Page 232 of 264
PDF/HTML Page 261 of 293
single page version

౨౩౨

నిశ్చయమోక్షమార్గసాధనభావేన పూర్వోద్దిష్టవ్యవహారమోక్షమార్గనిర్దేశోయమ్. -----------------------------------------------------------------------------

అన్వయార్థః– [ధర్మాదిశ్రద్ధానం సమ్యక్త్వమ్] ధర్మాస్తికాయాదికా శ్రద్ధాన సో సమ్యక్త్వ [అఙ్గపూర్వగతమ్ జ్ఞానమ్] అంగపూర్వసమ్బన్ధీ జ్ఞాన సో జ్ఞాన ఔర [తపసి చేష్టా చర్యా] తపమేం చేష్టా [–ప్రవృత్తి] సోే చారిత్ర; [ఇతి] ఇస ప్రకార [వ్యవహారః మోక్షమార్గః] వ్యవహారమోక్షమార్గ హై.

టీకాః– నిశ్చయమోక్షమార్గకే సాధనరూపసే, పూర్వోద్ష్టి [౧౦౭ వీం గాథామేం ఉల్లిఖిత] వ్యవహారమోక్షమార్గకా యహ నిర్దేశ హై. -------------------------------------------------------------------------

[యహాఁ ఏక ఉదాహరణ లియా జాతా హైః–

Page 233 of 264
PDF/HTML Page 262 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన

సమ్యగ్దర్శనజ్ఞానచారిత్రాణి మోక్షమార్గః. తత్ర ధర్మాదీనాం ద్రవ్యపదార్థవికల్పవతాం తత్త్వార్థ– శ్రద్ధానభావస్వభావం భావన్తరం శ్రద్ధానాఖ్యం సమ్యక్త్వం, తత్త్వార్థశ్రద్ధాననిర్వృతౌ సత్యామఙ్గపూర్వగతార్థపరి– చ్ఛిత్తిర్జ్ఞానమ్, ఆచారాదిసూత్రప్రపఞ్చితవిచిత్రయతివృత్తసమస్తసముదయరూపే తపసి చేష్టా చర్యా–ఇత్యేషః స్వపరప్రత్యయపర్యాయాశ్రితం భిన్నసాధ్యసాధనభావం వ్యవహారనయమాశ్రిత్యానుగమ్యమానో మోక్షమార్గః కార్త– స్వరపాషాణార్పితదీప్తజాతవేదోవత్సమాహితాన్తరఙ్గస్య ప్రతిపదముపరితనశుద్ధభూమికాసు పరమరమ్యాసు విశ్రాన్తిమభిన్నాం నిష్పాదయన్, జాత్యకార్తస్వరస్యేవ శుద్ధజీవస్య కథంచిద్భిన్నసాధ్యసాధనభావాభావా– త్స్వయం శుద్ధస్వభావేన విపరిణమమానస్యాపి, నిశ్చయమోక్షమార్గస్య సాధనభావమాపద్యత ఇతి.. ౧౬౦.. -----------------------------------------------------------------------------

సమ్యగ్దర్శన–జ్ఞాన–చారిత్ర సో మోక్షమార్గ హై. వహాఁ [ఛహ] ద్రవ్యరూప ఔర [నవ] పదార్థరూప జినకే భేద హైం ఐసే ధర్మాదికే తత్త్వార్థశ్రద్ధానరూప భావ [–ధర్మాస్తికాయాదికీ తత్త్వార్థప్రతీతిరూప భావ] జిసకా స్వభావ హై ఐసా, ‘శ్రద్ధాన’ నామకా భావవిశేష సో సమ్యక్త్వ; తత్త్వార్థశ్రద్ధానకే సద్భావమేం అంగపూర్వగత పదార్థోంంకా అవబోధన [–జాననా] సో జ్ఞాన; ఆచారాది సూత్రోం ద్వారా కహే గఏ అనేకవిధ ముని–ఆచారోంకే సమస్త సముదాయరూప తపమేం చేష్టా [–ప్రవర్తన] సో చారిత్ర; – ఐసా యహ, స్వపరహేతుక పర్యాయకే ఆశ్రిత, భిన్నసాధ్యసాధనభావవాలే వ్యవహారనయకే ఆశ్రయసే [–వ్యవహారనయకీ అపేక్షాసే] అనుసరణ కియా జానేవాలా మోక్షమార్గ, సువర్ణపాషాణకో లగాఈ జానేవాలీ ప్రదీప్త అగ్నికీ భాఁతి సమాహిత అంతరంగవాలే జీవకో [అర్థాత్] జిసకా అంతరంగ ఏకాగ్ర–సమాధిప్రాప్త హై ఐసే జీవకో] పద–పద పర పరమ రమ్య ఐసీ ఉపరకీ శుద్ధ భూమికాఓంమేం అభిన్న విశ్రాంతి [–అభేదరూప స్థిరతా] ఉత్పన్న కరతా హుఆ – యద్యపి ఉత్తమ సువర్ణకీ భాఁతి శుద్ధ జీవ కథంచిత్ భిన్నసాధ్యసాధనభావకే అభావకే కారణ స్వయం [అపనే ఆప] శుద్ధ స్వభావసే పరిణమిత హోతా హై తథాపి–నిశ్చయమోక్షమార్గకే సాధనపనేకో ప్రాప్త హోతా హై.

అంగపూర్వగత జ్ఞాన ఔర ముని–ఆచారమేం ప్రవర్తనరూప వ్యవహారమోక్షమార్గ విశేష–విశేష శుద్ధికా ౧ ------------------------------------------------------------------------- ౧. సమాహిత=ఏకాగ్ర; ఏకతాకోే ప్రాప్త; అభేదతాకో ప్రాప్త; ఛిన్నభిన్నతా రహిత; సమాధిప్రాప్త; శుద్ధ; ప్రశాంత. ౨. ఇస గాథాకీ శ్రీ జయసేనాచార్యదేవకృత టీకామేం పంచమగుణస్థానవర్తీ గృహస్థకో భీ వ్యవహారమోక్షమార్గ కహా హై. వహాఁ వ్యవహారమోక్షమార్గకే స్వరూపకా నిమ్నానుసార వర్ణన కియా హైః– ‘వీతరాగసర్వజ్ఞప్రణీత జీవాదిపదార్థో సమ్బన్ధీ సమ్యక్ శ్రద్ధాన తథా జ్ఞాన దోనోం, గృహస్థకో ఔర తపోధనకో సమాన హోతే హైం; చారిత్ర, తపోధనోంకో ఆచారాది చరణగ్రంథోంమేం విహిత కియే హుఏ మార్గానుసార ప్రమత్త–అప్రమత్త గుణస్థానయోగ్య పంచమహావ్రత–పంచసమితి–త్రిగుప్తి–షడావశ్యకాదిరూప హోతా హై ఔర గృహస్థోంకో ఉపాసకాధ్యయనగ్రంథమేం విహిత కియే హుఏ మార్గకే అనుసార పంచమగుణస్థానయోగ్య దాన–శీల– పూవజా–ఉపవాసాదిరూప అథవా దార్శనిక–వ్రతికాది గ్యారహ స్థానరూప [గ్యారహ ప్రతిమారూప] హోతా హై; ఇస ప్రకార వ్యవహారమోక్షమార్గకా లక్షణ హై.

