Page 172 of 264
PDF/HTML Page 201 of 293
single page version

౧౭౨

నిశ్చీయతే, తేన ప్రకారేణైకేన్ద్రియాణామపి, ఉభయేషామపి బుద్ధిపూర్వకవ్యాపారాదర్శనస్య సమాన–త్వాదితి.. ౧౧౩..

ద్వీన్ద్రియప్రకారసూచనేయమ్. -----------------------------------------------------------------------------

అండేమేం రహే హుఏ, గర్భమేం రహే హుఏ ఔర మూర్ఛా పాఏ హుఏ [ప్రాణియోంం] కే జీవత్వకా, ఉన్హేం బుద్ధిపూర్వక వ్యాపార నహీం దేఖా జాతా తథాపి, జిస ప్రకార నిశ్చయ కియా జాతా హై, ఉసీ ప్రకార ఏకేన్ద్రియోంకే జీవత్వకా భీ నిశ్చయ కియా జాతా హై; క్యోంకి దోనోంమేం బుద్ధిపూర్వక వ్యాపారకా అదర్శన సమాన హై.

భావార్థః– జిస ప్రకార గర్భస్థాది ప్రాణియోంమేం, ఈహాపూర్వక వ్యవహారకా అభావ హోనే పర భీ, జీవత్వ హై హీ, ఉసీ ప్రకార ఏకేన్ద్రియోంమేం భీ, ఈహాపూర్వక వ్యవహారకా అభావ హోనే పర భీ, జీవత్వ హై హీ ఐసా ఆగమ, అనుమాన ఇత్యాదిసే నిశ్చిత కియా జా సకతా హై.

యహాఁ ఐసా తాత్పర్య గ్రహణ కరనా కి–జీవ పరమార్థేసే స్వాధీన అనన్త జ్ఞాన ఔర సౌఖ్య సహిత హోనే పర భీ అజ్ఞాన ద్వారా పరాధీన ఇన్ద్రియసుఖమేం ఆసక్త హోకర జో కర్మ బన్ధ కరతా హై ఉసకే నిమిత్తసే అపనేకో ఏకేన్ద్రియ ఔర దుఃఖీ కరతా హై.. ౧౧౩..

అన్వయార్థః– [శంబూకమాతృవాహాః] శంబూక, మాతృవాహ, [శఙ్ఖాః] శంఖ, [శుక్తయః] సీప [చ] ఔర [అపాదకాః కృమయః] పగ రహిత కృమి–[యే] జో కి [రసం స్పర్శం] రస ఔర స్పర్శకో [జానన్తి] జానతే హైం [తే] వే–[ద్వీన్ద్రియాః జీవాః] ద్వీన్ద్రియ జీవ హైం.

టీకాః– యహ, ద్వీన్ద్రియ జీవోంకే ప్రకారకీ సూచనా హై. -------------------------------------------------------------------------- అదర్శన = ద్రష్టిగోచర నహీం హోనా.

Page 173 of 264
PDF/HTML Page 202 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన

ఏతే స్పర్శనరసనేన్ద్రియావరణక్షయోపశమాత్ శేషేన్ద్రియావరణోదయే నోఇన్ద్రియావరణోదయే చ సతి స్పర్శరసయోః పరిచ్ఛేత్తారో ద్వీన్ద్రియా అమనసో భవంతీతి.. ౧౧౪..

త్రీన్ద్రియప్రకారసూచనేయమ్.

ఏతే స్పర్శనరసనఘ్రాణేంద్రియావరణక్షయోపశమాత్ శేషేంద్రియావరణోదయే నోఇంద్రియావరణోదయే చ సతి స్పర్శరసగంధానాం పరిచ్ఛేత్తారస్త్రీన్ద్రియా అమనసో భవంతీతి.. ౧౧౫.. -----------------------------------------------------------------------------

స్పర్శనేన్ద్రియ ఔర రసనేన్ద్రియకే [–ఇన దో భావేన్ద్రియోంకే] ఆవరణకే క్షయోపశమకే కారణ తథా శేష ఇన్ద్రియోంకే [–తీన భావేన్ద్రియోంకే] ఆవరణకా ఉదయ తథా మనకే [–భావమనకే] ఆవరణకా ఉదయ హోనేసే స్పర్శ ఔర రసకో జాననేవాలే యహ [శంబూక ఆది] జీవ మనరహిత ద్వీన్ద్రియ జీవ హైం.. ౧౧౪..

అన్వయార్థః– [యుకాకుంభీమత్కుణపిపీలికాః] జూ, కుంభీ, ఖటమల, చీంటీ ఔర [వృశ్చికాదయః] బిచ్ఛూ ఆది [కీటాః] జన్తు [రసం స్పర్శం గంధం] రస, స్పర్శ ఔర గంధకో [జానన్తి] జానతే హైం; [త్రీంద్రియాః జీవాః] వే త్రీన్ద్రియ జీవ హైం.

స్పర్శనేన్ద్రియ, రసనేన్ద్రియ ఔర ఘ్రాణేన్ద్రియకే ఆవరణకే క్షయోపశమకే కారణ తథా శేష ఇన్ద్రియోంకే ఆవరణకా ఉదయ తథా మనకే ఆవరణకా ఉదయ హోనేసే స్పర్శ, రస ఔర గన్ధకో జాననేవాలే యహ [జూ ఆది] జీవ మనరహిత త్రీన్ద్రియ జీవ హైం.. ౧౧౫.. --------------------------------------------------------------------------

Page 174 of 264
PDF/HTML Page 203 of 293
single page version

౧౭౪

చతురిన్ద్రియప్రకారసూచనేయమ్. ఏతే స్పర్శనరసనఘ్రాణచక్షురిన్ద్రియావరణక్షయోపశమాత్ శ్రోత్రేన్ద్రియావరణోదయే నోఇన్ద్రియా–వరణోదయే చ సతి స్పర్శరసగంధవర్ణానాం పరిచ్ఛేత్తారశ్చతురిన్ద్రియా అమనసో భవంతీతి.. ౧౧౬..

-----------------------------------------------------------------------------

అన్వయార్థః– [పునః] పునశ్చ [ఉద్దంశమశకమక్షికామధుకరీభ్రమరాః] డాఁస, మచ్ఛర, మక్ఖీ, మధుమక్ఖీ, భఁవరా ఔర [పతఙ్గాద్యాః తే] పతంగే ఆది జీవ [రూపం] రూప, [రసం] రస, [గంధం] గన్ధ [చ] ఔర [స్పర్శం] స్పర్శకో [విజానన్తి] వజానతే హైం. [వే చతురిన్ద్రియ జీవ హైం.]

టీకాః– యహ, చతురిన్ద్రియ జీవోంకే ప్రకారకీ సూచనా హై.

