Panchastikay Sangrah-Hindi (Telugu transliteration). Gatha: 132-134,136-146 ; Aasrav padarth ka vyakhyan; Sanvar padarth ka vyakhyan; Nirjara padarth ka vyakhyan.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 12 of 15

 

Page 192 of 264
PDF/HTML Page 221 of 293
single page version

౧౯౨
] పంచాస్తికాయసంగ్రహ
[భగవానశ్రీకున్దకున్ద
పుణ్యపాపయోగ్యభావస్వభావాఖ్యాపనమేతత్.
ఇహ హి దర్శనమోహనీయవిపాకకలుషపరిణామతా మోహః. విచిత్రచారిత్రమోహనీయవిపాకప్రత్యయే
ప్రీత్యప్రీతీ రాగద్వేషౌ. తస్యైవ మందోదయే విశుద్ధపరిణామతా చిత్తప్రసాదపరిణామః. ఏవమిమే యస్య భావే
భవన్తి, తస్యావశ్యం భవతి శుభోశుభో వా పరిణామః. తత్ర యత్ర ప్రశస్తరాగశ్చిత్తప్రసాదశ్చ తత్ర శుభః
పరిణామః, యత్ర తు మోహద్వేషావప్రశస్తరాగశ్చ తత్రాశుభ ఇతి.. ౧౩౧..
సుహపరిణామో పుణ్ణం అసుహో పావం తి హవది జీవస్స.
దోణ్హం పోగ్గలమేత్తో భావో కమ్మత్తణం
పత్తో.. ౧౩౨..
శుభపరిణామః పుణ్యమశుభః పాపమితి భవతి జీవస్య.
ద్వయోః పుద్గలమాత్రో భావః కర్మత్వం ప్రాప్తః.. ౧౩౨..
-----------------------------------------------------------------------------
టీకాః– యహ, పుణ్య–పాపకే యోగ్య భావకే స్వభావకా [–స్వరూపకా] కథన హై.
యహాఁ, దర్శనమోహనీయకే విపాకసే జో కలుషిత పరిణామ వహ మోహ హై; విచిత్ర [–అనేక ప్రకారకే]
చారిత్రమోహనీయకా విపాక జిసకా ఆశ్రయ [–నిమిత్త] హై ఐసీ ప్రీతి–అప్రీతి వహ రాగ–ద్వేష హై; ఉసీకే
[చారిత్రమోహనీయకే హీ] మంద ఉదయసే హోనేవాలే జో విశుద్ధ పరిణామ వహ
చిత్తప్రసాదపరిణామ [–మనకీ
ప్రసన్నతారూప పరిణామ] హై. ఇస ప్రకార యహ [మోహ, రాగ, ద్వేష అథవా చిత్తప్రసాద] జిసకే భావమేం హై,
ఉసే అవశ్య శుభ అథవా అశుభ పరిణామ హై. ఉసమేం, జహాఁ ప్రశస్త రాగ తథా చిత్తప్రసాద హై వహాఁ శుభ
పరిణామ హై ఔర జహాఁ మోహ, ద్వేష తథా అప్రశస్త రాగ హై వహాఁ అశుభ పరిణామ హై.. ౧౩౧..
గాథా ౧౩౨
అన్వయార్థః– [జీవస్య] జీవకే [శుభపరిణామః] శుభ పరిణామ [పుణ్యమ్] పుణ్య హైం ఔర [అశుభః]
అశుభ పరిణామ [పాపమ్ ఇతి భవతి] పాప హైం; [ద్వయోః] ఉన దోనోంకే ద్వారా [పుద్గలమాత్రః భావః]
పుద్గలమాత్ర భావ [కర్మత్వం ప్రాప్తః] కర్మపనేకో ప్రాప్త హోతే హైం [అర్థాత్ జీవకే పుణ్య–పాపభావకే నిమిత్తసే
సాతా–అసాతావేదనీయాది పుద్గలమాత్ర పరిణామ వ్యవహారసే జీవకా కర్మ కహే జాతే హైం].
--------------------------------------------------------------------------
౧. ప్రసాద = ప్రసన్నతా; విశుద్ధతా; ఉజ్జ్వలతా.
శుభ భావ జీవనా పుణ్య ఛే నే అశుభ భావో పాప ఛే;
తేనా నిమిత్తే పౌద్గలిక పరిణామ కర్మపణుం లహే. ౧౩౨.

Page 193 of 264
PDF/HTML Page 222 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన
[
౧౯౩
పుణ్యపాపస్వరూపాఖ్యానమేతత్.
జీవస్య కర్తుః నిశ్చయకర్మతామాపన్నః శుభపరిణామో ద్రవ్యపుణ్యస్య నిమిత్తమాత్రత్వేన కారణీ–
భూతత్వాత్తదాస్రవక్షణాదూర్ధ్వం భవతి భావపుణ్యమ్. ఏవం జీవస్య కర్తుర్నిశ్చయకర్మతామాపన్నోశుభపరిణామో
ద్రవ్యపాపస్య నిమిత్తమాత్రత్వేన కారణీభూతత్వాత్తదాస్రవక్షణాదూర్ధ్వం భావపాపమ్. పుద్గలస్య
కర్తుర్నిశ్చయకర్మతామాపన్నో విశిష్టప్రకృతిత్వపరిణామో జీవశుభపరిణామనిమిత్తో ద్రవ్యపుణ్యమ్. పుద్గలస్య
కర్తుర్నిశ్చయకర్మతామాపన్నో విశిష్టప్రకృతిత్వపరిణామో జీవాశుభపరిణామనిమిత్తో ద్రవ్యపాపమ్. ఏవం
వ్యవహారనిశ్చయాభ్యామాత్మనో మూర్తమమూర్తఞ్చ కర్మ ప్రజ్ఞాపితమితి.. ౧౩౨..
-----------------------------------------------------------------------------
టీకాః– యహ, పుణ్య–పాపకే స్వరూపకా కథన హై.
జీవరూప కర్తాకే నిశ్చయకర్మభూత శుభపరిణామ ద్రవ్యపుణ్యకో నిమిత్తమాత్రరూపసే కారణభూత హై ఇసలియే
‘ద్రవ్యపుణ్యాస్రవ’కే ప్రసంగకా అనుసరణ కరకే [–అనులక్ష కరకే] వే శుభపరిణామ ‘భావపుణ్య’ హైం.
[సాతావేదనీయాది ద్రవ్యపుణ్యాస్రవకా జో ప్రసంగ బనతా హై ఉసమేం జీవకే శుభపరిణామ నిమిత్తకారణ హైం
ఇసలియే ‘ద్రవ్యపుణ్యాస్రవ’ ప్రసంగకే పీఛే–పీఛే ఉసకే నిమిత్తభూత శుభపరిణామకో భీ ‘భావపుణ్య’ ఐసా
నామ హై.] ఇస ప్రకార జీవరూప కర్తాకే నిశ్చయకర్మభూత అశుభపరిణామ ద్రవ్యపాపకో నిమిత్తమాత్రరూపసే
కారణభూత హైం ఇసలియే ‘ద్రవ్యపాపాస్రవ’కే ప్రసంగకా అనుసరణ కరకే [–అనులక్ష కరకే] వే
అశుభపరిణామ ‘భావపాప’ హైం.
పుద్గలరూప కర్తాకే నిశ్చయకర్మభూత విశిష్టప్రకృతిరూప పరిణామ [–సాతావేదనీయాది ఖాస
ప్రకృతిరూప పరిణామ]–కి జినమేం జీవకే శుభపరిణామ నిమిత్త హైం వే–ద్రవ్యపుణ్య హైం. పుద్గలరూప కర్తాకే
నిశ్చయకర్మభూత విశిష్టప్రకృతిరూప పరిణామ [–అసాతావేదనీయాది ఖాస ప్రకృతిరూప పరిణామ] – కి
జినమేం జీవకే అశుభపరిణామ నిమిత్త హైం వే–ద్రవ్యపాప హైం.
ఇస ప్రకార వ్యవహార తథా నిశ్చయ ద్వారా ఆత్మాకో మూర్త తథా అమూర్త కర్మ దర్శాయా గయా.
--------------------------------------------------------------------------
౧. జీవ కర్తా హై ఔర శుభపరిణామ ఉసకా [అశుద్ధనిశ్చయనయసే] నిశ్చయకర్మ హై.

౨. పుద్గల కర్తా హై ఔర విశిష్టప్రకృతిరూప పరిణామ ఉసకా నిశ్చయకర్మ హై [అర్థాత్ నిశ్చయసే పుద్గల కర్తా హైే ఔర
సాతావేదనీయాది విశిష్ట ప్రకృతిరూప పరిణామ ఉసకా కర్మ హై].

