Page 92 of 264
PDF/HTML Page 121 of 293
single page version

౯౨

ద్రష్టాంతదార్ష్టాన్తికార్థపురస్సరో ద్రవ్యగుణానామనర్థాంన్తరత్వవ్యాఖ్యోపసంహారోయమ్.

వర్ణరసగంధస్పర్శా హి పరమాణోః ప్రరూప్యంతే; తే చ పరమాణోరవిభక్తప్రదేశత్వేనానన్యేపి సంజ్ఞాదివ్యపదేశనిబంధనైర్విశేషైరన్యత్వం ప్రకాశయన్తి. ఏవం జ్ఞానదర్శనే అప్యాత్మని సంబద్ధే ఆత్మ– ద్రవ్యాదవిభక్తప్రదేశత్వేనానన్యేపి సంజ్ఞాదివ్యపదేశనిబంధనైర్విశేషైః పృథక్త్వమాసాదయతః, స్వభావతస్తు నిత్యమపృథక్త్వమేవ బిభ్రతః.. ౫౧–౫౨..

-----------------------------------------------------------------------------

అన్వయార్థః– [పరమాణుప్రరూపితాః] పరమాణుమేం ప్రరూపిత కియే జానే వాలే ఐసే [వర్ణరసగంధస్పర్శాః] వర్ణ–రస–గంధ–స్పర్శ [ద్రవ్యాత్ అనన్యాః చ] ద్రవ్యసే అనన్య వర్తతే హుఏ [విశేషైః] [వ్యపదేశకే కారణభూత] విశేషోం ద్వారా [అన్యత్వప్రకాశకాః భవన్తి] అన్యత్వకో ప్రకాశిత కరనేవాలే హోతే హైం [– స్వభావసే అన్యరూప నహీం హై]; [తథా] ఇస ప్రకార [జీవనిబద్ధే] జీవమేం సమ్బద్ధ ఐసే [దర్శనజ్ఞానే] దర్శన–జ్ఞాన [అనన్యభూతే] [జీవద్రవ్యసే] అనన్య వర్తతే హుఏ [వ్యపదేశతః] వ్యపదేశ ద్వారా [పృథక్త్వం కురుతే హి] పృథక్త్వ కరతే హైం. [నో స్వభావాత్] స్వభావసే నహీం.

టీకాః– ద్రష్టాన్తరూప ఔర ద్రార్ష్టాన్తరూప పదార్థపూర్వక, ద్రవ్య తథా గుణోంకే అభిన్న–పదార్థపనేకే వ్యాఖ్యానకా యహ ఉపసంహార హై.

వర్ణ–రస–గంధ–స్పర్శ వాస్తవమేం పరమాణుమేం ప్రరూపిత కియే జాతే హైం; వే పరమాణుసే అభిన్న ప్రదేశవాలే హోనేకే కారణ అనన్య హోనే పర భీ, సంజ్ఞాది వ్యపదేశకే కారణభూత విశేషోం ద్వారా అన్యత్వకో ప్రకాశిత కరతే హైం. ఇస ప్రకార ఆత్మామేం సమ్బద్ధ జ్ఞాన–దర్శన భీ ఆత్మద్రవ్యసే అభిన్న ప్రదేశవాలే హోనేకే కారణ అనన్య హోనే పర భీ, సంజ్ఞాది వ్యపదేశకే కారణభూత విశేషోం ద్వారా పృథక్పనేకో ప్రాప్త హోతే హైం, పరన్తు స్వభావసే సదైవ అపృథక్పనే కో హీ ధారణ కరతే హైం.. ౫౧–౫౨..

ఇస ప్రకార ఉపయోగగుణకా వ్యాఖ్యాన సమాప్త హుఆ. -------------------------------------------------------------------------- ద్రార్ష్టాన్త = ద్రష్టాన్త ద్వారా సమఝాాన హో వహ బాత; ఉపమేయ. [యహాఁ పరమాణు ఔర వర్ణాదిక ద్రష్టాన్తరూప పదార్థ హైం తథా

Page 93 of 264
PDF/HTML Page 122 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] షడ్ద్రవ్య–పంచాస్తికాయవర్ణన

