Page 195 of 264
PDF/HTML Page 224 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన

మూర్తకర్మ స్పృశతి, తతస్తన్మూర్తం తేన సహ స్నేహగుణవశాద్బంధమనుభవతి. ఏష మూర్తయోః కర్మణోర్బంధ–ప్రకారః. అథ నిశ్చయనయేనామూర్తో జీవోనాదిమూర్తకర్మనిమిత్తరాగాదిపరిణామస్నిగ్ధః సన్ విశిష్టతయా మూర్తాని ----------------------------------------------------------------------------- సకతా హై కి చూహేకా విషకా మూర్త హై; ఉసీ ప్రకార కర్మకా ఫల (–విషయ) మూర్త హై ఔర మూర్త ఇన్ద్రియోంకే సమ్బన్ధ ద్వారా అనుభవమేం ఆతా హై–భోగా జాతా హై, ఇసలియే అనుమాన హో సకతా హై కి కర్మ మూర్త హై.] ౧౩౩..

[బంధమ్ అనుభవతి] బన్ధకో ప్రాప్త హోతా హై; [మూర్తివిరహితః జీవః] మూర్తత్వరహిత జీవ [తాని గాహతి] మూర్తకర్మోంకో అవగాహతా హై ఔర [తైః అవగాహ్యతే] మూర్తకర్మ జీవకో అవగాహతే హైం [అర్థాత్ దోనోం ఏకదూసరేమేం అవగాహ ప్రాప్త కరతే హైం].

టీకాః– యహ, మూర్తకర్మకా మూర్తకర్మకే సాథ జో బన్ధప్రకార తథా అమూర్త జీవకా మూర్తకర్మకే సాథ జో బన్ధప్రకార ఉసకీ సూచనా హై.

యహాఁ [ఇస లోకమేం], సంసారీ జీవమేం అనాది సంతతిసే [–ప్రవాహసే] ప్రవర్తతా హుఆ మూర్తకర్మ విద్యమాన హై. వహ, స్పర్శాదివాలా హోనేకే కారణ, ఆగామీ మూర్తకర్మకో స్పర్శ కరతా హై; ఇసలియే మూర్త ఐసా వహ వహ ఉసకే సాథ, స్నిగ్ధత్వగుణకే వశ [–అపనే స్నిగ్ధరూక్షత్వపర్యాయకే కారణ], బన్ధకో ప్రాప్త హోతా హై. యహ, మూర్తకర్మకా మూర్తకర్మకే సాథ బన్ధప్రకార హై. --------------------------------------------------------------------------

Page 196 of 264
PDF/HTML Page 225 of 293
single page version

౧౯౬

కర్మాణ్యవగాహతే, తత్పరిణామనిమిత్తలబ్ధాత్మపరిణామైః మూర్తకర్మభిరపి విశిష్టతయావగాహ్యతే చ. అయం త్వన్యోన్యావగాహాత్మకో జీవమూర్తకర్మణోర్బంధప్రకారః. ఏవమమూర్తస్యాపి జీవస్య మూర్తేన పుణ్యపాపకర్మణా కథఞ్చిద్బన్ధో న విరుధ్యతే.. ౧౩౪..

అథ ఆస్రవపదార్థవ్యాఖ్యానమ్.

-----------------------------------------------------------------------------

పునశ్చ [అమూర్త జీవకా మూర్తకర్మోంకే సాథ బన్ధప్రకార ఇస ప్రకార హై కి], నిశ్చయనయసే జో అమూర్త హై ఐసా జీవ, అనాది మూర్తకర్మ జిసకా నిమిత్త హై ఐసే రాగాదిపరిణామ ద్వారా స్నిగ్ధ వర్తతా హుఆ, మూర్తకర్మోంకో విశిష్టరూపసే అవగాహతా హై [అర్థాత్ ఏక–దూసరేకో పరిణామమేం నిమిత్తమాత్ర హోం ఐసే సమ్బన్ధవిశేష సహిత మూర్తకర్మోంకే క్షేత్రమేం వ్యాప్త హోతా హై] ఔర ఉస రాగాదిపరిణామకే నిమిత్తసే జో అపనే [జ్ఞానావరణాది] పరిణామకో ప్రాప్త హోతే హైం ఐసే మూర్తకర్మ భీ జీవకో విశిష్టరూపసే అవగాహతే హైం [అర్థాత్ జీవకే ప్రదేశోంకే సాథ విశిష్టతాపూర్వక ఏకక్షేత్రావగాహకో ప్రాప్త హోతే హైం]. యహ, జీవ ఔర మూర్తకర్మకా అన్యోన్య–అవగాహస్వరూప బన్ధప్రకార హై. ఇస ప్రకార అమూర్త ఐసే జీవకా భీ మూర్త పుణ్యపాపకర్మకే సాథ కథంచిత్ [–కిసీ ప్రకార] బన్ధ విరోధకో ప్రాప్త నహీం హోతా.. ౧౩౪..

ఇస ప్రకార పుణ్య–పాపపదార్థకా వ్యాఖ్యాన సమాప్త హుఆ.

అన్వయార్థః– [యస్య] జిస జీవకో [ప్రశస్తః రాగః] ప్రశస్త రాగ హై, [అనుకమ్పాసంశ్రితః పరిణామః] అనుకమ్పాయుక్త పరిణామ హైే [చ] ఔర [చిత్తే కాలుష్యం న అస్తి] చిత్తమేం కలుషతాకా అభావ హై, [జీవస్య] ఉస జీవకో [పుణ్యమ్ ఆస్రవతి] పుణ్య ఆస్రవిత హోతా హై. --------------------------------------------------------------------------

Page 197 of 264
PDF/HTML Page 226 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన

పుణ్యాస్రవస్వరూపాఖ్యానమేతత్. ప్రశస్తరాగోనుకమ్పాపరిణతిః చిత్తస్యాకలుషత్వఞ్చేతి త్రయః శుభా భావాః ద్రవ్యపుణ్యాస్రవస్య నిమిత్తమాత్రత్వేన కారణభుతత్వాత్తదాస్రవక్షణాదూర్ధ్వం భావపుణ్యాస్రవః. తన్నిమిత్తః శుభకర్మపరిణామో యోగద్వారేణ ప్రవిశతాం పుద్గలానాం ద్రవ్యపుణ్యాస్రవ ఇతి.. ౧౩౫..