Page 194 of 264
PDF/HTML Page 223 of 293
single page version

౧౯౪
] పంచాస్తికాయసంగ్రహ
[భగవానశ్రీకున్దకున్ద
జమ్హా కమ్మస్స ఫలం విసయం ఫాసేహిం భుంజదే ణియదం.
జీవేణ సుహం దుక్ఖం తమ్హా కమ్మాణి ముత్తాణి.. ౧౩౩..్రబద్య
యస్మాత్కర్మణః ఫలం విషయః స్పర్శైర్భుజ్యతే నియతమ్.
జీవేన సుఖం దుఃఖం తస్మాత్కర్మాణి మూర్తాని.. ౧౩౩..
మూర్తకర్మసమర్థనమేతత్.
యతో హి కర్మణాం ఫలభూతః సుఖదుఃఖహేతువిషయో మూర్తో మూర్తైరిన్ద్రియైర్జీవేన నియతం భుజ్యతే, తతః
కర్మణాం మూర్తత్వమనుమీయతే. తథా హి–మూర్తం కర్మ, మూర్తసంబంధేనానుభూయమానమూర్తఫలత్వాదాఖు–విషవదితి..
౧౩౩..
-----------------------------------------------------------------------------
భావార్థః– నిశ్చయసే జీవకే అమూర్త శుభాశుభపరిణామరూప భావపుణ్యపాప జీవకా కర్మ హై.
శుభాశుభపరిణామ ద్రవ్యపుణ్యపాపకా నిమిత్తకారణ హోనకే కారణ మూర్త ఐసే వే పుద్గలపరిణామరూప [సాతా–
అసాతావేదనీయాది] ద్రవ్యపుణ్యపాప వ్యవహారసే జీవకా కర్మ కహే జాతే హైం.. ౧౩౨..
గాథా ౧౩౩
అన్వయార్థః– [యస్మాత్] క్యోంకి [కర్మణః ఫలం] కర్మకా ఫల [విషయః] జో [మూర్త] విషయ వే
[నియతమ్] నియమసే [స్పర్శైః] [మూర్త ఐసీ] స్పర్శనాది–ఇన్ద్రియోం ద్వారా [జీవేన] జీవసే [సుఖం దుఃఖం]
సుఖరూపసే అథవా దుఃఖరూపసే [భుజ్యతే] భోగే జాతే హైం, [తస్మాత్] ఇసలియే [కర్మాణి] కర్మ [మూర్తాని]
మూర్త హైం.
టీకాః– యహ, మూర్త కర్మకా సమర్థన హై.
కర్మకా ఫల జో సుఖ–దుఃఖకే హేతుభూత మూర్త విషయ వే నియమసే మూర్త ఇన్ద్రియోంం ద్వారా జీవసే భోగే
జాతే హైం, ఇసలియే కర్మకే మూర్తపనేకా అనుమాన హో సకతా హై. వహ ఇస ప్రకారః– జిస ప్రకార మూషకవిష
మూర్త హై ఉసీ ప్రకార కర్మ మూర్త హై, క్యోంకి [మూషకవిషకే ఫలకీ భాఁతి] మూర్తకే సమ్బన్ధ ద్వారా అనుభవమేం
ఆనేవాలా ఐసా మూర్త ఉసకా ఫల హై. [చూహేకే విషకా ఫల
(–శరీరమేం సూజన ఆనా, బుఖార ఆనా
ఆది) మూర్త హైే ఔర మూర్త శరీరకే సమ్బన్ధ ద్వారా అనుభవమేం ఆతా హై–భోగా జాతా హై, ఇసలియే అనుమాన
హో
--------------------------------------------------------------------------
ఛే కర్మనుం ఫళ విషయ, తేనే నియమథీ అక్షో వడే
జీవ భోగవే దుఃఖే–సుఖే, తేథీ కరమ తే మూర్త ఛే. ౧౩౩.

Page 195 of 264
PDF/HTML Page 224 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన
[
౧౯౫
ముత్తో ఫాసది ముత్తం ముత్తో ముత్తేణ బంధమణుహవది.
జీవో ముత్తివిరహిదో గాహది తే తేహిం ఉగ్గహది.. ౧౩౪..
మూర్తః స్పృశతి మూర్తంం మూర్తో మూర్తేన బంధమనుభవతి.
జీవో మూర్తివిరహితో గాహతి తాని తైరవగాహ్యతే.. ౧౩౪..
మూర్తకర్మణోరమూర్తజీవమూర్తకర్మణోశ్చ బంధప్రకారసూచనేయమ్.
ఇహ హి సంసారిణి జీవేనాదిసంతానేన ప్రవృత్తమాస్తే మూర్తకర్మ. తత్స్పర్శాదిమత్త్వాదాగామి
మూర్తకర్మ స్పృశతి, తతస్తన్మూర్తం తేన సహ స్నేహగుణవశాద్బంధమనుభవతి. ఏష మూర్తయోః కర్మణోర్బంధ–ప్రకారః.
అథ నిశ్చయనయేనామూర్తో జీవోనాదిమూర్తకర్మనిమిత్తరాగాదిపరిణామస్నిగ్ధః సన్ విశిష్టతయా మూర్తాని

-----------------------------------------------------------------------------
సకతా హై కి చూహేకా విషకా మూర్త హై; ఉసీ ప్రకార కర్మకా ఫల (–విషయ) మూర్త హై ఔర మూర్త ఇన్ద్రియోంకే
సమ్బన్ధ ద్వారా అనుభవమేం ఆతా హై–భోగా జాతా హై, ఇసలియే అనుమాన హో సకతా హై కి కర్మ మూర్త హై.]
౧౩౩..
గాథా ౧౩౪
అన్వయార్థః– [మూర్తః మూర్తం స్పృశతి] మూర్త మూర్తకో స్పర్శ కరతా హై, [మూర్తః మూర్తేన] మూర్త మూర్తకే సాథ
[బంధమ్ అనుభవతి] బన్ధకో ప్రాప్త హోతా హై; [మూర్తివిరహితః జీవః] మూర్తత్వరహిత జీవ [తాని గాహతి]
మూర్తకర్మోంకో అవగాహతా హై ఔర [తైః అవగాహ్యతే] మూర్తకర్మ జీవకో అవగాహతే హైం [అర్థాత్ దోనోం
ఏకదూసరేమేం అవగాహ ప్రాప్త కరతే హైం].
టీకాః– యహ, మూర్తకర్మకా మూర్తకర్మకే సాథ జో బన్ధప్రకార తథా అమూర్త జీవకా మూర్తకర్మకే సాథ జో
బన్ధప్రకార ఉసకీ సూచనా హై.
యహాఁ [ఇస లోకమేం], సంసారీ జీవమేం అనాది సంతతిసే [–ప్రవాహసే] ప్రవర్తతా హుఆ మూర్తకర్మ
విద్యమాన హై. వహ, స్పర్శాదివాలా హోనేకే కారణ, ఆగామీ మూర్తకర్మకో స్పర్శ కరతా హై; ఇసలియే మూర్త ఐసా
వహ వహ ఉసకే సాథ, స్నిగ్ధత్వగుణకే వశ [–అపనే స్నిగ్ధరూక్షత్వపర్యాయకే కారణ], బన్ధకో ప్రాప్త
హోతా హై. యహ, మూర్తకర్మకా మూర్తకర్మకే సాథ బన్ధప్రకార హై.
--------------------------------------------------------------------------
మూరత మూరత స్పర్శే అనే మూరత మూరత బంధన లహే;
ఆత్మా అమూరత నే కరమ అన్యోన్య అవగాహన లహే. ౧౩౪.

Page 196 of 264
PDF/HTML Page 225 of 293
single page version

౧౯౬
] పంచాస్తికాయసంగ్రహ
[భగవానశ్రీకున్దకున్ద
కర్మాణ్యవగాహతే, తత్పరిణామనిమిత్తలబ్ధాత్మపరిణామైః మూర్తకర్మభిరపి విశిష్టతయావగాహ్యతే చ.
అయం త్వన్యోన్యావగాహాత్మకో జీవమూర్తకర్మణోర్బంధప్రకారః. ఏవమమూర్తస్యాపి జీవస్య మూర్తేన పుణ్యపాపకర్మణా
కథఞ్చిద్బన్ధో న విరుధ్యతే.. ౧౩౪..
–ఇతి పుణ్యపాపపదార్థవ్యాఖ్యానమ్.
అథ ఆస్రవపదార్థవ్యాఖ్యానమ్.
రాగో జస్స పసత్థో అణుకంపాసంసిదో య పరిణామో.
చిత్తమ్హి ణత్థి కలుసం పుణ్ణం జీవస్స ఆసవది.. ౧౩౫..
రాగో యస్య ప్రశస్తోనుకమ్పాసంశ్రితశ్చ పరిణామః.
చిత్తే నాస్తి కాలుష్యం పుణ్యం జీవస్యాస్రవతి.. ౧౩౫..
-----------------------------------------------------------------------------
పునశ్చ [అమూర్త జీవకా మూర్తకర్మోంకే సాథ బన్ధప్రకార ఇస ప్రకార హై కి], నిశ్చయనయసే జో అమూర్త
హై ఐసా జీవ, అనాది మూర్తకర్మ జిసకా నిమిత్త హై ఐసే రాగాదిపరిణామ ద్వారా స్నిగ్ధ వర్తతా హుఆ,
మూర్తకర్మోంకో విశిష్టరూపసే అవగాహతా హై [అర్థాత్ ఏక–దూసరేకో పరిణామమేం నిమిత్తమాత్ర హోం ఐసే
సమ్బన్ధవిశేష సహిత మూర్తకర్మోంకే క్షేత్రమేం వ్యాప్త హోతా హై] ఔర ఉస రాగాదిపరిణామకే నిమిత్తసే జో
అపనే [జ్ఞానావరణాది] పరిణామకో ప్రాప్త హోతే హైం ఐసే మూర్తకర్మ భీ జీవకో విశిష్టరూపసే అవగాహతే హైం
[అర్థాత్ జీవకే ప్రదేశోంకే సాథ విశిష్టతాపూర్వక ఏకక్షేత్రావగాహకో ప్రాప్త హోతే హైం]. యహ, జీవ ఔర
మూర్తకర్మకా అన్యోన్య–అవగాహస్వరూప బన్ధప్రకార హై. ఇస ప్రకార
అమూర్త ఐసే జీవకా భీ మూర్త
పుణ్యపాపకర్మకే సాథ కథంచిత్ [–కిసీ ప్రకార] బన్ధ విరోధకో ప్రాప్త నహీం హోతా.. ౧౩౪..
ఇస ప్రకార పుణ్య–పాపపదార్థకా వ్యాఖ్యాన సమాప్త హుఆ.
అబ ఆస్రవపదార్థకా వ్యాఖ్యాన హై.
గాథా ౧౩౫
అన్వయార్థః– [యస్య] జిస జీవకో [ప్రశస్తః రాగః] ప్రశస్త రాగ హై, [అనుకమ్పాసంశ్రితః
పరిణామః] అనుకమ్పాయుక్త పరిణామ హైే [చ] ఔర [చిత్తే కాలుష్యం న అస్తి] చిత్తమేం కలుషతాకా అభావ
హై, [జీవస్య] ఉస జీవకో [పుణ్యమ్ ఆస్రవతి] పుణ్య ఆస్రవిత హోతా హై.
--------------------------------------------------------------------------
ఛే రాగభావ ప్రశస్త, అనుకంపాసహిత పరిణామ ఛే,
మనమాం నహీం కాలుష్య ఛే, త్యాం పుణ్య–ఆస్రవ హోయ ఛే. ౧౩౫.