స్పర్శనేన్ద్రియ, రసనేన్ద్రియ, ఘ్రాణేన్ద్రియ ఔర చక్షురిన్ద్రియకే ఆవరణకే క్షయోపశమకే కారణ తథా శ్రోత్రేన్ద్రియకే ఆవరణకా ఉదయ తథా మనకే ఆవరణకా ఉదయ హోనేసే స్పర్శ, రస, గన్ధ ఔర వర్ణకో జాననేవాలే యహ [డాఁస ఆది] జీవ మనరహిత చతురిన్ద్రియ జీవ హైం.. ౧౧౬.. --------------------------------------------------------------------------

Page 175 of 264
PDF/HTML Page 204 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన

పఞ్చేన్ద్రియప్రకారసూచనేయమ్. అథ స్పర్శనరసనఘ్రాణచక్షుఃశ్రోత్రేన్ద్రియావరణక్షయోపశమాత్ నోఇన్ద్రియావరణోదయే సతి స్పర్శ– రసగంధవర్ణశబ్దానాం పరిచ్ఛేత్తారః పంచేన్ద్రియా అమనస్కాః. కేచిత్తు నోఇన్ద్రియావరణస్యాపి క్షయోప–శమాత్ సమనస్కాశ్చ భవన్తి. తత్ర దేవమనుష్యనారకాః సమనస్కా ఏవ, తిర్యంచ ఉభయజాతీయా ఇతి..౧౧౭..

-----------------------------------------------------------------------------

అన్వయార్థః– [వర్ణరసస్పర్శగంధశబ్దజ్ఞాః] వర్ణ, రస, స్పర్శ, గన్ధ ఔర శబ్దకో జాననేవాలే ం[సురనరనారకతిర్యంఞ్చః] దేవ–మనుష్య–నారక–తిర్యంచ–[జలచరస్థలచరఖచరాః] జో జలచర, స్థలచర, ఖేచర హోతే హైం వే –[బలినః పంచేన్ద్రియాః జీవాః] బలవాన పంచేన్ద్రియ జీవ హైం.

స్పర్శనేన్ద్రియ, రసనేన్ద్రియ, ఘ్రాణేన్ద్రియ, చక్షురిన్ద్రియ ఔర శ్రోత్రేన్ద్రియకే ఆవరణకే క్షయోపశమకే కారణ, మనకే ఆవరణకా ఉదయ హోనేసే, స్పర్శ, రస, గన్ధ, వర్ణ ఔర శబ్దకో జాననేవాలే జీవ మనరహిత పంచేన్ద్రియ జీవ హైం; కతిపయ [పంచేన్ద్రియ జీవ] తో, ఉన్హేం మనకే ఆవరణకా భీ క్షయోపశమ హోనేసే, మనసహిత [పంచేన్ద్రియ జీవ] హోతే హైం.

ఉనమేం, దేవ, మనుష్య ఔర నారకీ మనసహిత హీ హోతే హైం; తిర్యంచ దోనోం జాతికే [అర్థాత్ మనరహిత తథా మనసహిత] హోతే హైం.. ౧౧౭..

అన్వయార్థః– [దేవాః చతుర్ణికాయాః] దేవోంకే చార నికాయ హైం, [మనుజాః కర్మభోగ– --------------------------------------------------------------------------

Page 176 of 264
PDF/HTML Page 205 of 293
single page version

౧౭౬

ఇన్ద్రియభేదేనోక్తానాం జీవానాం చతుర్గతిసంబంధత్వేనోపసంహారోయమ్. దేవగతినామ్నో దేవాయుషశ్చోదయాద్దేవాః, తే చ భవనవాసివ్యంతరజ్యోతిష్కవైమానికనికాయ–భేదాచ్చతుర్ధా. మనుష్యగతినామ్నో మనుష్యాయుషశ్చ ఉదయాన్మనుష్యాః. తే కర్మభోగభూమిజభేదాత్ ద్వేధా. తిర్యగ్గతినామ్నస్తిర్యగాయుషశ్చ ఉదయాత్తిర్యఞ్చః. తే పృథివీశమ్బూకయూకోద్దంశజలచరోరగపక్షిపరిసర్ప– చతుష్పదాదిభేదాదనేకధా. నరకగతినామ్నో నరకాయుషశ్చ ఉదయాన్నారకాః. తే రత్నశర్కరావాలుకా– పఙ్కధూమతమోమహాతమఃప్రభాభూమిజభేదాత్సప్తధా. తత్ర దేవమనుష్యనారకాః పంచేన్ద్రియా ఏవ. తిర్యంచస్తు కేచిత్పంచేన్ద్రియాః, కేచిదేక–ద్వి–త్రి–చతురిన్ద్రియా అపీతి.. ౧౧౮.. ----------------------------------------------------------------------------- భూమిజాః] మనుష్య కర్మభూమిజ ఔర భోగభూమిజ ఐసే దో ప్రకారకే హైం, [తిర్యఞ్చః బహుప్రకారాః] తిర్యంచ అనేక ప్రకారకే హైం [పునః] ఔర [నారకాః పృథివీభేదగతాః] నారకోంకే భేద ఉనకీ పృథ్వియోంకే భేద జితనే హైం.

టీకాః– యహ, ఇన్ద్రియోంకే భేదకీ అపేక్షాసే కహే గయే జీవోంకా చతుర్గతిసమ్బన్ధ దర్శాతే హుఏ ఉపసంహార హై [అర్థాత్ యహాఁ ఏకేన్ద్రియ–ద్వీన్ద్రియాదిరూప జీవభేదోంకా చార గతికే సాథ సమ్బన్ధ దర్శాకర జీవభేదోం ఉపసంహార కియా గయా హై].

దేవగతినామ ఔర దేవాయుకే ఉదయసే [అర్థాత్ దేవగతినామకర్మ ఔర దేవాయుకర్మకే ఉదయకే నిమిత్తసే] దేవ హోతే హైం; వే భవనవాసీ, వ్యంతర, జ్యోతిష్క ఔర వైమానిక ఐసే ౧నికాయభేదోంకే కారణ చార ప్రకారకే హైం. మనుష్యగతినామ ఔర మనుష్యాయుకే ఉదయసే మనుష్య హోతే హైం; వే కర్మభూమిజ ఔర భోగభూమిజ ఐసే భేదోంకే కారణ దో ప్రకారకే హైం. తిర్యంచగతినామ ఔర తిర్యంచాయుకే ఉదయసే తిర్యంచ హోతే హైం; వే పృథ్వీ, శంబూక, జూం, డాఁస, జలచర, ఉరగ, పక్షీ, పరిసర్ప, చతుష్పాద [చౌపాయే] ఇత్యాది భేదోంకే కారణ అనేక ప్రకారకే హైం. నరకగతినామ ఔర నరకాయుకే ఉదయసే నారక హోతే హైం; వే ౨రత్నప్రభాభూమిజ, శర్కరాప్రభాభూమిజ, బాలుకాప్రభాభూమిజ, పంకప్రభాభూమిజ, ధూమప్రభాభూమిజ, తమఃప్రభాభూమిజ ఔర మహాతమఃప్రభాభూమిజ ఐసే భేదోంకే కారణ సాత ప్రకారకే హైం.

