Page 132 of 264
PDF/HTML Page 161 of 293
single page version

੧੩੨

ਸਕਲਪੁਦ੍ਗਲਵਿਕਲ੍ਪੋਪਸਂਹਾਰੋਯਮ੍.

ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਵਿਸ਼ਯਾਃ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਰਸਗਂਧਵਰ੍ਣਸ਼ਬ੍ਦਾਸ਼੍ਚ, ਦ੍ਰਵ੍ਯੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਣਿ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਨਰਸਨਘ੍ਰਾਣਚਕ੍ਸ਼ੁਃ–ਸ਼੍ਰੋਤ੍ਰਾਣਿ, ਕਾਯਾਃ ਔਦਾਰਿਕਵੈਕ੍ਰਿਯਕਾਹਾਰਕਤੈਜਸਕਾਰ੍ਮਣਾਨਿ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਮਨਃ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਾਣਿ, ਨੋਕਰ੍ਮਾਣਿ, ਵਿਚਿਤ੍ਰ– ਪਰ੍ਯਾਯੋਤ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤਵੋਨਂਤਾ ਅਨਂਤਾਣੁਵਰ੍ਗਣਾਃ, ਅਨਂਤਾ ਅਸਂਖ੍ਯੇਯਾਣੁਵਰ੍ਗਣਾਃ, ਅਨਂਤਾ ਸਂਖ੍ਯੇਯਾਣੁਵਰ੍ਗਣਾਃ ਦ੍ਵਯ ਣੁਕਸ੍ਕਂਧਪਰ੍ਯਂਤਾਃ, ਪਰਮਾਣਵਸ਼੍ਚ, ਯਦਨ੍ਯਦਪਿ ਮੂਰ੍ਤਂ ਤਤ੍ਸਰ੍ਵਂ ਪੁਦ੍ਗਲਵਿਕਲ੍ਪਤ੍ਵੇਨੋਪਸਂਹਰ੍ਤਵ੍ਯ–ਮਿਤਿ..੮੨..

-----------------------------------------------------------------------------

ਟੀਕਾਃ– ਯਹ, ਸਰ੍ਵ ਪੁਦ੍ਗਲਭੇਦੋਂਕਾ ਉਪਸਂਹਾਰ ਹੈ.

ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼, ਰਸ, ਗਂਧ, ਵਰ੍ਣ ਔਰ ਸ਼ਬ੍ਦਰੂਪ [ਪਾਁਚ] ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਵਿਸ਼ਯ, ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਨ, ਰਸਨ, ਧ੍ਰਾਣ, ਚਕ੍ਸ਼ੁ ਔਰ ਸ਼੍ਰੋਤ੍ਰਰੂਪ [ਪਾਁਚ] ਦ੍ਰਵ੍ਯੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਁ, ਔਦਾਰਿਕ, ਵੈਕ੍ਰਿਯਿਕ, ਆਹਾਰਕ, ਤੈਜਸ ਔਰ ਕਾਰ੍ਮਣਰੂਪ [ਪਾਁਚ] ਕਾਯਾ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਮਨ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮ, ਨੋਕਰ੍ਮ, ਵਿਚਿਤ੍ਰ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਂਕੀ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿਕੇ ਹੇਤੁਭੂਤ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਅਨੇਕ ਪ੍ਰਕਾਰਕੀ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇਕੇ ਕਾਰਣਭੂਤ] ਅਨਨ੍ਤ ਅਨਨ੍ਤਾਣੁਕ ਵਰ੍ਗਣਾਏਁ, ਅਨਨ੍ਤ ਅਸਂਖ੍ਯਾਤਾਣੁਕ ਵਰ੍ਗਣਾਏਁ ਔਰ ਦ੍ਵਿ–ਅਣੁਕ ਸ੍ਕਨ੍ਧ ਤਕਕੀ ਅਨਨ੍ਤ ਸਂਖ੍ਯਾਤਾਣੁਕ ਵਰ੍ਗਣਾਏਁ ਤਥਾ ਪਰਮਾਣੁ, ਤਥਾ ਅਨ੍ਯ ਭੀ ਜੋ ਕੁਛ ਮੂਰ੍ਤ ਹੋ ਵਹ ਸਬ ਪੁਦ੍ਗਲਕੇ ਭੇਦ ਰੂਪਸੇ ਸਮੇਟਨਾ.

ਭਾਵਾਰ੍ਥਃ– ਵੀਤਰਾਗ ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਸੁਖਕੇ ਸ੍ਵਾਦਸੇ ਰਹਿਤ ਜੀਵੋਂਕੋ ਉਪਭੋਗ੍ਯ ਪਂਚੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਵਿਸ਼ਯ, ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਰੂਪਸੇ ਵਿਪਰੀਤ ਪਾਁਚ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਁ, ਅਸ਼ਰੀਰ ਆਤ੍ਮਪਦਾਰ੍ਥਸੇ ਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼ਭੂਤ ਪਾਁਚ ਸ਼ਰੀਰ, ਮਨੋਗਤ– ਵਿਕਲ੍ਪਜਾਲਰਹਿਤ ਸ਼ੁਦ੍ਧਜੀਵਾਸ੍ਤਿਕਾਯਸੇ ਵਿਪਰੀਤ ਮਨ, ਕਰ੍ਮਰਹਿਤ ਆਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਪ੍ਰਤਿਕੂਲ ਆਠ ਕਰ੍ਮ ਔਰ ਅਮੂਰ੍ਤ ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼ਭੂਤ ਅਨ੍ਯ ਭੀ ਜੋ ਕੁਛ ਮੂਰ੍ਤ ਹੋ ਵਹ ਸਬ ਪੁਦ੍ਗਲ ਜਾਨੋ.. ੮੨..

-------------------------------------------------------------------------- ਲੋਕਮੇਂ ਅਨਨ੍ਤ ਪਰਮਾਣੁਓਂਕੀ ਬਨੀ ਹੁਈ ਵਰ੍ਗਣਾਏਁ ਅਨਨ੍ਤ ਹੈਂ, ਅਸਂਖ੍ਯਾਤ ਪਰਮਾਣੁਓਂਕੀ ਬਨੀ ਹੁਈ ਵਰ੍ਗਣਾਏਁ ਭੀ ਅਨਨ੍ਤ

Page 133 of 264
PDF/HTML Page 162 of 293
single page version

ਕਹਾਨਜੈਨਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਮਾਲਾ] ਸ਼ਡ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯ–ਪਂਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਵਰ੍ਣਨ

ਅਥ ਧਰ੍ਮਾਧਰ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਾਸ੍ਤਿਕਾਯਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਮ੍.

ਧਰ੍ਮਸ੍ਵਰੂਪਾਖ੍ਯਾਨਮੇਤਤ੍.

ਧਰ੍ਮੋ ਹਿ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਰਸਗਂਧਵਰ੍ਣਾਨਾਮਤ੍ਯਂਤਾਭਾਵਾਦਮੂਰ੍ਤਸ੍ਵਭਾਵਃ. ਤ੍ਤ ਏਵ ਚਾਸ਼ਬ੍ਦਃ. ਸ੍ਕਲ– ਲੋਕਾਕਾਸ਼ਾਭਿਵ੍ਯਾਪ੍ਯਾਵਸ੍ਥਿਤਤ੍ਵਾਲ੍ਲੋਕਾਵਗਾਢਃ. ਅਯੁਤਸਿਦ੍ਧਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵਾਤ੍ ਸ੍ਪਸ਼੍ਟਃ. ਸ੍ਵਭਾਵਾਦੇਵ ਸਰ੍ਵਤੋ ਵਿਸ੍ਤ੍ਰੁਤਤ੍ਵਾਤ੍ਪ੍ਰੁਥੁਲਃ. ਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯੇਨੈਕਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਪਿ ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯੇਨਾਸਂਖ੍ਯਾਤਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਇਤਿ.. ੮੩.. -----------------------------------------------------------------------------

ਅਬ ਧਰ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਾਸ੍ਤਿਕਾਯ ਔਰ ਅਧਰ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਾਸ੍ਤਿਕਾਯਕਾ ਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨ ਹੈ.

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥਃ– [ਧਰ੍ਮਾਸ੍ਤਿਕਾਯਃ] ਧਰ੍ਮਾਸ੍ਤਿਕਾਯ [ਅਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਃ] ਅਸ੍ਪਰ੍ਸ਼, [ਅਰਸਃ] ਅਰਸ, [ਅਵਰ੍ਣਗਂਧਃ] ਅਗਨ੍ਧ, ਅਵਰ੍ਣ ਔਰ [ਅਸ਼ਬ੍ਦਃ] ਅਸ਼ਬ੍ਦ ਹੈ; [ਲੋਕਾਵਗਾਢਃ] ਲੋਕਵ੍ਯਾਪਕ ਹੈਃ [ਸ੍ਪ੍ਰੁਸ਼੍ਟਃ] ਅਖਣ੍ਡ, [ਪ੍ਰੁਥੁਲਃ] ਵਿਸ਼ਾਲ ਔਰ [ਅਸਂਖ੍ਯਾਤਪ੍ਰਦੇਸ਼ਃ] ਅਸਂਖ੍ਯਾਤਪ੍ਰਦੇਸ਼ੀ ਹੈ.

ਟੀਕਾਃ– ਯਹ, ਧਰ੍ਮਕੇ [ਧਰ੍ਮਾਸ੍ਤਿਕਾਯਕੇ] ਸ੍ਵਰੂਪਕਾ ਕਥਨ ਹੈ.

ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼, ਰਸ, ਗਂਧ ਔਰ ਵਰ੍ਣਕਾ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇਸੇ ਧਰ੍ਮ [ਧਰ੍ਮਾਸ੍ਤਿਕਾਯ] ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਅਮੂਰ੍ਤਸ੍ਵਭਾਵਵਾਲਾ ਹੈ; ਔਰ ਇਸੀਲਿਯੇ ਅਸ਼ਬ੍ਦ ਹੈ; ਸਮਸ੍ਤ ਲੋਕਾਕਾਸ਼ਮੇਂ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਹੋਕਰ ਰਹਨੇਸੇ ਲੋਕਵ੍ਯਾਪਕ ਹੈ; ੧ਅਯੁਤਸਿਦ੍ਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਵਾਲਾ ਹੋਨੇਸੇ ਅਖਣ੍ਡ ਹੈ; ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਹੀ ਸਰ੍ਵਤਃ ਵਿਸ੍ਤ੍ਰੁਤ ਹੋਨੇਸੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੈ; ਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯਸੇ ‘ਏਕਪ੍ਰਦੇਸ਼ੀ’ ਹੋਨ ਪਰ ਭੀ ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯਸੇ ਅਸਂਖ੍ਯਾਤਪ੍ਰਦੇਸ਼ੀ ਹੈ.. ੮੩.. -------------------------------------------------------------------------- ੧. ਯੁਤਸਿਦ੍ਧ=ਜੁੜੇ ਹੁਏ; ਸਂਯੋਗਸਿਦ੍ਧ. [ਧਰ੍ਮਾਸ੍ਤਿਕਾਯਮੇਂ ਭਿਨ੍ਨ–ਭਿਨ੍ਨ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਂਕਾ ਸਂਯੋਗ ਹੁਆ ਹੈ ਐਸਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਉਸਮੇਂ ਬੀਚਮੇਂ ਵ੍ਯਵਧਾਨ–ਅਨ੍ਤਰ–ਅਵਕਾਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ; ਇਸਲਿਯੇ ਧਰ੍ਮਾਸ੍ਤਿਕਾਯ ਅਖਣ੍ਡ ਹੈ.] ੨. ਏਕਪ੍ਰਦੇਸ਼ੀ=ਅਵਿਭਾਜ੍ਯ–ਏਕਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਵਾਲਾ. [ਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯਸੇ ਧਰ੍ਮਾਸ੍ਤਿਕਾਯ ਅਵਿਭਾਜ੍ਯ–ਏਕਪਦਾਰ੍ਥ ਹੋਨੇਸੇ ਅਵਿਭਾਜ੍ਯ–

Page 134 of 264
PDF/HTML Page 163 of 293
single page version

੧੩੪

ਧਰ੍ਮਸ੍ਯੈਵਾਵਸ਼ਿਸ਼੍ਟਸ੍ਵਰੂਪਾਖ੍ਯਾਨਮੇਤਤ੍.

