Page 52 of 264
PDF/HTML Page 81 of 293
single page version
తతఃపరపరిణామద్యోతమానత్వాద్వయవహారకాలో నిశ్చయేనానన్యాశ్రితోపి ప్రతీత్యభవ ఇత్యభి–ధీయతే.
తదత్రాస్తికాయసామాన్యప్రరూపణాయామస్తికాయత్వాభావాత్సాక్షాదనుపన్యస్యమానోపి
[సా మాత్రా అపి] ఔర వహ పరిమాణ [ఖలు] వాస్తవమేం [పుద్గలద్రవ్యేణ వినా] పుద్గలద్రవ్యకే నహీం హోతా;
[తస్మాత్] ఇసలియే [కాలః ప్రతీత్యభవః] కాల ఆశ్రితరూపసే ఉపజనేవాలా హై [అర్థాత్ వ్యవహారకాల
పరకా ఆశ్రయ కరకే ఉత్పన్న హోతా హై ఐసా ఉపచారసే కహా జాతా హై].
రఖనేవాలే ప్రమాణ [–కాలపరిమాణ] బినా సంభవిత నహీం హోతా; ఔర వహ ప్రమాణ పుద్గలద్రవ్యకే పరిణామ
బినా నిశ్చిత నహీం హోతా. ఇసలియే, వ్యవహారకాల పరకే పరిణామ ద్వారా జ్ఞాత హోనేకే కారణ – యద్యపి
నిశ్చయసే వహ అన్యకే ఆశ్రిత నహీం హై తథాపి – ఆశ్రితరూపసే ఉత్పన్న హోనేవాలా [–పరకే అవలమ్బనసే
ఉపజనేవాలా] కహా జాతా హై.
పంచాస్తికాయకీ భాఁతి లోకరూపసే పరిణత హై– ఐసా, అత్యన్త తీక్ష్ణ దష్టిసే జానా జా సకతా హై.
సాక్షాత్ =సీధా [కాలకా విస్తృత సీధా కథన శ్రీ ప్రవచనసారకే ద్వితీయ–శ్రుతస్కంధమేం కియా గయా హై; ఇసలియే
Page 53 of 264
PDF/HTML Page 82 of 293
single page version
పుద్గలోం ద్వారా నిశ్చిత హోతా హై. ఇసలియే వ్యవహారకాలకీ ఉత్పత్తి పుద్గలోం ద్వారా హోతీ [ఉపచారసే]
కహీ జాతీ హై.
భిన్న హై–ఐసా సమఝనా. జిస ప్రకార దస సేర పానీకే మిట్టీమయ ఘడేకా మాప పానీ ద్వారా హోతా హై
తథాపి ఘడా మిట్టీకీ హీ పర్యాయరూప హై, పానీకీ పర్యాయరూప నహీం హై, ఉసీ ప్రకార సమయ–నిమేషాది
వ్యవహారకాలకా మాప పుద్గల ద్వారా హోతా హై తథాపి వ్యవహారకాల కాలద్రవ్యకీ హీ పర్యాయరూప హై,
పుద్గలకీ పర్యాయరూప నహీం హై.
పదార్థ అవశ్య హోనా చాహియే. వహ పదార్థ సో కాలద్రవ్య హై. కాలద్రవ్య పరిణమిత హోనేసే వ్యవహారకాల
హోతా హై ఔర వహ వ్యవహారకాల పుద్గల ద్వారా మాపా జానేసే ఉసే ఉపచారసే పరాశ్రిత కహా జాతా హై.
పంచాస్తికాయకీ భాఁతి నిశ్చయవ్యవహారరూప కాల భీ లోకరూపసే పరిణత హై ఐసా సర్వజ్ఞోంనే దేఖా హై ఔర
అతి తీక్ష్ణ ద్రష్టి ద్వారా స్పష్ట సమ్యక్ అనుమాన భీ హో సకతా హై.
ఉపలబ్ధి నహీం హుఈ హై; ఉస జీవాస్తికాయకా హీ సమ్యక్ శ్రద్ధాన, ఉసీకా రాగాదిసే భిన్నరూప భేదజ్ఞాన
ఔర ఉసీమేం రాగాదివిభావరూప సమస్త సంకల్ప–వికల్పజాలకే త్యాగ ద్వారా స్థిర పరిణతి కర్తవ్య హై
.. ౨౬..
Page 54 of 264
PDF/HTML Page 83 of 293
single page version
భోత్తా య దేహమేత్తో ణ హి
భోక్తా చ దేహమాత్రో న హి మూర్తః కర్మసంయుక్తః.. ౨౭..
ఆత్మా హి నిశ్చయేన భావప్రాణధారణాజ్జీవః, వ్యవహారేణ ద్రవ్యప్రాణధారణాజ్జీవః. నిశ్చయేన
పీఠికా సమాప్త హుఈ.
భోక్తా హై, [దేహమాత్రః] దేహప్రమాణ హై, [న హి మూర్తః] అమూర్త హై [చ] ఔర [కర్మసంయుక్తః] కర్మసంయుక్త హై.
౧. సోపాధి = ఉపాధి సహిత; జిసమేం పరకీ అపేక్షా ఆతీ హో ఐసా.
౨. నిశ్చయసే చిత్శక్తికో ఆత్మాకే సాథ అభేద హై ఔర వ్యవహారసే భేద హై; ఇసలియే నిశ్చయసే ఆత్మా చిత్శక్తిస్వరూప
కర్తా అనే భోక్తా, శరీరప్రమాణ, కర్మే యుక్త ఛే. ౨౭.