ఉనమేం, దేవ, మనుష్య ఔర నారకీ పంచేన్ద్రియ హీ హోతే హైం. తిర్యంచ తో కతిపయ -------------------------------------------------------------------------- ౧. నికాయ = సమూహ ౨. రత్నప్రభాభూమిజ = రత్నప్రభా నామకీ భూమిమేం [–ప్రథమ నరకమేం] ఉత్పన్న .

Page 177 of 264
PDF/HTML Page 206 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన

గత్యాయుర్నామోదయనిర్వృత్తత్వాద్దేవత్వాదీనామనాత్మస్వభావత్వోద్యోతనమేతత్.

క్షీయతే హి క్రమేణారబ్ధఫలో గతినామవిశేష ఆయుర్విశేషశ్చ జీవానామ్. ఏవమపి తేషాం గత్యంతరస్యాయురంతరస్య చ కషాయానురంజితా యోగప్రవృత్తిర్లేశ్యా భవతి బీజం, తతస్తదుచితమేవ ----------------------------------------------------------------------------- పంచేన్ద్రియ హోతే హైం ఔర కతిపయ ఏకేన్ద్రియ, ద్వీన్ద్రియ, త్రీన్ద్రియ ఔర చతురిన్ద్రియ భీ హోతే హైం.

భావార్థః– యహాఁ ఐసా తాత్పర్య గ్రహణ కరనా చాహియే కి చార గతిసే విలక్షణ, స్వాత్మోపలబ్ధి జిసకా లక్షణ హై ఐసీ జో సిద్ధగతి ఉసకీ భావనాసే రహిత జీవ అథవా సిద్ధసద్రశ నిజశుద్ధాత్మాకీ భావనాసే రహిత జీవ జో చతుర్గతినామకర్మ ఉపార్జిత కరతే హైం ఉసకే ఉదయవశ వే దేవాది గతియోంమేం ఉత్పన్న హోతే హైం.. ౧౧౮..

క్షీణ హోనేసే [తే అపి] జీవ [స్వలేశ్యావశాత్] అపనీ లేశ్యాకే వశ [ఖలు] వాస్తవమేం [అన్యాం గతిమ్ ఆయుష్కం చ] అన్య గతి ఔర ఆయుష్య [ప్రాప్నువన్తి] ప్రాప్త కరతే హైం.

అనాత్మస్వభావభూత హైం [అర్థాత్ దేవత్వ, మనుష్యత్వ, తిర్యంచత్వ ఔర నారకత్వ ఆత్మాకా స్వభావ నహీం హై] ఐసా దర్శాయా గయా హై.

జీవోంకో, జిసకా ఫల ప్రారమ్భ హోజాతా హై ఐసా అముక గతినామకర్మ ఔర అముక ఆయుషకర్మ క్రమశః క్షయకో ప్రాప్త హోతా హై. ఐసా హోనే పర భీ ఉన్హేం కషాయ–అనురంజిత యోగప్రవృత్తిరూప లేశ్యా అన్య -------------------------------------------------------------------------- కషాయ–అనురంజిత =కషాయరంజిత; కషాయసే రంగీ హుఈ. [కషాయసే అనురంజిత యోగప్రవృత్తి సో లేశ్యా హై.]

Page 178 of 264
PDF/HTML Page 207 of 293
single page version

౧౭౮

గత్యంతరమాయురంతరంచ తే ప్రాప్నువన్తి. ఏవం క్షీణాక్షీణాభ్యామపి పునః పునర్నవీభూతాభ్యాం గతినామాయుఃకర్మభ్యామనాత్మస్వభావభూతాభ్యామపి చిరమనుగమ్యమానాః సంసరంత్యాత్మానమచేతయమానా జీవా ఇతి.. ౧౧౯..

----------------------------------------------------------------------------- గతి ఔర అన్య ఆయుషకా బీజ హోతీ హై [అర్థాత్ లేశ్యా అన్య గతినామకర్మ ఔర అన్య ఆయుషకర్మకా కారణ హోతీ హై], ఇసలియే ఉసకే ఉచిత హీ అన్య గతి తథా అన్య ఆయుష వే ప్రాప్త కరతే హైం. ఇస ప్రకార క్షీణ–అక్షీణపనేకో ప్రాప్త హోనే పర భీ పునః–పునః నవీన ఉత్పన్న హోేవాలే గతినామకర్మ ఔర ఆయుషకర్మ [ప్రవాహరూపసే] యద్యపిే వే అనాత్మస్వభావభూత హైం తథాపి–చిరకాల [జీవోంకే] సాథ సాథ రహతే హైం ఇసలియే, ఆత్మాకో నహీం చేతనేవాలే జీవ సంసరణ కరతే హైం [అర్థాత్ ఆత్మాకా అనుభవ నహీం కరనేవాలే జీవ సంసారమేం పరిభ్రమణ కరతే హైం].

భావార్థః– జీవోంకో దేవత్వాదికీ ప్రాప్తిమేం పౌద్గలిక కర్మ నిమిత్తభూత హైం ఇసలియే దేవత్వాది జీవకా స్వభావ నహీం హై.

[పునశ్చ, దేవ మరకర దేవ హీ హోతా రహే ఔర మనుష్య మరకర మనుష్య హీ హోతా రహే ఇస మాన్యతాకా భీ యహాఁ నిషేధ హుఆ. జీవోంకో అపనీ లేశ్యాకే యోగ్య హీ గతినామకర్మ ఔర ఆయుషకర్మకా బన్ధ హోతా హై ఔర ఇసలియే ఉసకే యోగ్య హీ అన్య గతి–ఆయుష ప్రాప్త హోతీ హై] .. ౧౧౯..

అన్వయార్థః– [ఏతే జీవనికాయాః] యహ [పూర్వోక్త] జీవనికాయ [దేహప్రవీచారమాశ్రితాః] దేహమేం వర్తనేవాలే అర్థాత్ దేహసహిత [భణితాః] కహే గయే హైం; [దేహవిహీనాః సిద్ధాః] దేహరహిత ఐసే సిద్ధ హైం. -------------------------------------------------------------------------- పహలేకే కర్మ క్షీణ హోతే హైం ఔర బాదకే అక్షీణరూపసే వర్తతే హైం.

Page 179 of 264
PDF/HTML Page 208 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన

ఉక్తజీవప్రపంచోపసంహారోయమ్.

ఏతే హ్యుక్తప్రకారాః సర్వే సంసారిణో దేహప్రవీచారాః, అదేహప్రవీచారా భగవంతః సిద్ధాః శుద్ధా జీవాః. తత్ర దేహప్రవీచారత్వాదేకప్రకారత్వేపి సంసారిణో ద్విప్రకారాః భవ్యా అభవ్యాశ్చ. తే శుద్ధ– స్వరూపోపలమ్భశక్తిసద్భావాసద్భావాభ్యాం పాచ్యాపాచ్యముద్గవదభిధీయంత ఇతి.. ౧౨౦..

----------------------------------------------------------------------------- [సంసారిణాః] సంసారీ [భవ్యాః అభవ్యాః చ] భవ్య ఔర అభవ్య ఐసే దో ప్రకారకే హైం.