ਅਪਿ ਚ ਧਰ੍ਮਃ ਅਗੁਰੁਲਘੁਭਿਰ੍ਗੁਣੈਰਗੁਰੁਲਘੁਤ੍ਵਾਭਿਧਾਨਸ੍ਯ ਸ੍ਵਰੂਪਪ੍ਰਤਿਸ਼੍ਠਤ੍ਵਨਿਬਂਧਨਸ੍ਯ ਸ੍ਵਭਾਵ– ਸ੍ਯਾਵਿਭਾਗਪਰਿਚ੍ਛੇਦੈਃ ਪ੍ਰਤਿਸਮਯਸਂਭਵਤ੍ਸ਼ਟ੍ਸ੍ਥਾਨਪਤਿਤਵ੍ਰੁਦ੍ਧਿਹਾਨਿਭਿਰਨਂਤੈਃ ਸਦਾ ਪਰਿਣਤਤ੍ਵਾਦੁਤ੍ਪਾਦ– ਵ੍ਯਯਵਤ੍ਤ੍ਵੇਪਿ ਸ੍ਵਰੂਪਾਦਪ੍ਰਚ੍ਯਵਨਾਨ੍ਨਿਤ੍ਯਃ. ਗਤਿਕ੍ਰਿਯਾਪਰਿਣਤਾਨਾਮੁਦਾ– -----------------------------------------------------------------------------

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥਃ– [ਅਨਂਤਃ ਤੈਃ ਅਗੁਰੁਕਲਘੁਕੈਃ] ਵਹ [ਧਰ੍ਮਾਸ੍ਤਿਕਾਯ] ਅਨਨ੍ਤ ਐਸੇ ਜੋ ਅਗੁਰੁਲਘੁ [ਗੁਣ, ਅਂਸ਼] ਉਨ–ਰੂਪ [ਸਦਾ ਪਰਿਣਤਃ] ਸਦੈਵ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ, [ਨਿਤ੍ਯਃ] ਨਿਤ੍ਯ ਹੈ, [ਗਤਿਕ੍ਰਿਯਾਯੁਕ੍ਤਾਨਾਂ] ਗਤਿਕ੍ਰਿਯਾਯੁਕ੍ਤਕੋ [ਕਾਰਣਭੂਤਃ] ਕਾਰਣਭੂਤ [ਨਿਮਿਤ੍ਤਰੂਪ] ਹੈ ਔਰ [ਸ੍ਵਯਮ੍ ਅਕਾਰ੍ਯਃ] ਸ੍ਵਯਂ ਅਕਾਰ੍ਯ ਹੈ.

ਟੀਕਾਃ– ਯਹ, ਧਰ੍ਮਕੇ ਹੀ ਸ਼ੇਸ਼ ਸ੍ਵਰੂਪਕਾ ਕਥਨ ਹੈ.

ਪੁਨਸ਼੍ਚ, ਧਰ੍ਮ [ਧਰ੍ਮਾਸ੍ਤਿਕਾਯ] ਅਗੁਰੁਲਘੁ ੧ਗੁਣੋਂਰੂਪਸੇ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਅਗੁਰੁਲਘੁਤ੍ਵ ਨਾਮਕਾ ਜੋ ਸ੍ਵਰੂਪਪ੍ਰਤਿਸ਼੍ਠਤ੍ਵਕੇ ਕਾਰਣਭੂਤ ਸ੍ਵਭਾਵ ਉਸਕੇ ਅਵਿਭਾਗ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋਂਰੂਪਸੇ – ਜੋ ਕਿ ਪ੍ਰਤਿਸਮਯ ਹੋਨੇਵਾਲੀ ੨ਸ਼ਟ੍ਸ੍ਥਾਨਪਤਿਤ ਵ੍ਰੁਦ੍ਧਿਹਾਨਿਵਾਲੇ ਅਨਨ੍ਤ ਹੈਂ ਉਨਕੇ ਰੂਪਸੇ – ਸਦਾ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਨੇਸੇ ਉਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਵਾਲਾ ਹੈ, -------------------------------------------------------------------------- ੧. ਗੁਣ=ਅਂਸ਼; ਅਵਿਭਾਗ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦ [ਸਰ੍ਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੀ ਭਾਁਤਿ ਧਰ੍ਮਾਸ੍ਤਿਕਾਯਮੇਂ ਅਗੁਰੁਲਘੁਤ੍ਵ ਨਾਮਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ. ਵਹ ਸ੍ਵਭਾਵ

੨. ਸ਼ਟ੍ਸ੍ਥਾਨਪਤਿਤ ਵ੍ਰੁਦ੍ਧਿਹਾਨਿ=ਛਹ ਸ੍ਥਾਨਮੇਂ ਸਮਾਵੇਸ਼ ਪਾਨੇਵਾਲੀ ਵ੍ਰੁਦ੍ਧਿਹਾਨਿ; ਸ਼ਟ੍ਗੁਣ ਵ੍ਰੁਦ੍ਧਿਹਾਨਿ. [ਅਗੁਰੁਲਘੁਤ੍ਵਸ੍ਵਭਾਵਕੇ

Page 135 of 264
PDF/HTML Page 164 of 293
single page version

ਕਹਾਨਜੈਨਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਮਾਲਾ] ਸ਼ਡ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯ–ਪਂਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਵਰ੍ਣਨ

ਸੀਨਾਵਿਨਾਭੂਤਸਹਾਯਮਾਤ੍ਰਤ੍ਵਾਤ੍ਕਾਰਣਭੂਤਃ. ਸ੍ਵਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਮਾਤ੍ਰਨਿਰ੍ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਤ੍ਵਾਤ੍ ਸ੍ਵਯਮਕਾਰ੍ਯ ਇਤਿ.. ੮੪..

----------------------------------------------------------------------------- ਤਥਾਪਿ ਸ੍ਵਰੂਪਸੇ ਚ੍ਯੁਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ ਇਸਲਿਯੇ ਨਿਤ੍ਯ ਹੈ; ਗਤਿਕ੍ਰਿਯਾਪਰਿਣਤਕੋ [ਗਤਿਕ੍ਰਿਯਾਰੂਪਸੇ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਨੇਮੇਂ ਜੀਵ–ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੋ] ੧ਉਦਾਸੀਨ ੨ਅਵਿਨਾਭਾਵੀ ਸਹਾਯਮਾਤ੍ਰ ਹੋਨੇਸੇ [ਗਤਿਕ੍ਰਿਯਾਪਰਿਣਤਕੋ] ਕਾਰਣਭੂਤ ਹੈ; ਅਪਨੇ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਮਾਤ੍ਰਸੇ ਨਿਸ਼੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇਕੇ ਕਾਰਣ ਸ੍ਵਯਂ ਅਕਾਰ੍ਯ ਹੈ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸ੍ਵਯਂਸਿਦ੍ਧ ਹੋਨੇਕੇ ਕਾਰਣ ਕਿਸੀ ਅਨ੍ਯਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਨਹੀਂ ਹੁਆ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ਕਿਸੀ ਅਨ੍ਯ ਕਾਰਣਕੇ ਕਾਰ੍ਯਰੂਪ ਨਹੀਂ ਹੈ].. ੮੪..

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥਃ– [ਯਥਾ] ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ[ਲੋਕੇ] ਜਗਤਮੇਂ [ਉਦਕਂ] ਪਾਨੀ [ਮਤ੍ਸ੍ਯਾਨਾਂ] ਮਛਲਿਯੋਂਕੋ [ਗਮਨਾਨੁਗ੍ਰਹਕਰਂ ਭਵਤਿ] ਗਮਨਮੇਂ ਅਨੁਗ੍ਰਹ ਕਰਤਾ ਹੈ, [ਤਥਾ] ਉਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ [ਧਰ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ] ਧਰ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯ [ਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲਾਨਾਂ] ਜੀਵ–ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੋ ਗਮਨਮੇਂ ਅਨੁਗ੍ਰਹ ਕਰਤਾ ਹੈ [–ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤ ਹੋਤਾ ਹੈ] ਐਸਾ [ਵਿਜਾਨੀਹਿ] ਜਾਨੋ. -------------------------------------------------------------------------- ੧. ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਿਦ੍ਧਭਗਵਾਨ, ਉਦਾਸੀਨ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ, ਸਿਦ੍ਧਗੁਣੋਂਕੇ ਅਨੁਰਾਗਰੂਪਸੇ ਪਰਿਣਮਤ ਭਵ੍ਯ ਜੀਵੋਂਕੋ

੨. ਯਦਿ ਕੋਈ ਏਕ, ਕਿਸੀ ਦੂਸਰੇਕੇ ਬਿਨਾ ਨ ਹੋ, ਤੋ ਪਹਲੇਕੋ ਦੂਸਰੇਕਾ ਅਵਿਨਾਭਾਵੀ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ. ਯਹਾਁ ਧਰ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ

Page 136 of 264
PDF/HTML Page 165 of 293
single page version

੧੩੬

ਧਰ੍ਮਸ੍ਯ ਗਤਿਹੇਤੁਤ੍ਵੇ ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਾਂਤੋਯਮ੍.

ਯ੍ਥੋਦਕਂ ਸ੍ਵਯਮਗਚ੍ਛਦਗਮਯਚ੍ਚ ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਗਚ੍ਛਤਾਂ ਮਤ੍ਸ੍ਯਾਨਾਮੁਦਾਸੀਨਾਵਿਨਾਭੂਤਸਹਾਯ– ਕਾਰਣਮਾਤ੍ਰਤ੍ਵੇਨ ਗਮਨਮਨੁਗ੍ਰੁਹ੍ਣਾਤਿ, ਤਥਾ ਧਰ੍ਮੋਪਿ ਸ੍ਵਯਮਗਚ੍ਛਨ੍ ਅਗਮਯਂਸ਼੍ਚ ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਗਚ੍ਛਤਾਂ ਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲਾਨਾਮੁਦਾਸੀਨਾਵਿਨਾਭੂਤਸਹਾਯਕਾਰਣਮਾਤ੍ਰਤ੍ਵੇਨ ਗਮਨਮੁਨਗ੍ਰੁਹ੍ਣਾਤਿ ਇਤਿ..੮੫..

-----------------------------------------------------------------------------

ਟੀਕਾਃ– ਯਹ, ਧਰ੍ਮਕੇ ਗਤਿਹੇਤੁਤ੍ਵਕਾ ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤ ਹੈ.

ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪਾਨੀ ਸ੍ਵਯਂ ਗਮਨ ਨ ਕਰਤਾ ਹੁਆ ਔਰ [ਪਰਕੋ] ਗਮਨ ਨ ਕਰਾਤਾ ਹੁਆ, ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਗਮਨ ਕਰਤੀ ਹੁਈ ਮਛਲਿਯੋਂਕੋ ਉਦਾਸੀਨ ਅਵਿਨਾਭਾਵੀ ਸਹਾਯਰੂਪ ਕਾਰਣਮਾਤ੍ਰਰੂਪਸੇ ਗਮਨਮੇਂ ਅਨੁਗ੍ਰਹ ਕਰਤਾ ਹੈ, ਉਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਧਰ੍ਮ [ਧਰ੍ਮਾਸ੍ਤਿਕਾਯ] ਭੀ ਸ੍ਵਯਂ ਗਮਨ ਨ ਕਰਤਾ ਹੁਆ ਐਰ [ਪਰਕੋ] ਗਮਨ ਨ ਕਰਾਤਾ ਹੁਆ, ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਗਮਨ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਜੀਵ–ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੋ ਉਦਾਸੀਨ ਅਵਿਨਾਭਾਵੀ ਸਹਾਯਰੂਪ ਕਾਰਣਮਾਤ੍ਰਰੂਪਸੇ ਗਮਨਮੇਂ ਅਨੁਗ੍ਰਹ ਕਰਤਾ ਹੈ.. ੮੫..

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥਃ– [ਯਥਾ] ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ [ਧਰ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਭਵਤਿ] ਧਰ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ [ਤਥਾ] ਉਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ [ਅਧਰ੍ਮਾਖ੍ਯਮ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮ੍] ਅਧਰ੍ਮ ਨਾਮਕਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਭੀ [ਜਾਨੀਹਿ] ਜਾਨੋ; [ਤਤ੍ ਤੁ] ਪਰਨ੍ਤੁ ਵਹ [ਗਤਿਕ੍ਰਿਯਾਯੁਕ੍ਤਕੋ ਕਾਰਣਭੂਤ ਹੋਨੇਕੇ ਬਦਲੇ] [ਸ੍ਥਿਤਿਕ੍ਰਿਯਾਯੁਕ੍ਤਾਨਾਮ੍] ਸ੍ਥਿਤਿਕ੍ਰਿਯਾਯੁਕ੍ਤਕੋ [ਪ੍ਰੁਥਿਵੀ ਇਵ] ਪ੍ਰੁਥ੍ਵੀਕੀ ਭਾਁਤਿ [ਕਾਰਣਭੂਤਮ੍] ਕਾਰਣਭੂਤ ਹੈ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸ੍ਥਿਤਿਕ੍ਰਿਯਾਪਰਿਣਤ ਜੀਵ–ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤ ਹੈ].

-------------------------------------------------------------------------- ਗਮਨਮੇਂ ਅਨੁਗ੍ਰਹ ਕਰਨਾ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਗਮਨਮੇਂ ਉਦਾਸੀਨ ਅਵਿਨਾਭਾਵੀ ਸਹਾਯਰੂਪ [ਨਿਮਿਤ੍ਤਰੂਪ] ਕਾਰਣਮਾਤ੍ਰ ਹੋਨਾ.