అథ కర్తృత్వగుణవ్యాఖ్యానమ్. తత్రాదిగాథాత్రయేణ తదుపోద్ధాతః–

జీవా హి నిశ్చయేన పరభావానామకరణాత్స్వభావానాం కర్తారో భవిష్యన్తి. తాంశ్చ కుర్వాణాః కిమనాదినిధనాః, కిం సాదిసనిధనాః, కిం సాద్యనిధమాః, కిం తదాకారేణ పరిణతాః, కిమపరిణతాః భవిష్యంతీత్యాశఙ్కయేదముక్తమ్. -----------------------------------------------------------------------------

అబ కర్తృత్వగుణకా వ్యాఖ్యాన హై. ఉసమేం, ప్రారమ్భకీ తీన గాథాఓంసే ఉసకా ఉపోద్ఘాత కియా జాతా హై.

అన్వయార్థః– [జీవాః] జీవ [అనాదినిధనాః] [పారిణామికభావసే] అనాది–అనన్త హై, [సాంతాః] [తీన భావోంంసే] సాంత [అర్థాత్ సాది–సాంత] హై [చ] ఔర [జీవభావాత్ అనంతాః] జీవభావసే అనన్త హై [అర్థాత్ జీవకే సద్భావరూప క్షాయికభావసే సాది–అనన్త హై] [సద్భావతః అనంతాః] క్యోంకి సద్భావసే జీవ అనన్త హీ హోతే హైం. [పఞ్చాగ్రగుణప్రధానాః చ] వే పాఁచ ముఖ్య గుణోంసే ప్రధానతావాలే హైం.

[–అపనే భావోంకో] కరతే హుఏ, క్యా వే అనాది–అనన్త హైం? క్యా సాది–సాంత హైం? క్యా సాది–అనన్త హైం? క్యా తదాకారరూప [ఉస–రూప] పరిణత హై? క్యా [తదాకారరూప] అపరిణత హైం?– ఐసీ ఆశంకా కరకే యహ కహా గయా హై [అర్థాత్ ఉన ఆశంకాఓంకే సమాధానరూపసే యహ గాథా కహీ గఈ హై]. --------------------------------------------------------------------------

Page 94 of 264
PDF/HTML Page 123 of 293
single page version

౯౪

జీవా హి సహజచైతన్యలక్షణపారిణామికభావేనానాదినిధనాః. త ఏవౌదయిక– క్షాయోపశమికౌపశమికభావైః సాదిసనిధనాః. త ఏవ క్షాయికభావేన సాద్యనిధనాః. న చ సాది– త్వాత్సనిధనత్వం క్షాయికభావస్యాశఙ్కయమ్. స ఖలూపాధినివృత్తౌ ప్రవర్తమానః సిద్ధభావ ఇవ సద్భావ ఏవ జీవస్య; సద్భావేన చానంతా ఏవ జీవాః ప్రతిజ్ఞాయంతే. న చ తేషామనాదినిధనసహజచైతన్య–లక్షణైకభావానాం సాదిసనిధనాని సాద్యనిధనాని భావాంతరాణి నోపపద్యంత ఇతి వక్తవ్యమ్; తే ఖల్వనాదికర్మమలీమసాః పంకసంపృక్తతోయవత్తదాకారేణ పరిణతత్వాత్పఞ్చప్రధానగుణప్రధానత్వేనైవానుభూయంత ఇతి.. ౫౩.. -----------------------------------------------------------------------------

జీవ వాస్తవమేం సహజచైతన్యలక్షణ పారిణామిక భావసే అనాది–అనన్త హై. వే హీ ఔదయిక, క్షాయోపశమిక ఔర ఔపశమిక భావోంసే సాది–సాన్త హైం. వే హీ క్షాయిక భావసే సాది–అనన్త హైం.

‘క్షాయిక భావ సాది హోనేసే వహ సాంత హోగా’ ఐసీ ఆశంకా కరనా యోగ్య నహీం హై. [కారణ ఇస ప్రకార హైః–] వహ వాస్తవమేం ఉపాధికీ నివృత్తి హోనే పర ప్రవర్తతా హుఆ, సిద్ధభావకీ భాఁతి, జీవకా సద్భావ హీ హై [అర్థాత్ కర్మోపాధికే క్షయమేం ప్రవర్తతా హై ఇసలియే క్షాయిక భావ జీవకా సద్భావ హీ హై]; ఔర సద్భావసే తో జీవ అనన్త హీ స్వీకార కియే జాతే హైం. [ఇసలియే క్షాయిక భావసే జీవ అనన్త హీ అర్థాత్ వినాశరహిత హీ హై.]