Page 197 of 264
PDF/HTML Page 226 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన
[
౧౯౭
పుణ్యాస్రవస్వరూపాఖ్యానమేతత్.
ప్రశస్తరాగోనుకమ్పాపరిణతిః చిత్తస్యాకలుషత్వఞ్చేతి త్రయః శుభా భావాః ద్రవ్యపుణ్యాస్రవస్య
నిమిత్తమాత్రత్వేన కారణభుతత్వాత్తదాస్రవక్షణాదూర్ధ్వం భావపుణ్యాస్రవః. తన్నిమిత్తః శుభకర్మపరిణామో
యోగద్వారేణ ప్రవిశతాం పుద్గలానాం ద్రవ్యపుణ్యాస్రవ ఇతి.. ౧౩౫..
అరహంతసిద్ధసాహుసు భత్తీ ధమ్మమ్మి జా య ఖలు చేట్ఠా.
అణుగమణం పి గురూణం పసత్థరాగో త్తి
వుచ్చంతి.. ౧౩౬..
అర్హత్సిద్ధసాధుషు భక్తిర్ధర్మే యా చ ఖలు చేష్టా.
అనుగమనమపి గురూణాం ప్రశస్తరాగ ఇతి బ్రువన్తి.. ౧౩౬..
-----------------------------------------------------------------------------
టీకాః– యహ, పుణ్యాస్రవకే స్వరూపకా కథన హై.
ప్రశస్త రాగ, అనుకమ్పాపరిణతి ఔర చిత్తకీ అకలుషతా–యహ తీన శుభ భావ ద్రవ్యపుణ్యాస్రవకో
నిమిత్తమాత్రరూపసే కారణభూత హైం ఇసలియే ‘ద్రవ్యపుణ్యాస్రవ’ కే ప్రసంగకా అనుసరణ కరకే [–అనులక్ష
కరకే] వే శుభ భావ భావపుణ్యాస్రవ హైం ఔర వే [శుభ భావ] జిసకా నిమిత్త హైం ఐసే జో యోగద్వారా
ప్రవిష్ట హోనేవాలే పుద్గలోంకే శుభకర్మపరిణామ [–శుభకర్మరూప పరిణామ] వే ద్రవ్యపుణ్యాస్రవ హైం.. ౧౩౫..
గాథా ౧౩౬
అన్వయార్థః– [అర్హత్సిద్ధసాధుషు భక్తిః] అర్హన్త–సిద్ధ–సాధుఓంకే ప్రతి భక్తి, [ధర్మ యా చ ఖలు
చేష్టా] ధర్మమేం యథార్థతయా చేష్టా [అనుగమనమ్ అపి గురూణామ్] ఔర గురుఓంకా అనుగమన, [ప్రశస్తరాగః
ఇతి బ్రువన్తి] వహ ‘ప్రశస్త రాగ’ కహలాతా హై.
--------------------------------------------------------------------------
౧. సాతావేదనీయాది పుద్గలపరిణామరూప ద్రవ్యపుణ్యాస్రవకా జో ప్రసఙ్గ బనతా హై ఉసమేం జీవకే ప్రశస్త రాగాది శుభ భావ
నిమిత్తకారణ హైం ఇసలియేే ‘ద్రవ్యపుణ్యాస్రవ’ ప్రసఙ్గకే పీఛే–పీఛే ఉసకే నిమిత్తభూత శుభ భావోంకో భీ
‘భావపుణ్యాస్రవ’ ఐసా నామ హై.
అర్హత–సాధు–సిద్ధ ప్రత్యే భక్తి, చేష్టా ధర్మమాం,
గురుఓ తణుం అనుగమన–ఏ పరిణామ రాగ ప్రశస్తనా. ౧౩౬.

Page 198 of 264
PDF/HTML Page 227 of 293
single page version

౧౯౮
] పంచాస్తికాయసంగ్రహ
[భగవానశ్రీకున్దకున్ద
ప్రశస్తరాగస్వరూపాఖ్యానమేతత్.
అర్హత్సిద్ధసాధుషు భక్తిః, ధర్మే వ్యవహారచారిత్రానుష్ఠానే వాసనాప్రధానా చేష్టా,
-----------------------------------------------------------------------------
టీకాః– యహ, ప్రశస్త రాగకే స్వరూపకా కథన హై.
అర్హన్త–సిద్ధ–సాధుఓంకే ప్రతి భక్తి, ధర్మమేం–వ్యవహారచారిత్రకే అనుష్ఠానమేం– భావనాప్రధాన చేష్టా
ఔర గురుఓంకా–ఆచార్యాదికా–రసికభావసే అనుగమన, యహ ‘ప్రశస్త రాగ’ హై క్యోంకి ఉసకా విషయ
ప్రశస్త హై.
--------------------------------------------------------------------------
౧. అర్హన్త–సిద్ధ–సాధుఓంమేం అర్హన్త, సిద్ధ, ఆచార్య, ఉపాధ్యాయ ఔర సాధు పాఁచోంకా సమావేశ హో జాతా హై క్యోంకి
‘సాధుఓం’మేం ఆచార్య, ఉపాధ్యాయ ఔర సాధు తీనకా సమావేశ హోతా హై.
[నిర్దోష పరమాత్మాసే ప్రతిపక్షభూత ఐసే ఆర్త–రౌద్రధ్యానోం ద్వారా ఉపార్జిత జో జ్ఞానావరణాది ప్రకృతియాఁ ఉనకా,
రాగాదివికల్పరహిత ధర్మ–శుక్లధ్యానోం ద్వారా వినాశ కరకే, జో క్షుధాది అఠారహ దోష రహిత ఔర కేవలజ్ఞానాది
అనన్త చతుష్టయ సహిత హుఏ, వే అర్హన్త కహలాతే హైం.
లౌకిక అంజనసిద్ధ ఆదిసే విలక్షణ ఐసే జో జ్ఞానావరణాది–అష్టకర్మకే అభావసే సమ్యక్త్వాది–అష్టగుణాత్మక
హైం ఔర లోకాగ్రమేం బసతే హైం, వే సిద్ధ హైం.
విశుద్ధ జ్ఞానదర్శన జిసకా స్వభావ హై ఐసే ఆత్మతత్త్వకీ నిశ్చయరుచి, వైసీ హీ జ్ఞప్తి, వైసీ హీ నిశ్చల–
అనుభూతి, పరద్రవ్యకీ ఇచ్ఛాకే పరిహారపూర్వక ఉసీ ఆత్మద్రవ్యమేం ప్రతపన అర్థాత్ తపశ్చరణ ఔర స్వశక్తికో గోపే
బినా వైసా హీ అనుష్ఠాన–ఐసే నిశ్చయపంచాచారకో తథా ఉసకే సాధక వ్యవహారపంచాచారకో–కి జిసకీ విధి
ఆచారాదిశాస్త్రోంమేం కహీ హై ఉసేే–అర్థాత్ ఉభయ ఆచారకో జో స్వయం ఆచరతే హై ఔర దూసరోంకో ఉసకా ఆచరణ
కరాతే హైం, వే ఆచార్య హైం.
పాఁచ అస్తికాయోంమేం జీవాస్తికాయకో, ఛహ ద్రవ్యోంమేం శుద్ధజీవద్రవ్యకో, సాత తత్త్వోమేం శుద్ధజీవతత్త్వకో ఔర నవ
పదార్థోంమేం శుద్ధజీవపదాథకోే జో నిశ్చయనయసే ఉపాదేయ కహతే హైం తథా భేదాభేదరత్నత్రయస్వరూప మోక్షమార్గకీ ప్రరూపణా
కరతే హైం ఔర స్వయం భాతే [–అనుభవ కరతే ] హైం, వే ఉపాధ్యాయ హైం.
నిశ్చయ–చతుర్విధ–ఆరాధనా ద్వారా జో శుద్ధ ఆత్మస్వరూపకీ సాధనా కరతే హైం, వే సాధు హైం.]
౨. అనుష్ఠాన = ఆచరణ; ఆచరనా; అమలమేం లానా.

౩. భావనాప్రధాన చేష్టా = భావప్రధాన ప్రవృత్తి; శుభభావప్రధాన వ్యాపార.

౪. అనుగమన = అనుసరణ; ఆజ్ఞాంకితపనా; అనుకూల వర్తన. [గురుఓంకే ప్రతి రసికభావసే
(ఉల్లాససే, ఉత్సాహసే)
ఆజ్ఞాంకిత వర్తనా వహ ప్రశస్త రాగ హై.]