Page 137 of 264
PDF/HTML Page 166 of 293
single page version

ਕਹਾਨਜੈਨਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਮਾਲਾ] ਸ਼ਡ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯ–ਪਂਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਵਰ੍ਣਨ

ਅਧਰ੍ਮਸ੍ਵਰੂਪਾਖ੍ਯਾਨਮੇਤਤ੍. ਯਥਾ ਧਰ੍ਮਃ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਪਿਤਸ੍ਤਥਾਧਰ੍ਮੋਪਿ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਪਨੀਯਃ. ਅਯਂ ਤੁ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਃ. ਸ ਗਤਿਕ੍ਰਿਯਾਯੁਕ੍ਤਾ– ਨਾਮੁਦਕਵਤ੍ਕਾਰਣਭੂਤ; ਏਸ਼ਃ ਪੁਨਃ ਸ੍ਥਿਤਿਕ੍ਰਿਯਾਯੁਕ੍ਤਾਨਾਂ ਪ੍ਰੁਥਿਵੀਵਤ੍ਕਾਰਣਭੂਤਃ. ਯਥਾ ਪ੍ਰੁਥਿਵੀ ਸ੍ਵਯਂ ਪੂਰ੍ਵਮੇਵ ਤਿਸ਼੍ਠਂਤੀ ਪਰਮਸ੍ਥਾਪਯਂਤੀ ਚ ਸ੍ਵਯੇਵ ਤਿਸ਼੍ਠਤਾਮਸ਼੍ਵਾਦੀਨਾ ਮੁਦਾਸੀਨਾ–ਵਿਨਾਭੂਤਸਹਾਯਕਾਰਣਮਾਤ੍ਰਤ੍ਵੇਨ ਸ੍ਥਿਤਿਮਨੁਗ੍ਰੁਹ੍ਣਾਤਿ ਤਥਾਧਰ੍ਮਾਪਿ ਸ੍ਵਯਂ ਪੂਰ੍ਵਮੇਵ ਤਿਸ਼੍ਠਨ੍ ਪਰਮਸ੍ਥਾਪਯਂਸ਼੍ਚ ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਤਿਸ਼੍ਠਤਾਂ ਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲਾਨਾਮੁਦਾਸੀਨਾਵਿਨਾਭੂਤਸਹਾਯਕਾਰਣਮਾਤ੍ਰਤ੍ਵੇਨ ਸ੍ਥਿਤਿਮਨੁਗ੍ਰੁਹ੍ਣਾਤੀਤਿ..੮੬..

-----------------------------------------------------------------------------

ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਧਰ੍ਮਕਾ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਪਨ ਕਿਯਾ ਗਯਾ, ਉਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਅਧਰ੍ਮਕਾ ਭੀ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਪਨ ਕਰਨੇ ਯੋਗ੍ਯ ਹੈ. ਪਰਨ੍ਤੁ ਯਹ [ਨਿਮ੍ਨੋਕ੍ਤਾਨੁਸਾਰ] ਅਨ੍ਤਰ ਹੈਃ ਵਹ [–ਧਰ੍ਮਾਸ੍ਤਿਕਾਯ] ਗਤਿਕ੍ਰਿਯਾਯੁਕ੍ਤਕੋ ਪਾਨੀਕੀ ਭਾਁਤਿ ਕਾਰਣਭੂਤ ਹੈ ਔਰ ਯਹ [ਅਧਰ੍ਮਾਸ੍ਤਿਕਾਯ] ਸ੍ਥਿਤਿਕ੍ਰਿਯਾਯੁਕ੍ਤਕੋ ਪ੍ਰੁਥ੍ਵੀਕੀ ਭਾਁਤਿ ਕਾਰਣਭੂਤ ਹੈ. ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪ੍ਰੁਥ੍ਵੀ ਸ੍ਵਯਂ ਪਹਲੇਸੇ ਹੀ ਸ੍ਥਿਤਿਰੂਪ [–ਸ੍ਥਿਰ] ਵਰ੍ਤਤੀ ਹੁਈ ਤਥਾ ਪਰਕੋ ਸ੍ਥਿਤਿ [–ਸ੍ਥਿਰਤਾ] ਨਹੀਂ ਕਰਾਤੀ ਹੁਈ, ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਸ੍ਥਿਤਿਰੂਪਸੇ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤੇ ਹੁਏ ਅਸ਼੍ਵਾਦਿਕਕੋ ਉਦਾਸੀਨ ਅਵਿਨਾਭਾਵੀ ਸਹਾਯਰੂਪ ਕਾਰਣਮਾਤ੍ਰਕੇ ਰੂਪਮੇਂ ਸ੍ਥਿਤਿਮੇਂ ਅਨੁਗ੍ਰਹ ਕਰਤੀ ਹੈ, ਉਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਅਧਰ੍ਮ [ਅਧਰ੍ਮਾਸ੍ਤਿਕਾਯ] ਭੀ ਸ੍ਵਯਂ ਪਹਲੇਸੇ ਹੀ ਸ੍ਥਿਤਿਰੂਪਸੇ ਵਰ੍ਤਤਾ ਹੁਆ ਔਰ ਪਰਕੋ ਸ੍ਥਿਤਿ ਨਹੀਂ ਕਰਾਤਾ ਹੁਆ, ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਸ੍ਥਿਤਿਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤੇ ਹੁਏ ਜੀਵ–ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੋ ਉਦਾਸੀਨ ਅਵਿਨਾਭਾਵੀ ਸਹਾਯਰੂਪ ਕਾਰਣਮਾਤ੍ਰਕੇ ਰੂਪਮੇਂ ਸ੍ਥਿਤਿਮੇਂ ਅਨੁਗ੍ਰਹ ਕਰਤਾ ਹੈ.. ੮੬..

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥਃ– [ਗਮਨਸ੍ਥਿਤੀ] [ਜੀਵ–ਪੁਦ੍ਗਲਕੀ] ਗਤਿ–ਸ੍ਥਿਤਿ [ਚ] ਤਥਾ [ਅਲੋਕਲੋਕਂ] ਅਲੋਕ ਔਰ ਲੋਕਕਾ ਵਿਭਾਗ, [ਯਯੋਃ ਸਦ੍ਭਾਵਤਃ] ਉਨ ਦੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ ਸਦ੍ਭਾਵਸੇ [ਜਾਤਮ੍] ਹੋਤਾ ਹੈ. [ਚ] ਔਰ [ਦ੍ਵੌ ਅਪਿ] ਵੇ ਦੋਨੋਂ [ਵਿਭਕ੍ਤੌ] ਵਿਭਕ੍ਤ, [ਅਵਿਭਕ੍ਤੌ] ਅਵਿਭਕ੍ਤ [ਚ] ਔਰ [ਲੋਕਮਾਤ੍ਰੌ] ਲੋਕਪ੍ਰਮਾਣ [ਮਤੌ] ਕਹੇ ਗਯੇ ਹੈਂ. --------------------------------------------------------------------------

Page 138 of 264
PDF/HTML Page 167 of 293
single page version

੧੩੮

ਧਰ੍ਮਾਧਰ੍ਮਸਦ੍ਭਾਵੇ ਹੇਤੂਪਨ੍ਯਾਸੋਯਮ੍

ਧਰ੍ਮਾਧਰ੍ਮੌ ਵਿਦ੍ਯੇਤੇ. ਲੋਕਾਲੋਕਵਿਭਾਗਾਨ੍ਯਥਾਨੁਪਪਤ੍ਤੇਃ. ਜੀਵਾਦਿਸਰ੍ਵਪਦਾਰ੍ਥਾਨਾਮੇਕਤ੍ਰ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਰੂਪੋ ਲੋਕਃ. ਸ਼ੁਦ੍ਧੈਕਾਕਾਸ਼ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਰੂਪੋਲੋਕਃ. ਤਤ੍ਰ ਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲੌ ਸ੍ਵਰਸਤ ਏਵ ਗਤਿਤਤ੍ਪੂਰ੍ਵ–ਸ੍ਥਿਤਿਪਰਿਣਾਮਾਪਨ੍ਨੌ. ਤਯੋਰ੍ਯਦਿ ਗਤਿਪਰਿਣਾਮਂ ਤਤ੍ਪੂਰ੍ਵਸ੍ਥਿਤਿਪਰਿਣਾਮਂ ਵਾ ਸ੍ਵਯਮਨੁਭਵਤੋਰ੍ਬਹਿਰਙ੍ਗਹੇਤੂ ਧਰ੍ਮਾਧਰ੍ਮੋ ਨ ਭਵੇਤਾਮ੍, ਤਦਾ ਤਯੋਰ੍ਨਿਰਰ੍ਗਲਗਤਿਸ੍ਥਿਤਿਪਰਿਣਾਮਤ੍ਵਾਦਲੋਕੇਪਿ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਃ ਕੇਨ ਵਾਰ੍ਯੇਤ. ਤਤੋ ਨ ਲੋਕਾਲੋਕਵਿਭਾਗਃ ਸਿਧ੍ਯੇਤ. ਧਰ੍ਮਾਧਰ੍ਮਯੋਸ੍ਤੁ ਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲਯੋਰ੍ਗਤਿਤਤ੍ਪੂਰ੍ਵਸ੍ਥਿਤ੍ਯੋਰ੍ਬਹਿਰਙ੍ਗਹੇਤੁਤ੍ਵੇਨ ਸਦ੍ਭਾਵੇਭ੍ਯੁਪਗਮ੍ਯਮਾਨੇ ਲੋਕਾਲੋਕਵਿਭਾਗੋ ਜਾਯਤ ਇਤਿ. ਕਿਞ੍ਚ ਧਰ੍ਮਾਧਰ੍ਮੋ ਦ੍ਵਾਵਪਿ ਪਰਸ੍ਪਰਂ ਪ੍ਰੁਥਗ੍ਭੂਤਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਨਿਰ੍ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਤ੍ਵਾਦ੍ਵਿਭਕ੍ਤੌ. ਏਕਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਾਵਗਾਢਤ੍ਵਾਦਭਿਕ੍ਤੌ. ਨਿਸ਼੍ਕ੍ਰਿਯਤ੍ਵੇਨ ਸਕਲਲੋਕਵਰ੍ਤਿਨੋ– ਰ੍ਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲਯੋਰ੍ਗਤਿਸ੍ਥਿਤ੍ਯੁਪਗ੍ਰਹਕਰਣਾਲ੍ਲੋਕਮਾਤ੍ਰਾਵਿਤਿ.. ੮੭.. -----------------------------------------------------------------------------

ਟੀਕਾਃ– ਯਹ, ਧਰ੍ਮ ਔਰ ਅਧਰ੍ਮਕੇ ਸਦ੍ਭਾਵਕੀ ਸਿਦ੍ਧਿ ਲਿਯੇ ਹੇਤੁ ਦਰ੍ਸ਼ਾਯਾ ਗਯਾ ਹੈ.

ਧਰ੍ਮ ਔਰ ਅਧਰ੍ਮ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਲੋਕ ਔਰ ਅਲੋਕਕਾ ਵਿਭਾਗ ਅਨ੍ਯਥਾ ਨਹੀਂ ਬਨ ਸਕਤਾ. ਜੀਵਾਦਿ ਸਰ੍ਵ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੇ ਏਕਤ੍ਰ–ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਰੂਪ ਲੋਕ ਹੈ; ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਏਕ ਆਕਾਸ਼ਕੇ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਰੂਪ ਅਲੋਕ ਹੈ. ਵਹਾਁ, ਜੀਵ ਔਰ ਪੁਦ੍ਗਲ ਸ੍ਵਰਸਸੇ ਹੀ [ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਹੀ] ਗਤਿਪਰਿਣਾਮਕੋ ਤਥਾ ਗਤਿਪੂਰ੍ਵਕ ਸ੍ਥਿਤਿਪਰਿਣਾਮਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ. ਯਦਿ ਗਤਿਪਰਿਣਾਮ ਅਥਵਾ ਗਤਿਪੂਰ੍ਵਕ ਸ੍ਥਿਤਿਪਰਿਣਾਮਕਾ ਸ੍ਵਯਂ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨੇਵਾਲੇ ਉਨ ਜੀਵ–ਪੁਦ੍ਗਲਕੋ ਬਹਿਰਂਗ ਹੇਤੁ ਧਰ੍ਮ ਔਰ ਅਧਰ੍ਮ ਨ ਹੋ, ਤੋ ਜੀਵ–ਪੁਦ੍ਗਲਕੇ ਨਿਰਰ੍ਗਲ ਗਤਿਪਰਿਣਾਮ ਔਰ ਸ੍ਥਿਤਿਪਰਿਣਾਮ ਹੋਨੇਸੇ ਅਲੋਕਮੇਂ ਭੀ ਉਨਕਾ [ਜੀਵ –ਪੁਦ੍ਗਲਕਾ] ਹੋਨਾ ਕਿਸਸੇ ਨਿਵਾਰਾ ਜਾ ਸਕਤਾ ਹੈ? [ਕਿਸੀਸੇ ਨਹੀਂ ਨਿਵਾਰਾ ਜਾ ਸਕਤਾ.] ਇਸਲਿਯੇ ਲੋਕ ਔਰ ਅਲੋਕਕਾ ਵਿਭਾਗ ਸਿਦ੍ਧ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ. ਪਰਨ੍ਤੁ ਯਦਿ ਜੀਵ–ਪੁਦ੍ਗਲਕੀ ਗਤਿਕੇ ਔਰ ਗਤਿਪੂਰ੍ਵਕ ਸ੍ਥਿਤਿਕੇ ਬਹਿਰਂਗ ਹੇਤੁਓਂਂਕੇ ਰੂਪਮੇਂ ਧਰ੍ਮ ਔਰ ਅਧਰ੍ਮਕਾ ਸਦ੍ਭਾਵ ਸ੍ਵੀਕਾਰ ਕਿਯਾ ਜਾਯੇ ਤੋ ਲੋਕ ਔਰ ਅਲੋਕਕਾ ਵਿਭਾਗ [ਸਿਦ੍ਧ] ਹੋਤਾ ਹੈ . [ਇਸਲਿਯੇ ਧਰ੍ਮ ਔਰ ਅਧਰ੍ਮ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਹੈ.] ਔਰ [ਉਨਕੇ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਮੇਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਵਰਣ ਯਹ ਹੈ ਕਿ], ਧਰ੍ਮ ਔਰ ਅਧਰ੍ਮ ਦੋਨੋਂ ਪਰਸ੍ਪਰ ਪ੍ਰੁਥਗ੍ਭੂਤ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸੇ ਨਿਸ਼੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇਸੇ ਵਿਭਕ੍ਤ [ਭਿਨ੍ਨ] ਹੈਂ; ਏਕਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਾਵਗਾਹੀ ਹੋਨੇਸੇ ਅਵਿਭਕ੍ਤ [ਅਭਿਨ੍ਨ] ਹੈਂ; ਸਮਸ੍ਤ ਲੋਕਮੇਂ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਜੀਵ –ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੋ ਗਤਿਸ੍ਥਿਤਿਮੇਂ ਨਿਸ਼੍ਕ੍ਰਿਯਰੂਪਸੇ ਅਨੁਗ੍ਰਹ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਇਸਲਿਯੇ [–ਨਿਮਿਤ੍ਤਰੂਪ ਹੋਤੇ ਹੈਂ ਇਸਲਿਯੇ] ਲੋਕਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈਂ.. ੮੭.. -------------------------------------------------------------------------- ਨਿਰਰ੍ਗਲ=ਨਿਰਂਕੁਸ਼; ਅਮਰ੍ਯਾਦਿਤ.