Page 234 of 264
PDF/HTML Page 263 of 293
single page version

౨౩౪

వ్యవహారమోక్షమార్గసాధ్యభావేన నిశ్చయమోక్షమార్గోపన్యాసోయమ్. ----------------------------------------------------------------------------- వ్యవహారసాధన బనతా హుఆ, యద్యపి నిర్వికల్పశుద్ధభావపరిణత జీవకో పరమార్థసే తో ఉత్తమ సువర్ణకీ భాఁతి అభిన్నసాధ్యసాధనభావకే కారణ స్వయమేవ శుద్ధభావరూప పరిణమన హోతా హై తథాపి, వ్యవహారనయసే నిశ్చయమోక్షమార్గకే సాధనపనేకో ప్రాప్త హోతా హై.

[అజ్ఞానీ ద్రవ్యలింగీ మునికా అంతరంగ లేశమాత్ర భీ సమాహిత నహీం హోనేసే అర్థాత్ ఉసే[ద్రవ్యార్థికనయకే విషయభూత శుద్ధాత్మస్వరూపకే అజ్ఞానకే కారణ] శుద్ధికా అంశ భీ పరిణమిత నహీం హోనేసే ఉసే వ్యవహారమోక్షమార్గ భీ నహీం హై..] ౧౬౦..

అన్వయార్థః– [యః ఆత్మా] జో ఆత్మా [తైః త్రిభిః ఖలు సమాహితః] ఇన తీన ద్వారా వాస్తవమేం సమాహిత హోతా హుఆ [అర్థాత్ సమ్యగ్దర్శనజ్ఞానచారిత్ర ద్వారా వాస్తవమేం ఏకాగ్ర–అభేద హోతా హుఆ] [అన్యత్ కించిత్ అపి] అన్య కుఛ భీ [న కరోతి న ముఞ్చతి] కరతా నహీం హై యా ఛోడతా నహీం హై, [సః] వహ [నిశ్చయనయేన] నిశ్చయనయసే [మోక్షమార్గః ఇతి భణితః] ‘మోక్షమార్గ’ కహా గయా హై. టీకాః– వ్యవహారమోక్షమార్గకే సాధ్యరూపసే, నిశ్చయమోక్షమార్గకా యహ కథన హై. -------------------------------------------------------------------------

Page 235 of 264
PDF/HTML Page 264 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన

సమ్యగ్దర్శనజ్ఞానచారిత్రసమాహిత ఆత్మైవ జీవస్వభావనియతచరిత్రత్వాన్నిశ్చయేన మోక్షమార్గః. అథ ఖలు కథఞ్చనానాద్యవిద్యావ్యపగమాద్వయవహారమోక్షమార్గమనుప్రపన్నో ధర్మాదితత్త్వార్థాశ్రద్ధానాఙ్గపూర్వ– గతార్థాజ్ఞానాతపశ్చేష్టానాం ధర్మాదితత్త్వార్థశ్రద్ధానాఙ్గపూర్వగతార్థజ్ఞానతపశ్చేష్టానాఞ్చ త్యాగోపాదానాయ ప్రారబ్ధ– వివిక్తభావవ్యాపారః, కుతశ్చిదుపాదేయత్యాగే త్యాజ్యోపాదానే చ పునః ప్రవర్తితప్రతివిధానాభిప్రాయో, యస్మిన్యావతి కాలే విశిష్టభావనాసౌష్ఠవవశాత్సమ్యగ్దర్శనజ్ఞానచారిత్రైః స్వభావభూతైః సమమఙ్గాఙ్గిభావ– పరిణత్యా -----------------------------------------------------------------------------

సమ్యగ్దర్శన–జ్ఞాన–చారిత్ర ద్వారా సమాహిత హుఆ ఆత్మా హీ జీవస్వభావమేం నియత చారిత్రరూప హోనే కే కారణ నిశ్చయసే మోక్షమార్గ హై.

అబ [విస్తార ఐసా హై కి], యహ ఆత్మా వాస్తవమేం కథంచిత్ [–కిసీ ప్రకారసే, నిజ ఉద్యమసే] అనాది అవిద్యాకే నాశ ద్వారా వ్యవహారమోక్షమార్గకో ప్రాప్త హోతా హుఆ, ధర్మాదిసమ్బన్ధీ తత్త్వార్థ– అశ్రద్ధానకే, అంగపూర్వగత పదార్థోంసమ్బన్ధీ అజ్ఞానకే ఔర అతపమేం చేష్టాకే త్యాగ హేతుసే తథా ధర్మాదిసమ్బన్ధీ తత్త్వార్థ–శ్రద్ధానకే, అంగపూర్వగత పదార్థోంసమ్బన్ధీ జ్ఞానకే ఔర తపమేం చేష్టాకే గ్రహణ హేతుసే [–తీనోంకే త్యాగ హేతు తథా తీనోంకే గ్రహణ హేతుసే] వివిక్త భావరూప వ్యాపార కరతా హుఆ, ఔర కిసీ కారణసే గ్రాహ్యకా త్యాగ హో జానేపర ఔర త్యాజ్యకా గ్రహణ హో జానేపర ఉసకే ప్రతివిధానకా అభిప్రాయ కరతా హుఆ, జిస కాల ఔర జితనే కాల తక విశిష్ట భావనాసౌష్ఠవకే కారణ స్వభావభూత సమ్యగ్దర్శన–జ్ఞాన–చారిత్రకే సాథ అంగ–అంగీభావసే పరిణతి ద్వారా

------------------------------------------------------------------------- ౧. వివిక్త = వివేకసే పృథక కిఏ హుఏ [అర్థాత్ హేయ ఔర ఉపాదేయకా వివేక కరకే వ్యవహారసే ఉపాదేయ రూప జానే

౨. ప్రతివిధాన = ప్రతికార కరనేకీ విధి; ప్రతికారకా ఉపాయ; ఇలాజ. ౩. విశిష్ట భావనాసౌష్ఠవ = విశేష అచ్ఛీ భావనా [అర్థాత్ విశిష్టశుద్ధ భావనా]; విశిష్ట ప్రకారకీ ఉత్తమ భావనా. ౪. ఆత్మా వహ అంగీ ఔర స్వభావభూత సమ్యగ్దర్శనజ్ఞానచారిత్ర వహ అంగ.