పునశ్చ, ‘అనాది–అనన్త సహజచైతన్యలక్షణ ఏక భావవాలే ఉన్హేం సాది–సాంత ఔర సాది–అనన్త భావాన్తర ఘటిత నహీం హోతే [అర్థాత్ జీవోంకో ఏక పారిణామిక భావకే అతిరిక్త అన్య భావ ఘటిత నహీం హోతే]’ ఐసా కహనా యోగ్య నహీం హై; [క్యోంకి] వే వాస్తవమేం అనాది కర్మసే మలిన వర్తతే హుఏ కాదవసే ౧సంపృక్త జలకీ భాఁతి తదాకారరూప పరిణత హోనేకే కారణ, పాఁచ ప్రధాన ౨గుణోంసే ప్రధానతావాలే హీ అనుభవమేం ఆతే హైం.. ౫౩.. -------------------------------------------------------------------------- జీవకే పారిణామిక భావకా లక్షణ అర్థాత్ స్వరూప సహజ–చైతన్య హై. యహ పారిణామిక భావ అనాది అనన్త

౧. కాదవసే సంపృక్త = కాదవకా సమ్పర్క ప్రాప్త; కాదవకే సంసర్గవాలా. [యద్యపి జీవ ద్రవ్యస్వభావసే శుద్ధ హై తథాపి

౨. ఔదయిక, ఔపశమిక, క్షాయోపశమిక, క్షాయిక ఔర పారిణామిక ఇన పాఁచ భావోంకో జీవకే పాఁచ ప్రధాన గుణ

Page 95 of 264
PDF/HTML Page 124 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] షడ్ద్రవ్య–పంచాస్తికాయవర్ణన

ఏవం హి పఞ్చభిర్భావైః స్వయం పరిణమమానస్యాస్య జీవస్య కదాచిదౌదయికేనైకేన మనుష్యత్వాదిలక్షణేన భావేన సతో వినాశస్తథాపరేణౌదయికేనైవ దేవత్వాదిలక్షణేన భావేన అసత ఉత్పాదో భవత్యేవ. ఏతచ్చ ‘న సతో వినాశో నాసత ఉత్పాద’ ఇతి పూర్వోక్తసూత్రేణ సహ విరుద్ధమపి న విరుద్ధమ్; యతో జీవస్య ద్రవ్యార్థికనయాదేశేన న సత్ప్రణాశో నాసదుత్పాదః, తస్యైవ పర్యాయార్థికనయాదేశేన సత్ప్రణాశోసదుత్పాదశ్చ. న చైతదనుపపన్నమ్, నిత్యే జలే కల్లోలానామ–నిత్యత్వదర్శనాదితి.. ౫౪.. -----------------------------------------------------------------------------

అన్వయార్థః– [ఏవం] ఇస ప్రకార [జీవస్య] జీవకో [సతః వినాశః] సత్కా వినాశ ఔర [అసతః ఉత్పాదః] అసత్కా ఉత్పాద [భవతి] హోతా హై– [ఇతి] ఐసా [జినవరైః భణితమ్] జినవరోంనే కహా హై, [అన్యోన్యవిరుద్ధమ్] జో కి అన్యోన్య విరుద్ధ [౧౯ వీం గాథాకే కథనకే సాథ విరోధవాలా] తథాపి [అవిరుద్ధమ్] అవిరుద్ధ హై.

అనాది–అనన్తపనా హోనేమేం విరోధకా పరిహార హై.