Page 55 of 264
PDF/HTML Page 84 of 293
single page version
చైతన్యపరిణామలక్షణేనోపయోగేనోపలక్షితత్వాదుపయోగవిశేషితః. నిశ్చయేన భావకర్మణాం, వ్యవహారేణ
ద్రవ్యకర్మణామాస్రవణబంధనసంవరణనిర్జరణమోక్షణేషు స్వయమీశత్వాత్ ప్రభుః. నిశ్చయేన
పౌద్గలికకర్మనిమిత్తాత్మపరిణామానాం, వ్యవహారేణాత్మపరిణామనిమిత్తపౌద్గలికకర్మణాం కర్తృత్వాత్కర్తా.
నిశ్చయేనశుభాశుభకర్మనిమిత్తసుఖదుఃఖపరిణామానాం, వ్యవహారేణ శుభాశుభకర్మసంపాది–తేష్టానిష్టవిషయాణాం
భోక్తృత్వాద్భోక్తా. నిశ్చయేన లోకమాత్రోపి విశిష్టావగాహపరిణామశక్తియుక్త–త్వాన్నామకర్మనిర్వృత్తమణు మహచ్చ
శరీరమధితిష్ఠన్ వ్యవహారేణ దేహమాత్రః. వ్యవహారేణ కర్మభిః సహైకత్వపరిణామాన్మూర్తోపి నిశ్చయేన
‘ఉపయోగలక్షిత’ హై; నిశ్చయసే భావకర్మోంకే ఆస్రవ, బంధ, సంవర, నిర్జరా ఔర మోక్ష కరనేమేం స్వయం ఈశ
[సమర్థ] హోనేసే ‘ప్రభు’ హై, వ్యవహారసే [అసద్భూత వ్యవహారనయసే] ద్రవ్యకర్మోంకే ఆస్రవ, బంధ, సంవర,
నిర్జరా ఔర మోక్ష కరనేమేం స్వయం ఈశ హోనేసే ‘ప్రభు’ హై; నిశ్చయసే పౌద్గలిక కర్మ జినకా నిమిత్త హై
ఐసే ఆత్మపరిణామోంకా కర్తృత్వ హోనేసే ‘కర్తా’ హై, వ్యవహారసే [అసద్భూత వ్యవహారనయసే] ఆత్మపరిణామ
జినకా నిమిత్త హై ఐసే పౌద్గలిక కర్మోంకా కర్తృత్వ హోనేసే ‘కర్తా’ హై; నిశ్చయసే శుభాశుభ కర్మ
జినకా నిమిత్త హై ఐసే సుఖదుఃఖపరిణామోంకా భోక్తృత్వ హోనేసే ‘భోక్తా’ హై, వ్యవహారసే [అసద్భూత
వ్యవహారనయసే] శుభాశుభ కర్మోంసే సంపాదిత [ప్రాప్త] ఇష్టానిష్ట విషయోంకా భోక్తృత్వ హోనేసే ‘భోక్తా’ హై;
నిశ్చయసే లోకప్రమాణ హోనే పర భీ, విశిష్ట అవగాహపరిణామకీ శక్తివాలా హోనేసే నామకర్మసే రచిత
ఛోటే–బడే శరీరమేం రహతా హుఆ వ్యవహారసే [సద్భూత వ్యవహారనయసే] ‘దేహప్రమాణ’ హై; వ్యవహారసే
[అసద్భూత వ్యవహారనయసే] కర్మోంకే సాథ ఏకత్వపరిణామకే కారణ మూర్త హోనే పర భీ, నిశ్చయసే అరూపీ–
స్వభావవాలా హోనేకే కారణ ‘అమూర్త’ హై;
౨. సంసారీ ఆత్మా నిశ్చయసే నిమిత్తభూత పుద్గలకర్మోంకో అనురూప ఐసే నైమిత్తిక ఆత్మ పరిణామోంకే సాథ [అర్థాత్
నైమిత్తిక పుద్గలకర్మోంకే సాథ [అర్థాత్ ద్రవ్యకర్మోంకే సాథ] సంయుక్త హోనేసే కర్మసంయుక్త హై.
Page 56 of 264
PDF/HTML Page 85 of 293
single page version
చైతన్యపరిణామానురూపపుద్గలపరిణామాత్మభిః కర్మభిః సంయుక్తత్వాత్కర్మసంయుక్త ఇతి.. ౨౭..
కమ్మమలవిప్పముక్కో ఉడ్ఢం
స సర్వజ్ఞానదర్శీ లభతే సుఖమనిన్ద్రియమనంతమ్.. ౨౮..
అనురూప పుద్గలపరిణామాత్మక కర్మోంకే సాథ సంయుక్త హోనేసే ‘కర్మసంయుక్త’ హై.
నిరూపణ ప్రారమ్భ కరతే హుఏ ఇస గాథామేం సంసారస్థిత ఆత్మాకో జీవ [అర్థాత్ జీవత్వవాలా], చేతయితా,
ఉపయోగలక్షణవాలా, ప్రభు, కర్తా ఇత్యాది కహా హై. జీవత్వ, చేతయితృత్వ, ఉపయోగ, ప్రభుత్వ, కర్తృత్వ,
ఇత్యాదికా వివరణ అగలీ గాథాఓంమేం ఆయేగా.. ౨౭..
[అనిన్ద్రియమ్] అనిన్ద్రియ [సుఖమ్] సుఖకా [లభతే] అనుభవ కరతా హై.