Page 236 of 264
PDF/HTML Page 265 of 293
single page version

౨౩౬

తత్సమాహితో భూత్వా త్యాగోపాదానవికల్పశూన్యత్వాద్విశ్రాన్తభావవ్యాపారః సునిఃప్రకమ్పః అయమాత్మావ–తిష్ఠతే, తస్మిన్ తావతి కాలే అయమేవాత్మా జీవస్వభావనియతచరితత్వాన్నిశ్చయేన మోక్షమార్గ ఇత్యుచ్యతే. అతో నిశ్చయవ్యవహారమోక్షమార్గయోః సాధ్యసాధనభావో నితరాముపపన్న.. ౧౬౧.. -----------------------------------------------------------------------------

ఉనసే సమాహిత హోకర, త్యాగగ్రహణకే వికల్పసే శూన్యపనేకే కారణ [భేదాత్మక] భావరూప వ్యాపార విరామ ప్రాప్త హోనేసే [అర్థాత్ భేదభావరూప–ఖండభావరూప వ్యాపార రుక జానేసే] సునిష్కమ్పరూపసే రహతా హై, ఉస కాల ఔర ఉతనే కాల తక యహీ ఆత్మా జీవస్వభావమేం నియత చారిత్రరూప హోనేకే కారణ నిశ్చయసే ‘మోక్షమార్గ’ కహలాతా హై. ఇసలియే, నిశ్చయమోక్షమార్గ ఔర వ్యవహారమోక్షమార్గకో సాధ్య–సాధనపనా అత్యన్త ఘటతా హై.

భావార్థః– నిశ్చయమోక్షమార్గ నిజ శుద్ధాత్మాకీ రుచి, జ్ఞప్తి ఔర నిశ్చళ అనుభూతిరూప హై. ఉసకా సాధక [అర్థాత్ నిశ్చయమోక్షమార్గకా వ్యవహార–సాధన] ఐసా జో భేదరత్నత్రయాత్మక వ్యవహారమోక్షమార్గ ఉసే జీవ కథంచిత్ [–కిసీ ప్రకార, నిజ ఉద్యమసే] అపనే సంవేదనమేం ఆనేవాలీ అవిద్యాకీ వాసనాకే విలయ ద్వారా ప్రాప్త హోతా హుఆ, జబ గుణస్థానరూప సోపానకే క్రమానుసార నిజశుద్ధాత్మద్రవ్యకీ భావనాసే ఉత్పన్న నిత్యానన్దలక్షణవాలే సుఖామృతకే రసాస్వాదకీ తృప్తిరూప పరమ కలాకే అనుభవకే కారణ నిజశుద్ధాత్మాశ్రిత నిశ్చయదర్శనజ్ఞానచారిత్రరూపసే అభేదరూప పరిణమిత హోతా హై, తబ నిశ్చయనయసే భిన్న సాధ్య–సాధనకే అభావకే కారణ యహ ఆత్మా హీ మోక్షమార్గ హై. ఇసలియే ఐసా సిద్ధ హుఆ కి సువర్ణ ఔర సువర్ణపాషాణకీ భాఁతి నిశ్చయమోక్షమార్గ ఔర వ్యవహారమోక్షమార్గకో సాధ్య–సాధకపనా [వ్యవహారనయసే] అత్యన్త ఘటిత హోతా హై.. ౧౬౧.. ------------------------------------------------------------------------- ౧. ఉనసే = స్వభావభూత సమ్యగ్దర్శన–జ్ఞాన–చారిత్రసే. ౨. యహాఁ యహ ధ్యానమేం రఖనేయోగ్య హై కి జీవ వ్యవహారమోక్షమార్గకో భీ అనాది అవిద్యాకా నాశ కరకే హీ ప్రాప్త కర

Page 237 of 264
PDF/HTML Page 266 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన

ఆత్మనశ్చారిత్రజ్ఞానదర్శనత్వద్యోతనమేతత్.

యః ఖల్వాత్మానమాత్మమయత్వాదనన్యమయమాత్మనా చరతి–స్వభావనియతాస్తిత్వేనానువర్తతే, ఆత్మనా జానాతి–స్వపరప్రకాశకత్వేన చేతయతే, ఆత్మనా పశ్యతి–యాథాతథ్యేనావలోకయతే, స ఖల్వాత్మైవ చారిత్రం

-----------------------------------------------------------------------------

అన్వయార్థః– [యః] జో [ఆత్మా] [అనన్యమయమ్ ఆత్మానమ్] అనన్యమయ ఆత్మాకో [ఆత్మనా] ఆత్మాసే [చరతి] ఆచరతా హై, [జానాతి] జానతా హై, [పశ్యతి] దేఖతా హై, [సః] వహ [ఆత్మా హీ] [చారిత్రం] చారిత్ర హై, [జ్ఞానం] జ్ఞాన హై, [దర్శనమ్] దర్శన హై–[ఇతి] ఐసా [నిశ్చితః భవతి] నిశ్చిత హై.

టీకాః– యహ, ఆత్మాకే చారిత్ర–జ్ఞాన–దర్శనపనేకా ప్రకాశన హై [అర్థాత్ ఆత్మా హీ చారిత్ర, జ్ఞాన ఔర దర్శన హై ఐసా యహాఁ సమఝాయా హై].

ఆచరతా హై అర్థాత్ స్వభావనియత అస్తిత్వ ద్వారా అనువర్తతా హై [–స్వభావనియత అస్తిత్వరూపసే పరిణమిత హోకర అనుసరతా హై], [అనన్యమయ ఆత్మాకో హీ] ఆత్మాసే జానతా హై అర్థాత్ స్వపరప్రకాశకరూపసే చేతతా హై, [అనన్యమయ ఆత్మాకో హీ] ఆత్మాసే దేఖతా హై అర్థాత్ యథాతథరూపసే ------------------------------------------------------------------------- ౧. స్వభావనియత = స్వభావమేం అవస్థిత; [జ్ఞానదర్శనరూప] స్వభావమేం ద్రఢరూపసే స్థిత. [‘స్వభావనియత అస్తిత్వ’కీ

Page 238 of 264
PDF/HTML Page 267 of 293
single page version

౨౩౮

జ్ఞానం దర్శనమితి కర్తృకర్మకరణానామజ్ఞానం దర్శనమితి కర్తృకర్మకరణానామభేదాన్నిశ్చితో భవతి. అతశ్చారిత్రజ్ఞానదర్శనరూపత్వాజ్జీవస్వభావనియతచరితత్వలక్షణం నిశ్చయమోక్షమార్గత్వమాత్మనో నితరాముపపన్నమితి.. ౧౬౨..

సర్వస్యాత్మనః సంసారిణో మోక్షమార్గార్హత్వనిరాసోయమ్. -----------------------------------------------------------------------------

అవలోకతా హై, వహ ఆత్మా హీ వాస్తవమేం చారిత్ర హై, జ్ఞాన హై, దర్శన హై–ఐసా కర్తా–కర్మ–కరణకే అభేదకే కారణ నిశ్చిత హై. ఇససే [ఐసా నిశ్చిత హుఆ కి] చారిత్ర–జ్ఞాన–దర్శనరూప హోనేకే కారణ ఆత్మాకో జీవస్వభావనియత చారిత్ర జిసకా లక్షణ హై ఐసా నిశ్చయమోక్షమార్గపనా అత్యన్త ఘటిత హోతా హై [అర్థాత్ ఆత్మా హీ చారిత్ర–జ్ఞాన–దర్శన హోనేకే కారణ ఆత్మా హీ జ్ఞానదర్శనరూప జీవస్వభావమేం ద్రఢరూపసే స్థిత చారిత్ర జిసకా స్వరూప హై ఐసా నిశ్చయమోక్షమార్గ హై].. ౧౬౨..