టీకాః– యహ ఉక్త [–పహలే కహే గయే] జీవవిస్తారకా ఉపసంహార హై.

జినకే ప్రకార [పహలే] కహే గయే ఐసే యహ సమస్త సంసారీ దేహమేం వర్తనేవాలే [అర్థాత్ దేహసహిత] హైం; దేహమేం నహీం వర్తనేవాలే [అర్థాత్ దేహరహిత] ఐసే సిద్ధభగవన్త హైం– జో కి శుద్ధ జీవ హై. వహాఁ, దేహమేం వర్తనేకీ అపేక్షాసే సంసారీ జీవోంకా ఏక ప్రకార హోనే పర భీ వే భవ్య ఔర అభవ్య ఐసే దో ప్రకారకే హైం. ‘౧పాచ్య’ ఔర ‘౨అపాచ్య’ మూఁగకీ భాఁతి, జినమేం శుద్ధ స్వరూపకీ ౩ఉపలబ్ధికీ శక్తికా సద్భావ హై ఉన్హేం ‘భవ్య’ ఔర జినమేం శుద్ధ స్వరూపకీ ఉపలబ్ధికీ శక్తికా అసద్భావ హై ఉన్హేం ‘అభవ్య’ కహా జాతా హైం .. ౧౨౦..

పృథ్వీకాయికాది ‘జీవోం’మేం] ఇన్ద్రియాఁ జీవ నహీం హై ఔర [షట్ప్రకారాః ప్రజ్ఞప్తాః కాయాః పునః] ఛహ -------------------------------------------------------------------------- ౧. పాచ్య = పకనేయోగ్య; రంధనేయోగ్య; సీఝనే యోగ్య; కోరా న హో ఐసా. ౨. అపాచ్య = నహీం పకనేయోగ్య; రంధనే–సీఝనేకీ యోగ్యతా రహిత; కోరా. ౩. ఉపలబ్ధి = ప్రాప్తి; అనుభవ.

Page 180 of 264
PDF/HTML Page 209 of 293
single page version

౧౮౦

వ్యవహారజీవత్వైకాంతప్రతిపత్తినిరాసోయమ్.

య ఇమే ఏకేన్ద్రియాదయః పృథివీకాయికాదయశ్చానాదిజీవపుద్గలపరస్పరావగాహమవలోక్య వ్య– వహారనయేన జీవప్రాధాన్యాఞ్జీవా ఇతి ప్రజ్ఞాప్యంతే. నిశ్చయనయేన తేషు స్పర్శనాదీన్ద్రియాణి పృథివ్యాదయశ్చ కాయాః జీవలక్షణభూతచైతన్యస్వభావాభావాన్న జీవా భవంతీతి. తేష్వేవ యత్స్వపరపరిచ్ఛిత్తిరూపేణ ప్రకాశమానం జ్ఞానం తదేవ గుణగుణినోః కథఞ్చిదభేదాజ్జీవత్వేన ప్రరూప్యత ఇతి.. ౧౨౧..

----------------------------------------------------------------------------- ప్రకారకీ శాస్త్రోక్త కాయేం భీ జీవ నహీం హై; [తేషు] ఉనమేం [యద్ జ్ఞానం భవతి] జో జ్ఞాన హై [తత్ జీవః] వహ జీవ హై [ఇతి చ ప్రరూపయన్తి] ఐసీ [జ్ఞానీ] ప్రరూపణా కరతే హైం.

టీకాః– యహ, వ్యవహారజీవత్వకే ఏకాన్తకీ ప్రతిపత్తికా ఖణ్డన హై [అర్థాత్ జిసే మాత్ర వ్యవహారనయసే జీవ కహా జాతా హై ఉసకా వాస్తవమేం జీవరూపసే స్వీకార కరనా ఉచిత నహీం హై ఐసా యహాఁ సమఝాయా హై].

యహ జో ఏకేన్ద్రియాది తథా పృథ్వీకాయికాది, ‘జీవ’ కహే జాతే హైం, అనాది జీవ –పుద్గలకా పరస్పర అవగాహ దేఖకర వ్యవహారనయసే జీవకే ప్రాధాన్య ద్వారా [–జీవకో ముఖ్యతా దేకర] ‘జీవ’ కహే జాతే హైం. నిశ్చయనయసే ఉనమేం స్పర్శనాది ఇన్ద్రియాఁ తథా పృథ్వీ–ఆది కాయేం, జీవకే లక్షణభూత చైతన్యస్వభావకే అభావకే కారణ, జీవ నహీం హైం; ఉన్హీంమేం జో స్వపరకో జ్ఞప్తిరూపసే ప్రకాశమాన జ్ఞాన హై వహీ, గుణ–గుణీకే కథంచిత్ అభేదకే కారణ, జీవరూపసే ప్రరూపిత కియా జాతా హై.. ౧౨౧..

అన్వయార్థః– [జీవః] జీవ [సర్వం జానాతి పశ్యతి] సబ జానతా హై ఔర దేఖతా హై, [సౌఖ్యమ్ ఇచ్ఛతి] సుఖకీ ఇచ్ఛా కరతా హై, [దుఃఖాత్ బిభేతి] దుఃఖసే డరతా హై, [హితమ్ అహితమ్ కరోతి] -------------------------------------------------------------------------- ప్రతిపత్తి = స్వీకృతి; మాన్యతా.

Page 181 of 264
PDF/HTML Page 210 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన

అన్యాసాధారణజీవకార్యఖ్యాపనమేతత్.

చైతన్యస్వభావత్వాత్కర్తృస్థాయాః క్రియాయాః జ్ఞప్తేర్ద్రశేశ్చ జీవ ఏవ కర్తా, న తత్సంబన్ధః పుద్గలో, యథాకాశాది. సుఖాభిలాషక్రియాయాః దుఃఖోద్వేగక్రియాయాః స్వసంవేదితహితాహితనిర్విర్తనక్రియాయాశ్చ చైతన్యవివర్తరూపసఙ్కల్పప్రభవత్వాత్స ఏవ కర్తా, నాన్యః. శుభాశుభాకర్మఫలభూతాయా ఇష్టానిష్ట– విషయోపభోగక్రియాయాశ్చ సుఖదుఃఖస్వరూపస్వపరిణామక్రియాయా ఇవ స ఏవ కర్తా, నాన్యః. ఏతేనాసాధారణకార్యానుమేయత్వం పుద్గలవ్యతిరిక్తస్యాత్మనో ద్యోతితమితి.. ౧౨౨.. ----------------------------------------------------------------------------- హిత–అహితకో [శుభ–అశుభ భావోంకో] కరతా హై [వా] ఔర [తయోః ఫలం భుంక్తే] ఉనకే ఫలకో భోగతా హై.

ఐసే జో జీవకే కార్య వే యహాఁ దర్శాయే హైం].