సర్వజ్ఞదర్శీ తే అనంత అనింద్రి సుఖనే అనుభవే. ౨౮.
Page 57 of 264
PDF/HTML Page 86 of 293
single page version
ఆత్మా హి పరద్రవ్యత్వాత్కర్మరజసా సాకల్యేన యస్మిన్నేవ క్షణే
స్వరూపభూతత్వాదముక్తోనంతమతీన్ద్రియం సుఖమనుభవతి. ముక్తస్య చాస్య భావప్రాణధారణలక్షణం జీవత్వం,
చిద్రూపలక్షణం చేతయితృత్వం, చిత్పరిణామలక్షణ ఉపయోగః, నిర్వర్తితసమస్తాధికారశక్తిమాత్రం ప్రభుత్వం,
సమస్తవస్త్వసాధారణస్వరూపనిర్వర్తనమాత్రం కర్తృత్వం, స్వరూపభూతస్వాతన్క్ర్యలక్షణసుఖోపలమ్భ–రూపం
భోక్తృత్వం, అతీతానంతరశరీరపరిమాణావగాహపరిణామరూపం
భావకర్మాణి తు
అభావ హోనేసే [వహాఁ] స్థిర రహతా హుఆ, కేవలజ్ఞాన ఔర కేవలదర్శన [నిజ] స్వరూపభూత హోనేకే
కారణ ఉనసే న ఛూటతా హుఆ అనన్త అతీన్ద్రియ సుఖకా అనుభవ కరతా హై. ఉస ముక్త ఆత్మాకో,
భావప్రాణధారణ జిసకా లక్షణ
హోతా హై; ప్రాప్త కియే హుఏ సమస్త [ఆత్మిక] అధికారోంకీ
స్వరూపభూత స్వాతంక్ర్య జిసకా లక్షణ [–స్వరూప] హై ఐసే సుఖకీ ఉపలబ్ధిరూప ‘భోక్తృత్వ’ హోతా హై;
అతీత అనన్తర [–అన్తిమ] శరీర ప్రమాణ అవగాహపరిణామరూప ‘
స్వయం సమర్థ హై ఇసలియే వహ ప్రభు హై.]
౨. ముక్త ఆత్మాకీ అవగాహనా చరమశరీరప్రమాణ హోతీ హై ఇసలియే ఉస అన్తిమ శరీరకీ అపేక్షా లేకర ఉనకో
౩. వివిక్త = భిన్న; రహిత.
Page 58 of 264
PDF/HTML Page 87 of 293
single page version
విశ్వస్యైకదేశేషు క్రమేణ వ్యాప్రియమాణా. యదా తు జ్ఞానావరణాదికర్మసంపర్కః ప్రణశ్యతి తదా పరిచ్ఛేద్యస్య
విశ్వస్య
దేశమేం క్రమశః వ్యాపార కరతీ హుఈ వివర్తనకో ప్రాప్త హోతీ హై. కిన్తు జబ జ్ఞానావరణాదికర్మోంకా సమ్పర్క
వినష్ట హోతా హై, తబ
అభావ], వాస్తవమేం నిశ్చిత [–నియత, అచల] సర్వజ్ఞపనేకీ ఔర సర్వదర్శీపనేకీ ఉపలబ్ధి హై. యహీ,
ద్రవ్యకర్మోంకే నిమిత్తభూత భావకర్మోంకే కర్తృత్వకా వినాశ హై; యహీ, వికారపూర్వక అనుభవకే అభావకే కారణ
౨. చిద్వివర్త = చైతన్యకా పరివర్తన అర్థాత్ చైతన్యకా ఏక విషయకో ఛోడకర అన్య విషయకో జాననేరూప బదలనా;
౩. కూటస్థ = సర్వకాల ఏక రూప రహనేవాలీ; అచల. [జ్ఞానావరణాదికర్మోకా సమ్బన్ధ నష్ట హోనే పర కహీం చిత్శక్తి
కాలకే సమస్త జ్ఞేయోంకో జానతీ రహతీ హై, ఇసలియే ఉసే కథంచిత్ కూటస్థ కహా హై.]
౪. ఔపాధిక = ద్రవ్యకర్మరూప ఉపాధికే సాథ సమ్బన్ధవాలే; జినమేం ద్రవ్యకర్మరూపీ ఉపాధి నిమిత్త హోతీ హై ఐసే;
Page 59 of 264
PDF/HTML Page 88 of 293
single page version
చానాదివివర్తఖేదవిచ్ఛిత్తిసుస్థితానంతచైతన్యస్యాత్మనః స్వతంత్రస్వరూపానుభూతిలక్షణసుఖస్య భోక్తృ–
త్వమితి.. ౨౮..
పప్పోది సుహమణంతం అవ్వాబాధం సగమముత్తం.. ౨౯..
ప్రాప్నోతి సుఖమనంతమవ్యాబాధం స్వకమమూర్తమ్.. ౨౯..
జిసకా అనన్త చైతన్య సుస్థిత హుఆ హై ఐసే ఆత్మాకో స్వతంత్రస్వరూపానుభూతిలక్షణ సుఖకా [–స్వతంత్ర
స్వరూపకీ అనుభూతి జిసకా లక్షణ హై ఐసే సుఖకా] భోక్తృత్వ హై.. ౨౮..
[అవ్యాబాధమ్] అవ్యాబాధ [అనంతమ్] అనన్త [సుఖమ్] సుఖకో [ప్రాప్నోతి] ఉపలబ్ధ కరతా హై.