అన్వయార్థః– [యేన] జిససే [ఆత్మా ముక్త హోనేపర] [సర్వం విజానాతి] సర్వకో జానతా హై ఔర [పశ్యతి] దేఖతా హైే, [తేన] ఉససే [సః] వహ [సౌఖ్యమ్ అనుభవతి] సౌఖ్యకా అనుభవ కరతా హై; – [ఇతి తద్] ఐసా [భవ్యః జానాతి] భవ్య జీవ జానతా హై, [అభవ్యసత్త్వః న శ్రద్ధత్తే] అభవ్య జీవ శ్రద్ధా నహీం కరతా.

టీకాః– యహ, సర్వ సంసారీ ఆత్మా మోక్షమార్గకే యోగ్య హోనేకా నిరాకరణ [నిషేధ] హై ------------------------------------------------------------------------- ౧. జబ ఆత్మా ఆత్మాకో ఆత్మాసే ఆచరతా హై–జానతా హై–దేఖతా హై, తబ కర్తా భీ ఆత్మా, కర్మ భీ ఆత్మా ఔర

Page 239 of 264
PDF/HTML Page 268 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన

ఇహ హి స్వభావప్రాతికూల్యాభావహేతుకం సౌఖ్యమ్. ఆత్మనో హి ద్రశి–జ్ఞప్తీ స్వభావః. తయోర్విషయప్రతిబన్ధః ప్రాతికూల్యమ్. మోక్షే ఖల్వాత్మనః సర్వం విజానతః పశ్యతశ్చ తదభావః. తతస్తద్ధేతుకస్యానాకులత్వలక్షణస్య పరమార్థసుఖస్య మోక్షేనుభూతిరచలితాస్తి. ఇత్యేతద్భవ్య ఏవ భావతో విజానాతి, తతః స ఏవ మోక్షమార్గార్హః. నైతదభవ్యః శ్రద్ధత్తే, తతః స మోక్షమార్గానర్హ ఏవేతి. అతః కతిపయే ఏవ సంసారిణో మోక్షమార్గార్హా న సర్వ ఏవేతి.. ౧౬౩.. -----------------------------------------------------------------------------

ద్రశి–జ్ఞప్తి [దర్శన ఔర జ్ఞాన] హై. ఉన దోనోంకో విషయప్రతిబన్ధ హోనా సో ‘ప్రతికూలతా’ హై. మోక్షమేం వాస్తవమేం ఆత్మా సర్వకో జానతా ఔర దేఖతా హోనేసే ఉసకా అభావ హోతా హై [అర్థాత్ మోక్షమేం స్వభావకీ ప్రతికూలతాకా అభావ హోతా హై]. ఇసలియే ఉసకా అభావ జిసకా కారణ హై ఐసే

౪ అనాకులతాలక్షణవాలే పరమార్థ–సుఖకీ మోక్షమేం అచలిత అనుభూతి హోతీ హై. –ఇస ప్రకార భవ్య జీవ హీ భావసే జానతా హై, ఇసలియే వహీ మోక్షమార్గకే యోగ్య హై; అభవ్య జీవ ఇస ప్రకార శ్రద్ధా నహీం కరతా, ౫ ఇసలియే వహ మోక్షమార్గకే అయోగ్య హీ హై.

------------------------------------------------------------------------- ౧. ప్రతికూలతా = విరుద్ధతా; విపరీతతా; ఊలటాపన. ౨. విషయప్రతిబన్ధ = విషయమేం రుకావట అర్థాత్ మర్యాదితపనా. [దర్శన ఔర జ్ఞానకే విషయమేం మర్యాదితపనా హోనా వహ

౩. పారమార్థిక సుఖకా కారణ స్వభావకీ ప్రతికూలతాకా అభావ హై. ౪. పారమార్థిక సుఖకా లక్షణ అథవా స్వరూప అనాకులతా హై. ౫. శ్రీ జయసేనాచార్యదేవకృత టీకామేం కహా హై కి ‘ఉస అనన్త సుఖకో భవ్య జీవ జానతే హై, ఉపాదేయరూపసే శ్రద్ధతే హైం

Page 240 of 264
PDF/HTML Page 269 of 293
single page version

౨౪౦

దర్శనజ్ఞానచారిత్రాణాం కథంచిద్బన్ధహేతుత్వోపదర్శనేన జీవస్వభావే నియతచరితస్య సాక్షాన్మోక్ష– హేతుత్వద్యోతనమేతత్. అమూని హి దర్శనజ్ఞానచారిత్రాణి కియన్మాత్రయాపి పరసమయప్రవృత్త్యా సంవలితాని కృశాను–సంవలితానీవ ఘృతాని కథఞ్చిద్విరుద్ధకారణత్వరూఢేర్బన్ధకారణాన్యపి -----------------------------------------------------------------------------

అన్వయార్థః– [దర్శనజ్ఞానచారిత్రాణి] దర్శన–జ్ఞాన–చారిత్ర [మోక్షమార్గః] మోక్షమార్గ హై [ఇతి] ఇసలియే [సేవితవ్యాని] వే సేవనయోగ్య హైం– [ఇదమ్ సాధుభిః భణితమ్] ఐసా సాధుఓంనే కహా హై; [తైః తు] పరన్తు ఉనసే [బన్ధః వా] బన్ధ భీ హోతా హై ఔర [మోక్షః వా] మోక్ష భీ హోతా హై.

టీకాః– యహాఁ, దర్శన–జ్ఞాన–చారిత్రకా కథంచిత్ బన్ధహేతుపనా దర్శాయా హై ఔర ఇస ప్రకార జీవస్వభావమేం నియత చారిత్రకా సాక్షాత్ మోక్షహేతుపనా ప్రకాశిత కియా హై.

మిలిత ఘృతకీ భాఁతి [అర్థాత్ ఉష్ణతాయుక్త ఘృతకీ భాఁతి], కథంచిత్ విరుద్ధ కార్యకే కారణపనేకీ వ్యాప్తికే కారణ బన్ధకారణ భీ హై. ఔర జబ వే ------------------------------------------------------------------------- ౧. ఘృత స్వభావసే శీతలతాకే కారణభూత హోనేపర భీ, యది వహ కించిత్ భీ ఉష్ణతాసే యుక్త హో తో, ఉససే

౨. పరసమయప్రవృత్తియుక్త దర్శన–జ్ఞాన–చారిత్రమేం కథంచిత్ మోక్షరూప కార్యసే విరుద్ధ కార్యకా కారణపనా [అర్థాత్ బన్ధరూప

Page 241 of 264
PDF/HTML Page 270 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన

భవన్తి. యదా తు సమస్తపర–సమయప్రవృత్తినివృత్తిరూపయా స్వసమయప్రవృత్త్యా సఙ్గచ్ఛంతే, తదా నివృత్తకృశానుసంవలనానీవ ఘృతాని విరుద్ధకార్యకారణభావాభావాత్సాక్షాన్మోక్షకారణాన్యేవ భవన్తి. తతః స్వసమయప్రవృత్తినామ్నో జీవస్వభావనియతచరితస్య సాక్షాన్మోక్షమార్గత్వముపపన్న–మితి..౧౬౪..

