍ਯਂਤ ਇਤਿ.. ੫੬..
ਕਰ੍ਮੋਕਾ
ਹੈ, ਕ੍ਸ਼ਯੋਪਸ਼ਮਸੇ ਯੁਕ੍ਤ ਵਹ ‘ਕ੍ਸ਼ਾਯੋਪਸ਼ਮਿਕ’ ਹੈ,
ਔਰ ਸ੍ਵਰੂਪਕੇ ਭੇਦਸੇ ਭੇਦ ਕਰਨੇ ਪਰ, ਉਨ੍ਹੇਂ ਅਨੇਕ ਪ੍ਰਕਾਰੋਂਮੇਂ ਵਿਸ੍ਤ੍ਰੁਤ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ.. ੫੬..
੨. ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਵਿਸ਼੍ਲੇਸ਼ = ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਵਿਯੋਗ; ਆਤ੍ਯਂਤਿਕ ਨਿਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ.
੩. ਆਤ੍ਮਲਾਭ = ਸ੍ਵਰੂਪਪ੍ਰਾਪ੍ਤਿ; ਸ੍ਵਰੂਪਕੋ ਧਾਰਣ ਕਰ ਰਖਨਾ; ਅਪਨੇਕੋ ਧਾਰਣ ਕਰ ਰਖਨਾ; ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ. [ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਅਪਨੇਕੋ
੪. ਕ੍ਸ਼ਯਸੇ ਯੁਕ੍ਤ = ਕ੍ਸ਼ਯ ਸਹਿਤ; ਕ੍ਸ਼ਯਕੇ ਸਾਥ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਵਾਲਾ. [ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਕਰ੍ਮੋਕੇ ਕ੍ਸ਼ਯਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾ ਜੀਵਕੇ ਜਿਸ ਭਾਵਮੇਂ
੫. ਪਰਿਣਾਮਸੇ ਯੁਕ੍ਤ = ਪਰਿਣਾਮਮਯ; ਪਰਿਣਾਮਾਤ੍ਮਕ; ਪਰਿਣਾਮਸ੍ਵਰੂਪ.
੬. ਕਰ੍ਮੋਪਾਧਿਕੀ ਚਾਰ ਪ੍ਰਕਾਰਕੀ ਦਸ਼ਾ [–ਉਦਯ, ਉਪਸ਼ਮ, ਕ੍ਸ਼ਯੋਪਸ਼ਮ ਔਰ ਕ੍ਸ਼ਯ] ਜਿਨਕਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੈ ਐਸੇ ਚਾਰ ਭਾਵ
ਭਾਵ ਹੈੇ.
Page 99 of 264
PDF/HTML Page 128 of 293
single page version
ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਤੇਣ ਕਤ੍ਤਾ ਹਵਦਿ ਤ੍ਤਿ ਯ ਸਾਸਣੇ ਪਢਿਦਂ.. ੫੭..
ਕਰ੍ਮ ਵੇਦਯਮਾਨੋ ਜੀਵੋ ਭਾਵਂ ਕਰੋਤਿ ਯਾਦ੍ਰਸ਼ਕਮ੍.
ਸ ਤਸ੍ਯ ਤੇਨ ਕਰ੍ਤਾ ਭਵਤੀਤਿ ਚ ਸ਼ਾਸਨੇ ਪਠਿਤਮ੍.. ੫੭..
ਭਾਵਃ ਕ੍ਰਿਯਤੇ, ਸ ਜੀਵਸ੍ਤਸ੍ਯ ਭਾਵਸ੍ਯ ਤੇਨ ਪ੍ਰਕਾਰੇਣ ਕਰ੍ਤਾ ਭਵਤੀਤਿ.. ੫੭..
ਕਰ੍ਤਾ ਹੈ–[ਇਤਿ ਚ] ਐਸਾ [ਸ਼ਾਸਨੇ ਪਠਿਤਮ੍] ਸ਼ਾਸਨਮੇਂ ਕਹਾ ਹੈ.
ਅਪਨਾ ਕਰ੍ਮਰੂਪ [ਕਾਰ੍ਯਰੂਪ] ਭਾਵ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ. ਇਸਲਿਯੇ ਜੋ ਭਾਵ ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਜੀਵ ਦ੍ਵਾਰਾ ਕਿਯਾ
ਜਾਤਾ ਹੈ, ਉਸ ਭਾਵਕਾ ਉਸ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਵਹ ਜੀਵ ਕਰ੍ਤਾ ਹੈ.. ੫੭..
ਤੇ ਭਾਵਨੋ ਤੇ ਜੀਵ ਛੇ ਕਰ੍ਤਾ–ਕਹ੍ਯੁਂ ਜਿਨਸ਼ਾਸਨੇ. ੫੭.
Page 100 of 264
PDF/HTML Page 129 of 293
single page version
ਖਇਯਂ ਖਓਵਸਮਿਯਂ ਤਮ੍ਹਾ ਭਾਵਂ ਤੁ ਕਮ੍ਮਕਦਂ.. ੫੮..