ఇస ప్రకార వాస్తవమేం పాఁచ భావరూపసే స్వయం పరిణమిత హోనేవాలే ఇస జీవకో కదాచిత్ ఔదయిక ఐసే ఏక మనుష్యత్వాదిస్వరూప భావకీ అపేక్షాసే సత్కా వినాశ ఔర ఔదయిక హీ ఐసే దూసరే దేవత్వాదిస్వరూప భావకీ అపేక్షాసే అసత్కా ఉత్పాద హోతా హీ హై. ఔర యహ [కథన] ‘సత్కా వినాశ నహీం హై తథా అసత్కా ఉత్పాద నహీం హై’ ఐసే పూర్వోక్త సూత్రకే [–౧౯వీం గాథాకే] సాథ విరోధవాలా హోనే పర భీ [వాస్తవమేం] విరోధవాలా నహీం హై; క్యోంకి జీవకో ద్రవ్యార్థికనయకే కథనసే సత్కా నాశ నహీం హై ఔర అసత్కా ఉత్పాద నహీం హై తథా ఉసీకో పర్యాయార్థికనయకే కథనసే సత్కా నాశ హై ఔర అసత్కా ఉత్పాద హై. ఔర యహ ౧అనుపపన్న నహీం హై, క్యోంకి నిత్య ఐసే జలమేం కల్లోలోంకా అనిత్యపనా దిఖాఈ దేతా హై. -------------------------------------------------------------------------- యహాఁ ‘సాది’కే బదలే ‘అనాది’ హోనా చాహియే ఐసా లగతా హై; ఇసలియే గుజరాతీమేం ‘అనాది’ ఐసా అనువాద

౧.అనుపపన్న = అయుక్త; అసంగత; అఘటిత; న హో సకే ఐసా.

Page 96 of 264
PDF/HTML Page 125 of 293
single page version

౯౬

జీవస్య సదసద్భావోచ్ఛిత్త్యుత్పత్తినిమిత్తోపాధిప్రతిపాదనమేతత్. -----------------------------------------------------------------------------

భావార్థః– ౫౩ వీం గాథామేం జీవకో సాది–సాన్తపనా తథా అనాది–అనన్తపనా కహా గయా హై. వహాఁ ప్రశ్న సమ్భవ హై కి–సాది–సాంతపనా ఔర అనాది–అనంతపనా పరస్పర విరుద్ధ హై; పరస్పర విరుద్ధ భావ ఏకసాథ జీవకో కైసే ఘటిత హోతే హైం? ఉసకా సమాధాన ఇస ప్రకార హైః జీవ ద్రవ్య–పర్యాయాత్మక వస్తు హై. ఉసే సాది–సాన్తపనా ఔర అనాది–అనన్తపనా దోనోం ఏక హీ అపేక్షాసే నహీం కహే గయే హైం, భిన్న– భిన్న అపేక్షాసే కహే గయే హైం; సాది–సాన్తపనా కహా గయా హై వహ పర్యాయ–అపేక్షాసే హై ఔర అనాది– అనన్తపనా ద్రవ్య–అపేక్షాసే హై. ఇసలియే ఇస ప్రకార జీవకో సాది–సాన్తపనా తథా అనాది–అనన్తపనా ఏకసాథ బరాబర ఘటిత హోతా హై.

[యహాఁ యద్యపి జీవకో అనాది–అనన్త తథా సాది–సాన్త కహా గయా హై, తథాపి ఐసా తాత్పర్య గ్రహణ కరనా చాహియే కి పర్యాయార్థికనయకే విషయభూత సాది–సాన్త జీవకా ఆశ్రయ కరనేయోగ్య నహీం హై కిన్తు ద్రవ్యార్థికనయకే విషయభూత ఐసా జో అనాది–అనన్త, టంకోత్కీర్ణజ్ఞాయకస్వభావీ, నిర్వికార, నిత్యానన్దస్వరూప జీవద్రవ్య ఉసీకా ఆశ్రయ కరనే యోగ్య హై].. ౫౪..

అన్వయార్థః– [నారకతిర్యంఙ్మనుష్యాః దేవాః] నారక, తిర్యంచ, మనుష్య ఔర దేవ [ఇతి నామసంయుతాః] ఐసే నామోంవాలీ [ప్రకృతయః] [నామకర్మకీ] ప్రకృతియాఁ [సతః నాశమ్] సత్ భావకా నాశ ఔర [అసతః భావస్య ఉత్పాదమ్] అసత్ భావకా ఉత్పాద [కుర్వన్తి] కరతీ హైం. --------------------------------------------------------------------------

Page 97 of 264
PDF/HTML Page 126 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] షడ్ద్రవ్య–పంచాస్తికాయవర్ణన

యథా హి జలరాశేర్జలరాశిత్వేనాసదుత్పాదం సదుచ్ఛేదం చాననుభవతశ్చతుర్భ్యః కకుబ్విభాగేభ్యః క్రమేణ వహమానాః పవమానాః కల్లోలానామసదుత్పాదం సదుచ్ఛేదం చ కుర్వన్తి, తథా జీవస్యాపి జీవత్వేన సదుచ్ఛేదమసదుత్పత్తిం చాననుభవతః క్రమేణోదీయమానాః నారకతిర్యఙ్మనుష్యదేవనామప్రకృతయః సదుచ్ఛేదమసదుత్పాదం చ కుర్వంతీతి.. ౫౫..