----------------------------------------------------------------------------- [దర్శన–జ్ఞాన–చారిత్ర], సమస్త పరసమయప్రవృత్తిసే నివృత్తిరూప ఐసీ స్వసమయప్రవృత్తికే సాథ సంయుక్త హోతే హైం తబ, జిసే అగ్నికే సాథకా మిలితపనా నివృత్త హుఆ హై ఐసే ఘృతకీ భాఁతి, విరుద్ధ కార్యకా కారణభావ నివృత్త హో గయా హోనేసే సాక్షాత్ మోక్షకా కారణ హీ హై. ఇసలియే ‘స్వసమయప్రవృత్తి’ నామకా జో జీవస్వభావమేం నియత చారిత్ర ఉసే సాక్షాత్ మోక్షమార్గపనా ఘటిత హోతా హై .. ౧౬౪.. ౧

హోతా హై [ఇతి] ఐసా [యది] యది [అజ్ఞానాత్] అజ్ఞానకే కారణ [జ్ఞానీ] జ్ఞానీ [మన్యతే] మానే, తో వహ [పరసమయరతః జీవః] పరసమయరత జీవ [భవతి] హై. [‘అర్హంతాదికే ప్రతి భక్తి–అనురాగవాలీ మందశుద్ధిసే భీ క్రమశః మోక్ష హోతా హై’ ఇస ప్రకార యది అజ్ఞానకే కారణ [–శుద్ధాత్మసంవేదనకే అభావకే కారణ, రాగాంశకేే కారణ] జ్ఞానీకో భీ [మంద పురుషార్థవాలా] ఝుకావ వర్తే, తో తబ తక వహ భీ సూక్ష్మ పరసమయమేం రత హై.]

-------------------------------------------------------------------------

౧. ఇస నిరూపణకే సాథ తులనా కరనేకే లియే శ్రీ ప్రవచనసారకీ ౧౧ వీం గాథా ఔర ఉసకీ తత్త్వప్రదీపికా టీకా

౨. మాననా = ఝుకావ కరనా; ఆశయ రఖనా; ఆశా రఖనా; ఇచ్ఛా కరనా; అభిప్రాయ కరనా.

Page 242 of 264
PDF/HTML Page 271 of 293
single page version

౨౪౨

సూక్ష్మపరసమయస్వరూపాఖ్యానమేతత్.

అర్హదాదిషు భగవత్సు సిద్ధిసాధనీభూతేషు భక్తిభావానురఞ్జితా చిత్తవృత్తిరత్ర శుద్ధసంప్రయోగః. అథ ఖల్వజ్ఞానలవావేశాద్యది యావత్ జ్ఞానవానపి తతః శుద్ధసంప్రయోగాన్మోక్షో భవతీ– త్యభిప్రాయేణ ఖిద్యమానస్తత్ర ప్రవర్తతే తదా తావత్సోపి రాగలవసద్భావాత్పరసమయరత ఇత్యుపగీయతే. అథ న కిం పునర్నిరఙ్కుశరాగకలికలఙ్కితాన్తరఙ్గవృత్తిరితరో జన ఇతి.. ౧౬౫.. -----------------------------------------------------------------------------

సిద్ధికే సాధనభూత ఐసే అర్హంతాది భగవన్తోంకే ప్రతి భక్తిభావసే అనురంజిత చిత్తవృత్తి వహ యహాఁ ‘శుద్ధసమ్ప్రయోగ’ హై. అబ, ౨అజ్ఞానలవకే ఆవేశసే యది జ్ఞానవాన భీ ‘ఉస శుద్ధసమ్ప్రయోగసే మోక్ష హోతా హై ’ ఐసే అభిప్రాయ ద్వారా ఖేద ప్రాప్త కరతా హుఆ ఉసమేం [శుద్ధసమ్ప్రయోగమేం] ప్రవర్తే, తో తబ తక వహ భీ ౩రాగలవకే సద్భావకే కారణ ౪‘పరసమయరత’ కహలాతా హై. తో ఫిర నిరంకుశ రాగరూప క్లేశసే కలంకిత ఐసీ అంతరంగ వృత్తివాలా ఇతర జన క్యా పరసమయరత నహీం కహలాఏగా? [అవశ్య కహలాఏగా హీ]

------------------------------------------------------------------------- ౧. అనురంజిత = అనురక్త; రాగవాలీ; సరాగ. ౨. అజ్ఞానలవ = కిన్చిత్ అజ్ఞాన; అల్ప అజ్ఞాన. ౩. రాగలవ = కిన్చిత్ రాగ; అల్ప రాగ. ౪. పరసమయరత = పరసమయమేం రత; పరసమయస్థిత; పరసమయకీ ఓర ఝుకావవాలా; పరసమయమేం ఆసక్త. ౫. ఇస గాథాకీ శ్రీ జయసేనాచార్యదేవకృత టీకామేం ఇస ప్రకార వివరణ హైః–

Page 243 of 264
PDF/HTML Page 272 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన

ఉక్తశుద్ధసంప్రయోగస్య కథఞ్చిద్బన్ధహేతుత్వేన మోక్షమార్గత్వనిరాసోయమ్. అర్హదాదిభక్తిసంపన్నః కథఞ్చిచ్ఛుద్ధసంప్రయోగోపి సన్ జీవో జీవద్రాగలవత్వాచ్ఛుభోపయోగ–తామజహత్ బహుశః -----------------------------------------------------------------------------

అన్వయార్థః– [అర్హత్సిద్ధచైత్యప్రవచనగణజ్ఞానభక్తిసమ్పన్నః] అర్హంత, సిద్ధ, చైత్య [–అర్హంతాదికీ ప్రతిమా], ప్రవచన [–శాస్త్ర], మునిగణ ఔర జ్ఞానకే ప్రతి భక్తిసమ్పన్న జీవ [బహుశః పుణ్యం బధ్నాతి] బహుత పుణ్య బాంధతా హై, [న ఖలు సః కర్మక్షయం కరోతి] పరన్తు వాస్తవమేం వహ కర్మోంకా క్షయ నహీం కరతా.

టీకాః– యహాఁ, పూర్వోక్త శుద్ధసమ్ప్రయోగకో కథంచిత్ బంధహేతుపనా హోనేసే ఉసకా మోక్షమార్గపనా నిరస్త కియా హై [అర్థాత్ జ్ఞానీకో వర్తతా హుఆ శుద్ధసమ్ప్రయోగ నిశ్చయసే బంధహేతుభూత హోనేకే కారణ వహ మోక్షమార్గ నహీం హై ఐసా యహాఁ దర్శాయా హై]. అర్హంతాదికే ప్రతి భక్తిసమ్పన్న జీవ, కథంచిత్ ‘శుద్ధసమ్ప్రయోగవాలా’ హోనే పర భీ, రాగలవ జీవిత [విద్యమాన] హోనేసే ‘శుభోపయోగీపనే’ కో నహీం ఛోడతా హుఆ, బహుత

------------------------------------------------------------------------- ౧. కథంచిత్ = కిసీ ప్రకార; కిసీ అపేక్షాసే [అర్థాత్ నిశ్చయనయకీ అపేక్షాసే]. [జ్ఞానీకో వర్తతే హుఏ

౨. నిరస్త కరనా = ఖండిత కరనా; నికాల దేనా; నిషిద్ధ కరనా. ౩. సిద్ధికే నిమిత్తభూత ఐసే జో అర్హంన్తాది ఉనకే ప్రతి భక్తిభావకో పహలే శుద్ధసమ్ప్రయోగ కహా గయా హై. ఉసమేం ‘శుద్ధ’

౪. రాగలవ = కించిత్ రాగ; అల్ప రాగ.