ద్వారా] క్రమశః కుఛ–కుఛ జానతా హై ఔర దేఖతా హై తథా పరాశ్రిత, మూర్త [ఇన్ద్రియాది] కే సాథ
సమ్బన్ధవాలా, సవ్యాబాధ [–బాధా సహిత] ఔర సాన్త సుఖకా అనుభవ కరతా హై; కిన్తు జబ ఉసకే
కర్మక్లేశ సమస్తరూపసే వినాశకో ప్రాప్త హోతే హైం తబ, ఆత్మశక్తి అనర్గల [–నిరంకుశ] ఔర
అసంకుచిత హోనేసే, వహ అసహాయరూపసే [–కిసీకీ సహాయతాకే బినా] స్వయమేవ యుగపద్ సబ [–
సర్వ ద్రవ్యక్షేత్రకాలభావ] జానతా హై ఔర దేఖతా హై తథా స్వాశ్రిత, మూర్త [ఇన్ద్రియాది] కే సాథ సమ్బన్ధ
రహిత, అవ్యాబాధ ఔర అనన్త సుఖకా అనుభవ కరతా హై. ఇసలియే సబ స్వయమేవ జాననే ఔర
దేఖనేవాలే తథా స్వకీయ సుఖకా అనుభవన కరనేవాలే సిద్ధకో పరసే [కుఛభీ] ప్రయోజన నహీం హై.
స్వయమేవ చేతక సర్వజ్ఞానీ–సర్వదర్శీ థాయ ఛే,
నే నిజ అమూర్త అనంత అవ్యాబాధ సుఖనే అనుభవే. ౨౯.
Page 60 of 264
PDF/HTML Page 89 of 293
single page version
ఆత్మా హి జ్ఞానదర్శనసుఖస్వభావః సంసారావస్థాయామనాదికర్మక్ల్రుేశసంకోచితాత్మశక్తిః
సుఖమనుభవతి చ. యదా త్వస్య కర్మక్ల్రుేశాః సామస్త్యేన ప్రణశ్యన్తి, తదానర్గలాసంకుచితాత్మ–
శక్తిరసహాయః స్వయమేవ యుగపత్సమగ్రం జానాతి పశ్యతి, స్వప్రత్యయమమూర్తసంబద్ధమవ్యాబాధమనంతం సుఖ
మనుభవతి చ. తతః సిద్ధస్య సమస్తం స్వయమేవ జానతః పశ్యతః, సుఖమనుభవతశ్చ స్వం, న పరేణ
ప్రయోజనమితి.. ౨౯..
కాలమేం సర్వజ్ఞ నహీం హై’ ఐసా కహో, తో వహ సంమత హీ హై. కిన్తు యది ‘ తీనోం లోకమేం ఔర తీనోం
కాలమేం సర్వజ్ఞ నహీం హై ’ ఐసా కహో తో హమ పూఛతే హైం కి వహ తుమనే కైసే జానా? య్ది తీనోం లోకకో
ఔర తీనోం కాలకో సర్వజ్ఞ రహిత తుమనే దేఖ–జాన లియా తో తుమ్హీం సర్వజ్ఞ హో గయే, క్యోంకి జో తీన
లోక ఔర తీన కాలకో జానే వహీ సర్వజ్ఞ హై. ఔర యది సర్వజ్ఞ రహిత తీనోం లోక ఔర తీనోం కాలకో
తుమనే నహీం దేఖా–జానా హై తో ఫిర ‘ తీన లోక ఔర తీన కాలమేం సర్వజ్ఞ నహీం హై ’ ఐసా తుమ కైసే
కహ సకతే హో? ఇస ప్రకార సిద్ధ హోతా హై కి తుమ్హారా కియా హుఆ సర్వజ్ఞకా నిషేధ యోగ్య నహీం హై.
ఉష్ణతారూప పరిణమిత అగ్ని సమస్త దాహ్యకో జలాతీ హై, ఉసీ ప్రకార పరిపూర్ణ జ్ఞానరూప పరిణమిత
Page 61 of 264
PDF/HTML Page 90 of 293
single page version
సో జీవో పాణా పుణ బలమిందియమాఉ ఉస్సాసో.. ౩౦..
స జీవః ప్రాణాః పునర్బలమిన్ద్రియమాయురుచ్ఛవాసః.. ౩౦..
కాలమేం జన్మ లేనే వాలే జీవోంకో ] ప్రాప్త నహీం హోతీ తథాపి సర్వజ్ఞత్వశక్తివాలే నిజ ఆత్మాకా స్పష్ట
అనుభవ ఇస క్షేత్రమేం ఇస కాలమేం భీ హో సకతా హై.
యహ శాస్త్ర అధ్యాత్మ శాస్త్ర హోనేసే యహాఁ సర్వజ్ఞసిద్ధికా విస్తార నహీం కియా గయా హై; జిజ్ఞాసుకో
ప్రాణ [ఇన్ద్రియమ్] ఇన్ద్రియ, [బలమ్] బల, [ఆయుః] ఆయు తథా [ఉచ్ఛవాసః] ఉచ్ఛ్వాస హై.
త్రికాల అచ్ఛిన్న–సంతానరూపసే [అటూట ధారాసే] ధారణ కరతా హై ఇసలియే సంసారీకో జీవత్వ హై.
ముక్తకో [సిద్ధకో] తో కేవల భావప్రాణ హీ ధారణ హోనేసే జీవత్వ హై ఐసా సమఝనా.. ౩౦..