-----------------------------------------------------------------------------

ప్రశస్త రాగ, అనుకమ్పాపరిణతి ఔర చిత్తకీ అకలుషతా–యహ తీన శుభ భావ ద్రవ్యపుణ్యాస్రవకో నిమిత్తమాత్రరూపసే కారణభూత హైం ఇసలియే ‘ద్రవ్యపుణ్యాస్రవ’ కే ప్రసంగకా ౧అనుసరణ కరకే [–అనులక్ష కరకే] వే శుభ భావ భావపుణ్యాస్రవ హైం ఔర వే [శుభ భావ] జిసకా నిమిత్త హైం ఐసే జో యోగద్వారా ప్రవిష్ట హోనేవాలే పుద్గలోంకే శుభకర్మపరిణామ [–శుభకర్మరూప పరిణామ] వే ద్రవ్యపుణ్యాస్రవ హైం.. ౧౩౫..

చేష్టా] ధర్మమేం యథార్థతయా చేష్టా [అనుగమనమ్ అపి గురూణామ్] ఔర గురుఓంకా అనుగమన, [ప్రశస్తరాగః ఇతి బ్రువన్తి] వహ ‘ప్రశస్త రాగ’ కహలాతా హై. -------------------------------------------------------------------------- ౧. సాతావేదనీయాది పుద్గలపరిణామరూప ద్రవ్యపుణ్యాస్రవకా జో ప్రసఙ్గ బనతా హై ఉసమేం జీవకే ప్రశస్త రాగాది శుభ భావ

Page 198 of 264
PDF/HTML Page 227 of 293
single page version

౧౯౮

ప్రశస్తరాగస్వరూపాఖ్యానమేతత్.

అర్హత్సిద్ధసాధుషు భక్తిః, ధర్మే వ్యవహారచారిత్రానుష్ఠానే వాసనాప్రధానా చేష్టా, -----------------------------------------------------------------------------

టీకాః– యహ, ప్రశస్త రాగకే స్వరూపకా కథన హై.

౧అర్హన్త–సిద్ధ–సాధుఓంకే ప్రతి భక్తి, ధర్మమేం–వ్యవహారచారిత్రకే ౨అనుష్ఠానమేం– ౩భావనాప్రధాన చేష్టా ఔర గురుఓంకా–ఆచార్యాదికా–రసికభావసే ౪అనుగమన, యహ ‘ప్రశస్త రాగ’ హై క్యోంకి ఉసకా విషయ ప్రశస్త హై. -------------------------------------------------------------------------- ౧. అర్హన్త–సిద్ధ–సాధుఓంమేం అర్హన్త, సిద్ధ, ఆచార్య, ఉపాధ్యాయ ఔర సాధు పాఁచోంకా సమావేశ హో జాతా హై క్యోంకి

నిశ్చయ–చతుర్విధ–ఆరాధనా ద్వారా జో శుద్ధ ఆత్మస్వరూపకీ సాధనా కరతే హైం, వే సాధు హైం.] ౨. అనుష్ఠాన = ఆచరణ; ఆచరనా; అమలమేం లానా. ౩. భావనాప్రధాన చేష్టా = భావప్రధాన ప్రవృత్తి; శుభభావప్రధాన వ్యాపార. ౪. అనుగమన = అనుసరణ; ఆజ్ఞాంకితపనా; అనుకూల వర్తన. [గురుఓంకే ప్రతి రసికభావసే (ఉల్లాససే, ఉత్సాహసే)

Page 199 of 264
PDF/HTML Page 228 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన

గురూణామాచార్యాదీనాం రసికత్వేనానుగమనమ్–ఏషః ప్రశస్తో రాగః ప్రశస్తవిషయత్వాత్. అయం హి స్థూలలక్ష్యతయా కేవలభక్తిప్రధానస్యాజ్ఞానినో భవతి. ఉపరితనభూమికాయామలబ్ధాస్పదస్యాస్థాన– రాగనిషేధార్థం తీవ్రరాగజ్వరవినోదార్థం వా కదాచిజ్జ్ఞానినోపి భవతీతి.. ౧౩౬..

-----------------------------------------------------------------------------

అజ్ఞానీకో హోతా హై; ఉచ్చ భూమికామేం [–ఉపరకే గుణస్థానోంమేం] స్థితి ప్రాప్త న కీ హో తబ, ౨అస్థానకా రాగ రోకనేకే హేతు అథవా తీవ్ర రాగజ్వర హఠానేకే హేతు, కదాచిత్ జ్ఞానీకో భీ హోతా హై.. ౧౩౬..

దేఖకర [యః తు] జో జీవ [దుఃఖితమనాః] మనమేం దుఃఖ పాతా హుఆ [తం కృపయా ప్రతిపద్యతే] ఉసకే ప్రతి కరుణాసే వర్తతా హై, [తస్య ఏషా అనుకమ్పా భవతి] ఉసకా వహ భావ అనుకమ్పా హై.