Page 244 of 264
PDF/HTML Page 273 of 293
single page version

౨౪౪

పుణ్యం బధ్నాతి, న ఖలు సకలకర్మక్షయమారభతే. తతః సర్వత్ర రాగకణికాపి పరిహరణీయా పరసమయప్రవృత్తినిబన్ధనత్వాదితి.. ౧౬౬..

స్వసమయోపలమ్భాభావస్య రాగైకహేతుత్వద్యోతనమేతత్. యస్య ఖలు రాగరేణుకణికాపి జీవతి హృదయే న నామ స సమస్తసిద్ధాన్తసిన్ధుపారగోపి నిరుపరాగశుద్ధస్వరూపం స్వసమయం చేతయతే. ----------------------------------------------------------------------------- పుణ్య బాంధతా హై, పరన్తు వాస్తవమేం సకల కర్మకా క్షయ నహీం కరతా. ఇసలియే సర్వత్ర రాగకీ కణికా భీ పరిహరనేయోగ్య హై, క్యోంకి వహ పరసమయప్రవృత్తికా కారణ హై.. ౧౬౬..

అన్వయార్థః– [యస్య] జిసే [పరద్రవ్యే] పరద్రవ్యకే ప్రతి [అణుమాత్రః వా] అణుమాత్ర భీ [లేశమాత్ర భీ [రాగః] రాగ [హృదయే విద్యతే] హృదయమేం వర్తతా హై [సః] వహ, [సర్వాగమధరః అపి] భలే సర్వఆగమధర హో తథాపి, [స్వకస్య సమయం న విజానాతి] స్వకీయ సమయకో నహీం జానతా [–అనుభవ నహీం కరతా].

టీకాః– యహాఁ, స్వసమయకీ ఉపలబ్ధికే అభావకా, రాగ ఏక హేతు హై ఐసా ప్రకాశిత కియా హై [అర్థాత్ స్వసమయకీ ప్రాప్తికే అభావకా రాగ హీ ఏక కారణ హై ఐసా యహాఁ దర్శాయా హై]. జిసే రాగరేణుకీ కణికా భీ హృదయమేం జీవిత హై వహ, భలే సమస్త సిద్ధాంతసాగరకా పారంగత హో తథాపి, నిరుపరాగ– శుద్ధస్వరూప స్వసమయకో వాస్తవమేం నహీం చేతతా [–అనుభవ నహీం కరతా].

------------------------------------------------------------------------- ౧. నిరుపరాగ–శుద్ధస్వరూప = ఉపరాగరహిత [–నిర్వికార] శుద్ధ జిసకా స్వరూప హై ఐసా.

Page 245 of 264
PDF/HTML Page 274 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన

తతః స్వసమయప్రసిద్ధయర్థం పిఞ్జనలగ్నతూలన్యాసన్యాయమధిద్ధతార్హదాదివిషయోపి క్రమేణ రాగరేణురపసారణీయ ఇతి.. ౧౬౭..

రాగలవమూలదోషపరంపరాఖ్యానమేతత్. ఇహ ఖల్వర్హదాదిభక్తిరపి న రాగానువృత్తిమన్తరేణ భవతి. రాగాద్యనువృత్తౌ చ సత్యాం బుద్ధిప్రసరమన్తరేణాత్మా న తం కథంచనాపి ధారయితుం శక్యతే. -----------------------------------------------------------------------------

ఇసలియే, ‘ ధునకీసే చిపకీ హుఈ రూఈ’కా న్యాయ లాగు హోనేసే, జీవకో స్వసమయకీ ప్రసిద్ధికే హేతు అర్హంతాది–విషయక భీ రాగరేణు [–అర్హంతాదికే ఓరకీ భీ రాగరజ] క్రమశః దూర కరనేయోగ్య హై.. ౧౬౭..

అన్వయార్థః– [యస్య] జో [చిత్తోద్భ్రామం వినా తు] [రాగనకే సద్భావకే కారణ] చిత్తకే భ్రమణ రహిత [ఆత్మానమ్] అపనేకో [ధర్తుమ్ న శక్యమ్] నహీం రఖ సకతా, [తస్య] ఉసే [శుభాశుభకృతస్య కర్మణః] శుభాశుభ కర్మకా [రోధః న విద్యతే] నిరోధ నహీం హై.

టీకాః– యహ, రాగలవమూలక దోషపరమ్పరాకా నిరూపణ హై [అర్థాత్ అల్ప రాగ జిసకా మూల హై ఐసీ దోషోంకీ సంతతికా యహాఁ కథన హై]. యహాఁ [ఇస లోకమేం] వాస్తవమేం అర్హంతాదికే ఓరకీ భక్తి భీ రాగపరిణతికే బినా నహీం హోతీ. రాగాదిపరిణతి హోనే పర, ఆత్మా బుద్ధిప్రసార రహిత [–చిత్తకే భ్రమణసే రహిత] అపనేకో కిసీ ప్రకార నహీం రఖ సకతా ;

------------------------------------------------------------------------- ౧. ధునకీసే చిపకీ హుఈ థోడీ సీ భీ ౨. జిస ప్రకార రూఈ, ధుననేకే కార్యమేం విఘ్న కరతీ హై, ఉసీ ప్రకార థోడా సా భీ రాగ స్వసమయకీ ఉపలబ్ధిరూప కార్యమేం విఘ్న కరతా హై.

Page 246 of 264
PDF/HTML Page 275 of 293
single page version

౨౪౬

బుద్ధిప్రసరే చ సతి శుభస్యాశుభస్య వా కర్మణో న నిరోధోస్తి. తతో రాగకలివిలాసమూల ఏవాయమనర్థసన్తాన ఇతి.. ౧౬౮..

రాగకలినిఃశేషీకరణస్య కరణీయత్వాఖ్యానమేతత్. ----------------------------------------------------------------------------- ఔర బుద్ధిప్రసార హోనే పర [–చిత్తకా భ్రమణ హోనే పర], శుభ తథా అశుభ కర్మకా నిరోధ నహీం హోతా. ఇసలిఏ, ఇస అనర్థసంతతికా మూల రాగరూప క్లేశకా విలాస హీ హై.