ਕ੍ਸ਼ਾਯਿਕਃ ਕ੍ਸ਼ਾਯੋਪਸ਼ਮਿਕਸ੍ਤਸ੍ਮਾਦ੍ਭਾਵਸ੍ਤੁ ਕਰ੍ਮਕ੍ਰੁਤਃ.. ੫੮..
ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਣਾਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਮਾਤ੍ਰਤ੍ਵੇਨੌਦਯਿਕਾਦਿਭਾਵਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵਮਤ੍ਰੋਕ੍ਤਮ੍.
ਨ ਖਲੁ ਕਰ੍ਮਣਾ ਵਿਨਾ ਜੀਵਸ੍ਯੋਦਯੋਪਸ਼ਮੌ ਕ੍ਸ਼ਯਕ੍ਸ਼ਾਯੋਪਸ਼ਮਾਵਪਿ ਵਿਦ੍ਯੇਤੇ; ਤਤਃ
[ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ਤੁ] ਇਸਲਿਯੇ [ਭਾਵਃ] ਭਾਵ [–ਚਤੁਰ੍ਵਿਧ ਜੀਵਭਾਵ] [ਕਰ੍ਮਕ੍ਰੁਤਃ] ਕਰ੍ਮਕ੍ਰੁਤ ਹੈਂ.
ਕ੍ਸ਼ਾਯੋਪਸ਼ਮਿਕ, ਔਦਯਿਕ ਯਾ ਔਪਸ਼ਮਿਕ ਭਾਵ ਕਰ੍ਮਕ੍ਰੁਤ ਸਂਮਤ ਕਰਨਾ. ਪਾਰਿਣਾਮਿਕ ਭਾਵ ਤੋ ਅਨਾਦਿ–
ਅਨਨ੍ਤ,
ਔਪਸ਼ਮਿਕ ਭਾਵੋਂਕੇ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਮੇਂ ਨਿਮ੍ਨੋਕ੍ਤਾਨੁਸਾਰ ਸ੍ਪਸ਼੍ਟਤਾ ਕੀ ਜਾਤੀ ਹੈਃ] ਕ੍ਸ਼ਾਯਿਕ ਭਾਵ, ਯਦ੍ਯਪਿ ਸ੍ਵਭਾਵਕੀ
ਵ੍ਯਕ੍ਤਿਰੂਪ [–ਪ੍ਰਗਟਤਾਰੂਪ] ਹੋਨੇਸੇ ਅਨਨ੍ਤ [–ਅਨ੍ਤ ਰਹਿਤ] ਹੈ ਤਥਾਪਿ, ਕਰ੍ਮਕ੍ਸ਼ਯ ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇਕੇ
ਪੁਦ੍ਗਲਕਰਮ ਵਿਣ ਜੀਵਨੇ ਉਪਸ਼ਮ, ਉਦਯ, ਕ੍ਸ਼ਾਯਿਕ ਅਨੇ
ਕ੍ਸ਼ਾਯੋਪਸ਼ਮਿਕ ਨ ਹੋਯ, ਤੇਥੀ ਕਰ੍ਮਕ੍ਰੁਤ ਏ ਭਾਵ ਛੇ. ੫੮.
Page 101 of 264
PDF/HTML Page 130 of 293
single page version
ਸਮੁਚ੍ਛਿਦ੍ਯਮਾਨਤ੍ਵਾਤ੍ ਕਰ੍ਮਕ੍ਰੁਤ ਏਵੇਤਿ.
ਣ ਕੁਣਦਿ ਅਤ੍ਤਾ ਕਿਂਚਿ ਵਿ ਮੁਤ੍ਤਾ ਅਣ੍ਣਂ
ਨ ਕਰੋਤ੍ਯਾਤ੍ਮਾ ਕਿਂਚਿਦਪਿ ਮੁਕ੍ਤ੍ਵਾਨ੍ਯਤ੍ ਸ੍ਵਕਂ ਭਾਵਮ੍.. ੫੯..
ਕਾਰਣ ਸਾਦਿ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ਕਰ੍ਮਕ੍ਰੁਤ ਹੀ ਕਹਾ ਗਯਾ ਹੈ. ਔਪਸ਼ਮਿਕ ਭਾਵ ਕਰ੍ਮਕੇ ਉਪਸ਼ਮਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇਕੇ
ਕਾਰਣ ਤਥਾ ਅਨੁਪਸ਼ਮਸੇ ਨਸ਼੍ਟ ਹੋਨੇਕੇ ਕਾਰਣ ਕਰ੍ਮਕ੍ਰੁਤ ਹੀ ਹੈ. [ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਔਦਯਿਕਾਦਿ ਚਾਰ ਭਾਵੋਂਕੋ
ਕਰ੍ਮਕ੍ਰੁਤ ਸਂਮਤ ਕਰਨਾ.]