Page 139 of 264
PDF/HTML Page 168 of 293
single page version

ਕਹਾਨਜੈਨਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਮਾਲਾ] ਸ਼ਡ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯ–ਪਂਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਵਰ੍ਣਨ

ਧਰ੍ਮਾਧਰ੍ਮਯੋਰ੍ਗਤਿਸ੍ਥਿਤਿਹੇਤੁਤ੍ਵੇਪ੍ਯਂਤੌਦਾਸੀਨ੍ਯਾਖ੍ਯਾਪਨਮੇਤਤ੍.

ਯਥਾ ਹਿ ਗਤਿਪਰਿਣਤਃ ਪ੍ਰਭਞ੍ਜਨੋ ਵੈਜਯਂਤੀਨਾਂ ਗਤਿਪਰਿਣਾਮਸ੍ਯ ਹੇਤੁਕਰ੍ਤਾਵਲੋਕ੍ਯਤੇ ਨ ਤਥਾ ਧਰ੍ਮਃ. ਸ ਖਲੁ ਨਿਸ਼੍ਕ੍ਰਿਯਤ੍ਵਾਤ੍ ਨ ਕਦਾਚਿਦਪਿ ਗਤਿਪਰਿਣਾਮਮੇਵਾਪਦ੍ਯਤੇ. ਕੁਤੋਸ੍ਯ ਸਹਕਾਰਿਤ੍ਵੇਨ ਪਰੇਸ਼ਾਂ -----------------------------------------------------------------------------

[ਅਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ] ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ [ਗਮਨਂ ਨ ਕਰੋਤਿ] ਗਮਨ ਨਹੀਂ ਕਰਾਤਾ; [ਸਃ] ਵਹ, [ਜੀਵਾਨਾਂ ਪੁਦ੍ਗਲਾਨਾਂ ਚ] ਜੀਵੋਂ ਤਥਾ ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੋ [ਗਤਿਪਰਿਣਾਮਮੇਂ ਆਸ਼੍ਰਯਮਾਤ੍ਰਰੂਪ ਹੋਨੇਸੇ] [ਗਤੇਃ ਪ੍ਰਸਰਃ] ਗਤਿਕਾ ਉਦਾਸੀਨ ਪ੍ਰਸਾਰਕ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਗਤਿਪ੍ਰਸਾਰਮੇਂ ਉਦਾਸੀਨ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤ] [ਭਵਤਿ] ਹੈ.

ਟੀਕਾਃ– ਧਰ੍ਮ ਔਰ ਅਧਰ੍ਮ ਗਤਿ ਔਰ ਸ੍ਥਿਤਿਕੇ ਹੇਤੁ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਵੇ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਉਦਾਸੀਨ ਹੈਂ ਐਸਾ ਯਹਾਁ ਕਥਨ ਹੈ.

ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਗਤਿਪਰਿਣਤ ਪਵਨ ਧ੍ਵਜਾਓਂਕੇ ਗਤਿਪਰਿਣਾਮਕਾ ਹੇਤੁਕਰ੍ਤਾ ਦਿਖਾਈ ਦੇਤਾ ਹੈ, ਉਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਧਰ੍ਮ [ਜੀਵ–ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੇ ਗਤਿਪਰਿਣਾਮਕਾ ਹੇਤੁਕਰ੍ਤਾ] ਨਹੀਂ ਹੈ. ਵਹ [ਧਰ੍ਮ] ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਨਿਸ਼੍ਕ੍ਰਿਯ --------------------------------------------------------------------------

Page 140 of 264
PDF/HTML Page 169 of 293
single page version

੧੪੦

ਗਤਿਪਰਿਣਾਮਸ੍ਯ ਹੇਤੁਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵਮ੍. ਕਿਂਤੁ ਸਲਿਲ–ਮਿਵ ਮਤ੍ਸ੍ਯਾਨਾਂ ਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲਾਨਾਮਾਸ਼੍ਰਯਕਾਰਣਮਾਤ੍ਰਤ੍ਵੇਨੋਦਾਸੀਨ ਏਵਾਸੌ ਗਤੇਃ ਪ੍ਰਸਰੋ ਭਵਤਿ. ਅਪਿ ਚ ਯਥਾ ਗਤਿਪੂਰ੍ਵਸ੍ਥਿਤਿਪਰਿਣਤਸ੍ਤੁਙ੍ਗੋਸ਼੍ਵਵਾਰਸ੍ਯ ਸ੍ਥਿਤਿਪਰਿਣਾਮਸ੍ਯ ਹੇਤੁਕਰ੍ਤਾਵਲੋਕ੍ਯਤੇ ਨ ਤਥਾਧਰ੍ਮਃ. ਸ ਖਲੁ ਨਿਸ਼੍ਕ੍ਰਿਯਤ੍ਵਾਤ੍ ਨ ਕਦਾਚਿਦਪਿ ਗਤਿਪੂਰ੍ਵਸ੍ਥਿਤਿਪਰਿਣਾਮਮੇਵਾਪਦ੍ਯਤੇ. ਕੁਤੋਸ੍ਯ ਸਹਸ੍ਥਾਯਿਤ੍ਵੇਨ ਪਰੇਸ਼ਾਂ ਗਤਿਪੂਰ੍ਵਸ੍ਥਿਤਿਪਰਿਣਾਮਸ੍ਯ ਹੇਤੁਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵਮ੍. ਕਿਂ ਤੁ ਪ੍ਰੁਥਿਵੀਵਤ੍ਤੁਰਙ੍ਗਸ੍ਯ ਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲਾਨਾਮਾਸ਼੍ਰਯ– ਕਾਰਣਮਾਤ੍ਰਤ੍ਵੇਨੋਦਾਸੀਨ ਏਵਾਸੌ ਗਤਿਪੂਰ੍ਵਸ੍ਥਿਤੇਃ ਪ੍ਰਸਰੋ ਭਵਤੀਤਿ.. ੮੮.. ----------------------------------------------------------------------------- ਹੋਨੇਸੇ ਕਭੀ ਗਤਿਪਰਿਣਾਮਕੋ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ; ਤੋ ਫਿਰ ਉਸੇ [ਪਰਕੇ] ੧ਸਹਕਾਰੀਕੇ ਰੂਪਮੇਂ ਪਰਕੇ ਗਤਿਪਰਿਣਾਮਕਾ ਹੇਤੁਕਤ੍ਰੁਤ੍ਵ ਕਹਾਁਸੇ ਹੋਗਾ? [ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਤਾ.] ਕਿਨ੍ਤੁ ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪਾਨੀ ਮਛਲਿਯੋਂਕਾ [ਗਤਿਪਰਿਣਾਮਮੇਂ] ਮਾਤ੍ਰ ਆਸ਼੍ਰਯਰੂਪ ਕਾਰਣਕੇ ਰੂਪਮੇਂ ਗਤਿਕਾ ਉਦਾਸੀਨ ਹੀ ਪ੍ਰਸਾਰਕ ਹੈੇ, ਉਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਧਰ੍ਮ ਜੀਵ–ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੀ [ਗਤਿਪਰਿਣਾਮਮੇਂ] ਮਾਤ੍ਰ ਆਸ਼੍ਰਯਰੂਪ ਕਾਰਣਕੇ ਰੂਪਮੇਂ ਗਤਿਕਾ ਉਦਾਸੀਨ ਹੀ ਪ੍ਰਸਾਰਕ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਗਤਿਪ੍ਰਸਾਰਕਾ ਉਦਾਸੀਨ ਹੀ ਨਿਮਿਤ੍ਤ] ਹੈ.

ਔਰ [ਅਧਰ੍ਮਾਸ੍ਤਿਕਾਯਕੇ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਮੇਂ ਭੀ ਐਸਾ ਹੈ ਕਿ] – ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਗਤਿਪੂਰ੍ਵਕਸ੍ਥਿਤਿਪਰਿਣਤ ਅਸ਼੍ਵ ਸਵਾਰਕੇ [ਗਤਿਪੂਰ੍ਵਕ] ਸ੍ਥਿਤਿਪਰਿਣਾਮਕਾ ਹੇਤੁਕਰ੍ਤਾ ਦਿਖਾਈ ਦੇਤਾ ਹੈ, ਉਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਅਧਰ੍ਮ [ਜੀਵ– ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੇ ਗਤਿਪੂਰ੍ਵਕ ਸ੍ਥਿਤਿਪਰਿਣਾਮਕਾ ਹੇਤੁਕਰ੍ਤਾ] ਨਹੀ ਹੈ. ਵਹ [ਅਧਰ੍ਮ] ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਨਿਸ਼੍ਕ੍ਰਿਯ ਹੋਨੇਸੇ ਕਭੀ ਗਤਿਪੂਰ੍ਵਕ ਸ੍ਥਿਤਿਪਰਿਣਾਮਕੋ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ; ਤੋ ਫਿਰ ਉਸੇ [ਪਰਕੇ] ੨ਸਹਸ੍ਥਾਯੀਕੇ ਰੂਪਮੇਂ ਗਤਿਪੂਰ੍ਵਕ ਸ੍ਥਿਤਿਪਰਿਣਾਮਕਾ ਹੇਤੁਕਤ੍ਰੁਤ੍ਵ ਕਹਾਁਸੇ ਹੋਗਾ? [ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਤਾ.] ਕਿਨ੍ਤੁ ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪ੍ਰੁਥ੍ਵੀ ਅਸ਼੍ਵਕੋ [ਗਤਿਪੂਰ੍ਵਕ ਸ੍ਥਿਤਿਪਰਿਣਾਮਮੇਂ] ਮਾਤ੍ਰ ਆਸ਼੍ਰਯਰੂਪ ਕਾਰਣਕੇ ਰੂਪਮੇਂ ਗਤਿਪੂਰ੍ਵਕ ਸ੍ਥਿਤਿਕੀ ਉਦਾਸੀਨ ਹੀ ਪ੍ਰਸਾਰਕ ਹੈ, ਉਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਅਧਰ੍ਮ ਜੀਵ–ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੋ [ਗਤਿਪੂਰ੍ਵਕ ਸ੍ਥਿਤਿਪਰਿਣਾਮਮੇਂ] ਮਾਤ੍ਰ ਆਸ਼੍ਰਯਰੂਪ ਕਾਰਣਕੇ ਰੂਪਮੇਂ ਗਤਿਪੂਰ੍ਵਕ ਸ੍ਥਿਤਿਕਾ ਉਦਾਸੀਨ ਹੀ ਪ੍ਰਸਾਰਕ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਗਤਿਪੂਰ੍ਵਕ–ਸ੍ਥਿਤਿਪ੍ਰਸਾਰਕਾ ਉਦਾਸੀਨ ਹੀ ਨਿਮਿਤ੍ਤ] ਹੈ.. ੮੮.. -------------------------------------------------------------------------- ੧. ਸਹਕਾਰੀ=ਸਾਥਮੇਂ ਕਾਰ੍ਯ ਕਰਨੇਵਾਲਾ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸਾਥਮੇਂ ਗਤਿ ਕਰਨੇਵਾਲਾ. ਧ੍ਵਜਾਕੇ ਸਾਥ ਪਵਨ ਭੀ ਗਤਿ ਕਰਤਾ ਹੈ

੨. ਸਹਸ੍ਥਾਯੀ=ਸਾਥਮੇਂ ਸ੍ਥਿਤਿ [ਸ੍ਥਿਰਤਾ] ਕਰਨੇਵਾਲਾ. [ਅਸ਼੍ਵ ਸਵਾਰਕੇ ਸਾਥ ਸ੍ਥਿਤਿ ਕਰਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਯਹਾਁ

Page 141 of 264
PDF/HTML Page 170 of 293
single page version

ਕਹਾਨਜੈਨਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਮਾਲਾ] ਸ਼ਡ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯ–ਪਂਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਵਰ੍ਣਨ

ਧਰ੍ਮਾਧਰ੍ਮਯੋਰੌਦਾਸੀਨ੍ਯੇ ਹੇਤੂਪਨ੍ਯਾਸੋਯਮ੍.