భావార్థః– అర్హంతాదికీ భక్తి భీ రాగ బినా నహీం హోతీ. రాగసే చిత్తకా భ్రమణ హోతా హై; చిత్తకే భ్రమణసే కర్మబంధ హోతా హై. ఇసలిఏ ఇన అనర్థోంకీ పరమ్పరాకా మూల కారణ రాగ హీ హై.. ౧౬౮.. ౨

అన్వయార్థః– [తస్మాత్] ఇసలిఏ [నివృత్తికామః] మోక్షార్థీ జీవ [నిస్సఙ్గః] నిఃసంగ [చ] ఔర [నిర్మమః] నిర్మమ [భూత్వా పునః] హోకర [సిద్ధేషు భక్తి] సిద్ధోంకీ భక్తి [–శుద్ధాత్మద్రవ్యమేం స్థిరతారూప పారమార్థిక సిద్ధభక్తి] [కరోతి] కరతా హై, [తేన] ఇసలిఏ వహ [నిర్వాణం ప్రాప్నోతి] నిర్వాణకో ప్రాప్త కరతా హై.

టీకాః– యహ, రాగరూప క్లేశకా నిఃశేష నాశ కరనేయోగ్య హోనేకా నిరూపణ హై. ౩ ------------------------------------------------------------------------- ౧. బుద్ధిప్రసార = వికల్పోంకా విస్తార; చిత్తకా భ్రమణ; మనకా భటకనా; మనకీ చంచలతా. ౨. ఇస గాథాకీ శ్రీ జయసేనాచార్యదేవవిరచిత టీకామేం నిమ్నానుసార వివరణ దియా గయా హైః–మాత్ర నిత్యానంద జిసకా

౩. నిఃశేష = సమ్పూర్ణ; కించిత్ శేష న రహే ఐసా.

Page 247 of 264
PDF/HTML Page 276 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన

యతో రాగాద్యనువృత్తౌ చిత్తోద్భ్రాన్తిః, చిత్తోద్భ్రాన్తౌ కర్మబన్ధ ఇత్యుక్తమ్, తతః ఖలు మోక్షార్థినా కర్మబన్ధమూలచిత్తోద్భ్రాన్తిమూలభూతా రాగాద్యనువృత్తిరేకాన్తేన నిఃశేషీకరణీయా. నిః–శేషితాయాం తస్యాం ప్రసిద్ధనైఃసఙ్గయనైర్మమ్యః శుద్ధాత్మద్రవ్యవిశ్రాన్తిరూపాం పారమార్థికీం సిద్ధభక్తిమనుబిభ్రాణః ప్రసిద్ధస్వసమయప్రవృత్తిర్భవతి. తేన కారణేన స ఏవ నిః–శేషితకర్మబన్ధః సిద్ధిమవాప్నోతీతి.. ౧౬౯..

----------------------------------------------------------------------------- రాగాదిపరిణతి హోనే పర చిత్తకా భ్రమణ హోతా హై ఔర చిత్తకా భ్రమణ హోనే పర కర్మబన్ధ హోతా హై ఐసా [పహలే] కహా గయా, ఇసలిఏ మోక్షార్థీకో కర్మబన్ధకా మూల ఐసా జో చిత్తకా భ్రమణ ఉసకే మూలభూత రాగాదిపరిణతికా ఏకాన్త నిఃశేష నాశ కరనేయోగ్య హై. ఉసకా నిఃశేష నాశ కియా జానేసే, జిసే ౧౨ నిఃసంగతా ఔర నిర్మమతా ప్రసిద్ధ హుఈ హై ఐసా వహ జీవ శుద్ధాత్మద్రవ్యమేం విశ్రాంతిరూప పారమార్థిక

సిద్ధభక్తి ధారణ కరతా హుఆ స్వసమయప్రవృత్తికీ ప్రసిద్ధివాలా హోతా హై. ఉస కారణసే వహీ జీవ కర్మబన్ధకా నిఃశేష నాశ కరకే సిద్ధికో ప్రాప్త కరతా హై.. ౧౬౯.. ------------------------------------------------------------------------- ౧ నిఃసంగ = ఆత్మతత్త్వసే విపరీత ఐసా జో బాహ్య–అభ్యంతర పరిగ్రహణ ఉససే రహిత పరిణతి సో నిఃసంగతా హై. ౨. రాగాది–ఉపాధిరహిత చైతన్యప్రకాశ జిసకా లక్షణ హై ఐసే ఆత్మతత్త్వసే విపరీత మోహోదయ జిసకీ ఉత్పత్తిమేం

౩. స్వసమయప్రవృత్తికీ ప్రసిద్ధివాలా = జిసే స్వసమయమేం ప్రవృత్తి ప్రసిద్ధ హుఈ హై ఐసా. [జో జీవ రాగాదిపరిణతికా

Page 248 of 264
PDF/HTML Page 277 of 293
single page version

౨౪౮

అర్హదాదిభక్తిరూపపరసమయప్రవృత్తేః సాక్షాన్మోక్షహేతుత్వాభావేపి పరమ్పరయా మోక్షహేతుత్వసద్భావ– ద్యోతనమేతత్. -----------------------------------------------------------------------------

అన్వయార్థః– [సంయమతపఃసమ్ప్రయుక్తస్య] సంయమతపసంయుక్త హోనే పర భీ, [సపదార్థ తీర్థకరమ్] నవ పదార్థోం తథా తీర్థంకరకే ప్రతి [అభిగతబుద్ధేః] జిసకీ బుద్ధికా ఝుకావ వర్తతా హై ఔర [సూత్రరోచినః] సూత్రోంకే ప్రతి జిసే రుచి [ప్రీతి] వర్తతీ హై, ఉస జీవకో [నిర్వాణం] నిర్వాణ [దూరతరమ్] దూరతర [విశేష దూర] హై.

టీకాః– యహాఁ, అర్హంతాదికీ భక్తిరూప పరసమయప్రవృత్తిమేం సాక్షాత్ మోక్షహేతుపనేకా అభావ హోనే పర భీ పరమ్పరాసే మోక్షహేతుపనేకా సద్భావ దర్శాయా హై. ౧ -------------------------------------------------------------------------

Page 249 of 264
PDF/HTML Page 278 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన

యః ఖలు మౌక్షార్థముద్యతమనాః సముపార్జితాచిన్త్యసంయమతపోభారోప్యసంభావితపరమవైరాగ్య– భూమికాధిరోహణసమర్థప్రభుశక్తిః పిఞ్జనలగ్నతూలన్యాసన్యాయేన నవపదార్థైః సహార్హదాదిరుచిరూపాం పర– సమయప్రవృత్తిం పరిత్యక్తుం నోత్సహతే, స ఖలు న నామ సాక్షాన్ మోక్షం లభతే కిన్తు సురలోకాది– క్ల్రుేశప్రాప్తిరూపయా పరమ్పరయా తమవాప్నోతి.. ౧౭౦..