ਉਦਯ ਆਦਿ ਅਵਸ੍ਥਾਏਁ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਕੀ ਹੀ ਹੈਂ, ‘ਪਰਿਣਾਮ’ ਜਿਸਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ ਐਸੀ ਏਕ ਅਵਸ੍ਥਾਰੂਪਸੇ
ਅਵਸ੍ਥਿਤ ਜੀਵਕੀ–ਪਾਰਿਣਾਮਿਕ ਭਾਵਰੂਪ ਸ੍ਥਿਤ ਜੀਵਕੀ –ਵੇ ਚਾਰ ਅਵਸ੍ਥਾਏਁ ਨਹੀਂ ਹੈਂ]; ਇਸਲਿਯੇ
ਉਦਯਾਦਿਕ ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇਵਾਲੇ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਭਾਵੋਂਕੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤਮਾਤ੍ਰਭੂਤ ਐਸੀ ਉਸ ਪ੍ਰਕਾਰਕੀ ਅਵਸ੍ਥਾਓਂਂਰੂਪ
[ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮ] ਸ੍ਵਯਂ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਨੇਕੇ ਕਾਰਣ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮ ਭੀ ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯਸੇ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਭਾਵੋਂਕੇ ਕਤ੍ਰੁਤ੍ਵਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ
ਹੋਤਾ ਹੈ.. ੫੮..
ਹੈ? [ਆਤ੍ਮਾ] ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਆਤ੍ਮਾ ਤੋ [ਸ੍ਵਕਂ ਭਾਵਂ ਮੁਕ੍ਤ੍ਵਾ] ਅਪਨੇ ਭਾਵਕੋ ਛੋੜਕਰ [ਅਨ੍ਯਤ੍ ਕਿਂਚਿਤ੍ ਅਪਿ]
ਅਨ੍ਯ ਕੁਛ ਭੀ [ਨ ਕਰੋਤਿ] ਨਹੀਂ ਕਰਤਾ.
ਜੀਵ ਤੋ ਕਦੀ ਕਰਤੋ ਨਥੀ ਨਿਜ ਭਾਵ ਵਿਣ ਕਂਈ ਅਨ੍ਯਨੇ. ੫੯.
Page 102 of 264
PDF/HTML Page 131 of 293
single page version
ਜੀਵਸ੍ਤਸ੍ਯ ਕਰ੍ਤਾ ਨ ਭਵਤਿ. ਨ ਚ ਜੀਵਸ੍ਯਾਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵਾਮਿਸ਼੍ਯਤੇ. ਤਤਃ ਪਾਰਿਸ਼ੇਸ਼੍ਯੇਣ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਣਃ ਕਰ੍ਤਾਪਦ੍ਯਤੇ.
ਤਤ੍ਤੁ ਕਥਮ੍? ਯਤੋ ਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯੇਨਾਤ੍ਮਾ ਸ੍ਵਂ ਭਾਵਮੁਜ੍ਝਿਤ੍ਵਾ ਨਾਨ੍ਯਤ੍ਕਿਮਪਿ ਕਰੋਤੀਤਿ.. ੫੯..
ਣ ਦੁ ਤੇਸਿਂ ਖਲੁ ਕਤ੍ਤਾ ਣ ਵਿਣਾ ਭੂਦਾ ਦੁ
ਨ ਤੁ ਤੇਸ਼ਾਂ ਖਲੁ ਕਰ੍ਤਾ ਨ ਵਿਨਾ ਭੂਤਾਸ੍ਤੁ ਕਰ੍ਤਾਰਮ੍.. ੬੦..
ਮਾਨ੍ਯ] ਨਹੀਂ ਹੈ. ਇਸਲਿਯੇ, ਸ਼ੇਸ਼ ਯਹ ਰਹਾ ਕਿ ਜੀਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਕਾ ਕਰ੍ਤਾ ਹੋਨਾ ਚਾਹਿਯੇ. ਲੇਕਿਨ ਵਹ ਤੋ
ਕੈਸੇ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ? ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯਸੇ ਆਤ੍ਮਾ ਅਪਨੇ ਭਾਵਕੋ ਛੋੜਕਰ ਅਨ੍ਯ ਕੁਛ ਭੀ ਨਹੀਂ ਕਰਤਾ.
[ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪੂਰ੍ਵਪਕ੍ਸ਼ ਉਪਸ੍ਥਿਤ ਕਿਯਾ ਗਯਾ] .. ੫੯..
ਹੈ; [ਨ ਤੁ ਕਰ੍ਤਾਰਮ੍ ਵਿਨਾ ਭੂਤਾਃ] ਕਰ੍ਤਾਕੇ ਬਿਨਾ ਹੋਤੇ ਹੈਂ ਐਸਾ ਭੀ ਨਹੀਂ ਹੈ.
ਰੇ! ਭਾਵ ਕਰ੍ਮਨਿਮਿਤ੍ਤ ਛੇ ਨੇ ਕਰ੍ਮ ਭਾਵਨਿਮਿਤ੍ਤ ਛੇ,
ਅਨ੍ਯੋਨ੍ਯ ਨਹਿ ਕਰ੍ਤਾ ਖਰੇ; ਕਰ੍ਤਾ ਵਿਨਾ ਨਹਿ ਥਾਯ ਛੇ. ੬੦.