చైతన్యస్వభావపనేకే కారణ, కర్తృస్థిత [కర్తామేం రహనేవాలీ] క్రియాకా–జ్ఞప్తి తథా ద్రశికా–జీవ హీ కర్తా హై; ఉసకే సమ్బన్ధమేం రహా హుఆ పుద్గల ఉసకా కర్తా నహీం హై, జిస ప్రకార ఆకాశాది నహీం హై ఉసీ ప్రకార. [చైతన్యస్వభావకే కారణ జాననే ఔర దేఖనే కీ క్రియాకా జీవ హీ కర్తా హై; జహాఁ జీవ హై వహాఁ చార అరూపీ అచేతన ద్రవ్య భీ హైం తథాపి వే జిస ప్రకార జాననే ఔర దేఖనే కీ క్రియాకే కర్తా నహీం హై ఉసీ ప్రకార జీవకే సాథ సమ్బన్ధమేం రహే హుఏ కర్మ–నోకర్మరూప పుద్గల భీ ఉస క్రియాకే కర్తా నహీం హై.] చైతన్యకే వివర్తరూప [–పరివర్తనరూప] సంకల్పకీ ఉత్పత్తి [జీవమేం] హోనేకే కారణ, సుఖకీ అభిలాషారూప క్రియాకా, దుఃఖకే ఉద్వేగరూప క్రియాకా తథా స్వసంవేదిత హిత–అహితకీ నిష్పత్తిరూప క్రియాకా [–అపనేసే సంచేతన కియే జానేవాలే శుభ–అశుభ భావోంకో రచనేరూప క్రియాకా] జీవ హీ కర్తా హై; అన్య నహీం హై. శుభాశుభ కర్మకే ఫలభూత ఇష్టానిష్టవిషయోపభోగక్రియాకా, సుఖ– దుఃఖస్వరూప స్వపరిణామక్రియాకీ భాఁతి, జీవ హీ కర్తా హై; అన్య నహీం.

ఇససే ఐసా సమఝాయా కి [ఉపరోక్త] అసాధారణ కార్యోం ద్వారా పుద్గలసే భిన్న ఐసా ఆత్మా అనుమేయ [–అనుమాన కర సకనే యోగ్య] హై. -------------------------------------------------------------------------- ఇష్టానిష్ట విషయ జిసమేం నిమిత్తభూత హోతే హైం ఐసే సుఖదుఃఖపరిణామోంకే ఉపభోగరూప క్రియాకో జీవ కరతా హై

Page 182 of 264
PDF/HTML Page 211 of 293
single page version

౧౮౨

జీవాజీవవ్యాఖయోపసంహారోపక్షేపసూచనేయమ్. -----------------------------------------------------------------------------

భావార్థః– శరీర, ఇన్ద్రియ, మన, కర్మ ఆది పుద్గల యా అన్య కోఈ అచేతన ద్రవ్య కదాపి జానతే నహీం హై, దేఖతే నహీం హై, సుఖకీ ఇచ్ఛా నహీం కరతే, దుఃఖసే డరతే నహీం హై, హిత–అహితమేం ప్రవర్తతే నహీం హై యా ఉనకే ఫలకో నహీం భోగతే; ఇసలియే జో జానతా హై ఔర దేఖతా హై, సుఖకీ ఇచ్ఛా కరతా హై, దుఃఖసే భయభీత హోతా హై, శుభ–అశుభ భావోంమేం ప్రవర్తతా హై ఔర ఉనకే ఫలకో భోగతా హై, వహ, అచేతన పదార్థోంకే సాథ రహనే పర భీ సర్వ అచేతన పదార్థోంకీ క్రియాఓంసే బిలకుల విశిష్ట ప్రకారకీ క్రియాఏఁ కరనేవాలా, ఏక విశిష్ట పదార్థ హై. ఇసప్రకార జీవ నామకా చైతన్యస్వభావీ పదార్థవిశేష–కి జిసకా జ్ఞానీ స్వయం స్పష్ట అనుభవ కరతే హైం వహ–అపనీ అసాధారణ క్రియాఓం ద్వారా అనుమేయ భీ హై.. ౧౨౨..

అన్వయార్థః– [ఏవమ్] ఇసప్రకార [అన్యైః అపి బహుకైః పర్యాయైః] అన్య భీ బహుత పర్యాయోంం ద్వారా [జీవమ్ అభిగమ్య] జీవకో జానకర [జ్ఞానాంతరితైః లిఙ్గైః] జ్ఞానసే అన్య ఐసే [జడ] లింగోంం ద్వారా [అజీవమ్ అభిగచ్ఛతు] అజీవ జానో.

టీకాః– యహ, జీవ–వ్యాఖ్యానకే ఉపసంహారకీ ఔర అజీవ–వ్యాఖ్యానకే ప్రారమ్భకీ సూచనా హై. --------------------------------------------------------------------------

Page 183 of 264
PDF/HTML Page 212 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన

ప్రపఞ్చితవివిత్రవికల్పరూపైః, నిశ్చయనయేన మోహరాగద్వేషపరిణతిసంపాదితవిశ్వరూపత్వాత్కదాచిదశుద్ధైః కదాచిత్తదభావాచ్ఛుద్ధైశ్చైతన్యవివర్తగ్రన్థిరూపైర్బహుభిః పర్యాయైః జీవమధిగచ్ఛేత్. అధిగమ్య చైవమచైతన్య– స్వభావత్వాత్ జ్ఞానాదర్థాంతరభూతైరితః ప్రపంచ్యమానైర్లిఙ్గైర్జీవసంబద్ధమసంబద్ధం వా స్వతో భేదబుద్ధి–ప్రసిద్ధయ ర్థమజీవమధిగచ్ఛేదితి.. ౧౨౩..

-----------------------------------------------------------------------------

ఇసప్రకార ఇస నిర్దేశకే అనుసార [అర్థాత్ ఉపర సంక్షేపమేం సమఝాయే అనుసార], [౧] వ్యవహారనయసే ౧కర్మగ్రంథప్రతిపాదిత జీవస్థాన–గుణస్థాన–మార్గణాస్థాన ఇత్యాది ద్వారా ౨ప్రపంచిత విచిత్ర భేదరూప బహు పర్యాయోం ద్వారా, తథా [౨] నిశ్చయనయసే మోహరాగ–ద్వేషపరిణతిసంప్రాప్త ౩విశ్వరూపతాకే కారణ కదాచిత్ అశుద్ధ [ఐసీ] ఔర కదాచిత్ ఉసకే [–మోహరాగద్వేషపరిణతికే] అభావకే కారణ శుద్ధ ఐసీ ౪చైతన్యవివర్తగ్రన్థిరూప బహు పర్యాయోం ద్వారా, జీవకో జానో. ఇసప్రకార జీవకో జానకర, అచైతన్యస్వభావకే కారణ, ౫జ్ఞానసే అర్థాంతరభూత ఐసే, యహాఁసే [అబకీ గాథాఓంమేం] కహే జానేవాలే లింగోంం ద్వారా, ౬జీవ– సమ్బద్ధ యా జీవ–అసమ్బద్ధ అజీవకో, అపనేసే భేదబుద్ధికీ ప్రసిద్ధికే లియే జానో.. ౧౨౩..