-----------------------------------------------------------------------------

టీకాః– జీవకో సత్ భావకే ఉచ్ఛేద ఔర అసత్ భావకే ఉత్పాదమేం నిమిత్తభూత ఉపాధికా యహ ప్రతిపాదన హై.

జిస ప్రకార సముద్రరూపసే అసత్కే ఉత్పాద ఔర సత్కే ఉచ్ఛేదకా అనుభవ న కరనేవాలే ఐసే సముద్రకో చారోం దిశాఓంమేంసే క్రమశః బహతీ హుఈ హవాఏఁ కల్లోలోంసమ్బన్ధీ అసత్కా ఉత్పాద ఔర సత్కా ఉచ్ఛేద కరతీ హైం [అర్థాత్ అవిద్యమాన తరంగకే ఉత్పాదమేం ఔర విద్యమాన తరంగకే నాశమేం నిమిత్త బనతీ హై], ఉసీ ప్రకార జీవరూపసే సత్కే ఉచ్ఛేద ఔర అసత్కే ఉత్పాద అనుభవ న కరనేవాలే ఐసే జీవకో క్రమశః ఉదయకో ప్రాప్త హోనే వాలీ నారక–తిర్యంచ–మనుష్య–దేవ నామకీ [నామకర్మకీ] ప్రకృతియాఁ [భావోంసమ్బన్ధీ, పర్యాయోంసమ్బన్ధీ] సత్కా ఉచ్ఛేద తథా అసత్కా ఉత్పాద కరతీ హైం [అర్థాత్ విద్యమాన పర్యాయకే నాశమేం ఔర అవిద్యమాన పర్యాయకే ఉత్పాదమేం నిమిత్త బనతీ హైం].. ౫౫..

[ద్వాభ్యాం మిశ్రితాభ్యాం] క్షయోపశమసే యుక్త [చ] ఔర [పరిణామేన యుక్తాః] పరిణామసే యుక్త–[తే] ఐసే [జీవగుణాః] [పాఁచ] జీవగుణ [–జీవకే భావ] హైం; [చ] ఔర [బహుషు అర్థేషు విస్తీర్ణాః] ఉన్హేం అనేక ప్రకారోంమేం విస్తృత కియా జాతా హై. --------------------------------------------------------------------------

Page 98 of 264
PDF/HTML Page 127 of 293
single page version

౯౮

జీవస్య భావోదయవర్ణనమేతత్. కర్మణాం ఫలదానసమర్థతయోద్భూతిరుదయః, అనుద్భూతిరుపశమః, ఉద్భూత్యనుద్భూతీ క్షయోపశమః, అత్యంతవిశ్లేషః క్షయః, ద్రవ్యాత్మలాభహేతుకః పరిణామః. తత్రోదయేన యుక్త ఔదయికః, ఉపశమేన యుక్త ఔపశమికః, క్షయోపశమేన యుక్తః క్షాయోపశమికః, క్షయేణ యుక్తః క్షాయికః, పరిణామేన యుక్తః పారిణామికః. త ఏతే పఞ్చ జీవగుణాః. తత్రోపాధిచతుర్విధత్వనిబంధనాశ్చత్వారః, స్వభావనిబంధన ఏకః. ఏతే చోపాధిభేదాత్స్వరూపభేదాచ్చ భిద్యమానా బహుష్వర్థేషు విస్తార్యంత ఇతి.. ౫౬.. -----------------------------------------------------------------------------