-----------------------------------------------------------------------------

కియా హోనే పర భీ పరమవైరాగ్యభూమికాకా ఆరోహణ కరనేమేం సమర్థ ఐసీ ప్రభుశక్తి ఉత్పన్న నహీం కీ హోనేసే, ‘ధునకీ కో చిపకీ హుఈ రూఈ’కే న్యాయసే, నవ పదార్థోం తథా అర్హంతాదికీ రుచిరూప [ప్రీతిరూప] పరసమయప్రవృత్తికా పరిత్యాగ నహీం కర సకతా, వహ జీవ వాస్తవమేం సాక్షాత్ మోక్షకో ప్రాప్త నహీం కరతా కిన్తు దేవలోకాదికే క్లేశకీ ప్రాప్తిరూప పరమ్పరా ద్వారా ఉసే ప్రాప్త కరతా హై.. ౧౭౦.. ------------------------------------------------------------------------- ౧. ప్రభుశక్తి = ప్రబల శక్తి; ఉగ్ర శక్తి; ప్రచుర శక్తి. [జిస జ్ఞానీ జీవనే పరమ ఉదాసీనతాకో ప్రాప్త కరనేమేం సమర్థ

Page 250 of 264
PDF/HTML Page 279 of 293
single page version

౨౫౦

అర్హదాదిభక్తిమాత్రరాగజనితసాక్షాన్మోక్షస్యాన్తరాయద్యోతనమేతత్. యః ఖల్వర్హదాదిభక్తివిధేయబుద్ధిః సన్ పరమసంయమప్రధానమతితీవ్రం తపస్తప్యతే, స తావన్మాత్ర– రాగకలికలఙ్కితస్వాన్తః సాక్షాన్మోక్షస్యాన్తరాయీభూతం విషయవిషద్రుమామోదమోహితాన్తరఙ్గం స్వర్గలోకం సమాసాద్య, సుచిరం రాగాఙ్గారైః పచ్యమానోన్తస్తామ్యతీతి.. ౧౭౧..

-----------------------------------------------------------------------------

అన్వయార్థః– [యః] జో [జీవ], [అర్హత్సిద్ధచైత్యప్రవచనభక్తః] అర్హంత, సిద్ధ, చైత్య [– అర్హర్ంతాదికీ ప్రతిమా] ఔర ప్రవచనకే [–శాస్త్ర] ప్రతి భక్తియుక్త వర్తతా హుఆ, [పరేణ నియమేన] పరమ సంయమ సహిత [తపఃకర్మ] తపకర్మ [–తపరూప కార్య] [కరోతి] కరతా హై, [సః] వహ [సురలోకం] దేవలోకకో [సమాదత్తే] సమ్ప్రాప్త కరతా హై.

టీకాః– యహ, మాత్ర అర్హంతాదికీ భక్తి జితనే రాగసే ఉత్పన్న హోనేవాలా జో సాక్షాత్ మోక్షకా అంతరాయ ఉసకా ప్రకాశన హై.

జో [జీవ] వాస్తవమేం అర్హంతాదికీ భక్తికే ఆధీన బుద్ధివాలా వర్తతా హుఆ పరమసంయమప్రధాన అతితీవ్ర తప తపతా హై, వహ [జీవ], మాత్ర ఉతనే రాగరూప క్లేశసే జిసకా నిజ అంతఃకరణ కలంకిత [–మలిన] హై ఐసా వర్తతా హుఆ, విషయవిషవృక్షకే ౨ఆమోదసే జహాఁ అన్తరంగ [–అంతఃకరణ] మోహిత హోతా హై ఐసే స్వర్గలోకకో– జో కి సాక్షాత్ మోక్షకో అన్తరాయభూత హై ఉసే–సమ్ప్రాప్త కరకే, సుచిరకాల పర్యంత [–బహుత లమ్బే కాల తక] రాగరూపీ అంగారోంసే దహ్యమాన హుఆ అన్తరమేం సంతప్త [–దుఃఖీ, వ్యథిత] హోతా హై.. ౧౭౧.. ------------------------------------------------------------------------- ౧. పరమసంయమప్రధాన = ఉత్కృష్ట సంయమ జిసమేం ముఖ్య హో ఐసా. ౨. ఆమోద = [౧] సుగంధ; [౨] మోజ.

Page 251 of 264
PDF/HTML Page 280 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన

సాక్షాన్మోక్షమార్గసారసూచనద్వారేణ శాస్త్రతాత్పర్యోపసంహారోయమ్.

సాక్షాన్మోక్షమార్గపురస్సరో హి వీతరాగత్వమ్. తతః ఖల్వర్హదాదిగతమపి రాగం చన్దననగ– సఙ్గతమగ్నిమివ సురలోకాదిక్లేశప్రాప్త్యాత్యన్తమన్తర్దాహాయ కల్పమానమాకలయ్య సాక్షాన్మోక్షకామో మహాజనః సమస్తవిషయమపి రాగముత్సృజ్యాత్యన్తవీతరాగో భూత్వా సముచ్ఛలజ్జ్వలద్దుఃఖసౌఖ్యకల్లోలం కర్మాగ్నితప్తకలకలోదభారప్రాగ్భారభయఙ్కరం భవసాగరముత్తీర్య, శుద్ధస్వరూపపరమామృతసముద్రమధ్యాస్య సద్యో నిర్వాతి..

-----------------------------------------------------------------------------

అన్వయార్థః– [తస్మాత్] ఇసలిఏ [నిర్వృత్తికామః] మోక్షాభిలాషీ జీవ [సర్వత్ర] సర్వత్ర [కిఞ్చిత్ రాగం] కించిత్ భీ రాగ [మా కరోతు] న కరో; [తేన] ఐసా కరనేసే [సః భవ్యః] వహ భవ్య జీవ [వీతరాగః] వీతరాగ హోకర [భవసాగరం తరతి] భవసాగరకో తరతా హై.

టీకాః– యహ, సాక్షాత్మోక్షమార్గకే సార–సూచన ద్వారా శాస్త్రతాత్పర్యరూప ఉపసంహార హై [అర్థాత్ యహాఁ సాక్షాత్మోక్షమార్గకా సార క్యా హై ఉసకే కథన ద్వారా శాస్త్రకా తాత్పర్య కహనేరూప ఉపసంహార కియా హై].

సాక్షాత్మోక్షమార్గమేం అగ్రసర సచముచ వీతరాగతా హై. ఇసలిఏ వాస్తవమేం ^౧అర్హంతాదిగత రాగకో భీ, చందనవృక్షసంగత అగ్నికీ భాఁతి, దేవలోకాదికే క్లేశకీ ప్రాప్తి ద్వారా అత్యన్త అన్తర్దాహకా కారణ సమఝకర, సాక్షాత్ మోక్షకా అభిలాషీ మహాజన సభీ కీ ఓరసే రాగకో ఛోడకర, అత్యన్త వీతరాగ హోకర, జిసమేం ఉబలతీ హుఈ దుఃఖసుఖకీ కల్లోలేం ఊఛలతీ హై ఔర జో కర్మాగ్ని ద్వారా తప్త, ఖలబలాతే జలసమూహకీ అతిశయతాసే భయంకర హై ఐసే భవసాగరకో పార ఉతరకర, శుద్ధస్వరూప పరమామృతసముద్రకో అవగాహకర, శీఘ్ర నిర్వాణకో ప్రాప్త కరతా హై.

–విస్తారసే బస హో. జయవన్త వర్తే వీతరాగతా జో కి సాక్షాత్మోక్షమార్గకా సార హోనేసే శాస్త్రతాత్పర్యభూత హై. ------------------------------------------------------------------------- ౧. అర్హంంతాదిగత రాగ = అర్హంంతాదికీ ఓరకా రాగ; అర్హంతాదివిషయక రాగ; అర్హంతాదికా రాగ. [జిస ప్రకార