ఇసప్రకార జీవపదార్థకా వ్యాఖ్యాన సమాప్త హుఆ. -------------------------------------------------------------------------- ౧. కర్మగ్రంథప్రతిపాదిత = గోమ్మటసారాది కర్మపద్ధతికే గ్రన్థోమేం ప్రరూపిత –నిరూపిత . ౨. ప్రపంచిత = విస్తారపూర్వక కహీ గఈ. ౩. మోహరాగద్వేషపరిణతికే కారణా జీవకో విశ్వరూపతా అర్థాత్ అనేకరూపతా ప్రాప్త హోతీ హై. ౪. గ్రన్థి = గాఁఠ. [జీవకీ కదాచిత్ అశుద్ధ ఔర కదాచిత్ శుద్ధ ఐసీ పర్యాయేం చైతన్యవివర్తకీ–చైతన్యపరిణమనకీ–

౫. జ్ఞానసే అర్థాంన్తరభూత = జ్ఞానసే అన్యవస్తుభూత; జ్ఞానసే అన్య అర్థాత్ జడ. [అజీవకా స్వభావ అచైతన్య హోనేకే

౬. జీవకే సాథ సమ్బద్ధ యా జీవ సాథ అసమ్బద్ధ ఐసే అజీవకో జాననేకా ప్రయోజన యహ హై కి సమస్త అజీవ

Page 184 of 264
PDF/HTML Page 213 of 293
single page version

౧౮౪

అథ అజీవపదార్థవ్యాఖ్యానమ్.

ఆకాశాదీనామేవాజీవత్వే హేతూపన్యాసోయమ్.

ఆకాశకాలపుద్గలధర్మాధర్మేషు చైతన్యవిశేషరూపా జీవగుణా నో విద్యంతే, ఆకాశాదీనాం తేషామచేతనత్వసామాన్యత్వాత్. అచేతనత్వసామాన్యఞ్చాకాశాదీనామేవ, జీవస్యైవ చేతనత్వసామాన్యా– దితి.. ౧౨౪..

-----------------------------------------------------------------------------

అన్వయార్థః– [ఆకాశకాలపుద్గలధర్మాధర్మేషు] ఆకాశ, కాల, పుద్గల, ధర్మ ఔర అధర్మమేం [జీవగుణాః న సన్తి] జీవకే గుణ నహీం హై; [క్యోంకి] [తేషామ్ అచేతనత్వం భణితమ్] ఉన్హేం అచేతనపనా కహా హై, [జీవస్య చేతనతా] జీవకో చేతనతా కహీ హై.

టీకాః– యహ, ఆకాశాదికా హీ అజీవపనా దర్శానేకే లియే హేతుకా కథన హై.

ఆకాశ, కాల, పుద్గల, ధర్మ ఔర అధర్మమేం చైతన్యవిశేషోంరూప జీవగుణ విద్యమాన నహీం హై; క్యోంకి ఉన ఆకాశాదికో అచేతనత్వసామాన్య హై. ఔర అచేతనత్వసామాన్య ఆకాశాదికో హీ హై, క్యోంకి జీవకో హీ చేతనత్వసామాన్య హై.. ౧౨౪.. --------------------------------------------------------------------------

Page 185 of 264
PDF/HTML Page 214 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన

ఆకాశాదీనామచేతనత్వసామాన్యే పునరనుమానమేతత్. సుఖదుఃఖజ్ఞానస్య హితపరికర్మణోహితభీరుత్వస్య చేతి చైతన్యవిశేషాణాం నిత్యమనుపలబ్ధేర– విద్యమానచైతన్యసామాన్యా ఏవాకాశాదయోజీవా ఇతి.. ౧౨౫.. -----------------------------------------------------------------------------

అన్వయార్థః– [సుఖదుఃఖజ్ఞానం వా] సుఖదుఃఖకా జ్ఞాన [హితపరికర్మ] హితకా ఉద్యమ [చ] ఔర [అహితభీరుత్వమ్] అహితకా భయ– [యస్య నిత్యం న విద్యతే] యహ జిసే సదైవ నహీం హోతే, [తమ్] ఉసే [శ్రమణాః] శ్రమణ [అజీవమ్ బ్రువన్తి] అజీవ కహతే హైం.

అనుపలబ్ధి హై [అర్థాత్ యహ చైతన్యవిశేష ఆకాశాదికో కిసీ కాల నహీం దేఖే జాతే], ఇసలియే [ఐసా నిశ్చిత హోతా హై కి] ఆకాశాది అజీవోంకో చైతన్యసామాన్య విద్యమాన నహీం హై.

భావార్థః– జిసే చేతనత్వసామాన్య హో ఉసే చేతనత్వవిశేష హోనా హీ చాహిఏ. జిసే చేతనత్వవిశేష న హో ఉసే చేతనత్వసామాన్య భీ నహీం హోతా. అబ, ఆకాశాది పాఁచ ద్రవ్యోంకో సుఖదుఃఖకా సంచేతన, హిత కే లిఏ ప్రయత్న ఔర అహితకే లిఏ భీతి–యహ చేతనత్వవిశేష కభీ దేఖే నహీం జాతే; ఇసలియే నిశ్చిత హోతా హై కి ఆకాశాదికో చేతనత్వసామాన్య భీ నహీం హై, అర్థాత్ అచేతనత్వసామాన్య హీ హై.. ౧౨౫.. -------------------------------------------------------------------------- హిత ఔర అహితకే సమ్బన్ధమేం ఆచార్యవర శ్రీ జయసేనాచార్యదేవకృత తాత్పర్యవృత్తి నామక టీకామేం నిమ్నోక్తానుసార

Page 186 of 264
PDF/HTML Page 215 of 293
single page version

౧౮౬

-----------------------------------------------------------------------------

అన్వయార్థః– [సంస్థానాని] [సమచతురస్రాది] సంస్థాన, [సంఘాతాః] [ఔదారిక శరీర సమ్బన్ధీ] సంఘాత, [వర్ణరసస్పర్శగంధశబ్దాః చ] వర్ణ, రస, స్పర్శ, గన్ధ ఔర శబ్ద–[బహవః గుణాః పర్యాయాః చ] ఐసే జో బహు గుణ ఔర పర్యాయేం హైం, [పుద్గలద్రవ్యప్రభవాః భవన్తి] వే పుద్గలద్రవ్యనిష్పన్న హై.

[అరసమ్ అరూపమ్ అగంధమ్] జో అరస, అరూప తథా అగన్ధ హై, [అవ్యక్తమ్] అవ్యక్త హై, [అశబ్దమ్] అశబ్ద హై, [అనిర్దిష్టసంస్థానమ్] అనిర్దిష్టసంస్థాన హై [అర్థాత్ జిసకా కోఈ సంస్థాన నహీం కహా ఐసా హై], [చేతనాగుణమ్] చేతనాగుణవాలా హై ఔర [అలిఙ్గగ్రహణమ్] ఇన్ద్రియోంకే ద్వారా అగ్రాహ్య హై, [జీవం జానీహి] ఉసే జీవ జానో.