Page 103 of 264
PDF/HTML Page 132 of 293
single page version
ਜੀਵਪਰਿਣਾਮਾਨਾਂ ਜੀਵਃ ਕਰ੍ਤਾ, ਕਰ੍ਮਪਰਿਣਾਮਾਨਾਂ ਕਰ੍ਮ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁ ਇਤਿ.. ੬੦..
ਨ ਹਿ ਪੁਦ੍ਗਲਕਰ੍ਮਣਾਮਿਤਿ ਜਿਨਵਚਨਂ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯਮ੍.. ੬੧..
ਕਰ੍ਮਕਾ ਜੀਵਭਾਵ ਕਰ੍ਤਾ ਹੈ. ਵੇ [ਜੀਵਭਾਵ ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮ] ਕਰ੍ਤਾਕੇ ਬਿਨਾ ਹੋਤੇ ਹੈਂ ਐਸਾ ਭੀ ਨਹੀਂ ਹੈ;
ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ ਜੀਵਪਰਿਣਾਮੋਂਕਾ ਜੀਵ ਕਰ੍ਤਾ ਹੈ ਔਰ ਕਰ੍ਮਪਰਿਣਾਮੋਂਕਾ ਕਰ੍ਮ [–ਪੁਦ੍ਗਲ] ਕਰ੍ਤਾ ਹੈ..
੬੦..
ਨਹੀਂ; [ਇਤਿ] ਐਸਾ [ਜਿਨਵਚਨਂ] ਜਿਨਵਚਨ [ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯਮ੍] ਜਾਨਨਾ.
ਕਰ੍ਤਾ ਨ ਪੁਦ੍ਗਲਕਰ੍ਮਨੋ; –ਉਪਦੇਸ਼ ਜਿਨਨੋ ਜਾਣਵੋ. ੬੧.
Page 104 of 264
PDF/HTML Page 133 of 293
single page version
ਜੀਵੋ ਵਿ ਯ ਤਾਰਿਸਓ ਕਮ੍ਮਸਹਾਵੇਣ
ਜੀਵੋਪਿ ਚ ਤਾਦ੍ਰਸ਼ਕਃ ਕਰ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ਭਾਵੇਨ.. ੬੨..
ਲਂਬਨਾਦੁਪਾਤ੍ਤਾਪਾਦਾਨਤ੍ਵਮ੍, ਉਪਜਾਯਮਾਨਪਰਿਣਾਮਰੂਪਕਰ੍ਮਣਾਸ਼੍ਰੀਯਮਾਣਤ੍ਵਾਦੁਪੋਢਸਂਪ੍ਰਦਾਨਤ੍ਵਮ੍, ਆਧੀਯ–
ਮਾਨਪਰਿਣਾਮਾਧਾਰਤ੍ਵਾਦ੍ਗ੍ਰੁਹੀਤਾਧਿਕਰਣਤ੍ਵਂ, ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਸ਼ਟ੍ਕਾਰਕੀਰੂਪੇਣ ਵ੍ਯਵਤਿਸ਼੍ਠਮਾਨਂ ਨ ਕਾਰਕਾਂਤਰਮ–
ਪੇਕ੍ਸ਼ਤੇ.
[–ਔਦਯਿਕਾਦਿ ਭਾਵਸੇ] [ਸਮ੍ਯਕ੍ ਆਤ੍ਮਾਨਮ੍] ਬਰਾਬਰ ਅਪਨੇਕੋ ਕਰਤਾ ਹੈ.
ਕਰ੍ਮਤ੍ਵਪਰਿਣਾਮਰੂਪਸੇ ਕਰ੍ਮਪਨੇਕਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਤਾ ਹੁਆ, [੪] ਪੂਰ੍ਵ ਭਾਵਕਾ ਨਾਸ਼ ਹੋ ਜਾਨੇ ਪਰ ਭੀ ਧ੍ਰੁਵਤ੍ਵਕੋ
ਅਵਲਮ੍ਬਨ ਕਰਨੇਸੇ ਜਿਸਨੇ ਅਪਾਦਾਨਪਨੇਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਿਯਾ ਹੈ ਐਸਾ, [੫] ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇ ਵਾਲੇ ਪਰਿਣਾਮਰੂਪ
ਕਰ੍ਮ ਦ੍ਵਾਰਾ ਸਮਾਸ਼੍ਰਿਤ ਹੋਨੇਸੇ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇ ਵਾਲੇ ਪਰਿਣਾਮਰੂਪ ਕਾਰ੍ਯ ਅਪਨੇਕੋ
ਆਤ੍ਮਾਯ ਕਰ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਰੂਪ ਨਿਜ ਭਾਵਥੀ ਨਿਜਨੇ ਕਰੇ. ੬੨.