Page 199 of 264
PDF/HTML Page 228 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన
[
౧౯౯
గురూణామాచార్యాదీనాం రసికత్వేనానుగమనమ్–ఏషః ప్రశస్తో రాగః ప్రశస్తవిషయత్వాత్. అయం హి
స్థూలలక్ష్యతయా కేవలభక్తిప్రధానస్యాజ్ఞానినో భవతి. ఉపరితనభూమికాయామలబ్ధాస్పదస్యాస్థాన–
రాగనిషేధార్థం తీవ్రరాగజ్వరవినోదార్థం వా కదాచిజ్జ్ఞానినోపి భవతీతి.. ౧౩౬..
తిసిదం వ భుక్ఖిదం వా దుహిదం దట్ఠూణ జో దు దుహిదమణో.
పడివజ్జది తం కివయా తస్సేసా హోది
అణుకంపా.. ౧౩౭..
తృషితం బుభుక్షితం వా దుఃఖితం ద్రష్టవా యస్తు దుఃఖితమనాః.
ప్రతిపద్యతే తం కృపయా తస్యైషా భవత్యనుకమ్పా.. ౧౩౭..
-----------------------------------------------------------------------------
యహ [ప్రశస్త రాగ] వాస్తవమేం, జో స్థూల–లక్ష్యవాలా హోనేసే కేవల భక్తిప్రధాన హై ఐసే
అజ్ఞానీకో హోతా హై; ఉచ్చ భూమికామేం [–ఉపరకే గుణస్థానోంమేం] స్థితి ప్రాప్త న కీ హో తబ, అస్థానకా
రాగ రోకనేకే హేతు అథవా తీవ్ర రాగజ్వర హఠానేకే హేతు, కదాచిత్ జ్ఞానీకో భీ హోతా హై.. ౧౩౬..
గాథా ౧౩౭
అన్వయార్థః– [తృషితం] తృషాతుర, [బుభుక్షితం] క్షుధాతుర [వా] అథవా [దుఃఖితం] దుఃఖీకో [ద్రష్టవా]
దేఖకర [యః తు] జో జీవ [దుఃఖితమనాః] మనమేం దుఃఖ పాతా హుఆ [తం కృపయా ప్రతిపద్యతే] ఉసకే ప్రతి
కరుణాసే వర్తతా హై, [తస్య ఏషా అనుకమ్పా భవతి] ఉసకా వహ భావ అనుకమ్పా హై.
టీకాః– యహ, అనుకమ్పాకే స్వరూపకా కథన హై.
కిసీ తృషాదిదుఃఖసే పీడిత ప్రాణీకో దేఖకర కరుణాకే కారణ ఉసకా ప్రతికార [–ఉపాయ]
కరనే కీ ఇచ్ఛాసే చిత్తమేం ఆకులతా హోనా వహ అజ్ఞానీకీ అనుకమ్పా హై. జ్ఞానీకీ అనుకమ్పా తో, నీచలీ
భూమికామేం విహరతే హుఏ [–స్వయం నీచలే గుణస్థానోంమేం వర్తతా హో తబ], జన్మార్ణవమేం నిమగ్న జగతకే
-------------------------------------------------------------------------
౧. అజ్ఞానీకా లక్ష్య [–ధ్యేయ] స్థూల హోతా హై ఇసలియే ఉసే కేవల భక్తికీ హీ ప్రధానతా హోతీ హై.

౨. అస్థానకా = అయోగ్య స్థానకా, అయోగ్య విషయకీ ఓరకా ; అయోగ్య పదార్థోంకా అవలమ్బన లేనే వాలా.

దుఃఖిత, తృషిత వా క్షుధిత దేఖీ దుఃఖ పామీ మన విషే
కరుణాథీ వర్తే జేహ, అనుకంపా సహిత తే జీవ ఛే. ౧౩౭.

Page 200 of 264
PDF/HTML Page 229 of 293
single page version

౨౦౦
] పంచాస్తికాయసంగ్రహ
[భగవానశ్రీకున్దకున్ద
అనుకమ్పాస్వరూపాఖ్యానమేతత్.
కఞ్చిదుదన్యాదిదుఃఖప్లుతమవలోక్య కరుణయా తత్ప్రతిచికీర్షాకులితచిత్తత్వమజ్ఞానినోను–కమ్పా.
జ్ఞానినస్త్వధస్తనభూమికాసు విహరమాణస్య జన్మార్ణవనిమగ్నజగదవలోకనాన్మనాగ్మనఃఖేద ఇతి.. ౧౩౭..
కోధో వ జదా మాణో మాయా లోభో వ చిత్తమాసేజ్జ.
జీవస్స కుణది ఖోహం కలుసో త్తి య తం బుధా
బేంతి.. ౧౩౮..
క్రోధో వా యదా మానో మాయా లోభో వా చిత్తమాసాద్య.
జీవస్య కరోతి క్షోభం కాలుష్యమితి చ తం బుధా బ్రువన్తి.. ౧౩౮..
చిత్తకలుషత్వస్వరూపాఖ్యానమేతత్.
క్రోధమానమాయాలోభానాం తీవ్రోదయే చిత్తస్య క్షోభః కాలుష్యమ్. తేషామేవ మందోదయే తస్య
ప్రసాదోకాలుష్యమ్. తత్ కాదాచిత్కవిశిష్టకషాయక్షయోపశమే సత్యజ్ఞానినో భవతి. కషాయోదయాను–
వృత్తేరసమగ్రవ్యావర్తితోపయోగస్యావాంతరభూమికాసు కదాచిత్ జ్ఞానినోపి భవతీతి.. ౧౩౮..
-----------------------------------------------------------------------------
అవలోకనసే [అర్థాత్ సంసారసాగరమేం డుబే హుఏ జగతకో దేఖనేసే] మనమేం కించిత్ ఖేద హోనా వహ హై..
౧౩౭..
గాథా ౧౩౮
అన్వయార్థః– [యదా] జబ [క్రోధః వా] క్రోధ, [మానః] మాన, [మాయా] మాయా [వా] అథవా
[లోభః] లోభ [చిత్తమ్ ఆసాద్య] చిత్తకా ఆశ్రయ పాకర [జీవస్య] జీవకో [క్షోభం కరోతి] క్షోభ
కరతే హైైం, తబ [తం] ఉసే [బుధాః] జ్ఞానీ [కాలుష్యమ్ ఇతి చ బ్రువన్తి] ‘కలుషతా’ కహతే హైం.
టీకాః– యహ, చిత్తకీ కలుషతాకే స్వరూపకా కథన హై.
-------------------------------------------------------------------------
ఇస గాథాకీ ఆచార్యవర శ్రీ జయసేనాచార్యదేవకృత టీకామేం ఇస ప్రకార వివరణ హైః– తీవ్ర తృషా, తీవ్ర క్షుధా, తీవ్ర
రోగ ఆదిసే పీడిత ప్రాణీకో దేఖకర అజ్ఞానీ జీవ ‘కిసీ భీ ప్రకారసే మైం ఇసకా ప్రతికార కరూఁ’ ఇస ప్రకార
వ్యాకుల హోకర అనుకమ్పా కరతా హై; జ్ఞానీ తో స్వాత్మభావనాకో ప్రాప్త న కరతా హుఆ [అర్థాత్ నిజాత్మాకే
అనుభవకీ ఉపలబ్ధి న హోతీ హో తబ], సంక్లేశకే పరిత్యాగ ద్వారా [–అశుభ భావకో ఛోడకర] యథాసమ్భవ
ప్రతికార కరతా హై తథా ఉసే దుఃఖీ దేఖకర విశేష సంవేగ ఔర వైరాగ్యకీ భావనా కరతా హై.
మద–క్రోధ అథవా లోభ–మాయా చిత్త–ఆశ్రయ పామీనే
జీవనే కరే జే క్షోభ, తేనే కలుషతా జ్ఞానీ కహే. ౧౩౮.

Page 201 of 264
PDF/HTML Page 230 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన
[
౨౦౧
చరియా పమాదబహులా కాలుస్సం లోలదా య విసఏసు.
పరపరిదావపవాదో పావస్స య ఆసవం
కుణది.. ౧౩౯..
చర్యా ప్రమాదబహులా కాలుష్యం లోలతా చ విషయేషు.
పరపరితాపాపవాదః పాపస్య చాస్రవం కరోతి.. ౧౩౯..
పాపాస్రవస్వరూపాఖ్యానమేతత్.
ప్రమాదబహులచర్యాపరిణతిః, కాలుష్యపరిణతిః, విషయలౌల్యపరిణతిః, పరపరితాపపరిణతిః,
పరాపవాదపరిణతిశ్చేతి పఞ్చాశుభా భావా ద్రవ్యపాపాస్రవస్య నిమిత్తమాత్రత్వేన కారణభూతత్వా–
త్తదాస్రవక్షణాదూర్ధ్వం భావపాపాస్రవః. తన్నిమిత్తోశుభకర్మపరిణామో యోగద్వారేణ ప్రవిశతాం పుద్గలానాం
ద్రవ్యపాపాస్రవ ఇతి.. ౧౩౯..
-----------------------------------------------------------------------------
క్రోధ, మాన, మాయా ఔర లోభకే తీవ్ర ఉదయసే చిత్తకా క్షోభ సో కలుషతా హై. ఉన్హీంకే [–
క్రోధాదికే హీ] మంద ఉదయసే చిత్తకీ ప్రసన్నతా సో అకలుషతా హై. వహ అకలుషతా, కదాచిత్ కషాయకా
విశిష్ట [–ఖాస ప్రకారకా] క్షయోపశమ హోనే పర, అజ్ఞానీకో హోతీ హై; కషాయకే ఉదయకా అనుసరణ
కరనేవాలీ పరిణతిమేంసే ఉపయోగకో
అసమగ్రరూపసే విముఖ కియా హో తబ [అర్థాత్ కషాయకే ఉదయకా
అనుసరణ కరనేవాలే పరిణమనమేంసే ఉపయోగకో పూర్ణ విముఖ న కియా హో తబ], మధ్యమ భూమికాఓంమేం [–
మధ్యమ గుణస్థానోంమేం], కదాచిత్ జ్ఞానీకో భీ హోతీ హై.. ౧౩౮..
గాథా ౧౩౯
అన్వయార్థః– [ప్రమాదబహులా చర్యా] బహు ప్రమాదవాలీ చర్యా, [కాలుష్యం] కలుషతా, [విషయేషు చ
లోలతా] విషయోంకే ప్రతి లోలుపతా, [పరపరితాపాపవాదః] పరకో పరితాప కరనా తథా పరకే అపవాద
బోలనా–వహ [పాపస్య చ ఆస్రవం కరోతి] పాపకా ఆస్రవ కరతా హై.
టీకాః– యహ, పాపాస్రవకే స్వరూపకా కథన హై.
బహు ప్రమాదవాలీ చర్యారూప పరిణతి [–అతి ప్రమాదసే భరే హుఏ ఆచరణరూప పరిణతి], కలుషతారూప
పరిణతి, విషయలోలుపతారూప పరిణతి, పరపరితాపరూప పరిణతి [–పరకో దుఃఖ దేనేరూప పరిణతి] ఔర
పరకే అపవాదరూప పరిణతి–యహ పాఁచ అశుభ భావ ద్రవ్యపాపాస్రవకో నిమిత్తమాత్రరూపసే
-------------------------------------------------------------------------
౧. అసమగ్రరూపసే = అపూర్ణరూపసే; అధూరేరూపసే; అంశతః.
చర్యా ప్రమాదభరీ, కలుషతా, లుబ్ధతా విషయో విషే,
పరితాప నే అపవాద పరనా, పాప–ఆస్రవనే కరే. ౧౩౯.