టీకాః– జీవ–పుద్గలకే సంయోగమేం భీ, ఉనకే భేదకే కారణభూత స్వరూపకా యహ కథన హై [అర్థాత్ జీవ ఔర పుద్గలకే సంయోగమేం భీ, జిసకే ద్వారా ఉనకా భేద జానా జా సకతా హై ఐసే ఉనకే భిన్న– భిన్న స్వరూపకా యహ కథన హై]. --------------------------------------------------------------------------

Page 187 of 264
PDF/HTML Page 216 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన

జీవపుద్గలయోః సంయోగేపి భేదనిబంధనస్వరూపాఖ్యానమేతత్.

యత్ఖలు శరీరశరీరిసంయోగే స్పర్శరసగంధవర్ణగుణత్వాత్సశబ్దత్వాత్సంస్థానసఙ్గాతాదిపర్యాయ– పరిణతత్వాచ్చ ఇన్ద్రియగ్రహణయోగ్యం, తత్పుద్గలద్రవ్యమ్. యత్పునరస్పర్శరసగంధవర్ణగుణత్వాదశబ్దత్వాద– నిర్దిష్టసంస్థానత్వాదవ్యక్తత్వాదిపర్యాయైః పరిణతత్వాచ్చ నేన్ద్రియగ్రహణయోగ్యం, తచ్చేతనా– గుణత్వాత్ రూపిభ్యోరూపిభ్యశ్చాజీవేభ్యో విశిష్టం జీవద్రవ్యమ్. ఏవమిహ జీవాజీవయోర్వాస్తవో భేదః సమ్యగ్జ్ఞానినాం మార్గప్రసిద్ధయర్థం ప్రతిపాదిత ఇతి.. ౧౨౬–౧౨౭..

-----------------------------------------------------------------------------

కారణ, సశబ్ద హోనేకే కారణ తథా సంస్థాన–సంఘాతాది పర్యాయోంరూపసే పరిణత హోనేకే కారణ ఇన్ద్రియగ్రహణయోగ్య హై, వహ పుద్గలద్రవ్య హైే; ఔర [౨] జో స్పర్శ–రస–గన్ధ–వర్ణగుణ రహిత హోనేకే కారణ, అశబ్ద హోనేకే కారణ, అనిర్దిష్టసంస్థాన హోనేకే కారణ తథా ౨అవ్యక్తత్వాది పర్యాయోంరూపసే పరిణత హోనేకే కారణ ఇన్ద్రియగ్రహణయోగ్య నహీం హై, వహ, చేతనాగుణమయపనేకే కారణ రూపీ తథా అరూపీ అజీవోంసే ౩విశిష్ట [భిన్న] ఐసా జీవద్రవ్య హై.

ఇస ప్రకార యహాఁ జీవ ఔర అజీవకా వాస్తవిక భేద సమ్యగ్జ్ఞానీయోంకే మార్గకీ ప్రసిద్ధికే హేతు ప్రతిపాదిత కియా గయా.

హై ఔర అపనేకో శరీరాదిరూప మానతే హైం. ఉన్హేం జీవద్రవ్య తథా అజీవద్రవ్యకా యథార్థ భేద దర్శాకర ముక్తికా మార్గ ప్రాప్త కరానేకే హేతు యహాఁ జడ పుద్గలద్రవ్యకే ఔర చేతన జీవద్రవ్యకే వీతరాగసర్వజ్ఞకథిత లక్షణ కహే గఏ. జో జీవ ఉన లక్షణోంకో జానకర, అపనేకో ఏక స్వతఃసిద్ధ స్వతంత్ర ద్రవ్యరూపసే పహిచానకర, భేదవిజ్ఞానీ అనుభవీ హోతా హై, వహ నిజాత్మద్రవ్యమేం లీన హోకర మోక్షమార్గకో సాధకర శాశ్వత నిరాకుల సుఖకా భోక్తా హోతా హై.] ౧౨౬–౧౨౭..

ఇస ప్రకార అజీవపదార్థకా వ్యాఖ్యాన సమాప్త హుఆ. -------------------------------------------------------------------------- ౧. శరీరీ = దేహీ; శరీరవాలా [అర్థాత్ ఆత్మా]. ౨. అవ్యక్తత్వాది = అవ్యక్తత్వ ఆది; అప్రకటత్వ ఆదిే. ౩. విశిష్ట = భిన్న; విలక్షణ; ఖాస ప్రకారకా.

Page 188 of 264
PDF/HTML Page 217 of 293
single page version

౧౮౮

ఉక్తౌ మూలపదార్థౌ. అథ సంయోగపరిణామనిర్వృత్తేతరసప్తపదార్థానాముపోద్ధాతార్థం జీవపుద్గల– కర్మచక్రమనువర్ణ్యతే–

-----------------------------------------------------------------------------

దో మూలపదార్థ కహే గఏ అబ [ఉనకే] సంయోగపరిణామసే నిష్పన్న హోనేవాలే అన్య సాత పదార్థోంకే ఉపోద్ఘాతకే హేతు జీవకర్మ ఔర పుద్గలకర్మకే చక్రకా వర్ణన కియా జాతా హై. --------------------------------------------------------------------------

Page 189 of 264
PDF/HTML Page 218 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన

ఇహ హి సంసారిణో జీవాదనాదిబంధనోపాధివశేన స్నిగ్ధః పరిణామో భవతి. పరిణామాత్పునః పుద్గలపరిణామాత్మకం కర్మ. కర్మణో నారకాదిగతిషు గతిః. గత్యధిగమనా–ద్దేహః. దేహాదిన్ద్రియాణి. ఇన్ద్రియేభ్యో విషయగ్రహణమ్. విషయగ్రహణాద్రాగద్వేషౌ. రాగద్వేషాభ్యాం పునః స్నిగ్ధః పరిణామః. పరిణామాత్పునః పుద్గలపరిణామాత్మకం కర్మ. కర్మణః పునర్నారకాదిగతిషు గతిః. గత్యధిగమనాత్పునర్దేహః. దేహాత్పునరిన్ద్రియాణి. ఇన్ద్రియేభ్యః పునర్విషయగ్రహణమ్. విషయగ్రహణాత్పునా రాగద్వేషౌ. రాగద్వేషాభ్యాం పునరపి స్నిగ్ధః పరిణామః. ఏవమిదమన్యోన్యకార్యకారణభూతజీవపుద్గల–పరిణామాత్మకం కర్మజాలం సంసారచక్రే జీవస్యానాద్యనిధనం అనాదిసనిధనం వా చక్రవత్పరివర్తతే. తదత్ర పుద్గలపరిణామనిమిత్తో జీవపరిణామో జీవపరిణామనిమిత్తః పుద్గలపరిణామశ్చ వక్ష్యమాణ–పదార్థబీజత్వేన సంప్రధారణీయ ఇతి.. ౧౨౮–౧౩౦.. -----------------------------------------------------------------------------

పరిణామః భవతి] ఉససే పరిణామ హోతా హై [అర్థాత్ ఉసే స్నిగ్ధ పరిణామ హోతా హై], [పరిణామాత్ కర్మ] పరిణామసే కర్మ ఔర [కర్మణః] కర్మసే [గతిషు గతిః భవతి] గతియోంమేం గమన హోతా హై.