ਧਰ੍ਮਃ ਕਿਲ ਨ ਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲਾਨਾਂ ਕਦਾਚਿਦ੍ਗਤਿਹੇਤੁਤ੍ਵਮਭ੍ਯਸ੍ਯਤਿ, ਨ ਕਦਾਚਿਤ੍ਸ੍ਥਿਤਿਹੇਤੁਤ੍ਵਮਧਰ੍ਮਃ. ਤੌ ਹਿ ਪਰੇਸ਼ਾਂ ਗਤਿਸ੍ਥਿਤ੍ਯੋਰ੍ਯਦਿ ਮੁਖ੍ਯਹੇਤੂ ਸ੍ਯਾਤਾਂ ਤਦਾ ਯੇਸ਼ਾਂ ਗਤਿਸ੍ਤੇਸ਼ਾਂ ਗਤਿਰੇਵ ਨ ਸ੍ਥਿਤਿਃ, ਯੇਸ਼ਾਂ ਸ੍ਥਿਤਿਸ੍ਤੇਸ਼ਾਂ ਸ੍ਥਿਤਿਰੇਵ ਨ ਗਤਿਃ. ਤਤ ਏਕੇਸ਼ਾਮਪਿ ਗਤਿਸ੍ਥਿਤਿਦਰ੍ਸ਼ਨਾਦਨੁਮੀਯਤੇ ਨ ਤੌ ਤਯੋਰ੍ਮੁਖ੍ਯਹੇਤੂ. ਕਿਂ ਤੁ ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯਵ੍ਯਵਸ੍ਥਾਪਿਤੌ ਉਦਾਸੀਨੌ. ਕਥਮੇਵਂ ਗਤਿਸ੍ਥਿਤਿਮਤਾਂ ਪਦਾਰ੍ਥੋਨਾਂ ਗਤਿਸ੍ਥਿਤੀ ਭਵਤ ਇਤਿ -----------------------------------------------------------------------------

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥਃ– [ਯੇਸ਼ਾਂ ਗਮਨਂ ਵਿਦ੍ਯਤੇ] [ਧਰ੍ਮ–ਅਧਰ੍ਮ ਗਤਿ–ਸ੍ਥਿਤਿਕੇ ਮੁਖ੍ਯ ਹੇਤੁ ਨਹੀਂ ਹੈਂ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ] ਜਿਨ੍ਹੇਂ ਗਤਿ ਹੋਤੀ ਹੈ [ਤੇਸ਼ਾਮ੍ ਏਵ ਪੁਨਃ ਸ੍ਥਾਨਂ ਸਂਭਵਤਿ] ਉਨ੍ਹੀਂਕੋ ਫਿਰ ਸ੍ਥਿਤਿ ਹੋਤੀ ਹੈ [ਔਰ ਜਿਨ੍ਹੇਂ ਸ੍ਥਿਤਿ ਹੋਤੀ ਹੈ ਉਨ੍ਹੀਂਕੋ ਫਿਰ ਗਤਿ ਹੋਤੀ ਹੈ]. [ਤੇ ਤੁ] ਵੇ [ਗਤਿਸ੍ਥਿਤਿਮਾਨ ਪਦਾਰ੍ਥ] ਤੋ [ਸ੍ਵਕਪਰਿਣਾਮੈਃ] ਅਪਨੇ ਪਰਿਣਾਮੋਂਸੇ [ਗਮਨਂ ਸ੍ਥਾਨਂ ਚ] ਗਤਿ ਔਰ ਸ੍ਥਿਤਿ [ਕੁਰ੍ਵਨ੍ਤਿ] ਕਰਤੇ ਹੈਂ.

ਟੀਕਾਃ– ਯਹ, ਧਰ੍ਮ ਔਰ ਅਧਰ੍ਮਕੀ ਉਦਾਸੀਨਤਾਕੇ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਮੇਂ ਹੇਤੁ ਕਹਾ ਗਯਾ ਹੈ.

ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ [ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ] ਧਰ੍ਮ ਜੀਵ–ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੋ ਕਭੀ ਗਤਿਹੇਤੁ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਅਧਰ੍ਮ ਕਭੀ ਸ੍ਥਿਤਿਹੇਤੁ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵੇ ਪਰਕੋ ਗਤਿਸ੍ਥਿਤਿਕੇ ਯਦਿ ਮੁਖ੍ਯ ਹੇਤੁ [ਨਿਸ਼੍ਚਯਹੇਤੁ] ਹੋਂ, ਤੋ ਜਿਨ੍ਹੇਂ ਗਤਿ ਹੋ ਉਨ੍ਹੇਂ ਗਤਿ ਹੀ ਰਹਨਾ ਚਾਹਿਯੇ, ਸ੍ਥਿਤਿ ਨਹੀਂ ਹੋਨਾ ਚਾਹਿਯੇ, ਔਰ ਜਿਨ੍ਹੇਂ ਸ੍ਥਿਤਿ ਹੋ ਉਨ੍ਹੇਂ ਸ੍ਥਿਤਿ ਹੀ ਰਹਨਾ ਚਾਹਿਯੇ, ਗਤਿ ਨਹੀਂ ਹੋਨਾ ਚਾਹਿਯੇ. ਕਿਨ੍ਤੁ ਏਕਕੋ ਹੀ [–ਉਸੀ ਏਕ ਪਦਾਰ੍ਥਕੋ] ਗਤਿ ਔਰ ਸ੍ਥਿਤਿ ਦੇਖਨੇਮੇ ਆਤੀ ਹੈ; ਇਸਲਿਯੇ ਅਨੁਮਾਨ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ ਕਿ ਵੇ [ਧਰ੍ਮ–ਅਧਰ੍ਮ] ਗਤਿ–ਸ੍ਥਿਤਿਕੇ ਮੁਖ੍ਯ ਹੇਤੁ ਨਹੀਂ ਹੈਂ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯਸ੍ਥਾਪਿਤ [ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯ ਦ੍ਵਾਰਾ ਸ੍ਥਾਪਿਤ – ਕਥਿਤ] ਉਦਾਸੀਨ ਹੇਤੁ ਹੈਂ. --------------------------------------------------------------------------

Page 142 of 264
PDF/HTML Page 171 of 293
single page version

੧੪੨

ਅਥ ਆਕਾਸ਼ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਸ੍ਤਿਕਾਯਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਮ੍.

-----------------------------------------------------------------------------

ਪ੍ਰਸ਼੍ਨਃ– ਐਸਾ ਹੋ ਤੋ ਗਤਿਸ੍ਥਿਤਿਮਾਨ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੋ ਗਤਿਸ੍ਥਿਤਿ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੋਤੀ ਹੈ?

ਉਤ੍ਤਰਃ– ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਸਮਸ੍ਤ ਗਤਿਸ੍ਥਿਤਿਮਾਨ ਪਦਾਰ੍ਥ ਅਪਨੇ ਪਰਿਣਾਮੋਂਸੇ ਹੀ ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ ਗਤਿਸ੍ਥਿਤਿ ਕਰਤੇ ਹੈਂ.. ੮੯..

ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਧਰ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਾਸ੍ਤਿਕਾਯ ਔਰ ਅਧਰ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਾਸ੍ਤਿਕਾਯਕਾ ਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨ ਸਮਾਪ੍ਤ ਹੁਆ.

ਅਬ ਆਕਾਸ਼ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਸ੍ਤਿਕਾਯਕਾ ਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨ ਹੈ.

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥਃ– [ਲੋਕੇ] ਲੋਕਮੇਂ [ਜੀਵਾਨਾਮ੍] ਜੀਵੋਂਕੋ [ਚ] ਔਰ [ਪੁਦ੍ਗਲਾਨਾਮ੍] ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੋ [ਤਥਾ ਏਵ] ਵੈਸੇ ਹੀ [ਸਰ੍ਵੇਸ਼ਾਮ੍ ਸ਼ੇਸ਼ਾਣਾਮ੍] ਸ਼ੇਸ਼ ਸਮਸ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੋ [ਯਦ੍] ਜੋ [ਅਖਿਲਂ ਵਿਵਰਂ] ਸਮ੍ਪੂਰ੍ਣ ਅਵਕਾਸ਼ [ਦਦਾਤਿ] ਦੇਤਾ ਹੈ, [ਤਦ੍] ਵਹ [ਆਕਾਸ਼ਮ੍ ਭਵਤਿ] ਆਕਾਸ਼ ਹੈ. --------------------------------------------------------------------------

Page 143 of 264
PDF/HTML Page 172 of 293
single page version

ਕਹਾਨਜੈਨਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਮਾਲਾ] ਸ਼ਡ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯ–ਪਂਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਵਰ੍ਣਨ

ਆਕਾਸ਼ਸ੍ਵਰੂਪਾਖ੍ਯਾਨਮੇਤਤ੍.

ਸ਼ਡ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕੇ ਲੋਕੇ ਸਰ੍ਵੇਸ਼ਾਂ ਸ਼ੇਸ਼ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ ਯਤ੍ਸਮਸ੍ਤਾਵਕਾਸ਼ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਰੂਪਂ ਤਦਾਕਾਸ਼ਮਿਤਿ.. ੯੦..

ਲੋਕਾਦ੍ਬਹਿਰਾਕਾਸ਼ਸੂਚਨੇਯਮ੍.

ਜੀਵਾਦੀਨਿ ਸ਼ੇਸ਼ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣ੍ਯਵਧ੍ਰੁਤਪਰਿਮਾਣਤ੍ਵਾਲ੍ਲੋਕਾਦਨਨ੍ਯਾਨ੍ਯੇਵ. ਆਕਾਸ਼ਂ ਤ੍ਵਨਂਤਤ੍ਵਾਲ੍ਲੋਕਾਦ– ਨਨ੍ਯਦਨ੍ਯਚ੍ਚੇਤਿ.. ੯੧.. -----------------------------------------------------------------------------

ਟੀਕਾਃ– ਯਹ, ਆਕਾਸ਼ਕੇ ਸ੍ਵਰੂਪਕਾ ਕਥਨ ਹੈ.

ਹੈ, ਵਹ ਆਕਾਸ਼ ਹੈ– ਜੋ ਕਿ [ਆਕਾਸ਼] ਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਰੂਪ ਹੈ.. ੯੦..

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥਃ– [ਜੀਵਾਃ ਪੁਦ੍ਗਲਕਾਯਾਃ ਧਰ੍ਮਾਧਰ੍ਮੌ ਚ] ਜੀਵ, ਪੁਦ੍ਗਲਕਾਯ, ਧਰ੍ਮ , ਅਧਰ੍ਮ [ਤਥਾ ਕਾਲ] [ਲੋਕਤਃ ਅਨਨ੍ਯੇ] ਲੋਕਸੇ ਅਨਨ੍ਯ ਹੈ; [ਅਂਤਵ੍ਯਤਿਰਿਕ੍ਤਮ੍ ਆਕਾਸ਼ਮ੍] ਅਨ੍ਤ ਰਹਿਤ ਐਸਾ ਆਕਾਸ਼ [ਤਤਃ] ਉਸਸੇ [ਲੋਕਸੇ] [ਅਨਨ੍ਯਤ੍ ਅਨ੍ਯਤ੍] ਅਨਨ੍ਯ ਤਥਾ ਅਨ੍ਯ ਹੈ.