కిసీ తృషాదిదుఃఖసే పీడిత ప్రాణీకో దేఖకర కరుణాకే కారణ ఉసకా ప్రతికార [–ఉపాయ] కరనే కీ ఇచ్ఛాసే చిత్తమేం ఆకులతా హోనా వహ అజ్ఞానీకీ అనుకమ్పా హై. జ్ఞానీకీ అనుకమ్పా తో, నీచలీ భూమికామేం విహరతే హుఏ [–స్వయం నీచలే గుణస్థానోంమేం వర్తతా హో తబ], జన్మార్ణవమేం నిమగ్న జగతకే ------------------------------------------------------------------------- ౧. అజ్ఞానీకా లక్ష్య [–ధ్యేయ] స్థూల హోతా హై ఇసలియే ఉసే కేవల భక్తికీ హీ ప్రధానతా హోతీ హై. ౨. అస్థానకా = అయోగ్య స్థానకా, అయోగ్య విషయకీ ఓరకా ; అయోగ్య పదార్థోంకా అవలమ్బన లేనే వాలా.

Page 200 of 264
PDF/HTML Page 229 of 293
single page version

౨౦౦

అనుకమ్పాస్వరూపాఖ్యానమేతత్. కఞ్చిదుదన్యాదిదుఃఖప్లుతమవలోక్య కరుణయా తత్ప్రతిచికీర్షాకులితచిత్తత్వమజ్ఞానినోను–కమ్పా. జ్ఞానినస్త్వధస్తనభూమికాసు విహరమాణస్య జన్మార్ణవనిమగ్నజగదవలోకనాన్మనాగ్మనఃఖేద ఇతి.. ౧౩౭..

చిత్తకలుషత్వస్వరూపాఖ్యానమేతత్. క్రోధమానమాయాలోభానాం తీవ్రోదయే చిత్తస్య క్షోభః కాలుష్యమ్. తేషామేవ మందోదయే తస్య ప్రసాదోకాలుష్యమ్. తత్ కాదాచిత్కవిశిష్టకషాయక్షయోపశమే సత్యజ్ఞానినో భవతి. కషాయోదయాను– వృత్తేరసమగ్రవ్యావర్తితోపయోగస్యావాంతరభూమికాసు కదాచిత్ జ్ఞానినోపి భవతీతి.. ౧౩౮.. ----------------------------------------------------------------------------- అవలోకనసే [అర్థాత్ సంసారసాగరమేం డుబే హుఏ జగతకో దేఖనేసే] మనమేం కించిత్ ఖేద హోనా వహ హై.. ౧౩౭..

అన్వయార్థః– [యదా] జబ [క్రోధః వా] క్రోధ, [మానః] మాన, [మాయా] మాయా [వా] అథవా [లోభః] లోభ [చిత్తమ్ ఆసాద్య] చిత్తకా ఆశ్రయ పాకర [జీవస్య] జీవకో [క్షోభం కరోతి] క్షోభ కరతే హైైం, తబ [తం] ఉసే [బుధాః] జ్ఞానీ [కాలుష్యమ్ ఇతి చ బ్రువన్తి] ‘కలుషతా’ కహతే హైం.

టీకాః– యహ, చిత్తకీ కలుషతాకే స్వరూపకా కథన హై. ------------------------------------------------------------------------- ఇస గాథాకీ ఆచార్యవర శ్రీ జయసేనాచార్యదేవకృత టీకామేం ఇస ప్రకార వివరణ హైః– తీవ్ర తృషా, తీవ్ర క్షుధా, తీవ్ర

Page 201 of 264
PDF/HTML Page 230 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన

పాపాస్రవస్వరూపాఖ్యానమేతత్. ప్రమాదబహులచర్యాపరిణతిః, కాలుష్యపరిణతిః, విషయలౌల్యపరిణతిః, పరపరితాపపరిణతిః, పరాపవాదపరిణతిశ్చేతి పఞ్చాశుభా భావా ద్రవ్యపాపాస్రవస్య నిమిత్తమాత్రత్వేన కారణభూతత్వా– త్తదాస్రవక్షణాదూర్ధ్వం భావపాపాస్రవః. తన్నిమిత్తోశుభకర్మపరిణామో యోగద్వారేణ ప్రవిశతాం పుద్గలానాం ద్రవ్యపాపాస్రవ ఇతి.. ౧౩౯.. -----------------------------------------------------------------------------

క్రోధ, మాన, మాయా ఔర లోభకే తీవ్ర ఉదయసే చిత్తకా క్షోభ సో కలుషతా హై. ఉన్హీంకే [– క్రోధాదికే హీ] మంద ఉదయసే చిత్తకీ ప్రసన్నతా సో అకలుషతా హై. వహ అకలుషతా, కదాచిత్ కషాయకా విశిష్ట [–ఖాస ప్రకారకా] క్షయోపశమ హోనే పర, అజ్ఞానీకో హోతీ హై; కషాయకే ఉదయకా అనుసరణ కరనేవాలీ పరిణతిమేంసే ఉపయోగకో ౧అసమగ్రరూపసే విముఖ కియా హో తబ [అర్థాత్ కషాయకే ఉదయకా అనుసరణ కరనేవాలే పరిణమనమేంసే ఉపయోగకో పూర్ణ విముఖ న కియా హో తబ], మధ్యమ భూమికాఓంమేం [– మధ్యమ గుణస్థానోంమేం], కదాచిత్ జ్ఞానీకో భీ హోతీ హై.. ౧౩౮..

లోలతా] విషయోంకే ప్రతి లోలుపతా, [పరపరితాపాపవాదః] పరకో పరితాప కరనా తథా పరకే అపవాద బోలనా–వహ [పాపస్య చ ఆస్రవం కరోతి] పాపకా ఆస్రవ కరతా హై.