‘పుద్గలసామాన్య, పుద్గలసామాన్య, పుద్గలసామాన్య ’ ఐసీ ఏకరూపతా–సద్రశతా హోతీ హై వే ద్రవ్యప్రాణ హైం.]
జే చార ప్రాణే జీవతో పూర్వే, జీవే ఛే, జీవశే,
తే జీవ ఛే; నే ప్రాణ ఇన్ద్రియ–ఆయు–బల–ఉచ్ఛ్వాస ఛే. ౩౦.
Page 62 of 264
PDF/HTML Page 91 of 293
single page version
ధారణాత్సంసారిణో జీవత్వమ్. ముక్తస్య తు కేవలానామేవ భావప్రాణానాం ధారణాత్తదవసేయమితి.. ౩౦..
దేసేహిం అసంఖాదా సియ లోగం సవ్వమావణ్ణా.. ౩౧..
కేచిత్తు అణావణ్ణా మిచ్ఛాదంసణకసాయజోగజుదా.
విజుదా య తేహిం బహుగా
దేశైరసంఖ్యాతాః స్యాల్లోకం సర్వమాపన్నాః.. ౩౧..
కేచిత్తు అనాపన్నా మిథ్యాదర్శనకషాయయోగయుతాః.
వియుతాశ్చ తైర్బహవః సిద్ధాః సంసారిణో జీవాః.. ౩౨..
అసంఖ్యాత ప్రదేశవాలే హైం. [స్యాత్ సర్వమ్ లోకమ్ ఆపన్నాః] కతిపయ కథంచిత్ సమస్త లోకకో ప్రాప్త హోతే
హైం [కేచిత్ తు] ఔర కతిపయ [అనాపన్నాః] అప్రాప్త హోతే హైం. [బహవః జీవాః] అనేక [–అనన్త] జీవ
[మిథ్యాదర్శనకషాయయోగయుతాః] మిథ్యాదర్శన–కషాయ–యోగసహిత [సంసారిణః] సంసారీ హైం [చ] ఔర
అనేక [–అనన్త జీవ] [తైః వియుతాః] మిథ్యాదర్శన–కషాయ–యోగరహిత [సిద్ధాః] సిద్ధ హైం.
జే అగురులఘుక అనన్త తే–రూప సర్వ జీవో పరిణమే;
సౌనా ప్రదేశ అసంఖ్య; కతిపయ లోకవ్యాపీ హోయ ఛే; ౩౧.
అవ్యాపీ ఛే కతిపయ; వలీ నిర్దోష సిద్ధ జీవో ఘణా;
మిథ్యాత్వ–యోగ–కషాయయుత సంసారీ జీవ బహు జాణవా. ౩౨.
Page 63 of 264
PDF/HTML Page 92 of 293
single page version
ఐసే ఉన జీవోంమేం కతిపయ కథంచిత్ [కేవలసముద్ఘాతకే కారణ] లోకపూరణ–అవస్థాకే ప్రకార ద్వారా
సమస్త లోకమేం వ్యాప్త హోతే హైం ఔర కతిపయ సమస్త లోకమేం అవ్యాప్త హోతే హైం. ఔర ఉన జీవోంమేం జో
అనాది
జితనా హైం. ఔర జీవకే స్వక్షేత్రకే ఛోటేసే ఛోటే అంశ కరనే పర స్వభావసే హీ సదైవ అసంఖ్య అంశ హోతే హైం,
ఇసలియే జీవ సదైవ ఐసే అసంఖ్య అంశోం జితనా హై.]
౨. గుణ = అంశ; అవిభాగ పరిచ్ఛేద. [జీవమేం అగురులఘుత్వ నామకా స్వభావ హై. వహ స్వభావ జీవకో
[–అంశ] కహే హైం.]
౩. కిసీ గుణమేం [అర్థాత్ గుణకీ పర్యాయమేం] అంశకల్పనా కీ జానేపర, ఉసకా జో ఛోటేసే ఛోటా [జఘన్య మాత్రారూప,
౪. షట్స్థానపతిత వృద్ధిహాని = ఛహ స్థానమేం సమావేశ పానేవాలీ వృద్ధిహాని; షట్గుణ వృద్ధిహాని.
Page 64 of 264
PDF/HTML Page 93 of 293
single page version
అసంఖ్యేయాః. ఏవంవిధేషు తేషు కేచిత్కథంచిల్లోకపూరణావస్థాప్రకారేణ సర్వలోకవ్యాపినః, కేచిత్తు
తదవ్యాపిన ఇతి. అథ యే తేషు మిథ్యాదర్శనకషాయయోగైరనాదిసంతతిప్రవృత్తైర్యుక్తాస్తే సంసారిణః, యే
విముక్తాస్తే సిద్ధాః, తే చ ప్రత్యేకం బహవ ఇతి.. ౩౧–౩౨..
తహ దేహీ దేహత్థో సదేహమిత్తం పభాసయది.. ౩౩..
తథా దేహీ దేహస్థః స్వదేహమాత్రం ప్రభాయసతి.. ౩౩..
ప్రవాహరూపసే ప్రవర్తమాన మిథ్యాదర్శన–కషాయ–యోగ సహిత హైం వే సంసారీ హైం, జో ఉనసే విముక్త హైం [అర్థాత్
మిథ్యాదర్శన–కషాయ–యోగసే రహిత హైం] వే సిద్ధ హైం; ఔర వే హర ప్రకారకే జీవ బహుత హైం [అర్థాత్
సంసారీ తథా సిద్ధ జీవోంమేంసే హరఏక ప్రకారకే జీవ అనన్త హైం].. ౩౧–౩౨..