Page 105 of 264
PDF/HTML Page 134 of 293
single page version
ਧ੍ਰੁਵਤ੍ਵਾਲਂਬਨਾਦੁਪਾਤ੍ਤਾਪਾਦਾਨਤ੍ਵਮ੍, ਉਪਜਾਯਮਾਨਭਾਵਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪਕਰ੍ਮਣਾਸ਼੍ਰੀਯਮਾਣਤ੍ਵਾਦੁਪੋਢ–ਸਂਪ੍ਰਦਾਨਤ੍ਵ;,
ਆਧੀਯਮਾਨਭਾਵਪਰ੍ਯਾਯਾਧਾਰਤ੍ਵਾਦ੍ਗ੍ਰੁਹੀਤਾਧਿਕਰਣਤ੍ਵਃ, ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਸ਼ਟ੍ਕਾਰਕੀਰੂਪੇਣ ਵ੍ਯਵਤਿਸ਼੍ਠਮਾਨੋ ਨ
ਕਾਰਕਾਂਤਰਮਪੇਕ੍ਸ਼ਤੇ. ਅਤਃ ਕਰ੍ਮਣਃ ਕਰ੍ਤੁਰ੍ਨਾਸ੍ਤਿ ਜੀਵਃ ਕਰ੍ਤਾ, ਜੀਵਸ੍ਯ ਕਰ੍ਤੁਰ੍ਨਾਸ੍ਤਿ ਕਰ੍ਮ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁ ਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨੇਤਿ..
੬੨..
ਗ੍ਰਹਣ ਕਿਯਾ ਹੈ ਐਸਾ – ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਸ਼ਟ੍ਕਾਰਕਰੂਪਸੇ ਵਰ੍ਤਤਾ ਹੁਆ ਅਨ੍ਯ ਕਾਰਕਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਰਖਤਾ.
ਭਾਵਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪਸੇ ਕਰ੍ਮਪਨੇਕਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਤਾ ਹੁਆ, [੪] ਪੂਰ੍ਵ ਭਾਵਪਰ੍ਯਾਯਕਾ ਨਾਸ਼ ਹੋਨੇ ਪਰ ਧ੍ਰੁਵਤ੍ਵਕਾ
ਅਵਲਮ੍ਬਨ ਕਰਨੇਸੇ ਜਿਸਨੇ ਅਪਾਦਾਨਪਨੇਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਿਯਾ ਹੈ ਐਸਾ, [੫] ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇ ਵਾਲੇ ਭਾਵਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪ
ਕਰ੍ਮ ਦ੍ਵਾਰਾ ਸਮਾਸ਼੍ਰਿਤ ਹੋਨੇਸੇ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇ ਵਾਲਾ ਭਾਵਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪ ਕਾਰ੍ਯ ਅਪਨੇਕੋ ਦਿਯਾ ਜਾਨੇਸੇ]
ਸਮ੍ਪ੍ਰਦਾਨਪਨੇਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਔਰ [੬] ਧਾਰਣ ਕੀ ਹੁਈ ਭਾਵਪਰ੍ਯਾਯਕਾ ਆਧਾਰ ਹੋਨੇਸੇ ਜਿਸਨੇ ਅਧਿਕਰਣਪਨੇਕੋ
ਗ੍ਰਹਣ ਕਿਯਾ ਹੈ ਐਸਾ – ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਸ਼ਟ੍ਕਾਰਕਰੂਪਸੇ ਵਰ੍ਤਤਾ ਹੁਆ ਅਨ੍ਯ ਕਾਰਕਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਰਖਤਾ.
ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਤਾ – ਪਹੁਁਚਤਾ ਹੋਨੇਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮ ਕਰ੍ਮ ਹੈ, ਅਥਵਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਸੇ ਸ੍ਵਯਂ ਅਭਿਨ੍ਨ ਹੋਨੇਸੇ ਪੁਦ੍ਗਲ ਸ੍ਵਯਂ
ਹੀ ਕਰ੍ਮ [–ਕਾਰ੍ਯ] ਹੈ; [੪] ਅਪਨੇਮੇਸੇ ਪੂਰ੍ਵ ਪਰਿਣਾਮਕਾ ਵ੍ਯਯ ਕਰਕੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਰੂਪ ਪਰਿਣਾਮ ਕਰਤਾ ਹੋਨੇਸੇ
ਔਰ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪਸੇ ਧ੍ਰੁਵ ਰਹਤਾ ਹੋਨੇਸੇ ਪੁਦ੍ਗਲ ਸ੍ਵਯਂ ਹੀ ਅਪਾਦਾਨ ਹੈ; [੫] ਅਪਨੇਕੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਰੂਪ
ਪਰਿਣਾਮ ਦੇਤਾ ਹੋਨੇਸੇ ਪੁਦ੍ਗਲ ਸ੍ਵਯਂ ਹੀ ਸਮ੍ਪ੍ਰਦਾਨ ਹੈ; [੬] ਅਪਨੇਮੇਂ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਅਪਨੇ ਆਧਾਰਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮ
ਕਰਤਾ ਹੋਨੇਸੇ ਪੁਦ੍ਗਲ ਸ੍ਵਯਂ ਹੀ ਅਧਿਕਰਣ ਹੈ.