Page 202 of 264
PDF/HTML Page 231 of 293
single page version

౨౦౨
] పంచాస్తికాయసంగ్రహ
[భగవానశ్రీకున్దకున్ద
సణ్ణాఓ య తిలేస్సా ఇందియవసదా య అట్టరుద్దాణి.
ణాణం చ దుప్పఉత్తం మోహో పావప్పదా
హోంతి.. ౧౪౦..
సంజ్ఞాశ్చ త్రిలేశ్యా ఇన్ద్రియవశతా చార్తరౌద్రే.
జ్ఞానం చ దుఃప్రయుక్తం మోహః పాపప్రదా భవన్తి.. ౧౪౦..
పాపాస్రవభూతభావప్రపఞ్చాఖ్యానమేతత్.
తీవ్రమోహవిపాకప్రభవా ఆహారభయమైథునపరిగ్రహసంజ్ఞాః, తీవ్రకషాయోదయానురంజితయోగప్రవృత్తి–రూపాః
కృష్ణనీలకాపోతలేశ్యాస్తిస్రః, రాగద్వేషోదయప్రకర్షాదిన్ద్రియాధీనత్వమ్,
-----------------------------------------------------------------------------
కారణభూత హైం ఇసలియే ‘ద్రవ్యపాపాస్రవ’ కే ప్రసంగకా అనుసరణ కరకే [–అనులక్ష కరకే] వే అశుభ భావ
భావపాపాస్రవ హైం ఔర వే [అశుభ భావ] జినకా నిమిత్త హైం ఐసే జో యోగద్వారా ప్రవిష్ట హోనేవాలే
పుద్గలోంకే అశుభకర్మపరిణామ [–అశుభకర్మరూప పరిణామ] వే ద్రవ్యపాపాస్రవ హైం.. ౧౩౯..
గాథా ౧౪౦
అన్వయార్థః– [సంజ్ఞాః చ] [చారోం] సంజ్ఞాఏఁ, [త్రిలేశ్యా] తీన లేశ్యాఏఁ, [ఇన్ద్రియవశతా చ]
ఇన్ద్రియవశతా, [ఆర్తరౌద్రే] ఆర్త–రౌద్రధ్యాన, [దుఃప్రయుక్తం జ్ఞానం] దుఃప్రయుక్త జ్ఞాన [–దుష్టరూపసే అశుభ
కార్యమేం లగా హుఆ జ్ఞాన] [చ] ఔర [మోహః] మోహ–[పాపప్రదాః భవన్తి] యహ భావ పాపప్రద హై.
టీకాః– యహ, పాపాస్రవభూత భావోంకే విస్తారకా కథన హై.
తీవ్ర మోహకే విపాకసే ఉత్పన్న హోనేవాలీ ఆహార–భయ–మైథున–పరిగ్రహసంజ్ఞాఏఁ; తీవ్ర కషాయకే
ఉదయసే అనురంజిత యోగప్రవృత్తిరూప కృష్ణ–నీల–కాపోత నామకీ తీన లేశ్యాఏఁ;
-------------------------------------------------------------------------
౧. అసాతావేదనీయాది పుద్గలపరిణామరూప ద్రవ్యపాపాస్రవకా జో ప్రసంగ బనతా హై ఉసమేం జీవకే అశుభ భావ
నిమిత్తకారణ హైం ఇసలియేే ‘ద్రవ్యపాపాస్రవ’ ప్రసంగకే పీఛే–పీఛే ఉనకే నిమిత్తభూత అశుభ భావోంకో భీ
‘భావపాపాస్రవ’ ఐసా నామ హై.
౨. అనురంజిత = రంగీ హుఈ. [కషాయకే ఉదయసే అనురంజిత యోగప్రవృత్తి వహ లేశ్యా హై. వహాఁ, కృష్ణాది తీన లేశ్యాఏఁ
తీవ్ర కషాయకే ఉదయసే అనురంజిత యోగప్రవృత్తిరూప హై.]

సంజ్ఞా, త్రిలేశ్యా, ఇన్ద్రివశతా, ఆర్తరౌద్ర ధ్యాన
బే,
వళీ మోహ నే దుర్యుక్త జ్ఞాన ప్రదాన పాప తణుం కరే. ౧౪౦.

Page 203 of 264
PDF/HTML Page 232 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన
[
౨౦౩
రాగద్వేషోద్రేకాత్ప్రియ–సంయోగాప్రియవియోగవేదనామోక్షణనిదానాకాంక్షణరూపమార్తమ్,
కషాయక్రూరాశయత్వాద్ధింసాసత్యస్తేయవిషయ–సంరక్షణానందరూపం రౌద్రమ్, నైష్కర్మ్యం తు శుభకర్మణశ్చాన్యత్ర దుష్టతయా
ప్రయుక్తం జ్ఞానమ్, సామాన్యేన దర్శన–చారిత్రమోహనీయోదయోపజనితావివేకరూపో మోహః, –ఏషః
భావపాపాస్రవప్రపఞ్చో ద్రవ్యపాపాస్రవప్రపఞ్చప్రదో భవతీతి.. ౧౪౦..
–ఇతి ఆస్రవపదార్థవ్యాఖ్యానం సమాప్తమ్.
అథ సంవరపదార్థవ్యాఖ్యానమ్.
ఇందియకసాయసణ్ణా ణిగ్గహిదా జేహిం సుట్ఠు మగ్గమ్హి.
జావత్తావత్తేసిం పిహిదం
పావాసవచ్ఛిద్దం.. ౧౪౧..
-----------------------------------------------------------------------------
రాగద్వేషకే ఉదయకే ప్రకర్షకే కారణ వర్తతా హుఆ ఇన్ద్రియాధీనపనా; రాగద్వేషకే ఉద్రేకకే కారణ ప్రియకే
సంయోగకీ, అప్రియకే వియోగకీ, వేదనాసే ఛుటకారాకీ తథా నిదానకీ ఇచ్ఛారూప ఆర్తధ్యానః కషాయ ద్వారా
క్రూర ఐసే పరిణామకే కారణ హోనేవాలా హింసానన్ద, అసత్యానన్ద, స్తేయానన్ద ఏవం విషయసంరక్షణానన్దరూప
రౌద్రధ్యాన; నిష్ప్రయోజన [–వ్యర్థ] శుభ కర్మసే అన్యత్ర [–అశుభ కార్యమేం] దుష్టరూపసే లగా హుఆ జ్ఞాన;
ఔర సామాన్యరూపసే దర్శనచారిత్ర మోహనీయకే ఉదయసే ఉత్పన్న అవివేకరూప మోహ;– యహ, భావపాపాస్రవకా
విస్తార ద్రవ్యపాపాస్రవకే విస్తారకో ప్రదాన కరనేవాలా హై [అర్థాత్ ఉపరోక్త భావపాపాస్రవరూప అనేకవిధ
భావ వైసే–వైసే అనేకవిధ ద్రవ్యపాపాస్రవమేం నిమిత్తభూత హైం].. ౧౪౦..
ఇస ప్రకార ఆస్రవపదార్థకా వ్యాఖ్యాన సమాప్త హుఆ.
అబ, సంవరపదార్థకా వ్యాఖ్యాన హై.
-------------------------------------------------------------------------
౧. ప్రకర్ష = ఉత్కర్ష; ఉగ్రతా

౨. ఉద్రేక = బహులతా; అధికతా .
౩. క్రూర = నిర్దయ; కఠోర; ఉగ్ర.

మార్గే రహీ సంజ్ఞా–కషాయో–ఇన్ద్రినో నిగ్రహ కరే,
పాపాసరవనుం ఛిద్ర తేనే తేటలుం రూంధాయ ఛే. ౧౪౧.