బహు ప్రమాదవాలీ చర్యారూప పరిణతి [–అతి ప్రమాదసే భరే హుఏ ఆచరణరూప పరిణతి], కలుషతారూప పరిణతి, విషయలోలుపతారూప పరిణతి, పరపరితాపరూప పరిణతి [–పరకో దుఃఖ దేనేరూప పరిణతి] ఔర పరకే అపవాదరూప పరిణతి–యహ పాఁచ అశుభ భావ ద్రవ్యపాపాస్రవకో నిమిత్తమాత్రరూపసే ------------------------------------------------------------------------- ౧. అసమగ్రరూపసే = అపూర్ణరూపసే; అధూరేరూపసే; అంశతః.

Page 202 of 264
PDF/HTML Page 231 of 293
single page version

౨౦౨

పాపాస్రవభూతభావప్రపఞ్చాఖ్యానమేతత్. తీవ్రమోహవిపాకప్రభవా ఆహారభయమైథునపరిగ్రహసంజ్ఞాః, తీవ్రకషాయోదయానురంజితయోగప్రవృత్తి–రూపాః కృష్ణనీలకాపోతలేశ్యాస్తిస్రః, రాగద్వేషోదయప్రకర్షాదిన్ద్రియాధీనత్వమ్, ----------------------------------------------------------------------------- కారణభూత హైం ఇసలియే ‘ద్రవ్యపాపాస్రవ’ కే ప్రసంగకా ౧అనుసరణ కరకే [–అనులక్ష కరకే] వే అశుభ భావ భావపాపాస్రవ హైం ఔర వే [అశుభ భావ] జినకా నిమిత్త హైం ఐసే జో యోగద్వారా ప్రవిష్ట హోనేవాలే పుద్గలోంకే అశుభకర్మపరిణామ [–అశుభకర్మరూప పరిణామ] వే ద్రవ్యపాపాస్రవ హైం.. ౧౩౯..

అన్వయార్థః– [సంజ్ఞాః చ] [చారోం] సంజ్ఞాఏఁ, [త్రిలేశ్యా] తీన లేశ్యాఏఁ, [ఇన్ద్రియవశతా చ] ఇన్ద్రియవశతా, [ఆర్తరౌద్రే] ఆర్త–రౌద్రధ్యాన, [దుఃప్రయుక్తం జ్ఞానం] దుఃప్రయుక్త జ్ఞాన [–దుష్టరూపసే అశుభ కార్యమేం లగా హుఆ జ్ఞాన] [చ] ఔర [మోహః] మోహ–[పాపప్రదాః భవన్తి] యహ భావ పాపప్రద హై.

టీకాః– యహ, పాపాస్రవభూత భావోంకే విస్తారకా కథన హై.

తీవ్ర మోహకే విపాకసే ఉత్పన్న హోనేవాలీ ఆహార–భయ–మైథున–పరిగ్రహసంజ్ఞాఏఁ; తీవ్ర కషాయకే ఉదయసే ౨అనురంజిత యోగప్రవృత్తిరూప కృష్ణ–నీల–కాపోత నామకీ తీన లేశ్యాఏఁ; ------------------------------------------------------------------------- ౧. అసాతావేదనీయాది పుద్గలపరిణామరూప ద్రవ్యపాపాస్రవకా జో ప్రసంగ బనతా హై ఉసమేం జీవకే అశుభ భావ

౨. అనురంజిత = రంగీ హుఈ. [కషాయకే ఉదయసే అనురంజిత యోగప్రవృత్తి వహ లేశ్యా హై. వహాఁ, కృష్ణాది తీన లేశ్యాఏఁ

Page 203 of 264
PDF/HTML Page 232 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన

రాగద్వేషోద్రేకాత్ప్రియ–సంయోగాప్రియవియోగవేదనామోక్షణనిదానాకాంక్షణరూపమార్తమ్, కషాయక్రూరాశయత్వాద్ధింసాసత్యస్తేయవిషయ–సంరక్షణానందరూపం రౌద్రమ్, నైష్కర్మ్యం తు శుభకర్మణశ్చాన్యత్ర దుష్టతయా ప్రయుక్తం జ్ఞానమ్, సామాన్యేన దర్శన–చారిత్రమోహనీయోదయోపజనితావివేకరూపో మోహః, –ఏషః భావపాపాస్రవప్రపఞ్చో ద్రవ్యపాపాస్రవప్రపఞ్చప్రదో భవతీతి.. ౧౪౦..

అథ సంవరపదార్థవ్యాఖ్యానమ్.

----------------------------------------------------------------------------- రాగద్వేషకే ఉదయకే ౧ప్రకర్షకే కారణ వర్తతా హుఆ ఇన్ద్రియాధీనపనా; రాగద్వేషకే ౨ఉద్రేకకే కారణ ప్రియకే సంయోగకీ, అప్రియకే వియోగకీ, వేదనాసే ఛుటకారాకీ తథా నిదానకీ ఇచ్ఛారూప ఆర్తధ్యానః కషాయ ద్వారా ౩క్రూర ఐసే పరిణామకే కారణ హోనేవాలా హింసానన్ద, అసత్యానన్ద, స్తేయానన్ద ఏవం విషయసంరక్షణానన్దరూప రౌద్రధ్యాన; నిష్ప్రయోజన [–వ్యర్థ] శుభ కర్మసే అన్యత్ర [–అశుభ కార్యమేం] దుష్టరూపసే లగా హుఆ జ్ఞాన; ఔర సామాన్యరూపసే దర్శనచారిత్ర మోహనీయకే ఉదయసే ఉత్పన్న అవివేకరూప మోహ;– యహ, భావపాపాస్రవకా విస్తార ద్రవ్యపాపాస్రవకే విస్తారకో ప్రదాన కరనేవాలా హై [అర్థాత్ ఉపరోక్త భావపాపాస్రవరూప అనేకవిధ భావ వైసే–వైసే అనేకవిధ ద్రవ్యపాపాస్రవమేం నిమిత్తభూత హైం].. ౧౪౦..