[దేహస్థః] దేహమేం రహతా హుఆ [స్వదేహమాత్రం ప్రభాసయతి] స్వదేహప్రమాణ ప్రకాశిత హోతా హై.
జ్యమ దూధమాం స్థిత పద్మరాగమణి ప్రకాశే దూధనే,
త్యమ దేహమాం స్థిత దేహీ దేహప్రమాణ వ్యాపకతా లహే. ౩౩.
Page 65 of 264
PDF/HTML Page 94 of 293
single page version
క్షీరేగ్నిసంయోగాదుద్వలమానే తస్య పద్మరాగరత్నస్య ప్రభాస్కంధ ఉద్వలతే పునర్నివిశమానే నివిశతే చ, తథైవ
చ తత్ర శరీరే విశిష్టాహారాదివశాదుత్సర్పతి తస్య జీవస్య ప్రదేశాః ఉత్సర్పన్తి పునరపసర్పతి అపసర్పన్తి
చ. యథైవ చ తత్పద్మరాగరత్నమన్యత్ర ప్రభూతక్షీరే క్షిప్తం స్వప్రభా–స్కంధవిస్తారేణ తద్వయాప్నోతి ప్రభూతక్షీరం,
తథైవ హి జీవోన్యత్ర మహతి శరీరేవతిష్ఠమానః స్వప్రదేశవిస్తారేణ తద్వయాప్నోతి మహచ్ఛరీరమ్. యథైవ చ
తత్పద్మరాగరత్నమన్యత్ర స్తోకక్షీరే నిక్షిప్తం స్వప్రభాస్కంధోపసంహారేణ తద్వయాప్నోతి స్తోకక్షీరం, తథైవ చ
జీవోన్యత్రాణుశరీరేవతిష్ఠమానః
హుఆ స్వప్రదేశోం ద్వారా ఉస శరీరమేం వ్యాప్త హోతా హై. ఔర జిస ప్రకార అగ్నికే సంయోగసే ఉస దూధమేం
ఉఫాన ఆనే పర ఉస పద్మరాగరత్నకే ప్రభాసమూహమేం ఉఫాన ఆతా హై [అర్థాత్ వహ విస్తారకో వ్యాప్త హోతా
హై] ఔర దూధ ఫిర బైఠ జానే పర ప్రభాసమూహ భీ బైఠ జాతా హై, ఉసీ ప్రకార విశిష్ట ఆహారాదికే వశ
ఉస శరీరమేం వృద్ధి హోనే పర ఉస జీవకే ప్రదేశ విస్తృత హోతే హైం ఔర శరీర ఫిర సూఖ జానే పర ప్రదేశ
భీ సంకుచిత హో జాతే హైం. పునశ్చ, జిస ప్రకార వహ పద్మరాగరత్న దూసరే అధిక దూధమేం డాలా జానే పర
స్వప్రభాసమూహకే విస్తార ద్వారా ఉస అధిక దూధమేం వ్యాప్త హోతా హై, ఉసీ ప్రకార జీవ దూసరే బడే శరీరమేం
స్థితికో ప్రాప్త హోనే పర స్వప్రదేశోంకే విస్తార ద్వారా ఉస బడే శరీరమేం వ్యాప్త హోతా హై. ఔర జిస
ప్రకార వహ పద్మరాగరత్న దూసరే కమ దూధమేం డాలనే పర స్వప్రభాసమూహకే సంకోచ ద్వారా ఉస థోడే దూధమేం
సమఝనేకే లియే రత్న ఔర
సమఝానేకే హేతు యహాఁ రత్నకీ ప్రభాకో రత్నసే అభిన్న కహా హై.
Page 66 of 264
PDF/HTML Page 95 of 293
single page version
అజ్ఝవసాణవిసిట్ఠో చిట్ఠది
అధ్యవసానవిశిష్టశ్చేష్టతే మలినో రజోమలైః.. ౩౪..
వ్యాప్త హోతా హై, ఉసీ ప్రకార జీవ అన్య ఛోటే శరీరమేం స్థితికో ప్రాప్త హోనే పర స్వప్రదేశోంకే సంకోచ
ద్వారా ఉస ఛోటే శరీరమేం వ్యాప్త హోతా హై.
మిథ్యాత్వరాగాది వికల్పోం ద్వారా ఉపార్జిత జో శరీరనామకర్మ ఉససే జనిత [అర్థాత్ ఉస
శరీరనామకర్మకా ఉదయ జిసమేం నిమిత్త హై ఐసే] సంకోచవిస్తారకే ఆధీనరూపసే జీవ సర్వోత్కృష్ట
అవగాహరూపసే పరిణమిత హోతా హుఆ సహస్రయోజనప్రమాణ మహామత్స్యకే శరీరమేం వ్యాప్త హోతా హై, జఘన్య
అవగాహరూపసే పరిణమిత హోతా హుఆ ఉత్సేధ ఘనాంగులకే అసంఖ్యాతవేం భాగ జితనే లబ్ధ్యపర్యాప్త
సూక్ష్మనిగోదకే శరీరమేం వ్యాప్త హోతా హై ఔర మధ్యమ అవగాహరూపసే పరిణమిత హోతా హుఆ మధ్యమ శరీరమేం
వ్యాప్త హోతా హై.. ౩౩..