Page 204 of 264
PDF/HTML Page 233 of 293
single page version

౨౦౪
] పంచాస్తికాయసంగ్రహ
[భగవానశ్రీకున్దకున్ద
ఇన్ద్రియకషాయసంజ్ఞా నిగృహీతా యైః సుష్ఠు మార్గే.
యావత్తావతేషాం పిహితం పాపాస్రవఛిద్రమ్.. ౧౪౧..
అనన్తరత్వాత్పాపస్యైవ సంవరాఖ్యానమేతత్.
మార్గో హి సంవరస్తన్నిమిత్తమిన్ద్రియాణి కషాయాః సంజ్ఞాశ్చ యావతాంశేన యావన్తం వా కాలం నిగృహ్యన్తే
తావతాంశేన తావన్తం వా కాలం పాపాస్రవద్వారం పిధీయతే. ఇన్ద్రియకషాయసంజ్ఞాః భావపాపాస్రవో
ద్రవ్యపాపాస్రవహేతుః పూర్వముక్తః. ఇహ తన్నిరోధో భావపాపసంవరో ద్రవ్యపాపసంవరహేతురవధారణీయ ఇతి..౧౪౧..
జస్స ణ విజ్జది రాగో దోసో మోహో వ సవ్వదవ్వేసు.
ణాసవది
సుహం అసుహం సమసుహదుక్ఖస్స భిక్ఖుస్స.. ౧౪౨..
-----------------------------------------------------------------------------
గాథా ౧౪౧
అన్వయార్థః– [యైః] జో [సుష్ఠు మార్గే] భలీ భాఁతి మార్గమేం రహకర [ఇన్ద్రియకషాయసంజ్ఞాః] ఇన్ద్రియాఁ,
కషాయోం ఔర సంజ్ఞాఓంకా [యావత్ నిగృహీతాః] జితనా నిగ్రహ కరతే హైం, [తావత్] ఉతనా
[పాపాస్రవఛిద్రమ్] పాపాస్రవకా ఛిద్ర [తేషామ్] ఉనకో [పిహితమ్] బన్ధ హోతా హై.
టీకాః– పాపకే అనన్తర హోనేసేే, పాపకే హీ సంవరకా యహ కథన హై [అర్థాత్ పాపకే కథనకే
పశ్చాత తురన్త హోనేసేే, యహాఁ పాపకే హీ సంవరకా కథన కియా గయా హై].
మార్గ వాస్తవమేం సంవర హై; ఉసకే నిమిత్తసే [–ఉసకే లియే] ఇన్ద్రియోం, కషాయోం తథా సంజ్ఞాఓంకా
జితనే అంశమేం అథవా జితనే కాల నిగ్రహ కియా జాతా హై, ఉతనే అంశమేం అథవా ఉతనే కాల
పాపాస్రవద్వారా బన్ధ హోతా హై.
ఇన్ద్రియోం, కషాయోం ఔర సంజ్ఞాఓం–భావపాపాస్రవ––కో ద్రవ్యపాపాస్రవకా హేతు [–నిమిత్త] పహలే
[౧౪౦ వీం గాథామేం] కహా థా; యహాఁ [ఇస గాథామేం] ఉనకా నిరోధ [–ఇన్ద్రియోం, కషాయోం ఔర సంజ్ఞాఓంకా
నిరోధ]–భావపాపసంవర–ద్రవ్య–పాపసంవరకా హేతు అవధారనా [–సమఝనా].. ౧౪౧..
-------------------------------------------------------------------------
సౌ ద్రవ్యమాం నహి రాగ–ద్వేష–విమోహ వర్తే జేహనే,
శుభ–అశుభ కర్మ న ఆస్రవే సమదుఃఖసుఖ తే భిక్షునే. ౧౪౨.

Page 205 of 264
PDF/HTML Page 234 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన
[
౨౦౫
యస్య న విద్యతే రాగో ద్వేషో మోహో వా సర్వద్రవ్యేషు.
నాస్రవతి శుభమశుభం సమసుఖదుఃఖస్య భిక్షోః.. ౧౪౨..
సామాన్యసంవరస్వరూపాఖ్యానమేతత్.
యస్య రాగరూపో ద్వేషరూపో మోహరూపో వా సమగ్రపరద్రవ్యేషు న హి విద్యతే భావః తస్య
నిర్వికారచైతన్యత్వాత్సమసుఖదుఃఖస్య భిక్షోః శుభమశుభఞ్చ కర్మ నాస్రవతి, కిన్తు సంవ్రియత ఏవ. తదత్ర
మోహరాగద్వేషపరిణామనిరోధో భావసంవరః. తన్నిమిత్తః శుభాశుభకర్మపరిణామనిరోధో యోగద్వారేణ ప్రవిశతాం
పుద్గలానాం ద్రవ్యసంవర ఇతి.. ౧౪౨..
-----------------------------------------------------------------------------
గాథా ౧౪౨
అన్వయార్థః– [యస్య] జిసే [సర్వద్రవ్యేషు] సర్వ ద్రవ్యోంకే ప్రతి [రాగః] రాగ, [ద్వేషః] ద్వేష [వా] యా
[మోహః] మోహ [న విద్యతే] నహీం హై, [సమసుఖదుఃఖస్య భిక్షోః] ఉస సమసుఖదుఃఖ భిక్షుకో [–
సుఖదుఃఖకే ప్రతి సమభావవాలే మునికో] [శుభమ్ అశుభమ్] శుభ ఔర అశుభ కర్మ [న ఆస్రవతి]
ఆస్రవిత నహీం హోతే.
టీకాః– యహ, సామాన్యరూపసే సంవరకే స్వరూపకా కథన హై.
జిసే సమగ్ర పరద్రవ్యోంకే ప్రతి రాగరూప, ద్వేషరూప యా మోహరూప భావ నహీం హై, ఉస భిక్షుకో – జో
కి నిర్వికారచైతన్యపనేకే కారణ సమసుఖదుఃఖ హై ఉసేే–శుభ ఔర అశుభ కర్మకా ఆస్రవ నహీం హోతా,
పరన్తు సంవర హీ హోతా హై. ఇసలియే యహాఁ [ఐసా సమఝనా కి] మోహరాగద్వేషపరిణామకా నిరోధ సో
భావసంవర హై, ఔర వహ [మోహరాగద్వేషరూప పరిణామకా నిరోధ] జిసకా నిమిత్త హై ఐసా జో యోగద్వారా
ప్రవిష్ట హోనేవాలే పుద్గలోంకే శుభాశుభకర్మపరిణామకా [శుభాశుభకర్మరూప పరిణామకా] నిరోధ సో
ద్రవ్యసంవర హై.. ౧౪౨..
-------------------------------------------------------------------------
౧. సమసుఖదుఃఖ = జిసే సుఖదుఃఖ సమాన హై ఐసేః ఇష్టానిష్ట సంయోగోమేం జిసే హర్షశోకాది విషమ పరిణామ నహీం హోతే
ఐసే. [జిసే రాగద్వేషమోహ నహీం హై, వహ ముని నిర్వికారచైతన్యమయ హై అర్థాత్ ఉసకా చైతన్య పర్యాయమేం భీ
వికారరహిత హై ఇసలియే సమసుఖదుఃఖ హై.]

Page 206 of 264
PDF/HTML Page 235 of 293
single page version

౨౦౬
] పంచాస్తికాయసంగ్రహ
[భగవానశ్రీకున్దకున్ద
జస్స జదా ఖలు పుణ్ణం జోగే పావం చ ణత్థి విరదస్స.
సంవరణం తస్స తదా సుహాసుహకదస్స
కమ్మస్స.. ౧౪౩..
యస్య యదా ఖలు పుణ్యం యోగే పాపం చ నాస్తి విరతస్య.
సంవరణం తస్య తదా శుభాశుభకృతస్య కర్మణః.. ౧౪౩..
విశేషేణ సంవరస్వరూపాఖ్యానమేతత్.
యస్య యోగినో విరతస్య సర్వతో నివృత్తస్య యోగే వాఙ్మనఃకాయకర్మణి శుభపరిణామరూపం
పుణ్యమశుభపరిణామరూపం పాపఞ్చ యదా న భవతి తస్య తదా శుభాశుభభావకృతస్య ద్రవ్యకర్మణః సంవరః
స్వకారణాభావాత్ప్రసిద్ధయతి. తదత్ర శుభాశుభపరిణామనిరోధో భావపుణ్యపాపసంవరో ద్రవ్యపుణ్యపాప–సంవరస్య
హేతుః ప్రధానోవధారణీయ ఇతి.. ౧౪౩..
–ఇతి సంవరపదార్థవ్యాఖ్యానం సమాప్తమ్.
-----------------------------------------------------------------------------
గాథా ౧౪౩
అన్వయార్థః– [యస్య] జిసే [–జిస మునికో], [విరతస్య] విరత వర్తతే హుఏ [యోగే] యోగమేం
[పుణ్యం పాపం చ] పుణ్య ఔర పాప [యదా] జబ [ఖలు] వాస్తవమేం [న అస్తి] నహీం హోతే, [తదా] తబ
[తస్య] ఉసే [శుభాశుభకృతస్య కర్మణాః] శుభాశుభభావకృత కర్మకా [సంవరణమ్] సంవర హోతా హై.
టీకాః– యహ, విశేషరూపసే సంవరకా స్వరూపకా కథన హై.
జిస యోగీకో, విరత అర్థాత్ సర్వథా నివృత్త వర్తతే హుఏ, యోగమేం–వచన, మన ఔర కాయసమ్బన్ధీ
క్రియామేంం–శుభపరిణామరూప పుణ్య ఔర అశుభపరిణామరూప పాప జబ నహీం హోతే, తబ ఉసే శుభాశుభభావకృత
ద్రవ్యకర్మకా [–శుభాశుభభావ జిసకా నిమిత్త హోతా హై ఐసే ద్రవ్యకర్మకా], స్వకారణకే అభావకే కారణ
సంవర హోతా హై. ఇసలియే యహాఁ [ఇస గాథామేం] శుభాశుభ పరిణామకా నిరోధ–భావపుణ్యపాపసంవర–
ద్రవ్యపుణ్యపాపసంవరకా
ప్రధాన హేతు అవధారనా [–సమఝనా].. ౧౪౩..
ఇస ప్రకార సంవరపదార్థకా వ్యాఖ్యాన సమాప్త హుఆ.
-------------------------------------------------------------------------
ప్రధాన హేతు = ముఖ్య నిమిత్త. [ద్రవ్యసంవరమేం ‘ముఖ్య నిమిత్త’ జీవకే శుభాశుభ పరిణామకా నిరోధ హై. యోగకా
నిరోధ నహీం హై. [ యహాఁ యహ ధ్యాన రఖనే యోగ్య హై కి ద్రవ్యసంవరకా ఉపాదాన కారణ– నిశ్చయ కారణ తో పుద్గల
స్వయం హీ హై.]
జ్యారే న యోగే పుణ్య తేమ జ పాప వర్తే విరతనే,
త్యారే శుభాశుభకృత కరమనో థాయ సంవర తేహనే. ౧౪౩.