ఇస ప్రకార ఆస్రవపదార్థకా వ్యాఖ్యాన సమాప్త హుఆ.

అబ, సంవరపదార్థకా వ్యాఖ్యాన హై. -------------------------------------------------------------------------

Page 204 of 264
PDF/HTML Page 233 of 293
single page version

౨౦౪

అనన్తరత్వాత్పాపస్యైవ సంవరాఖ్యానమేతత్.

మార్గో హి సంవరస్తన్నిమిత్తమిన్ద్రియాణి కషాయాః సంజ్ఞాశ్చ యావతాంశేన యావన్తం వా కాలం నిగృహ్యన్తే తావతాంశేన తావన్తం వా కాలం పాపాస్రవద్వారం పిధీయతే. ఇన్ద్రియకషాయసంజ్ఞాః భావపాపాస్రవో ద్రవ్యపాపాస్రవహేతుః పూర్వముక్తః. ఇహ తన్నిరోధో భావపాపసంవరో ద్రవ్యపాపసంవరహేతురవధారణీయ ఇతి..౧౪౧..

-----------------------------------------------------------------------------

అన్వయార్థః– [యైః] జో [సుష్ఠు మార్గే] భలీ భాఁతి మార్గమేం రహకర [ఇన్ద్రియకషాయసంజ్ఞాః] ఇన్ద్రియాఁ, కషాయోం ఔర సంజ్ఞాఓంకా [యావత్ నిగృహీతాః] జితనా నిగ్రహ కరతే హైం, [తావత్] ఉతనా [పాపాస్రవఛిద్రమ్] పాపాస్రవకా ఛిద్ర [తేషామ్] ఉనకో [పిహితమ్] బన్ధ హోతా హై.

టీకాః– పాపకే అనన్తర హోనేసేే, పాపకే హీ సంవరకా యహ కథన హై [అర్థాత్ పాపకే కథనకే పశ్చాత తురన్త హోనేసేే, యహాఁ పాపకే హీ సంవరకా కథన కియా గయా హై].

మార్గ వాస్తవమేం సంవర హై; ఉసకే నిమిత్తసే [–ఉసకే లియే] ఇన్ద్రియోం, కషాయోం తథా సంజ్ఞాఓంకా జితనే అంశమేం అథవా జితనే కాల నిగ్రహ కియా జాతా హై, ఉతనే అంశమేం అథవా ఉతనే కాల పాపాస్రవద్వారా బన్ధ హోతా హై.

ఇన్ద్రియోం, కషాయోం ఔర సంజ్ఞాఓం–భావపాపాస్రవ––కో ద్రవ్యపాపాస్రవకా హేతు [–నిమిత్త] పహలే [౧౪౦ వీం గాథామేం] కహా థా; యహాఁ [ఇస గాథామేం] ఉనకా నిరోధ [–ఇన్ద్రియోం, కషాయోం ఔర సంజ్ఞాఓంకా నిరోధ]–భావపాపసంవర–ద్రవ్య–పాపసంవరకా హేతు అవధారనా [–సమఝనా].. ౧౪౧.. -------------------------------------------------------------------------

Page 205 of 264
PDF/HTML Page 234 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన

సామాన్యసంవరస్వరూపాఖ్యానమేతత్.

యస్య రాగరూపో ద్వేషరూపో మోహరూపో వా సమగ్రపరద్రవ్యేషు న హి విద్యతే భావః తస్య నిర్వికారచైతన్యత్వాత్సమసుఖదుఃఖస్య భిక్షోః శుభమశుభఞ్చ కర్మ నాస్రవతి, కిన్తు సంవ్రియత ఏవ. తదత్ర మోహరాగద్వేషపరిణామనిరోధో భావసంవరః. తన్నిమిత్తః శుభాశుభకర్మపరిణామనిరోధో యోగద్వారేణ ప్రవిశతాం పుద్గలానాం ద్రవ్యసంవర ఇతి.. ౧౪౨.. -----------------------------------------------------------------------------

[మోహః] మోహ [న విద్యతే] నహీం హై, [సమసుఖదుఃఖస్య భిక్షోః] ఉస సమసుఖదుఃఖ భిక్షుకో [– సుఖదుఃఖకే ప్రతి సమభావవాలే మునికో] [శుభమ్ అశుభమ్] శుభ ఔర అశుభ కర్మ [న ఆస్రవతి] ఆస్రవిత నహీం హోతే.

టీకాః– యహ, సామాన్యరూపసే సంవరకే స్వరూపకా కథన హై.

జిసే సమగ్ర పరద్రవ్యోంకే ప్రతి రాగరూప, ద్వేషరూప యా మోహరూప భావ నహీం హై, ఉస భిక్షుకో – జో కి నిర్వికారచైతన్యపనేకే కారణ ౧సమసుఖదుఃఖ హై ఉసేే–శుభ ఔర అశుభ కర్మకా ఆస్రవ నహీం హోతా, పరన్తు సంవర హీ హోతా హై. ఇసలియే యహాఁ [ఐసా సమఝనా కి] మోహరాగద్వేషపరిణామకా నిరోధ సో భావసంవర హై, ఔర వహ [మోహరాగద్వేషరూప పరిణామకా నిరోధ] జిసకా నిమిత్త హై ఐసా జో యోగద్వారా ప్రవిష్ట హోనేవాలే పుద్గలోంకే శుభాశుభకర్మపరిణామకా [శుభాశుభకర్మరూప పరిణామకా] నిరోధ సో ద్రవ్యసంవర హై.. ౧౪౨.. ------------------------------------------------------------------------- ౧. సమసుఖదుఃఖ = జిసే సుఖదుఃఖ సమాన హై ఐసేః ఇష్టానిష్ట సంయోగోమేం జిసే హర్షశోకాది విషమ పరిణామ నహీం హోతే

Page 206 of 264
PDF/HTML Page 235 of 293
single page version

౨౦౬

విశేషేణ సంవరస్వరూపాఖ్యానమేతత్.