Page 106 of 264
PDF/HTML Page 135 of 293
single page version
ਕਿਧ ਤਸ੍ਸ ਫਲਂ ਭੁਜਦਿ ਅਪ੍ਪਾ ਕਮ੍ਮਂ ਚ ਦੇਦਿ
ਕਂਥ ਤਸ੍ਯ ਫਲਂ ਭੁਡ੍ਕ੍ਤੇ ਆਤ੍ਮਾ ਕਰ੍ਮ ਚ ਦਦਾਤਿ ਫਲਮ੍.. ੬੩..
ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਤਾ– ਪਹੁਁਚਤਾ ਹੋਨੇਸੇ ਜੀਵਭਾਵ ਕਰ੍ਮ ਹੈ, ਅਥਵਾ ਜੀਵਭਾਵਸੇ ਸ੍ਵਯਂ ਅਭਿਨ੍ਨ ਹੋਨੇਸੇ ਜੀਵ ਸ੍ਵਯਂ ਹੀ
ਕਰ੍ਮ ਹੈ; [੪] ਅਪਨੇਮੇਂਸੇ ਪੂਰ੍ਵ ਭਾਵਕਾ ਵ੍ਯਯ ਕਰਕੇ [ਨਵੀਨ] ਜੀਵਭਾਵ ਕਰਤਾ ਹੋਨੇਸੇ ਔਰ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪਸੇ
ਧ੍ਰੁਵ ਰਹਨੇਸੇ ਜੀਵ ਸ੍ਵਯਂ ਹੀ ਅਪਾਦਾਨ ਹੈ; [੫] ਅਪਨੇਕੋ ਜੀਵਭਾਵ ਦੇਤਾ ਹੋਨੇਸੇ ਜੀਵ ਸ੍ਵਯਂ ਹੀ ਸਮ੍ਪ੍ਰਦਾਨ
ਹੈ; [੬] ਅਪਨੇਮੇਂ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਅਪਨੇ ਆਧਾਰਸੇ ਜੀਵਭਾਵ ਕਰਤਾ ਹੋਨੇਸੇ ਜੀਵ ਸ੍ਵਯਂ ਹੀ ਅਧਿਕਰਣ ਹੈ.
ਤਥਾ ਜੀਵਕੀ ਔਦਯਿਕਾਦਿ ਭਾਵਰੂਪਸੇ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਨੇਕੀ ਕ੍ਰਿਯਾਮੇਂ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਜੀਵ ਸ੍ਵਯਂ ਹੀ ਛਹ
ਕਾਰਕਰੂਪਸੇ ਵਰ੍ਤਤਾ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ਉਸੇ ਅਨ੍ਯ ਕਾਰਕੋਂਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਹੈ. ਪੁਦ੍ਗਲਕੀ ਔਰ ਜੀਵਕੀ ਉਪਰੋਕ੍ਤ
ਕ੍ਰਿਯਾਏਁ ਏਕ ਹੀ ਕਾਲਮੇਂ ਵਰ੍ਤਤੀ ਹੈ ਤਥਾਪਿ ਪੌਦ੍ਗਲਿਕ ਕ੍ਰਿਯਾਮੇਂ ਵਰ੍ਤਤੇ ਹੁਏ ਪੁਦ੍ਗਲਕੇ ਛਹ ਕਾਰਕ
ਜੀਵਕਾਰਕੋਂਸੇ ਬਿਲਕੁਲ ਭਿਨ੍ਨ ਔਰ ਨਿਰਪੇਕ੍ਸ਼ ਹੈਂ ਤਥਾ ਜੀਵਭਾਵਰੂਪ ਕ੍ਰਿਯਾਮੇਂ ਵਰ੍ਤਤੇ ਹੁਏ ਜੀਵਕੇ ਛਹ ਕਾਰਕ
ਪੁਦ੍ਗਲਕਾਰਕੋਂਸੇ ਬਿਲਕੁਲ ਭਿਨ੍ਨ ਔਰ ਨਿਰਪੇਕ੍ਸ਼ ਹੈਂ. ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਕਿਸੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਕਾਰਕੋਂਕੋ ਕਿਸੀ ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ
ਕਾਰਕੋਂਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ.. ੬੨..
ਕ੍ਯਮ ਕਰ੍ਮ ਫਲ਼ ਦੇ ਜੀਵਨੇ? ਕ੍ਯਮ ਜੀਵ ਤੇ ਫਲ਼ ਭੋਗਵੇ? ੬੩.
Page 107 of 264
PDF/HTML Page 136 of 293
single page version
ਅਥ ਸਿਦ੍ਧਾਂਤਸੁਤ੍ਰਾਣਿ–
[ਚ] ਔਰ [ਆਤ੍ਮਾ] ਆਤ੍ਮਾ [ਤਸ੍ਯ ਫਲਂ ਭੁਡ੍ਕ੍ਤੇ] ਉਸਕਾ ਫਲ ਕ੍ਯੋਂ ਭੋਗੇਗਾ?