అన్వయార్థః–
ఉసకే సాథ ఏక నహీం హై; [అధ్యవసానవిశిష్టః] అధ్యవసాయవిశిష్ట వర్తతా హుఆ [రజోమలైః మలినః]
రజమల [కర్మమల] ద్వారా మలిన హోనేసే [చేష్టతే] వహ భమణ కరతా హై.
జీవ వివిధ అధ్యవసాయయుత, రజమళమలిన థఈనే భమే. ౩౪.
Page 67 of 264
PDF/HTML Page 96 of 293
single page version
క్రమేణాన్యేష్వపి శరీరేషు వర్తత ఇతి తస్య సర్వత్రాస్తిత్వమ్. న చైకస్మిన్ శరీరే నీరే క్షీరమివైక్యేన
స్థితోపి భిన్నస్వభావత్వాత్తేన సహైక ఇతి తస్య దేహాత్పృథగ్భూతత్వమ్. అనాది–
బంధనోపాధివివర్తితవివిధాధ్యవసాయవిశిష్టత్వాతన్మూలకర్మజాలమలీమసత్వాచ్చ చేష్టమానస్యాత్మనస్త–
థావిధాధ్యవసాయకర్మనిర్వర్తితేతరశరీరప్రవేశో భవతీతి తస్య దేహాంతరసంచరణకారణోపన్యాస
ఇతి..౩౪..
తే హోంతి భిణ్ణదేహా సిద్ధా వచిగోయరమదీదా.. ౩౫..
తే భవన్తి భిన్నదేహాః సిద్ధా వాగ్గోచరమతీతాః.. ౩౫..
అస్తిత్వ హై. ఔర కిసీ ఏక శరీరమేం, పానీమేం దూధకీ భాఁతి ఏకరూపసే రహనే పర భీ, భిన్న స్వభావకే
కారణ ఉసకే సాథ ఏక [తద్రూప] నహీం హై; ఇస ప్రకార ఉసే దేహసే పృథక్పనా హై. అనాది బంధనరూప
ఉపాధిసే వివర్తన [పరివర్తన] పానేవాలే వివిధ అధ్యవసాయోంసే విశిష్ట హోనేకే కారణ [–అనేక ప్రకారకే
అధ్యవసాయవాలా హోనేకే కారణ] తథా వే అధ్యవసాయ జిసకా నిమిత్త హైం ఐసే కర్మసమూహసే మలిన హోనేకే
కారణ భ్రమణ కరతే హుఏ ఆత్మాకో తథావిధ అధ్యవసాయోం తథా కర్మోంసే రచే జానే వాలే [–ఉస ప్రకారకే
మిథ్యాత్వరాగాదిరూప భావకర్మోం తథా ద్రవ్యకర్మోంసే రచే జానే వాలే] అన్య శరీరమేం ప్రవేశ హోతా హై; ఇస
ప్రకార ఉసే దేహాన్తరమేం గమన హోనేకా కారణ కహా గయా.. ౩౪..
[భిన్నదేహాః] దేహరహిత [వాగ్గోచరమ్ అతీతాః] వచనగోచరాతీత [సిద్ధాః భవన్తి] సిద్ధ
[సిద్ధభగవన్త] హైం.
జీవత్వ నహి నే సర్వథా తదభావ పణ నహి జేమనే,
తే సిద్ధ ఛే–జే దేహవిరహిత వచనవిషయాతీత ఛే. ౩౫.
Page 68 of 264
PDF/HTML Page 97 of 293
single page version
నీరక్షీరయోరివైక్యేన వృత్తిః, యతస్తే తత్సంపర్కహేతుభూతకషాయయోగవిప్రయోగాదతీ–
తానంతరశరీరమాత్రావగాహపరిణతత్వేప్యత్యంతభిన్నదేహాః. వాచాం గోచరమతీతశ్చ తన్మహిమా, యతస్తే
లౌకికప్రాణధారణమంతరేణ శరీరసంబంధమంతరేణ చ పరిప్రాప్తనిరుపాధిస్వరూపాః సతతం ప్రత–పంతీతి..౩౫..
ఉప్పాదేది ణ కించి వి కారణమవి తేణ ణ స హోది.. ౩౬..
సద్భావ హై. ఔర ఉన్హేం శరీరకే సాథ, నీరక్షీరకీ భాఁతి, ఏకరూప
ద్వారా వే సతత ప్రతపతే హైం [–ప్రతాపవన్త వర్తతే హైం].. ౩౫..
౨. అతీత అనన్తర = భూత కాలకా సబసే అన్తిమ; చరమ. [సిద్ధభగవన్తోంకీ అవగాహనా చరమశరీరప్రమాణ హోనే కే
అత్యన్త దేహరహిత హైం.]
౩. వచనగోచరాతీత = వచనగోచరతాకో అతిక్రాన్త ; వచనవిషయాతీత; వచన–అగోచర.
ఊపజే నహీం కో కారణే తే సిద్ధ తేథీ న కార్య ఛే,
ఉపజావతా నథీ కాంఈ పణ తేథీ న కారణ పణ ఠరే. ౩౬.
Page 69 of 264
PDF/HTML Page 98 of 293
single page version
ఉత్పాదయతి న కించిదపి కారణమపి తేన న స భవతి.. ౩౬..
హ్యుభయకర్మక్షయే స్వయముత్పద్యమానో నాన్యతః కుతశ్చిదుత్పద్యత ఇతి. యథైవ చ స ఏవ సంసారీ
భావకర్మరూపామాత్మపరిణామసంతతిం ద్రవ్యకర్మరూపాం చ పుద్గలపరిణామసంతతిం కార్యభూతాం కారణభూతత్వేన
నిర్వర్తయన్ తాని తాని దేవమనుష్యతిర్యగ్నారకరూపాణి కార్యాణ్యుత్పాదయత్యాత్మనో న తథా సిద్ధరూపమపీతి.