ਜੀਵਾਦਿ ਸ਼ੇਸ਼ ਦ੍ਰਵ੍ਯ [–ਆਕਾਸ਼ਕੇ ਅਤਿਰਿਕ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯ] ਮਰ੍ਯਾਦਿਤ ਪਰਿਮਾਣਵਾਲੇ ਹੋਨੇਕੇ ਕਾਰਣ ਲੋਕਸੇ -------------------------------------------------------------------------- ੧. ਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯਸੇ ਨਿਤ੍ਯਨਿਰਂਜਨ–ਜ੍ਞਾਨਮਯ ਪਰਮਾਨਨ੍ਦ ਜਿਨਕਾ ਏਕ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ ਐਸੇ ਅਨਨ੍ਤਾਨਨ੍ਤ ਜੀਵ, ਉਨਸੇ ਅਨਨ੍ਤਗੁਨੇ

Page 144 of 264
PDF/HTML Page 173 of 293
single page version

੧੪੪

ਆਕਾਸ਼ਸ੍ਯਾਵਕਾਸ਼ੈਕਹੇਤੋਰ੍ਗਤਿਸ੍ਥਿਤਿਹੇਤੁਤ੍ਵਸ਼ਙ੍ਕਾਯਾਂ ਦੋਸ਼ੋਪਨ੍ਯਾਸੋਯਮ੍. -----------------------------------------------------------------------------

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥਃ– [ਯਦਿ ਆਕਾਸ਼ਮ੍] ਯਦਿ ਆਕਾਸ਼ [ਗਮਨਸ੍ਥਿਤਿਕਾਰਣਾਭ੍ਯਾਮ੍] ਗਤਿ–ਸ੍ਥਿਤਿਕੇ ਕਾਰਣ ਸਹਿਤ [ਅਵਕਾਸ਼ਂ ਦਦਾਤਿ] ਅਵਕਾਸ਼ ਦੇਤਾ ਹੋ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਯਦਿ ਆਕਾਸ਼ ਅਵਕਾਸ਼ਹੇਤੁ ਭੀ ਹੋ ਔਰ ਗਤਿ– ਸ੍ਥਿਤਿਹੇਤੁ ਭੀ ਹੋ] ਤੋ [ਊਰ੍ਧ੍ਵਂਗਤਿਪ੍ਰਧਾਨਾਃ ਸਿਦ੍ਧਾਃ] ਊਰ੍ਧ੍ਵਗਤਿਪ੍ਰਧਾਨ ਸਿਦ੍ਧ [ਤਤ੍ਰ] ਉਸਮੇਂ [ਆਕਾਸ਼ਮੇਂ] [ਕਥਮ੍] ਕ੍ਯੋਂ [ਤਿਸ਼੍ਠਨ੍ਤਿ] ਸ੍ਥਿਰ ਹੋਂ? [ਆਗੇ ਗਮਨ ਕ੍ਯੋਂ ਨ ਕਰੇਂ?]

ਟੀਕਾਃ– ਜੋ ਮਾਤ੍ਰ ਅਵਕਾਸ਼ਕਾ ਹੀ ਹੇਤੁ ਹੈ ਐਸਾ ਜੋ ਆਕਾਸ਼ ਉਸਮੇਂ ਗਤਿਸ੍ਥਿਤਿਹੇਤੁਤ੍ਵ [ਭੀ] ਹੋਨੇਕੀ ਸ਼ਂਕਾ ਕੀ ਜਾਯੇ ਤੋ ਦੋਸ਼ ਆਤਾ ਹੈ ਉਸਕਾ ਯਹ ਕਥਨ ਹੈ. -------------------------------------------------------------------------- ਯਹਾਁ ਯਦ੍ਯਪਿ ਸਾਮਾਨ੍ਯਰੂਪਸੇ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕਾ ਲੋਕਸੇ ਅਨਨ੍ਯਪਨਾ ਕਹਾ ਹੈ. ਤਥਾਪਿ ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ ਅਮੂਰ੍ਤਪਨਾ,

Page 145 of 264
PDF/HTML Page 174 of 293
single page version

ਕਹਾਨਜੈਨਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਮਾਲਾ] ਸ਼ਡ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯ–ਪਂਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਵਰ੍ਣਨ

ਯਦਿ ਖਲ੍ਵਾਕਾਸ਼ਮਵਗਾਹਿਨਾਮਵਗਾਹਹੇਤੁਰਿਵ ਗਤਿਸ੍ਥਿਤਿਮਤਾਂ ਗਤਿਸ੍ਥਿਤਿਹੇਤੁਰਪਿ ਸ੍ਯਾਤ੍, ਤਦਾ ਸਰ੍ਵੋਤ੍ਕ੍ਰੁਸ਼੍ਟਸ੍ਵਾਭਾਵਿਕੋਰ੍ਧ੍ਵਗਤਿਪਰਿਣਤਾ ਭਗਵਂਤਃ ਸਿਦ੍ਧਾ ਬਹਿਰਙ੍ਗਾਂਤਰਙ੍ਗਸਾਧਨਸਾਮਗ੍ਰਯਾਂ ਸਤ੍ਯਾਮਪਿ ਕ੍ਰੁਤਸ੍ਤਤ੍ਰਾਕਾਸ਼ੇ ਤਿਸ਼੍ਠਂਤਿ ਇਤਿ.. ੯੨..

-----------------------------------------------------------------------------

ਗਤਿ–ਸ੍ਥਿਤਿਹੇਤੁ ਭੀ ਹੋ, ਤੋ ਸਰ੍ਵੋਤ੍ਕ੍ਰੁਸ਼੍ਟ ਸ੍ਵਾਭਾਵਿਕ ਊਰ੍ਧ੍ਵਗਤਿਸੇ ਪਰਿਣਤ ਸਿਦ੍ਧਭਗਵਨ੍ਤ, ਬਹਿਰਂਗ–ਅਂਤਰਂਗ ਸਾਧਨਰੂਪ ਸਾਮਗ੍ਰੀ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਕ੍ਯੋਂ [–ਕਿਸ ਕਾਰਣ] ਉਸਮੇਂ–ਆਕਾਸ਼ਮੇਂ–ਸ੍ਥਿਰ ਹੋਂ? ੯੨..

ਲੋਕਕੇ ਉਪਰ ਸ੍ਥਿਤਿ [ਪ੍ਰਜ੍ਞਪ੍ਤਮ੍] ਕਹੀ ਹੈ, [ਤਸ੍ਮਾਤ੍] ਇਸਲਿਯੇ [ਗਮਨਸ੍ਥਾਨਮ੍ ਆਕਾਸ਼ੇ ਨ ਅਸ੍ਤਿ] ਗਤਿ–ਸ੍ਥਿਤਿ ਆਕਾਸ਼ਮੇਂ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਗਤਿਸ੍ਥਿਤਿਹੇਤੁਤ੍ਵ ਆਕਾਸ਼ਮੇਂ ਨਹੀਂ ਹੈ] [ਇਤਿ ਜਾਨੀਹਿ] ਐਸਾ ਜਾਨੋ.

ਟੀਕਾਃ– [ਗਤਿਪਕ੍ਸ਼ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੀ ਕਥਨ ਕਰਨੇਕੇ ਪਸ਼੍ਚਾਤ੍] ਯਹ, ਸ੍ਥਿਤਿਪਕ੍ਸ਼ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੀ ਕਥਨ ਹੈ.

ਜਿਸਸੇ ਸਿਦ੍ਧਭਗਵਨ੍ਤ ਗਮਨ ਕਰਕੇ ਲੋਕਕੇ ਉਪਰ ਸ੍ਥਿਰ ਹੋਤੇ ਹੈਂ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਲੋਕਕੇ ਉਪਰ ਗਤਿਪੂਰ੍ਵਕ ਸ੍ਥਿਤਿ ਕਰਤੇ ਹੈਂ], ਉਸਸੇ ਗਤਿਸ੍ਥਿਤਿਹੇਤੁਤ੍ਵ ਆਕਾਸ਼ਮੇਂ ਨਹੀਂ ਹੈ ਐਸਾ ਨਿਸ਼੍ਚਯ ਕਰਨਾ; ਲੋਕ ਔਰ ਅਲੋਕਕਾ ਵਿਭਾਗ ਕਰਨੇਵਾਲੇ ਧਰ੍ਮ ਤਥਾ ਅਧਰ੍ਮਕੋ ਹੀ ਗਤਿ ਤਥਾ ਸ੍ਥਿਤਿਕੇ ਹੇਤੁ ਮਾਨਨਾ.. ੯੩.. -------------------------------------------------------------------------- ਅਵਗਾਹ=ਲੀਨ ਹੋਨਾ; ਮਜ੍ਜਿਤ ਹੋਨਾ; ਅਵਕਾਸ਼ ਪਾਨਾ.

Page 146 of 264
PDF/HTML Page 175 of 293
single page version

੧੪੬

ਸ੍ਥਿਤਿਪਕ੍ਸ਼ੋਪਨ੍ਯਾਸੋਯਮ੍.

ਯਤੋ ਗਤ੍ਵਾ ਭਗਵਂਤਃ ਸਿਦ੍ਧਾਃ ਲੋਕੋਪਰ੍ਯਵਤਿਸ਼੍ਠਂਤੇ, ਤਤੋ ਗਤਿਸ੍ਥਿਤਿਹੇਤੁਤ੍ਵਮਾਕਾਸ਼ੇ ਨਾਸ੍ਤੀਤਿ ਨਿਸ਼੍ਚੇਤਵ੍ਯਮ੍. ਲੋਕਾਲੋਕਾਵਚ੍ਛੇਦਕੌ ਧਰ੍ਮਾਧਰ੍ਮਾਵੇਵ ਗਤਿਸ੍ਥਿਤਿਹੇਤੁ ਮਂਤਵ੍ਯਾਵਿਤਿ.. ੯੩..

ਆਕਾਸ਼ਸ੍ਯ ਗਤਿਸ੍ਥਿਤਿਹੇਤੁਤ੍ਵਾਭਾਵੇ ਹੇਤੂਪਨ੍ਯਾਸੋਯਮ੍. ਨਾਕਾਸ਼ਂ ਗਤਿਸ੍ਥਿਤਿਹੇਤੁਃ ਲੋਕਾਲੋਕਸੀਮਵ੍ਯਵਸ੍ਥਾਯਾਸ੍ਤਥੋਪਪਤ੍ਤੇਃ. ਯਦਿ ਗਤਿ– ਸ੍ਥਿਤ੍ਯੋਰਾਕਾਸ਼ਮੇਵ ਨਿਮਿਤ੍ਤਮਿਸ਼੍ਯੇਤ੍, ਤਦਾ ਤਸ੍ਯ ਸਰ੍ਵਤ੍ਰ ਸਦ੍ਭਾਵਾਜ੍ਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲਾਨਾਂ ਗਤਿਸ੍ਥਿਤ੍ਯੋਰ੍ਨਿਃ ਸੀਮਤ੍ਵਾਤ੍ਪ੍ਰਤਿਕ੍ਸ਼ਣਮਲੋਕੋ ਹੀਯਤੇ, ਪੂਰ੍ਵਂ ਪੂਰ੍ਵਂ ਵ੍ਯਵਸ੍ਥਾਪ੍ਯਮਾਨਸ਼੍ਚਾਂਤੋ ਲੋਕਸ੍ਯੋਤ੍ਤਰੋਤ੍ਤਰਪਰਿਵ੍ਰੁਦ੍ਧਯਾ ਵਿਘਟਤੇ. ਤਤੋ ਨ ਤਤ੍ਰ ਤਦ੍ਧੇਤੁਰਿਤਿ.. ੯੪.. -----------------------------------------------------------------------------

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥਃ– [ਯਦਿ] ਯਦਿ [ਆਕਾਸ਼ਂ] ਆਕਾਸ਼ [ਤੇਸ਼ਾਮ੍] ਜੀਵ–ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੋ [ਗਮਨਹੇਤੁਃ] ਗਤਿਹੇਤੁ ਔਰ [ਸ੍ਥਾਨਕਾਰਣਂ] ਸ੍ਥਿਤਿਹੇਤੁ [ਭਵਤਿ] ਹੋ ਤੋ [ਅਲੋਕਹਾਨਿਃ] ਅਲੋਕਕੀ ਹਾਨਿਕਾ [ਚ] ਔਰ [ਲੋਕਸ੍ਯ ਅਂਤਪਰਿਵ੍ਰੁਦ੍ਧਿ] ਲੋਕਕੇ ਅਨ੍ਤਕੀ ਵ੍ਰੁਦ੍ਧਿਕਾ [ਪ੍ਰਸਜਤਿ] ਪ੍ਰਸਂਗ ਆਏ.

ਟੀਕਾਃ– ਯਹਾਁ, ਆਕਾਸ਼ਕੋ ਗਤਿਸ੍ਥਿਤਿਹੇਤੁਤ੍ਵਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੀ ਹੇਤੁ ਉਪਸ੍ਥਿਤ ਕਿਯਾ ਗਯਾ ਹੈ.

ਆਕਾਸ਼ ਗਤਿ–ਸ੍ਥਿਤਿਕਾ ਹੇਤੁ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਲੋਕ ਔਰ ਅਲੋਕਕੀ ਸੀਮਾਕੀ ਵ੍ਯਵਸ੍ਥਾ ਇਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਬਨ ਸਕਤੀ ਹੈ. ਯਦਿ ਆਕਾਸ਼ਕੋ ਹੀ ਗਤਿ–ਸ੍ਥਿਤਿਕਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਮਾਨਾ ਜਾਏ, ਤੋ ਆਕਾਸ਼ਕੋ ਸਦ੍ਭਾਵ ਸਰ੍ਵਤ੍ਰ ਹੋਨੇਕੇ ਕਾਰਣ ਜੀਵ–ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੀ ਗਤਿਸ੍ਥਿਤਿਕੀ ਕੋਈ ਸੀਮਾ ਨਹੀਂ ਰਹਨੇਸੇ ਪ੍ਰਤਿਕ੍ਸ਼ਣ ਅਲੋਕਕੀ ਹਾਨਿ --------------------------------------------------------------------------

Page 147 of 264
PDF/HTML Page 176 of 293
single page version

ਕਹਾਨਜੈਨਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਮਾਲਾ] ਸ਼ਡ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯ–ਪਂਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਵਰ੍ਣਨ

ਆਕਾਸ਼ਸ੍ਯ ਗਤਿਸ੍ਥਿਤਿਹੇਤੁਤ੍ਵਨਿਰਾਸਵ੍ਯਾਖ੍ਯੋਪਸਂਹਾਰੋਯਮ੍.