Page 207 of 264
PDF/HTML Page 236 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన
[
౨౦౭
అథ నిర్జరాపదార్థవ్యాఖ్యానమ్.
సంవరజోగేహిం జుదో తవేహిం జో చిట్ఠదే బహువిహేహిం.
కమ్మాణం ణిజ్జరణం బహుగాణం
కుణది సో ణియదం.. ౧౪౪..
సంవరయోగాభ్యాం యుక్తస్తపోభిర్యశ్చేష్టతే బహువిధైః.
కర్మణాం నిర్జరణం బహుకానాం కరోతి స నియతమ్.. ౧౪౪..
నిర్జరాస్వరూపాఖ్యానమేతత్.
శుభాశుభపరిణామనిరోధః సంవరః, శుద్ధోపయోగో యోగః. తాభ్యాం యుక్తస్తపోభిరనశనావమౌదర్య–
వృత్తిపరిసంఖ్యానరసపరిత్యాగవివిక్తశయ్యాసనకాయక్లేశాదిభేదాద్బహిరఙ్గైః ప్రాయశ్చిత్తవినయవైయావృత్త్య–
స్వాధ్యాయవ్యుత్సర్గధ్యానభేదాదన్తరఙ్గైశ్చ బహువిధైర్యశ్చేష్టతే స ఖలు
-----------------------------------------------------------------------------
అబ నిర్జరాపదార్థకా వ్యాఖ్యాన హై.
గాథా ౧౪౪
అన్వయార్థః– [సంవరయోగాభ్యామ్ యుక్తః] సంవర ఔర యోగసే [శుద్ధోపయోగసే] యుక్త ఐసా [యః] జో
జీవ [బహువిధైః తపోభిః చేష్టతే] బహువిధ తపోం సహిత ప్రవర్తతా హై, [సః] వహ [నియతమ్] నియమసే
[బహుకానామ్ కర్మణామ్] అనేక కర్మోంకీ [నిర్జరణం కరోతి] నిర్జరా కరతా హై.
టీకాః– యహ, నిర్జరాకే స్వరూపకా కథన హై.

సంవర అర్థాత్ శుభాశుభ పరిణామకా నిరోధ, ఔర యోగ అర్థాత్ శుద్ధోపయోగ; ఉనసే [–సంవర ఔర
యోగసే] యుక్త ఐసా జో [పురుష], అనశన, అవమౌదర్య, వృత్తిపరిసంఖ్యాన, రసపరిత్యాగ, వివిక్తశయ్యాసన
తథా కాయక్లేశాది భేదోంవాలే బహిరంగ తపోం సహిత ఔర ప్రాయశ్చిత్త, వినయ, వైయావృత్త్య, స్వాధ్యాయ, వ్యుత్సర్గ
ఔర ధ్యాన ఐసే భేదోంవాలే అంతరంగ తపోం సహిత–ఇస ప్రకార బహువిధ
తపోం సహిత
-------------------------------------------------------------------------
౧. జిస జీవకో సహజశుద్ధస్వరూపకే ప్రతపనరూప నిశ్చయ–తప హో ఉస జీవకే, హఠ రహిత వర్తతే హుఏ అనశనాదిసమ్బన్ధీ భావోంకో తప కహా జాతా హై.
ఉసమేం వర్తతా హుఆ శుద్ధిరూప అంశ వహ నిశ్చయ–తప హై ఔర
శుభపనేరూప అంశకో వ్యవహార–తప కహా జాతా హై. [మిథ్యాద్రష్టికో నిశ్చయ–
తప నహీం హై ఇసలియే ఉసకే అనశనాదిసమ్బన్ధీ శుభ భావోంకో వ్యవహార–తప భీ నహీం కహా జాతా ; క్యోంకి జహాఁ
యథార్థ తపకా సద్భావ హీ నహీం హై, వహాఁ ఉన శుభ భావోంమేం ఆరోప కిసకా కియా జావే?]

జే యోగ–సంవరయుక్త జీవ బహువిధ తపో సహ పరిణమే,
తేనే నియమథీ నిర్జరా బహు కర్మ కేరీ థాయ ఛే. ౧౪౪.

Page 208 of 264
PDF/HTML Page 237 of 293
single page version

౨౦౮
] పంచాస్తికాయసంగ్రహ
[భగవానశ్రీకున్దకున్ద
బహూనాం కర్మణాం నిర్జరణం కరోతి. తదత్ర కర్మవీర్యశాతనసమర్థో బహిరఙ్గాన్తరఙ్గతపోభిర్బృంహితః శుద్ధోపయోగో
భావనిర్జరా, తదనుభావనీరసీభూతానామేకదేశసంక్షయః సముపాత్తకర్మపుద్గలానాం ద్రవ్య–నిర్జరేతి.. ౧౪౪..
ప్రవర్తతా హై, వహ [పురుష] వాస్తవమేం బహుత కర్మోంకీ నిర్జరా కరతా హై. ఇసలియే యహాఁ [ఇస గాథామేం ఐసా
కహా కి], కర్మకే వీర్యకా [–కర్మకీ శక్తికా] శాతన కరనేమేం సమర్థ ఐసా జో బహిరంగ ఔర అంతరంగ
తపోం ద్వారా వృద్ధికో ప్రాప్త శుద్ధోపయోగ సో భావనిర్జరా హైే ఔర ఉసకే ప్రభావసే [–వృద్ధికో ప్రాప్త
శుద్ధోపయోగకే నిమిత్తసే] నీరస హుఏ ఐసే ఉపార్జిత కర్మపుద్గలోంకా ఏకదేశ సంక్షయ సో ద్రవ్య నిర్జరా
హై.. ౧౪౪..
౧. శాతన కరనా = పతలా కరనా; హీన కరనా; క్షీణ కరనా; నష్ట కరనా.
జో సంవరేణ జుత్తో అప్పట్ఠపసాధగో హి అప్పాణం.
ముణిఊణ ఝాది ణియదం ణాణం సో సంధుణోది కమ్మరయం.. ౧౪౫..
యః సంవరేణ యుక్తః ఆత్మార్థప్రసాధకో హ్యాత్మానమ్.
జ్ఞాత్వా ధ్యాయతి నియతం జ్ఞానం స సంధునోతి కర్మరజః.. ౧౪౫..
-----------------------------------------------------------------------------
గాథా ౧౪౫
అన్వయార్థః– [సంవరేణ యుక్తః] సంవరసే యుక్త ఐసా [యః] జో జీవ, [ఆత్మార్థ– ప్రసాధకః హి]
-------------------------------------------------------------------------

౨. వృద్ధికో ప్రాప్త = బఢా హుఆ; ఉగ్ర హుఆ. [సంవర ఔర శుద్ధోపయోగవాలే జీవకో జబ ఉగ్ర శుద్ధోపయోగ హోతా హై తబ
బహుత కర్మోంకీ నిర్జరా హోతీ హై. శుద్ధోపయోగకీ ఉగ్రతా కరనే కీ విధి శుద్ధాత్మద్రవ్యకే ఆలమ్బనకీ ఉగ్రతా కరనా
హీ హై. ఐసా కరనేవాలేకో, సహజదశామేం హఠ రహిత జో అనశనాది సమ్బన్ధీ భావ వర్తతే హైం ఉనమేంం [శుభపనేరూప
అంశకే సాథ] ఉగ్ర–శుద్ధిరూప అంశ హోతా హై, జిససే బహుత కర్మోంకీ నిర్జరా హోతీ హై. [మిథ్యాద్రష్టికో తో
శుద్ధాత్మద్రవ్య భాసిత హీ నహీం హుఆ హైం, ఇసలియే ఉసే సంవర నహీం హై, శుద్ధోపయోగ నహీం హై, శుద్ధోపయోగకీ వృద్ధికీ
తో బాత హీ కహాఁ రహీ? ఇసలియే ఉసే, సహజ దశా రహిత–హఠపూర్వక–అనశనాదిసమ్బన్ధీ శుభభావ కదాచిత్ భలే
హోం తథాపి, మోక్షకే హేతుభూత నిర్జరా బిలకుల నహీం హోతీ.]]

౩. సంక్షయ = సమ్యక్ ప్రకారసే క్షయ.

Page 209 of 264
PDF/HTML Page 238 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన
[
౨౦౯
ముఖ్యనిర్జరాకారణోపన్యాసోయమ్.
యో హి సంవరేణ శుభాశుభపరిణామపరమనిరోధేన యుక్తః పరిజ్ఞాతవస్తుస్వరూపః పరప్రయోజనేభ్యో
వ్యావృత్తబుద్ధిః కేవలం స్వప్రయోజనసాధనోద్యతమనాః ఆత్మానం స్వోపలభ్భేనోపలభ్య గుణగుణినోర్వస్తు–
త్వేనాభేదాత్తదేవ జ్ఞానం స్వం స్వేనావిచలితమనాస్సంచేతయతే స ఖలు నితాన్తనిస్స్నేహః ప్రహీణ–
స్నేహాభ్యఙ్గపరిష్వఙ్గశుద్ధస్ఫటికస్తమ్భవత్ పూర్వోపాత్తం కర్మరజః సంధునోతి ఏతేన నిర్జరాముఖ్యత్వే హేతుత్వం
ధ్యానస్య ద్యోతితమితి.. ౧౪౫..
-----------------------------------------------------------------------------
సంవరసే అర్థాత్ శుభాశుభ పరిణామకే పరమ నిరోధసే యుక్త ఐసా జో జీవ, వస్తుస్వరూపకో [హేయ–
ఉపాదేయ తత్త్వకో] బరాబర జానతా హుఆ పరప్రయోజనసే జిసకీ బుద్ధి వ్యావృత్త హుఈ హై ఔర కేవల
స్వప్రయోజన సాధనేమేం జిసకా
మన ఉద్యత హుఆ హై ఐసా వర్తతా హుఆ, ఆత్మాకో స్వోపలబ్ధిసే ఉపలబ్ధ
కరకే [–అపనేకో స్వానుభవ ద్వారా అనుభవ కరకే], గుణ–గుణీకా వస్తురూపసే అభేద హోనేకే కారణ
ఉసీ
భాఁతి–పూర్వోపార్జిత కర్మరజకో ఖిరా దేతీ హై.
౫. నిఃస్నేహ = స్నేహ రహిత; మోహరాగద్వేష రహిత.
వాస్తవమేం ఆత్మార్థకా ప్రసాధక [స్వప్రయోజనకా ప్రకృష్ట సాధక] వర్తతా హుఆ, [ఆత్మానమ్ జ్ఞాత్వా]
ఆత్మాకో జానకర [–అనుభవ కరకే] [జ్ఞానం నియతం ధ్యాయతి] జ్ఞానకో నిశ్చలరూపసే ధ్యాతా హై, [సః]
వహ [కర్మరజః] కర్మరజకో [సంధునోతి] ఖిరా దేతా హై.
టీకాః– యహ, నిర్జరాకే ముఖ్య కారణకా కథన హై.
జ్ఞానకో–స్వకో–స్వ ద్వారా అవిచలపరిణతివాలా హోకర సంచేతతా హై, వహ జీవ వాస్తవమేం అత్యన్త
నిఃస్నేహ వర్తతా హుఆ –జిసకో స్నేహకే లేపకా సంగ ప్రక్షీణ హుఆ హై ఐసే శుద్ధ స్ఫటికకే స్తంభకీ
-------------------------------------------------------------------------
౧. వ్యావృత్త హోనా = నివర్తనా; నివృత్త హోనా; విముఖ హోనా.
౨. మన = మతి; బుద్ధి; భావ; పరిణామ.
౩. ఉద్యత హోనా = తత్పర హోనా ; లగనా; ఉద్యమవంత హోనా ; ముడనా; ఢలనా.
౪. గుణీ ఔర గుణమేం వస్తు–అపేక్షాసే అభేద హై ఇసలియే ఆత్మా కహో యా జ్ఞాన కహో–దోనోం ఏక హీ హైం. ఉపర జిసకా
‘ఆత్మా’ శబ్దసే కథన కియా థా ఉసీకా యహాఁ ‘జ్ఞాన’శబ్దసే కథన కియా హై. ఉస జ్ఞానమేం–నిజాత్మామేం–
నిజాత్మా ద్వారా నిశ్చల పరిణతి కరకే ఉసకా సంచేతన–సంవేదన–అనుభవన కరనా సో ధ్యాన హై.
౬. స్నేహ = తేల; చికనా పదార్థ; స్నిగ్ధతా; చికనాపన.
సంవర సహిత, ఆత్మప్రయోజననో ప్రసాధక ఆత్మనే
జాణీ, సునిశ్చళ జ్ఞాన ధ్యావే, తే కరమరజ నిర్జరే. ౧౪౫.