యస్య యోగినో విరతస్య సర్వతో నివృత్తస్య యోగే వాఙ్మనఃకాయకర్మణి శుభపరిణామరూపం పుణ్యమశుభపరిణామరూపం పాపఞ్చ యదా న భవతి తస్య తదా శుభాశుభభావకృతస్య ద్రవ్యకర్మణః సంవరః స్వకారణాభావాత్ప్రసిద్ధయతి. తదత్ర శుభాశుభపరిణామనిరోధో భావపుణ్యపాపసంవరో ద్రవ్యపుణ్యపాప–సంవరస్య హేతుః ప్రధానోవధారణీయ ఇతి.. ౧౪౩..

-----------------------------------------------------------------------------

అన్వయార్థః– [యస్య] జిసే [–జిస మునికో], [విరతస్య] విరత వర్తతే హుఏ [యోగే] యోగమేం [పుణ్యం పాపం చ] పుణ్య ఔర పాప [యదా] జబ [ఖలు] వాస్తవమేం [న అస్తి] నహీం హోతే, [తదా] తబ [తస్య] ఉసే [శుభాశుభకృతస్య కర్మణాః] శుభాశుభభావకృత కర్మకా [సంవరణమ్] సంవర హోతా హై.

టీకాః– యహ, విశేషరూపసే సంవరకా స్వరూపకా కథన హై.

జిస యోగీకో, విరత అర్థాత్ సర్వథా నివృత్త వర్తతే హుఏ, యోగమేం–వచన, మన ఔర కాయసమ్బన్ధీ క్రియామేంం–శుభపరిణామరూప పుణ్య ఔర అశుభపరిణామరూప పాప జబ నహీం హోతే, తబ ఉసే శుభాశుభభావకృత ద్రవ్యకర్మకా [–శుభాశుభభావ జిసకా నిమిత్త హోతా హై ఐసే ద్రవ్యకర్మకా], స్వకారణకే అభావకే కారణ సంవర హోతా హై. ఇసలియే యహాఁ [ఇస గాథామేం] శుభాశుభ పరిణామకా నిరోధ–భావపుణ్యపాపసంవర– ద్రవ్యపుణ్యపాపసంవరకా ప్రధాన హేతు అవధారనా [–సమఝనా].. ౧౪౩..

ఇస ప్రకార సంవరపదార్థకా వ్యాఖ్యాన సమాప్త హుఆ. ------------------------------------------------------------------------- ప్రధాన హేతు = ముఖ్య నిమిత్త. [ద్రవ్యసంవరమేం ‘ముఖ్య నిమిత్త’ జీవకే శుభాశుభ పరిణామకా నిరోధ హై. యోగకా నిరోధ నహీం హై. [ యహాఁ యహ ధ్యాన రఖనే యోగ్య హై కి ద్రవ్యసంవరకా ఉపాదాన కారణ– నిశ్చయ కారణ తో పుద్గల స్వయం హీ హై.]

Page 207 of 264
PDF/HTML Page 236 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన

అథ నిర్జరాపదార్థవ్యాఖ్యానమ్.

నిర్జరాస్వరూపాఖ్యానమేతత్.

శుభాశుభపరిణామనిరోధః సంవరః, శుద్ధోపయోగో యోగః. తాభ్యాం యుక్తస్తపోభిరనశనావమౌదర్య– వృత్తిపరిసంఖ్యానరసపరిత్యాగవివిక్తశయ్యాసనకాయక్లేశాదిభేదాద్బహిరఙ్గైః ప్రాయశ్చిత్తవినయవైయావృత్త్య– స్వాధ్యాయవ్యుత్సర్గధ్యానభేదాదన్తరఙ్గైశ్చ బహువిధైర్యశ్చేష్టతే స ఖలు -----------------------------------------------------------------------------

అబ నిర్జరాపదార్థకా వ్యాఖ్యాన హై.

జీవ [బహువిధైః తపోభిః చేష్టతే] బహువిధ తపోం సహిత ప్రవర్తతా హై, [సః] వహ [నియతమ్] నియమసే [బహుకానామ్ కర్మణామ్] అనేక కర్మోంకీ [నిర్జరణం కరోతి] నిర్జరా కరతా హై.

సంవర అర్థాత్ శుభాశుభ పరిణామకా నిరోధ, ఔర యోగ అర్థాత్ శుద్ధోపయోగ; ఉనసే [–సంవర ఔర యోగసే] యుక్త ఐసా జో [పురుష], అనశన, అవమౌదర్య, వృత్తిపరిసంఖ్యాన, రసపరిత్యాగ, వివిక్తశయ్యాసన తథా కాయక్లేశాది భేదోంవాలే బహిరంగ తపోం సహిత ఔర ప్రాయశ్చిత్త, వినయ, వైయావృత్త్య, స్వాధ్యాయ, వ్యుత్సర్గ ఔర ధ్యాన ఐసే భేదోంవాలే అంతరంగ తపోం సహిత–ఇస ప్రకార బహువిధ ౧తపోం సహిత -------------------------------------------------------------------------

Page 208 of 264
PDF/HTML Page 237 of 293
single page version

౨౦౮

బహూనాం కర్మణాం నిర్జరణం కరోతి. తదత్ర కర్మవీర్యశాతనసమర్థో బహిరఙ్గాన్తరఙ్గతపోభిర్బృంహితః శుద్ధోపయోగో భావనిర్జరా, తదనుభావనీరసీభూతానామేకదేశసంక్షయః సముపాత్తకర్మపుద్గలానాం ద్రవ్య–నిర్జరేతి.. ౧౪౪..