ਧਰ੍ਮਾਧਰ੍ਮਾਵੇਵ ਗਤਿਸ੍ਥਿਤਿਕਾਰਣੇ ਨਾਕਾਸ਼ਮਿਤਿ.. ੯੫..

----------------------------------------------------------------------------- ਹੋਗੀ ਔਰ ਪਹਲੇ–ਪਹਲੇ ਵ੍ਯਵਸ੍ਥਾਪਿਤ ਹੁਆ ਲੋਕਕਾ ਅਨ੍ਤ ਉਤ੍ਤਰੋਤ੍ਤਰ ਵ੍ਰੁਦ੍ਧਿ ਪਾਨੇਸੇ ਲੋਕਕਾ ਅਨ੍ਤ ਹੀ ਟੂਟ ਜਾਯੇਗਾ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਪਹਲੇ–ਪਹਲੇ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਹੁਆ ਲੋਕਕਾ ਅਨ੍ਤ ਫਿਰ–ਫਿਰ ਆਗੇ ਬਢਤੇ ਜਾਨੇਸੇ ਲੋਕਕਾ ਅਨ੍ਤ ਹੀ ਨਹੀ ਬਨ ਸਕੇਗਾ]. ਇਸਲਿਯੇ ਆਕਾਸ਼ਮੇਂ ਗਤਿ–ਸ੍ਥਿਤਿਕਾ ਹੇਤੁਤ੍ਵ ਨਹੀਂ ਹੈ.. ੯੪..

ਧਰ੍ਮ ਔਰ ਅਧਰ੍ਮ ਹੈ, [ਨ ਆਕਾਸ਼ਮ੍] ਆਕਾਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ. [ਇਤਿ] ਐਸਾ [ਲੋਕਸ੍ਵਭਾਵਂ ਸ਼੍ਰੁਣ੍ਵਤਾਮ੍] ਲੋਕਸ੍ਵਭਾਵਕੇ ਸ਼੍ਰੋਤਾਓਂਸੇ [ਜਿਨਵਰੈਃ ਭਣਿਤਮ੍] ਜਿਨਵਰੋਂਨੇ ਕਹਾ ਹੈ.

ਟੀਕਾਃ– ਯਹ, ਆਕਾਸ਼ਕੋ ਗਤਿਸ੍ਥਿਤਿਹੇਤੁਤ੍ਵ ਹੋਨੇਕੇ ਖਣ੍ਡਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੀ ਕਥਨਕਾ ਉਪਸਂਹਾਰ ਹੈ.

ਧਰ੍ਮ ਔਰ ਅਧਰ੍ਮ ਹੀ ਗਤਿ ਔਰ ਸ੍ਥਿਤਿਕੇ ਕਾਰਣ ਹੈਂ, ਆਕਾਸ਼ ਨਹੀਂ.. ੯੫.. --------------------------------------------------------------------------

Page 148 of 264
PDF/HTML Page 177 of 293
single page version

੧੪੮

ਧਰ੍ਮਾਧਰ੍ਮਲੋਕਾਕਾਸ਼ਾਨਾਮਵਗਾਹਵਸ਼ਾਦੇਕਤ੍ਵੇਪਿ ਵਸ੍ਤੁਤ੍ਵੇਨਾਨ੍ਯਤ੍ਵਮਤ੍ਰੋਕ੍ਤਮ੍.

ਧਰ੍ਮਾਧਰ੍ਮਲੋਕਾਕਾਸ਼ਾਨਿ ਹਿ ਸਮਾਨਪਰਿਮਾਣਤ੍ਵਾਤ੍ਸਹਾਵਸ੍ਥਾਨਮਾਤ੍ਰੇਣੈਵੈਕਤ੍ਵਭਾਞ੍ਜਿ. ਵਸ੍ਤੁਤਸ੍ਤੁ ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣ ਗਤਿਸ੍ਥਿਤ੍ਯਵਗਾਹਹੇਤੁਤ੍ਵਰੂਪੇਣ ਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨ ਵਿਭਕ੍ਤਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵਰੂਪੇਣ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੇਣ ਪ੍ਰੁਥਗੁਪ– ਲਭ੍ਯਮਾਨੇਨਾਨ੍ਯਤ੍ਵਭਾਞ੍ਜ੍ਯੇਵ ਭਵਂਤੀਤਿ.. ੯੬..

-----------------------------------------------------------------------------

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥਃ– [ਧਰ੍ਮਾਧਰ੍ਮਾਕਾਸ਼ਾਨਿ] ਧਰ੍ਮ, ਅਧਰ੍ਮ ਔਰ ਆਕਾਸ਼ [ਲੋਕਾਕਾਸ਼] [ਸਮਾਨਪਰਿਮਾਣਾਨਿ] ਸਮਾਨ ਪਰਿਮਾਣਵਾਲੇ [ਅਪ੍ਰੁਥਗ੍ਭੂਤਾਨਿ] ਅਪ੍ਰੁਥਗ੍ਭੂਤ ਹੋਨੇਸੇ ਤਥਾ [ਪ੍ਰੁਥਗੁਪਲਬ੍ਧਿਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਣਿ] ਪ੍ਰੁਥਕ–ਉਪਲਬ੍ਧ [ਭਿਨ੍ਨ–ਭਿਨ੍ਨ] ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਵਾਲੇ ਹੋਨੇਸੇ [ਏਕਤ੍ਵਮ੍ ਅਨ੍ਯਤ੍ਵਮ੍] ਏਕਤ੍ਵ ਤਥਾ ਅਨ੍ਯਤ੍ਵਕੋ [ਕੁਰ੍ਵਂਤਿ] ਕਰਤੇ ਹੈ.

ਟੀਕਾਃ– ਯਹਾਁ, ਧਰ੍ਮ, ਅਧਰ੍ਮ ਔਰ ਲੋਕਾਕਾਸ਼ਕਾ ਅਵਗਾਹਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਏਕਤ੍ਵ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਵਸ੍ਤੁਰੂਪਸੇ ਅਨ੍ਯਤ੍ਵ ਕਹਾ ਗਯਾ ਹੈ .

ਧਰ੍ਮ, ਅਧਰ੍ਮ ਔਰ ਲੋਕਾਕਾਸ਼ ਸਮਾਨ ਪਰਿਮਾਣਵਾਲੇ ਹੋਨੇਕੇ ਕਾਰਣ ਸਾਥ ਰਹਨੇ ਮਾਤ੍ਰਸੇ ਹੀ [–ਮਾਤ੍ਰ ਏਕਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਾਵਗਾਹਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਹੀ] ਏਕਤ੍ਵਵਾਲੇ ਹੈਂ; ਵਸ੍ਤੁਤਃ ਤੋ [੧] ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਗਤਿਹੇਤੁਤ੍ਵ, ਸ੍ਥਿਤਿਹੇਤੁਤ੍ਵ ਔਰ ਅਵਗਾਹਹੇਤੁਤ੍ਵਰੂਪ [ਪ੍ਰੁਥਕ੍–ਉਪਲਬ੍ਧ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦ੍ਵਾਰਾ] ਤਥਾ [੨] ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ ੧ਵਿਭਕ੍ਤਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵਰੂਪ ਪ੍ਰੁਥਕ੍–ਉਪਲਬ੍ਧ ੨ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦ੍ਵਾਰਾ, ਵੇ ਅਨ੍ਯਤ੍ਵਵਾਲੇ ਹੀ ਹੈਂ.

ਭਾਵਾਰ੍ਥਃ– ਧਰ੍ਮ, ਅਧਰ੍ਮ ਔਰ ਲੋਕਾਕਾਸ਼ਕਾ ਏਕਤ੍ਵ ਤੋ ਮਾਤ੍ਰ ਏਕਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਾਵਗਾਹਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਹੀ ਕਹਾ ਜਾ ਸਕਤਾ ਹੈ; ਵਸ੍ਤੁਰੂਪਸੇ ਤੋ ਉਨ੍ਹੇਂ ਅਨ੍ਯਤ੍ਵ ਹੀ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ [੧] ਉਨਕੇ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਗਤਿਹੇਤੁਤ੍ਵ, ਸ੍ਥਿਤਿਹੇਤੁਤ੍ਵ ਔਰ ਅਵਗਾਹਹੇਤੁਤ੍ਵਰੂਪ ਭਿਨ੍ਨ–ਭਿਨ੍ਨ ਹੈਂ ਤਥਾ [੨] ਉਨਕੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਭੀ ਭਿਨ੍ਨ–ਭਿਨ੍ਨ ਹੈਂ.. ੯੬..

ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਆਕਾਸ਼ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਸ੍ਤਿਕਾਯਕਾ ਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨ ਸਮਾਪ੍ਤ ਹੁਆ. -------------------------------------------------------------------------- ੧. ਵਿਭਕ੍ਤ=ਭਿਨ੍ਨ. [ਧਰ੍ਮ, ਅਧਰ੍ਮ ਔਰ ਆਕਾਸ਼ਕੋ ਭਿਨ੍ਨਪ੍ਰਦੇਸ਼ਪਨਾ ਹੈ.] ੨. ਵਿਸ਼ੇਸ਼=ਖਾਸਿਯਤ; ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਤਾ; ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ. [ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਤਥਾ ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ ਧਰ੍ਮ, ਅਧਰ੍ਮ ਔਰ ਆਕਾਸ਼ਕੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰੁਥਕ੍

Page 149 of 264
PDF/HTML Page 178 of 293
single page version

ਕਹਾਨਜੈਨਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਮਾਲਾ] ਸ਼ਡ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯ–ਪਂਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਵਰ੍ਣਨ

ਅਥ ਚੂਲਿਕਾ.

ਅਤ੍ਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ ਮੂਰ੍ਤਾਮੂਰ੍ਤਤ੍ਵਂ ਚੇਤਨਾਚੇਤਨਤ੍ਵਂ ਚੋਕ੍ਤਮ੍.

ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਰਸਗਂਧਵਰ੍ਣਸਦ੍ਭਾਵਸ੍ਵਭਾਵਂ ਮੂਰ੍ਤਂ, ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਰਸਗਂਧਵਰ੍ਣਾਭਾਵਸ੍ਵਭਾਵਮਮੂਰ੍ਤਮ੍. ਚੈਤਨ੍ਯਸਦ੍ਭਾਵ–ਸ੍ਵਭਾਵਂ ਚੇਤਨਂ, ਚੈਤਨ੍ਯਾਭਾਵਸ੍ਵਭਾਵਮਚੇਤਨਮ੍. ਤਤ੍ਰਾਮੂਰ੍ਤਮਾਕਾਸ਼ਂ, ਅਮੂਰ੍ਤਃ ਕਾਲਃ, ਅਮੂਰ੍ਤਃ ਸ੍ਵਰੂਪੇਣ ਜੀਵਃ ਪਰਰੂਪਾਵੇਸ਼ਾਨ੍ਮੂਰ੍ਤੋਪਿ ਅਮੂਰ੍ਤੋ ਧਰ੍ਮਃ ਅਮੂਰ੍ਤਾਧਰ੍ਮਃ, ਮੂਰ੍ਤਃ ਪੁਦ੍ਗਲ ਏਵੈਕ ਇਤਿ. ਅਚੇਤਨਮਾਕਾਸ਼ਂ, -----------------------------------------------------------------------------

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥਃ– [ਆਕਾਸ਼ਕਾਲਜੀਵਾਃ] ਆਕਾਸ਼, ਕਾਲ ਜੀਵ, [ਧਰ੍ਮਾਧਰ੍ਮੌ ਚ] ਧਰ੍ਮ ਔਰ ਅਧਰ੍ਮ [ਮੂਰ੍ਤਿਪਰਿਹੀਨਾਃ] ਅਮੂਰ੍ਤ ਹੈ, [ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਮੂਰ੍ਤਂ] ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯ ਮੂਰ੍ਤ ਹੈ. [ਤੇਸ਼ੁ] ਉਨਮੇਂ [ਜੀਵਃ] ਜੀਵ [ਖਲੁ] ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ [ਚੇਤਨਃ] ਚੇਤਨ ਹੈ.

ਟੀਕਾਃ– ਯਹਾਁ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕਾ ਮੂਰ੍ਤੋਮੂਰ੍ਤਪਨਾ [–ਮੂਰ੍ਤਪਨਾ ਅਥਵਾ ਅਮੂਰ੍ਤਪਨਾ] ਔਰ ਚੇਤਨਾਚੇਤਨਪਨਾ [– ਚੇਤਨਪਨਾ ਅਥਵਾ ਅਚੇਤਨਪਨਾ] ਕਹਾ ਗਯਾ ਹੈ.

ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼–ਰਸ–ਗਂਧ–ਵਰ੍ਣਕਾ ਸਦ੍ਭਾਵ ਜਿਸਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ ਵਹ ਮੂਰ੍ਤ ਹੈ; ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼–ਰਸ–ਗਂਧ–ਵਰ੍ਣਕਾ ਅਭਾਵ ਜਿਸਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ ਵਹ ਅਮੂਰ੍ਤ ਹੈ. ਚੈਤਨ੍ਯਕਾ ਸਦ੍ਭਾਵ ਜਿਸਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ ਵਹ ਚੇਤਨ ਹੈ; ਚੈਤਨ੍ਯਕਾ ਅਭਾਵ ਜਿਸਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ ਵਹ ਅਚੇਤਨ ਹੈ. ਵਹਾਁ ਆਕਾਸ਼ ਅਮੂਰ੍ਤ ਹੈ, ਕਾਲ ਅਮੂਰ੍ਤ ਹੈ, ਜੀਵ ਸ੍ਵਰੂਪਸੇ ਅਮੂਰ੍ਤ ਹੈ, -------------------------------------------------------------------------- ੧. ਚੂਲਿਕਾ=ਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਮੇਂ ਜਿਸਕਾ ਕਥਨ ਨ ਹੁਆ ਹੋ ਉਸਕਾ ਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨ ਕਰਨਾ ਅਥਵਾ ਜਿਸਕਾ ਕਥਨ ਹੋ ਚੁਕਾ ਹੋ ਉਸਕਾ

Page 150 of 264
PDF/HTML Page 179 of 293
single page version

੧੫੦

ਅਚੇਤਨਃ ਕਾਲਃ ਅਚੇਤਨੋ ਧਰ੍ਮਃ ਅਚੇਤਨੋਧਰ੍ਮਃ ਅਚੇਤਨਃ ਪੁਦ੍ਗਲਃ, ਚੇਤਨੋ ਜੀਵ ਏਵੈਕ ਇਤਿ.. ੯੭..

ਅਤ੍ਰ ਸਕ੍ਰਿਯਨਿਸ਼੍ਕ੍ਰਿਯਤ੍ਵਮੁਕ੍ਤਮ੍. ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂਤਰਪ੍ਰਾਪ੍ਤਿਹੇਤੁਃ ਪਰਿਸ੍ਪਂਦਨਰੂਪਪਰ੍ਯਾਯਃ ਕ੍ਰਿਯਾ. ਤਤ੍ਰ ਸਕ੍ਰਿਯਾ ਬਹਿਰਙ੍ਗਸਾਧਨੇਨ ਸਹਭੂਤਾਃ ਜੀਵਾਃ, ਸਕ੍ਰਿਯਾ ਬਹਿਰਙ੍ਗਸਾਧਨੇਨ ਸਹਭੂਤਾਃ ਪੁਦ੍ਗਲਾਃ. ਨਿਸ਼੍ਕ੍ਰਿਯਮਾਕਾਸ਼ਂ, ਨਿਸ਼੍ਕ੍ਰਿਯੋ ਧਰ੍ਮਃ, ਨਿਸ਼੍ਕ੍ਰਿਯੋਧਰ੍ਮਃ, ਨਿਸ਼੍ਕ੍ਰਿਯਃ ਕਾਲਃ. ਜੀਵਾਨਾਂ ਸਕ੍ਰਿਯਤ੍ਵਸ੍ਯ ਬਹਿਰਙ੍ਗ– ਸਾਧਨਂ ਕਰ੍ਮਨੋਕਰ੍ਮੋਪਚਯਰੂਪਾਃ ਪੁਦ੍ਗਲਾ ਇਤਿ ਤੇ ਪੁਦ੍ਗਲਕਰਣਾਃ. -----------------------------------------------------------------------------

ਪਰਰੂਪਮੇਂ ੧ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦ੍ਵਾਰਾ [–ਮੂਰ੍ਤਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਂਯੋਗਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ] ਮੂਰ੍ਤ ਭੀ ਹੈ, ਧਰ੍ਮ ਅਮੂਰ੍ਤ ਹੈ, ਅਧਰ੍ਮ ਅਮੂਰ੍ਤ ਹੈੇ; ਪੁਦ੍ਗਲ ਹੀ ਏਕ ਮੂਰ੍ਤ ਹੈ. ਆਕਾਸ਼ ਅਚੇਤਨ ਹੈ, ਕਾਲ ਅਚੇਤਨ ਹੈ, ਧਰ੍ਮ ਅਚੇਤਨ ਹੈ, ਅਧਰ੍ਮ ਅਚੇਤਨ ਹੈ, ਪੁਦ੍ਗਲ ਅਚੇਤਨ ਹੈ; ਜੀਵ ਹੀ ਏਕ ਚੇਤਨ ਹੈ.. ੯੭..

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥਃ– [ਸਹ ਜੀਵਾਃ ਪੁਦ੍ਗਲਕਾਯਾਃ] ਬਾਹ੍ਯ ਕਰਣ ਸਹਿਤ ਸ੍ਥਿਤ ਜੀਵ ਔਰ ਪੁਦ੍ਗਲ [ਸਕ੍ਰਿਯਾਃ ਭਵਨ੍ਤਿ] ਸਕ੍ਰਿਯ ਹੈ, [ਨ ਚ ਸ਼ੇਸ਼ਾਃ] ਸ਼ੇਸ਼ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸਕ੍ਰਿਯ ਨਹੀਂ ਹੈਂ [ਨਿਸ਼੍ਕ੍ਰਿਯ ਹੈਂ]; [ਜੀਵਾਃ] ਜੀਵ [ਪੁਦ੍ਗਲਕਰਣਾਃ] ਪੁਦ੍ਗਲਕਰਣਵਾਲੇ [–ਜਿਨ੍ਹੇਂ ਸਕ੍ਰਿਯਪਨੇਮੇਂ ਪੁਦ੍ਗਲ ਬਹਿਰਂਗ ਸਾਧਨ ਹੋ ਐਸੇ] ਹੈਂ[ਸ੍ਕਂਧਾਃ ਖਲੁ ਕਾਲਕਰਣਾਃ ਤੁ] ਔਰ ਸ੍ਕਨ੍ਧ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਪੁਦ੍ਗਲ ਤੋ ਕਾਲਕਰਣਵਾਲੇ [–ਜਿਨ੍ਹੇਂ ਸਕ੍ਰਿਯਪਨੇਮੇਂ ਕਾਲ ਬਹਿਰਂਗ ਸਾਧਨ ਹੋ ਐਸੇ] ਹੈਂ.

ਟੀਕਾਃ– ਯਹਾਁ [ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਂਕਾ] ਸਕ੍ਰਿਯ–ਨਿਸ਼੍ਕ੍ਰਿਯਪਨਾ ਕਹਾ ਗਯਾ ਹੈ.

ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਨ੍ਤਰਪ੍ਰਾਪ੍ਤਿਕਾ ਹੇਤੁ [–ਅਨ੍ਯ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਕੀ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤਿਕਾ ਕਾਰਣ] ਐਸੀ ਜੋ ਪਰਿਸ੍ਪਂਦਰੂਪ ਪਰ੍ਯਾਯ, ਵਹ ਕ੍ਰਿਯਾ ਹੈ. ਵਹਾਁ, ਬਹਿਰਂਗ ਸਾਧਨਕੇ ਸਾਥ ਰਹਨੇਵਾਲੇ ਜੀਵ ਸਕ੍ਰਿਯ ਹੈਂ; ਬਹਿਰਂਗ ਸਾਧਨਕੇ ਸਾਥ ਰਹਨੇਵਾਲੇ ਪੁਦ੍ਗਲ ਸਕ੍ਰਿਯ ਹੈਂ. ਆਕਾਸ਼ ਨਿਸ਼੍ਕ੍ਰਿਯ ਹੈ; ਧਰ੍ਮ ਨਿਸ਼੍ਕ੍ਰਿਯ ਹੈ; ਅਧਰ੍ਮ ਨਿਸ਼੍ਕ੍ਰਿਯ ਹੈ ; ਕਾਲ ਨਿਸ਼੍ਕ੍ਰਿਯ ਹੈ. -------------------------------------------------------------------------- ੧. ਜੀਵ ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ ਅਮੂਰ੍ਤ–ਅਖਣ੍ਡ–ਏਕਪ੍ਰਤਿਭਾਸਮਯ ਹੋਨੇਸੇ ਅਮੂਰ੍ਤ ਹੈ, ਰਾਗਾਦਿਰਹਿਤ ਸਹਜਾਨਨ੍ਦ ਜਿਸਕਾ ਏਕ ਸ੍ਵਭਾਵ

Page 151 of 264
PDF/HTML Page 180 of 293
single page version

ਕਹਾਨਜੈਨਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਮਾਲਾ] ਸ਼ਡ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯ–ਪਂਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਵਰ੍ਣਨ

ਤਦਭਾਵਾਨ੍ਨਿਃਕ੍ਰਿਯਤ੍ਵਂ ਸਿਦ੍ਧਾਨਾਮ੍. ਪੁਦ੍ਗਲਾਨਾਂ ਸਕ੍ਰਿਯਤ੍ਵਸ੍ਯ ਬਹਿਰਙ੍ਗਸਾਧਨਂ ਪਰਿਣਾਮਨਿਰ੍ਵਰ੍ਤਕਃ ਕਾਲ ਇਤਿ ਤੇ ਕਾਲਕਰਣਾਃ ਨ ਚ ਕਾਰ੍ਮਾਦੀਨਾਮਿਵ ਕਾਲਸ੍ਯਾਭਾਵਃ. ਤਤੋ ਨ ਸਿਦ੍ਧਾਨਾਮਿਵ ਨਿਸ਼੍ਕ੍ਰਿਯਤ੍ਵਂ ਪੁਦ੍ਗਲਾਨਾਮਿਤਿ.. ੯੮..

----------------------------------------------------------------------------

ਜੀਵੋਂਕੋ ਸਕ੍ਰਿਯਪਨੇਕਾ ਬਹਿਰਂਗ ਸਾਧਨ ਕਰ੍ਮ–ਨੋਕਰ੍ਮਕੇ ਸਂਚਯਰੂਪ ਪੁਦ੍ਗਲ ਹੈ; ਇਸਲਿਯੇ ਜੀਵ ਪੁਦ੍ਗਲਕਰਣਵਾਲੇ ਹੈਂ. ਉਸਕੇ ਅਭਾਵਕੇ ਕਾਰਣ [–ਪੁਦ੍ਗਲਕਰਣਕੇ ਅਭਾਵਕੇ ਕਾਰਣ] ਸਿਦ੍ਧੋਂਕੋ ਨਿਸ਼੍ਕ੍ਰਿਯਪਨਾ ਹੈ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸਿਦ੍ਧੋਂਕੋ ਕਰ੍ਮ–ਨੋਕਰ੍ਮਕੇ ਸਂਚਯਰੂਪ ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇਸੇ ਵੇ ਨਿਸ਼੍ਕ੍ਰਿਯ ਹੈਂ.] ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੋ ਸਕ੍ਰਿਯਪਨੇਕਾ ਬਹਿਰਂਗ ਸਾਧਨ ਪਰਿਣਾਮਨਿਸ਼੍ਪਾਦਕ ਕਾਲ ਹੈ; ਇਸਲਿਯੇ ਪੁਦ੍ਗਲ ਕਾਲਕਰਣਵਾਲੇ ਹੈਂ.

ਕਰ੍ਮਾਦਿਕਕੀ ਭਾਁਤਿ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਰ੍ਮ–ਨੋਕਰ੍ਮਰੂਪ ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਤਾ ਹੈ ਉਸ ਪ੍ਰਕਾਰ] ਕਾਲਕਾ ਅਭਾਵ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ; ਇਸਲਿਯੇ ਸਿਦ੍ਧੋਂਕੀ ਭਾਁਤਿ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਿਦ੍ਧੋਂਕੋ ਨਿਸ਼੍ਕ੍ਰਿਯਪਨਾ ਹੋਤਾ ਹੈ ਉਸ ਪ੍ਰਕਾਰ] ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੋ ਨਿਸ਼੍ਕ੍ਰਿਯਪਨਾ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ.. ੯੮..

[ਤੇ ਮੂਰ੍ਤਾਃ ਭਵਨ੍ਤਿ] ਵੇ ਮੂਰ੍ਤ ਹੈਂ ਔਰ [ਸ਼ੇਸ਼ਂ] ਸ਼ੇਸ਼ ਪਦਾਰ੍ਥਸਮੂਹ [ਅਮੂਰ੍ਤਂ ਭਵਤਿ] ਅਮੂਰ੍ਤ ਹੈਂ. [ਚਿਤ੍ਤਮ੍] ਚਿਤ੍ਤ [ਉਭਯਂ] ਉਨ ਦੋਨੋਂਕੋ [ਸਮਾਦਦਾਤਿ] ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਤਾ ਹੈ [ਜਾਨਤਾ ਹੈ]. -------------------------------------------------------------------------- ਪਰਿਣਾਮਨਿਸ਼੍ਪਾਦਕ=ਪਰਿਣਾਮਕੋ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਕਰਨੇਵਾਲਾ; ਪਰਿਣਾਮ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇਮੇਂ ਜੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤ [ਬਹਿਰਂਗ ਸਾਧਨਭੂਤ]