ਜੀਵਕੋ ਫਲ ਕ੍ਯੋਂ ਦੇਗਾ ਔਰ ਜੀਵ ਅਪਨੇਸੇ ਨਹੀਂ ਕਿਯੇ ਗਯੇ ਕਰ੍ਮਕੇ ਫਲਕੋੇ ਕ੍ਯੋਂ ਭੋਗੇਗਾ? ਜੀਵਸੇ ਨਹੀਂ
ਕਿਯਾ ਕਰ੍ਮ ਜੀਵਕੋ ਫਲ ਦੇ ਔਰ ਜੀਵ ਉਸ ਫਲਕੋ ਭੋਗੇ ਯਹ ਕਿਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਨ੍ਯਾਯਯੁਕ੍ਤ ਨਹੀਂ ਹੈ.
ਅਵਗਾਢ ਗਾਢ ਭਰੇਲ ਛੇ ਸਰ੍ਵਤ੍ਰ ਪੁਦ੍ਗਲਕਾਯਥੀ
ਆ ਲੋਕ ਬਾਦਰ–ਸੁਕ੍ਸ਼੍ਮਥੀ, ਵਿਧਵਿਧ ਅਨਂਤਾਨਂਤਥੀ. ੬੪.
Page 108 of 264
PDF/HTML Page 137 of 293
single page version
ਸੁਕ੍ਸ਼੍ਮੈਰ੍ਬਾਦਰੈਸ਼੍ਚਾਨਂਤਾਨਂਤੈਰ੍ਵਿਵਿਧੈਃ.. ੬੪..
ਗਚ੍ਛਂਤਿ ਕਮ੍ਮਭਾਵਂ ਅਣ੍ਣੋਣ੍ਣਾਗਾਹਮਵਗਾਢਾ.. ੬੫..
ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਕਰ੍ਮਭਾਵਮਨ੍ਯੋਨ੍ਯਾਵਗਾਹਾਵਗਾਢਾ.. ੬੫..
ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ, ‘ਕਰ੍ਮ’ ਕਰ੍ਮਕੋ ਹੀ ਕਰਤਾ ਹੈ ਔਰ ਆਤ੍ਮਾ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਹੀ ਕਰਤਾ ਹੈ’ ਇਸ ਬਾਤਮੇਂ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤ ਦੋਸ਼
ਆਨੇਸੇ ਯਹ ਬਾਤ ਘਟਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ – ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਯਹਾਁ ਪੂਰ੍ਵਪਕ੍ਸ਼ ਉਪਸ੍ਥਿਤ ਕਿਯਾ ਗਯਾ ਹੈ.. ੬੩..
[ਅਵਗਾਢਗਾਢਨਿਚਿਤਃ] [ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ ਰੀਤਿਸੇ] ਅਵਗਾਹਿਤ ਹੋਕਰ ਗਾਢ ਭਰਾ ਹੁਆ ਹੈ.
ਜਹਾਁ ਆਤ੍ਮਾ ਹੈ ਵਹਾਁ, ਬਿਨਾ ਲਾਯੇ ਹੀ [ਕਹੀਂਸੇ ਲਾਯੇ ਬਿਨਾ ਹੀ], ਵੇ ਸ੍ਥਿਤ ਹੈਂ.. ੬੪..
ਕਰ੍ਮਤ੍ਵਰੂਪੇ ਪਰਿਣਮੇ ਅਨ੍ਯੋਨ੍ਯ–ਅਵਗਾਹਿਤ ਥਈ. ੬੫.
Page 109 of 264
PDF/HTML Page 138 of 293
single page version
ਆਤ੍ਮਾ ਹਿ ਸਂਸਾਰਾਵਸ੍ਥਾਯਾਂ ਪਾਰਿਣਾਮਿਕਚੈਤਨ੍ਯਸ੍ਵਭਾਵਮਪਰਿਤ੍ਯਜਨ੍ਨੇਵਾਨਾਦਿਬਂਧਨਬਦ੍ਧਤ੍ਵਾਦ–
ਭਾਵਮਾਰਭਤੇ, ਤਤ੍ਰ ਤਦਾ ਤਮੇਵ ਨਿਮਿਤ੍ਤੀਕ੍ਰੁਤ੍ਯ ਜੀਵਪ੍ਰਦੇਸ਼ੇਸ਼ੁ ਪਰਸ੍ਪਰਾਵਗਾਹੇਨਾਨੁਪ੍ਰਵਿਸ਼੍ਟਾ ਸ੍ਵਭਾਵੈਰੇਵ ਪੁਦ੍ਗਲਾਃ
ਕਰ੍ਮਭਾਵਮਾਪਦ੍ਯਂਤ ਇਤਿ.. ੬੫..
ਅਕਦਾ ਪਰੇਹਿਂ ਦਿਟ੍ਠਾ ਤਹ ਕਮ੍ਮਾਣਂ
ਅਕ੍ਰੁਤਾ ਪਰੈਰ੍ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਾ ਤਥਾ ਕਰ੍ਮਣਾਂ ਵਿਜਾਨੀਹਿ.. ੬੬..
[ਅਨ੍ਯੋਨ੍ਯਾਵਗਾਹਾਵਗਾਢਾਃ] ਜੀਵਮੇਂ [ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ] ਅਨ੍ਯੋਨ੍ਯ–ਅਵਗਾਹਰੂਪਸੇ ਪ੍ਰਵਿਸ਼੍ਟ ਹੁਏ [ਕਰ੍ਮਭਾਵਮ੍
ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ] ਕਰ੍ਮਭਾਵਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ.