Page 210 of 264
PDF/HTML Page 239 of 293
single page version

౨౧౦
] పంచాస్తికాయసంగ్రహ
[భగవానశ్రీకున్దకున్ద
జస్స ణ విజ్జది రాగో దోసో మోహో వ జోగపరికమ్మో.
తస్స సుహాసుహడహణో జ్ఞాణమఓ జాయదే అగణీ.. ౧౪౬..
యస్య న విద్యతే రాగో ద్వేషో మోహో వా యోగపరికర్మ.
తస్య శుభాశుభదహనో ధ్యానమయో జాయతే అగ్నిః.. ౧౪౬..
శుద్ధ స్వరూపమేం అవిచలిత చైతన్యపరిణతి సో వాస్తవమేం ధ్యాన హై. వహ ధ్యాన ప్రగట హోనేకీ విధి
అబ కహీ జాతీ హై; జబ వాస్తవమేం యోగీ, దర్శనమోహనీయ ఔర చారిత్రమోహనీయకా విపాక పుద్గలకర్మ
హోనేసే ఉస విపాకకో [అపనేసే భిన్న ఐసే అచేతన] కర్మోంమేం సమేటకర, తదనుసార పరిణతిసే ఉపయోగకో
వ్యవృత్త కరకే [–ఉస విపాకకే అనురూప పరిణమనమేంసే ఉపయోగకా నివర్తన కరకే], మోహీ, రాగీ ఔర
ద్వేషీ న హోనేవాలే ఐసే ఉస ఉపయోగకో అత్యన్త శుద్ధ ఆత్మామేం హీ నిష్కమ్పరూపసే లీన కరతా
-------------------------------------------------------------------------
ధ్యానస్వరూపాభిధానమేతత్.
శుద్ధస్వరూపేవిచలితచైతన్యవృత్తిర్హి ధ్యానమ్. అథాస్యాత్మలాభవిధిరభిధీయతే. యదా ఖలు యోగీ
దర్శనచారిత్రమోహనీయవిపాకం పుద్గలకర్మత్వాత్ కర్మసు సంహృత్య, తదనువృత్తేః వ్యావృత్త్యోపయోగమ–
ముహ్యన్తమరజ్యన్తమద్విషన్తం చాత్యన్తశుద్ధ ఏవాత్మని నిష్కమ్పం
-----------------------------------------------------------------------------
ఇససే [–ఇస గాథాసే] ఐసా దర్శాయా కి నిర్జరాకా ముఖ్య హేతు ధ్యాన హై.. ౧౪౫..
గాథా ౧౪౬
అన్వయార్థః– [యస్య] జిసే [మోహః రాగః ద్వేషః] మోహ ఔర రాగద్వేష [న విద్యతే] నహీం హై [వా]
తథా [యోగపరికర్మ] యోగోంకా సేవన నహీం హై [అర్థాత్ మన–వచన–కాయాకే ప్రతి ఉపేక్షా హై], [తస్య]
ఉసే [శుభాశుభదహనః] శుభాశుభకో జలానేవాలీ [ధ్యానమయః అగ్నిః] ధ్యానమయ అగ్ని [జాయతే] ప్రగట
హోతీ హై.
టీకాః– యహ, ధ్యానకే స్వరూపకా కథన హై.
౧. యహ ధ్యాన శుద్ధభావరూప హై.
నహి రాగద్వేషవిమోహ నే నహి యోగసేవన జేహనే,
ప్రగటే శుభాశుభ బాళనారో ధ్యాన–అగ్ని తేహనే. ౧౪౬.

Page 211 of 264
PDF/HTML Page 240 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన
[
౨౧౧
నివేశయతి, తదాస్య నిష్క్రియచైతన్యరూపస్వరూపవిశ్రాన్తస్య వాఙ్మనఃకాయానభావయతః స్వకర్మస్వ–
వ్యాపారయతః సకలశుభాశుభకర్మేన్ధనదహనసమర్థత్వాత్ అగ్నికల్పం పరమపురుషార్థసిద్ధయుపాయభూతం ధ్యానం
జాయతే ఇతి. తథా చోక్తమ్–
‘‘అజ్జ వి తిరయణసుద్ధా అప్పా ఝాఏవి లహఇ ఇందత్తం. లోయంతియదేవత్తం
తత్థ చుఆ ణివ్వుదిం జంతి’’.. ‘‘అంతో ణత్థి సుఈణం కాలో థోఓ వయం చ దుమ్మేహా. తణ్ణవరి
సిక్ఖియవ్వం జం జరమరణం ఖయం కుణఈ’’.. ౧౪౬..
-----------------------------------------------------------------------------
హై, తబ ఉస యోగీకో– జో కి అపనే నిష్క్రియ చైతన్యరూప స్వరూపమేం విశ్రాన్త హై, వచన–మన–కాయాకో
నహీం
భాతా ఔర స్వకర్మోమేం వ్యాపార నహీం కరతా ఉసే– సకల శుభాశుభ కర్మరూప ఈంధనకో జలానేమేం
సమర్థ హోనేసే అగ్నిసమాన ఐసా, పరమపురుషార్థసిద్ధికే ఉపాయభూత ధ్యాన ప్రగట హోతా హై.
ఫిర కహా హై కి –
‘అజ్జ వి తిరయణసుద్ధా అప్పా ఝాఏవి లహఇ ఇందతం.
లోయంతియదేవత్తం తత్థ చుఆ ణివ్వృర్ది జంతి..
‘అంతో ణత్థి సుఈణం కాలో థోఓ వయం చ దుమ్మేహా.
తణ్ణవరి సిక్ఖియవ్వం జం జరమరణం ఖయం కుణఇ..
[అర్థః– ఇస సమయ భీ త్రిరత్నశుద్ధ జీవ [– ఇస కాల భీ సమ్యగ్దర్శనజ్ఞానచారిత్రరూప తీన
రత్నోంసే శుద్ధ ఐసే ముని] ఆత్మాకా ధ్యాన కరకే ఇన్ద్రపనా తథా లౌకాన్తిక–దేవపనా ప్రాప్త కరతే హైం ఔర
వహాఁ సే చయ కర [మనుష్యభవ ప్రాప్త కరకే] నిర్వాణకో ప్రాప్త కరతే హైం.
శ్రుతిఓంకా అన్త నహీం హై [–శాస్త్రోంకా పార నహీం హై], కాల అల్ప హై ఔర హమ దుర్మేధ హైం;
ఇసలియే వహీ కేవల సీఖనే యోగ్య హై కి జో జరా–మరణకా క్షయ కరే.]
-------------------------------------------------------------------------
ఇన దో ఉద్ధవత గాథాఓంమేంసే పహలీ గాథా శ్రీమద్భగవత్కున్దకున్దాచార్యదేవప్రణీత మోక్షప్రాభృతకీ హై.

౧. భానా = చింతవన కరనా; ధ్యానా; అనుభవ కరనా.

౨. వ్యాపార = ప్రవృత్తి [స్వరూపవిశ్రాన్త యోగీకో అపనే పూర్వోపార్జిత కర్మోంమేం ప్రవర్తన నహీం హై, క్యోంకి వహ మోహనీయకర్మకే
విపాకకో అపనేసే భిన్న–అచేతన–జానతా హై తథా ఉస కర్మవిపాకకో అనురూప పరిణమనసే ఉసనే ఉపయోగకో
విముఖ కియా హై.]

౩. పురుషార్థ = పురుషకా అర్థ; పురుషకా ప్రయోజన; ఆత్మాకా ప్రయోజన; ఆత్మప్రయోజన. [పరమపురుషార్థ అర్థాత్ ఆత్మాకా
పరమ ప్రయోజన మోక్ష హై ఔర వహ మోక్ష ధ్యానసే సధతా హై, ఇసలియే పరమపురుషార్థకీ [–మోక్షకీ] సిద్ధికా ఉపాయ
ధ్యాన హైే.]