----------------------------------------------------------------------------- ప్రవర్తతా హై, వహ [పురుష] వాస్తవమేం బహుత కర్మోంకీ నిర్జరా కరతా హై. ఇసలియే యహాఁ [ఇస గాథామేం ఐసా కహా కి], కర్మకే వీర్యకా [–కర్మకీ శక్తికా] శాతన కరనేమేం సమర్థ ఐసా జో బహిరంగ ఔర అంతరంగ తపోం ద్వారా వృద్ధికో ప్రాప్త శుద్ధోపయోగ సో భావనిర్జరా హైే ఔర ఉసకే ప్రభావసే [–వృద్ధికో ప్రాప్త శుద్ధోపయోగకే నిమిత్తసే] నీరస హుఏ ఐసే ఉపార్జిత కర్మపుద్గలోంకా ఏకదేశ సంక్షయ సో ద్రవ్య నిర్జరా హై.. ౧౪౪..

అన్వయార్థః– [సంవరేణ యుక్తః] సంవరసే యుక్త ఐసా [యః] జో జీవ, [ఆత్మార్థ– ప్రసాధకః హి] ------------------------------------------------------------------------- ౧. శాతన కరనా = పతలా కరనా; హీన కరనా; క్షీణ కరనా; నష్ట కరనా. ౨. వృద్ధికో ప్రాప్త = బఢా హుఆ; ఉగ్ర హుఆ. [సంవర ఔర శుద్ధోపయోగవాలే జీవకో జబ ఉగ్ర శుద్ధోపయోగ హోతా హై తబ

౩. సంక్షయ = సమ్యక్ ప్రకారసే క్షయ.

Page 209 of 264
PDF/HTML Page 238 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన

ముఖ్యనిర్జరాకారణోపన్యాసోయమ్.

యో హి సంవరేణ శుభాశుభపరిణామపరమనిరోధేన యుక్తః పరిజ్ఞాతవస్తుస్వరూపః పరప్రయోజనేభ్యో వ్యావృత్తబుద్ధిః కేవలం స్వప్రయోజనసాధనోద్యతమనాః ఆత్మానం స్వోపలభ్భేనోపలభ్య గుణగుణినోర్వస్తు– త్వేనాభేదాత్తదేవ జ్ఞానం స్వం స్వేనావిచలితమనాస్సంచేతయతే స ఖలు నితాన్తనిస్స్నేహః ప్రహీణ– స్నేహాభ్యఙ్గపరిష్వఙ్గశుద్ధస్ఫటికస్తమ్భవత్ పూర్వోపాత్తం కర్మరజః సంధునోతి ఏతేన నిర్జరాముఖ్యత్వే హేతుత్వం ధ్యానస్య ద్యోతితమితి.. ౧౪౫.. ----------------------------------------------------------------------------- వాస్తవమేం ఆత్మార్థకా ప్రసాధక [స్వప్రయోజనకా ప్రకృష్ట సాధక] వర్తతా హుఆ, [ఆత్మానమ్ జ్ఞాత్వా] ఆత్మాకో జానకర [–అనుభవ కరకే] [జ్ఞానం నియతం ధ్యాయతి] జ్ఞానకో నిశ్చలరూపసే ధ్యాతా హై, [సః] వహ [కర్మరజః] కర్మరజకో [సంధునోతి] ఖిరా దేతా హై.

ఉపాదేయ తత్త్వకో] బరాబర జానతా హుఆ పరప్రయోజనసే జిసకీ బుద్ధి వ్యావృత్త హుఈ హై ఔర కేవల స్వప్రయోజన సాధనేమేం జిసకా ౨మన ఉద్యత హుఆ హై ఐసా వర్తతా హుఆ, ఆత్మాకో స్వోపలబ్ధిసే ఉపలబ్ధ

కరకే [–అపనేకో స్వానుభవ ద్వారా అనుభవ కరకే], గుణ–గుణీకా వస్తురూపసే అభేద హోనేకే కారణ ఉసీ

౫నిఃస్నేహ వర్తతా హుఆ –జిసకో ౬స్నేహకే లేపకా సంగ ప్రక్షీణ హుఆ హై ఐసే శుద్ధ స్ఫటికకే స్తంభకీ

భాఁతి–పూర్వోపార్జిత కర్మరజకో ఖిరా దేతీ హై. ------------------------------------------------------------------------- ౧. వ్యావృత్త హోనా = నివర్తనా; నివృత్త హోనా; విముఖ హోనా. ౨. మన = మతి; బుద్ధి; భావ; పరిణామ. ౩. ఉద్యత హోనా = తత్పర హోనా ; లగనా; ఉద్యమవంత హోనా ; ముడనా; ఢలనా. ౪. గుణీ ఔర గుణమేం వస్తు–అపేక్షాసే అభేద హై ఇసలియే ఆత్మా కహో యా జ్ఞాన కహో–దోనోం ఏక హీ హైం. ఉపర జిసకా

౫. నిఃస్నేహ = స్నేహ రహిత; మోహరాగద్వేష రహిత. ౬. స్నేహ = తేల; చికనా పదార్థ; స్నిగ్ధతా; చికనాపన.

Page 210 of 264
PDF/HTML Page 239 of 293
single page version

౨౧౦

జస్స ణ విజ్జది రాగో దోసో మోహో వ జోగపరికమ్మో.

ధ్యానస్వరూపాభిధానమేతత్.