ਰਾਗਰੂਪ ਯਾ ਦ੍ਵੇਸ਼ਰੂਪ ਐਸੇ ਅਪਨੇ ਭਾਵਕੋ ਕਰਤਾ ਹੈ. ਵਹਾਁ ਔਰ ਉਸ ਸਮਯ ਉਸੀ ਭਾਵਕੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਬਨਾਕਰ
ਪੁਦ੍ਗਲ ਅਪਨੇ ਭਾਵੋਂਸੇ ਹੀ ਜੀਵਕੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਂਮੇਂ [ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਤਾਪੂਰ੍ਵਕ] ਪਰਸ੍ਪਰ ਅਵਗਾਹਰੂਪਸੇ ਪ੍ਰਵਿਸ਼੍ਟ ਹੁਏ
ਕਰ੍ਮਭਾਵਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ.
ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਪਰਸ੍ਪਰ– ਅਵਗਾਹਰੂਪਸੇ ਪ੍ਰਵਿਸ਼੍ਟ ਹੁਏ ਕਰ੍ਮਪਨੇਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ.
ਪਰਥੀ ਅਕ੍ਰੁਤ, ਤੇ ਰੀਤ ਜਾਣੋ ਵਿਵਿਧਤਾ ਕਰ੍ਮੋ ਤਣੀ. ੬੬.
Page 110 of 264
PDF/HTML Page 139 of 293
single page version
ਭਿਰ੍ਬਹੁਭਿਃ ਪ੍ਰਕਾਰੈਃ ਕਰ੍ਮਾਣ੍ਯਪਿ ਕਂਰ੍ਤ੍ਰਤਰਨਿਰਪੇਕ੍ਸ਼ਾਣ੍ਯੇਵੋਤ੍ਪਦ੍ਯਂਤੇ ਇਤਿ.. ੬੬..
ਕਾਲੇ ਵਿਜੁਜ੍ਜਮਾਣਾ ਸਹਦੁਕ੍ਖਂ ਦਿਂਤਿ ਭੁਂਜਂਤਿ.. ੬੭..
ਕਾਲੇ ਵਿਯੁਜ੍ਯਮਾਨਾਃ ਸੁਖਦੁਃਖਂ ਦਦਤਿ ਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤਿ.. ੬੭..
[ਤਥਾ] ਉਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ [ਕਰ੍ਮਣਾਂ] ਕਰ੍ਮੋਂਕੀ ਬਹੁਪ੍ਰਕਾਰਤਾ [ਵਿਜਾਨੀਹਿ] ਪਰਸੇ ਅਕ੍ਰੁਤ ਜਾਨੋ.
ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਉਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਅਪਨੇਕੋ ਯੋਗ੍ਯ ਜੀਵ–ਪਰਿਣਾਮਕੀ ਉਪਲਬ੍ਧਿ ਹੋਨੇ ਪਰ, ਜ੍ਞਾਨਾਵਰਣਾਦਿ ਅਨੇਕ
ਪ੍ਰਕਾਰਕੇ ਕਰ੍ਮ ਭੀ ਅਨ੍ਯ ਕਰ੍ਤਾਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਕੇ ਬਿਨਾ ਹੀ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੇ ਹੈਂ.
ਕਾਲ਼ੇ ਵਿਯੋਗ ਲਹੇ ਤਦਾ ਸੁਖਦੁਃਖ ਆਪੇ–ਭੋਗਵੇ. ੬੭.
Page 111 of 264
PDF/HTML Page 140 of 293
single page version
ਪ੍ਰੁਥਕ ਹੋਨੇ ਪਰ [ਸੁਖਦੁਃਖਂ ਦਦਤਿ ਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤਿ] ਸੁਖਦੁਃਖ ਦੇਤੇ ਹੈਂ ਔਰ ਭੋਗਤੇ ਹੈਂ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਪੁਦ੍ਗਲਕਾਯ
ਸੁਖਦੁਃਖ ਦੇਤੇ ਹੈਂ ਔਰ ਜੀਵ ਭੋਗਤੇ ਹੈਂ].
ਜੀਵਕੋੇ ਫਲ ਦੇਤਾ ਹੈ ਔਰ ਜੀਵ ਉਸੇ ਭੋਗਤਾ ਹੈ’ ਯਹ ਬਾਤ ਭੀ ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਘਟਿਤ ਹੋਤੀ ਹੈ] ਐਸਾ ਯਹਾਁ
ਕਹਾ ਹੈ.
ਜੀਵ ਉਸੇ ਭੋਗਤੇ ਹੈਂ]– ਉਦਯ ਪਾਕਰ ਖਿਰ ਜਾਨੇਵਾਲੇ ਪੁਦ੍ਗਲਕਾਯ ਸੁਖਦੁਃਖਰੂਪ ਆਤ੍ਮਪਰਿਣਾਮੋਂਕੇ