[గతిమ్ అధిగతస్య దేహః] గతిప్రాప్తకో దేహ హోతీ హై, [దేహాత్ ఇన్ద్రియాణి జాయంతే] దేహథీ ఇన్ద్రియాఁ హోతీ హై, [తైః తు విషయగ్రహణం] ఇన్ద్రియోంసే విషయగ్రహణ ఔర [తతః రాగః వా ద్వేషః వా] విషయగ్రహణసే రాగ అథవా ద్వేష హోతా హై.

[ఏవం భావః] ఐసే భావ, [సంసారచక్రవాలే] సంసారచక్రమేం [జీవస్య] జీవకో [అనాదినిధనః సనిధనః వా] అనాది–అనన్త అథవా అనాది–సాన్త [జాయతే] హోతే రహతే హైం–[ఇతి జినవరైః భణితః] ఐసా జినవరోంనే కహా హై.

పరిణామసే పుద్గలపరిణామాత్మక కర్మ, కర్మసే నరకాది గతియోంమేం గమన, గతికీ ప్రాప్తిసే దేహ, దేహసే ఇన్ద్రియాఁ, ఇన్ద్రియోంసే విషయగ్రహణ, విషయగ్రహణసే రాగద్వేష, రాగద్వేషసే ఫిర స్నిగ్ధ పరిణామ, పరిణామసే ఫిర పుద్గలపరిణామాత్మక కర్మ, కర్మసే ఫిర నరకాది గతియోంమేం గమన, గతికీ ప్రాప్తిసే ఫిర దేహ, దేహసే ఫిర ఇన్ద్రియాఁ, ఇన్ద్రియోంసే ఫిర విషయగ్రహణ, విషయగ్రహణసే ఫిర రాగద్వేష, రాగద్వేషసే ఫిర పునః స్నిగ్ధ పరిణామ. ఇస ప్రకార యహ అన్యోన్య ౧కార్యకారణభూత జీవపరిణామాత్మక ఔర పుద్గలపరిణామాత్మక కర్మజాల సంసారచక్రమేం జీవకో అనాది–అనన్తరూపసే అథవా అనాది–సాన్తరూపసే చక్రకీ భాఁతి పునః– పునః హోతే రహతే హైం. -------------------------------------------------------------------------- ౧. కార్య అర్థాత్ నైమిత్తిక, ఔర కారణ అర్థాత్ నిమిత్త. [జీవపరిణామాత్మక కర్మ ఔర పుద్గలపరిణామాత్మక కర్మ

Page 190 of 264
PDF/HTML Page 219 of 293
single page version

౧౯౦

ఇస ప్రకార యహాఁ [ఐసా కహా కి], పుద్గలపరిణామ జినకా నిమిత్త హై ఐసే జీవపరిణామ ఔర జీవపరిణామ జినకా నిమిత్త హై ఐసే పుద్గలపరిణామ అబ ఆగే కహే జానేవాలే [పుణ్యాది సాత] పదార్థోంకే బీజరూప అవధారనా.

భావార్థః– జీవ ఔర పుద్గలకో పరస్పర నిమిత్త–నైమిత్తికరూపసే పరిణామ హోతా హై. ఉస పరిణామకే కారణ పుణ్యాది పదార్థ ఉత్పన్న హోతే హైం, జినకా వర్ణన అగలీ గాథాఓంమేం కియా జాఏగా.

ప్రశ్నః– పుణ్యాది సాత పదార్థోంకా ప్రయోజన జీవ ఔర అజీవ ఇన దో సే హీ పూరా హో జాతా హై, క్యోంకి వే జీవ ఔర అజీవకీ హీ పర్యాయేం హైం. తో ఫిర వే సాత పదార్థ కిసలిఏ కహే జా రహే హైం?

ఉత్తరః– భవ్యోంకో హేయ తత్త్వ ఔర ఉపాదేయ తత్త్వ [అర్థాత్ హేయ ఔర ఉపాదేయ తత్త్వోంకా స్వరూప తథా ఉనకే కారణ] దర్శానేకే హేతు ఉనకా కథన హై. దుఃఖ వహ హేయ తత్త్వ హై, ఉనకా కారణ సంసార హై, సంసారకా కారణ ఆస్రవ ఔర బన్ధ దో హైం [అథవా విస్తారపూర్వక కహే తో పుణ్య, పాప, ఆస్రవ ఔర బన్ధ చార హైం] ఔర ఉనకా కారణ మిథ్యాదర్శన–జ్ఞాన–చారిత్ర హై. సుఖ వహ ఉపాదేయ తత్త్వ హై, ఉసకా కారణ మోక్ష హై, మోక్షకా కారణ సంవర ఔర నిర్జరా హై ఔర ఉనకా కారణ సమ్యగ్దర్శన–జ్ఞాన–చారిత్ర హై. యహ ప్రయోజనభూత బాత భవ్య జీవోంకో ప్రగటరూపసే దర్శానేకే హేతు పుణ్యాది ౧సాత పదార్థోంకా కథన హై.. ౧౨౮– ౧౩౦.. -------------------------------------------------------------------------- ౧. అజ్ఞానీ ఔర జ్ఞానీ జీవ పుణ్యాది సాత పదార్థోంమేసేం కిన–కిన పదార్థోంకే కర్తా హైం తత్సమ్బన్ధీ ఆచార్యవర శ్రీ

Page 191 of 264
PDF/HTML Page 220 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన

అథ పుణ్యపాపపదార్థవ్యాఖ్యానమ్.

-----------------------------------------------------------------------------

అబ పుణ్య–పాపపదార్థకా వ్యఖ్యాన హై.

అథవా [చిత్తప్రసాదః] చిత్తప్రసన్నతా [విద్యతే] హై, [తస్య] ఉసేే [శుభః వా అశుభః వా] శుభ అథవా అశుభ [పరిణామః] పరిణామ [భవతి] హై. -------------------------------------------------------------------------

సమ్యగ్దర్శనజ్ఞానచారిత్ర హీ సంసారవిచ్ఛేదకే కారణభూత హైం, పరన్తు జబ వహ సమ్యగ్దర్శన–జ్ఞాన–చారిత్ర అపూర్ణదశామేం హోతా హై తబ ఉసకే సాథ అనిచ్ఛితవృత్తిసే వర్తతే హుఏ విశిష్ట పుణ్యమేం సంసారవిచ్ఛేదకే కారణపనేకా ఆరోప కియా జాతా హై. వహ ఆరోప భీ వాస్తవిక కారణకే–సమ్యగ్దర్శనాదికే –అస్తిత్వమేం హీ హో సకతా హై.]