సిద్ధో హ్యుభయకర్మక్షయే స్వయమాత్మానముత్పాదయన్నాన్యత్కిఞ్చిదుత్పాదయతి.. ౩౬..
[అన్య కార్యకో] [న ఉత్పాదయతి] ఉత్పన్న నహీం కరతే [తేన] ఇసలియే [సః] వే [కారణమ్ అపి]
కారణ భీ [న భవతి] నహీం హైం.
హై, ఉసీ ప్రకార సిద్ధరూపసే భీ ఉత్పన్న హోతా హై–– ఐేసా నహీం హై; [ఔర] సిద్ధ [–సిద్ధభగవాన]
వాస్తవమేం, దోనోం కర్మోం కా క్షయ హోనే పర, స్వయం [సిద్ధరూపసే] ఉత్పన్న హోతే హుఏ అన్య కిసీ కారణసే
[–భావకర్మసే యా ద్రవ్యకర్మసే] ఉత్పన్న నహీం హోతే.
మనుష్య–తిర్యంచ–నారకకే రూప అపనేమేం ఉత్పన్న కరతా హై, ఉసీ ప్రకార సిద్ధకా రూప భీ [అపనేమేం] ఉత్పన్న
కరతా హై–– ఐేసా నహీం హై; [ఔర] సిద్ధ వాస్తవమేం, దోనోం కర్మోంకా క్షయ హోనే పర, స్వయం అపనేకో
[సిద్ధరూపసే] ఉత్పన్న కరతే హుఏ అన్య కుఛ భీ [భావద్రవ్యకర్మస్వరూప అథవా దేవాదిస్వరూప కార్య] ఉత్పన్న
నహీం కరతే.. ౩౬..
Page 70 of 264
PDF/HTML Page 99 of 293
single page version
విణ్ణాణమవిణ్ణాణం ణ వి జుజ్జది అసది సబ్భావే.. ౩౭..
విజ్ఞానమవిజ్ఞానం నాపి యుజ్యతే అసతి సద్భావే.. ౩౭..
స్వద్రవ్యేణ సదాశూన్యమితి, క్వచిజ్జీవద్రవ్యేనంతం జ్ఞానం క్వచిత్సాంతం జ్ఞానమితి, క్వచిజ్జీవద్రవ్యేనంతం
క్వచిత్సాంతమజ్ఞానమితి–ఏతదన్యథా–
[శూన్యమ్] శూన్య, [ఇతరత్ చ] అశూన్య, [విజ్ఞానమ్] విజ్ఞాన ఔర [అవిజ్ఞానమ్] అవిజ్ఞాన [న అపి
యుజ్యతే] [జీవద్రవ్యమేం] ఘటిత నహీం హో సకతే. [ఇసలియే మోక్షమేం జీవకా సద్భావ హై హీ.]
పర్యాయరూపసే అభావ్య [–న హోనేయోగ్య] హై, [౫] ద్రవ్య అన్య ద్రవ్యోం సే సదా శూన్య హై, [౬] ద్రవ్య
స్వద్రవ్యసే సదా అశూన్య హై, [౭]
విజ్ఞాన, అణవిజ్ఞాన, శూన్య, అశూన్య–ఏ కంఈ నవ ఘటే. ౩౭.
Page 71 of 264
PDF/HTML Page 100 of 293
single page version
చేదయది జీవరాసీ చేదగభావేణ తివిహేణ.. ౩౮..
చేతయతి జీవరాశిశ్చేతకభావేన త్రివిధేన.. ౩౮..
జీవద్రవ్యమేం అనన్త అజ్ఞాన ఔర కిసీమేం సాన్త అజ్ఞాన హై – యహ సబ,
ఏక జీవరాశి [జ్ఞానమ్] జ్ఞానకో [చేతయతి] చేతతీ [–వేదతీ] హై.
ద్రవ్యరూపసే శాశ్వత హై–యహ బాత కైసే ఘటిత హోగీ? [౨] ప్రత్యేక ద్రవ్య నిత్య రహకర ఉసమేం పర్యాయకా నాశ
హోతా రహతా హై– యహ బాత కైసే ఘటిత హోగీ? [౩–౬] ప్రత్యేక ద్రవ్య సర్వదా అనాగత పర్యాయసే భావ్య, సర్వదా
అతీత పర్యాయసే అభావ్య, సర్వదా పరసే శూన్య ఔర సర్వదా స్వసే అశూన్య హై– యహ బాతేం కైసే ఘటిత హోంగీ?
[౭] కిసీ జీవద్రవ్యమేం అనన్త జ్ఞాన హైే– యహ బాత కైసే ఘటిత హోగీ? ఔర [౮] కిసీ జీవద్రవ్యమేం సాన్త
అజ్ఞాన హై [అర్థాత్ జీవద్రవ్య నిత్య రహకర ఉసమేం అజ్ఞానపరిణామకా అన్త ఆతా హై]– యహ బాత కైసే ఘటిత
హోగీ? ఇసలియే ఇన ఆఠ భావోం ద్వారా మోక్షమేం జీవకా అస్తిత్వ సిద్ధ హోతా హై.]
కో జీవరాశి ‘కర్మఫళ’నే, కోఈ చేతే ‘జ్ఞాన’నే. ౩౮.