శుద్ధస్వరూపేవిచలితచైతన్యవృత్తిర్హి ధ్యానమ్. అథాస్యాత్మలాభవిధిరభిధీయతే. యదా ఖలు యోగీ దర్శనచారిత్రమోహనీయవిపాకం పుద్గలకర్మత్వాత్ కర్మసు సంహృత్య, తదనువృత్తేః వ్యావృత్త్యోపయోగమ– ముహ్యన్తమరజ్యన్తమద్విషన్తం చాత్యన్తశుద్ధ ఏవాత్మని నిష్కమ్పం -----------------------------------------------------------------------------

ఇససే [–ఇస గాథాసే] ఐసా దర్శాయా కి నిర్జరాకా ముఖ్య హేతు ౧ధ్యాన హై.. ౧౪౫..

అన్వయార్థః– [యస్య] జిసే [మోహః రాగః ద్వేషః] మోహ ఔర రాగద్వేష [న విద్యతే] నహీం హై [వా] తథా [యోగపరికర్మ] యోగోంకా సేవన నహీం హై [అర్థాత్ మన–వచన–కాయాకే ప్రతి ఉపేక్షా హై], [తస్య] ఉసే [శుభాశుభదహనః] శుభాశుభకో జలానేవాలీ [ధ్యానమయః అగ్నిః] ధ్యానమయ అగ్ని [జాయతే] ప్రగట హోతీ హై.

టీకాః– యహ, ధ్యానకే స్వరూపకా కథన హై.

శుద్ధ స్వరూపమేం అవిచలిత చైతన్యపరిణతి సో వాస్తవమేం ధ్యాన హై. వహ ధ్యాన ప్రగట హోనేకీ విధి అబ కహీ జాతీ హై; జబ వాస్తవమేం యోగీ, దర్శనమోహనీయ ఔర చారిత్రమోహనీయకా విపాక పుద్గలకర్మ హోనేసే ఉస విపాకకో [అపనేసే భిన్న ఐసే అచేతన] కర్మోంమేం సమేటకర, తదనుసార పరిణతిసే ఉపయోగకో వ్యవృత్త కరకే [–ఉస విపాకకే అనురూప పరిణమనమేంసే ఉపయోగకా నివర్తన కరకే], మోహీ, రాగీ ఔర ద్వేషీ న హోనేవాలే ఐసే ఉస ఉపయోగకో అత్యన్త శుద్ధ ఆత్మామేం హీ నిష్కమ్పరూపసే లీన కరతా ------------------------------------------------------------------------- ౧. యహ ధ్యాన శుద్ధభావరూప హై.

Page 211 of 264
PDF/HTML Page 240 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన

నివేశయతి, తదాస్య నిష్క్రియచైతన్యరూపస్వరూపవిశ్రాన్తస్య వాఙ్మనఃకాయానభావయతః స్వకర్మస్వ– వ్యాపారయతః సకలశుభాశుభకర్మేన్ధనదహనసమర్థత్వాత్ అగ్నికల్పం పరమపురుషార్థసిద్ధయుపాయభూతం ధ్యానం జాయతే ఇతి. తథా చోక్తమ్– ‘‘అజ్జ వి తిరయణసుద్ధా అప్పా ఝాఏవి లహఇ ఇందత్తం. లోయంతియదేవత్తం తత్థ చుఆ ణివ్వుదిం జంతి’’.. ‘‘అంతో ణత్థి సుఈణం కాలో థోఓ వయం చ దుమ్మేహా. తణ్ణవరి సిక్ఖియవ్వం జం జరమరణం ఖయం కుణఈ’’.. ౧౪౬.. ----------------------------------------------------------------------------- హై, తబ ఉస యోగీకో– జో కి అపనే నిష్క్రియ చైతన్యరూప స్వరూపమేం విశ్రాన్త హై, వచన–మన–కాయాకో నహీం ౧భాతా ఔర స్వకర్మోమేం ౨వ్యాపార నహీం కరతా ఉసే– సకల శుభాశుభ కర్మరూప ఈంధనకో జలానేమేం సమర్థ హోనేసే అగ్నిసమాన ఐసా, ౩పరమపురుషార్థసిద్ధికే ఉపాయభూత ధ్యాన ప్రగట హోతా హై.

[అర్థః– ఇస సమయ భీ త్రిరత్నశుద్ధ జీవ [– ఇస కాల భీ సమ్యగ్దర్శనజ్ఞానచారిత్రరూప తీన రత్నోంసే శుద్ధ ఐసే ముని] ఆత్మాకా ధ్యాన కరకే ఇన్ద్రపనా తథా లౌకాన్తిక–దేవపనా ప్రాప్త కరతే హైం ఔర వహాఁ సే చయ కర [మనుష్యభవ ప్రాప్త కరకే] నిర్వాణకో ప్రాప్త కరతే హైం.

ఇసలియే వహీ కేవల సీఖనే యోగ్య హై కి జో జరా–మరణకా క్షయ కరే.] ------------------------------------------------------------------------- ఇన దో ఉద్ధవత గాథాఓంమేంసే పహలీ గాథా శ్రీమద్భగవత్కున్దకున్దాచార్యదేవప్రణీత మోక్షప్రాభృతకీ హై. ౧. భానా = చింతవన కరనా; ధ్యానా; అనుభవ కరనా. ౨. వ్యాపార = ప్రవృత్తి [స్వరూపవిశ్రాన్త యోగీకో అపనే పూర్వోపార్జిత కర్మోంమేం ప్రవర్తన నహీం హై, క్యోంకి వహ మోహనీయకర్మకే

౩. పురుషార్థ = పురుషకా అర్థ; పురుషకా ప్రయోజన; ఆత్మాకా ప్రయోజన; ఆత్మప్రయోజన. [పరమపురుషార్థ అర్థాత్ ఆత్మాకా