టీకాః– జీవకో భావోంకే ఉదయకా [–పాఁచ భావోంకీ ప్రగటతాకా] యహ వర్ణన హై. కర్మోకా ౧ఫలదానసమర్థరూపసే ఉద్భవ సో ‘ఉదయ’ హై, అనుద్భవ సో ‘ఉపశమ’ హై, ఉద్భవ తథా అనుద్భవ సో ‘క్షయోపశమ’ హై, ౨అత్యన్త విశ్లేష సో ‘క్షయ’ హై, ద్రవ్యకా ౩ఆత్మలాభ [అస్తిత్వ] జిసకా హేతు హై వహ ‘పరిణామ’ హై. వహాఁ, ఉదయసే యుక్త వహ ‘ఔదయిక’ హై, ఉపశమసే యుక్త వహ ‘ఔపశమిక’ హై, క్షయోపశమసే యుక్త వహ ‘క్షాయోపశమిక’ హై, ౪క్షయసే యుక్త వహ ‘క్షాయిక’ హై, ౫పరిణామసే యుక్త వహ ‘పారిణామిక’ హై.– ఐసే యహ పాఁచ జీవగుణ హైం. ఉనమేం [–ఇన పాఁచ గుణోంమేం] ౬ఉపాధికా చతుర్విధపనా జినకా కారణ [నిమిత్త] హై ఐసే చార హైం, స్వభావ జిసకా కారణ హై ఐసా ఏక హై. ఉపాధికే భేదసే ఔర స్వరూపకే భేదసే భేద కరనే పర, ఉన్హేం అనేక ప్రకారోంమేం విస్తృత కియా జాతా హై.. ౫౬..

-------------------------------------------------------------------------- ౧. ఫలదానసమర్థ = ఫల దేనేమేం సమర్థ. ౨. అత్యన్త విశ్లేష = అత్యన్త వియోగ; ఆత్యంతిక నివృత్తి. ౩. ఆత్మలాభ = స్వరూపప్రాప్తి; స్వరూపకో ధారణ కర రఖనా; అపనేకో ధారణ కర రఖనా; అస్తిత్వ. [ద్రవ్య అపనేకో

౪. క్షయసే యుక్త = క్షయ సహిత; క్షయకే సాథ సమ్బన్ధవాలా. [వ్యవహారసే కర్మోకే క్షయకీ అపేక్షా జీవకే జిస భావమేం

౫. పరిణామసే యుక్త = పరిణామమయ; పరిణామాత్మక; పరిణామస్వరూప. ౬. కర్మోపాధికీ చార ప్రకారకీ దశా [–ఉదయ, ఉపశమ, క్షయోపశమ ఔర క్షయ] జినకా నిమిత్త హై ఐసే చార భావ

Page 99 of 264
PDF/HTML Page 128 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] షడ్ద్రవ్య–పంచాస్తికాయవర్ణన

జీవస్యౌదయికాదిభావానాం కర్తృత్వప్రకారోక్తిరియమ్.

జీవేన హి ద్రవ్యకర్మ వ్యవహారనయేనానుభూయతే; తచ్చానుభూయమానం జీవభావానాం నిమిత్తమాత్రముపవర్ణ్యతే. తస్మిన్నిమిత్తమాత్రభూతే జీవేన కర్తృభూతేనాత్మనః కర్మభూతో భావః క్రియతే. అమునా యో యేన ప్రకారేణ జీవేన భావః క్రియతే, స జీవస్తస్య భావస్య తేన ప్రకారేణ కర్తా భవతీతి.. ౫౭..

-----------------------------------------------------------------------------

అన్వయార్థః– [కర్మ వేదయమానః] కర్మకో వేదతా హఆ [జీవః] జీవ [యాద్రశ–కమ్ భావం] జైసే భావకో [కరోతి] కరతా హై, [తస్య] ఉస భావకా [తేన] ఉస ప్రకారసే [సః] వహ [కర్తా భవతి] కర్తా హై–[ఇతి చ] ఐసా [శాసనే పఠితమ్] శాసనమేం కహా హై.

జీవ ద్వారా ద్రవ్యకర్మ వ్యవహారనయసే అనుభవమేం ఆతా హై; ఔర వహ అనుభవమేం ఆతా హుఆ జీవభావోంకా నిమిత్తమాత్ర కహలాతా హై. వహ [ద్రవ్యకర్మ] నిమిత్తమాత్ర హోనేసే, జీవ ద్వారా కర్తారూపసే అపనా కర్మరూప [కార్యరూప] భావ కియా జాతా హై. ఇసలియే జో భావ జిస ప్రకారసే జీవ ద్వారా కియా జాతా హై, ఉస భావకా ఉస ప్రకారసే వహ జీవ కర్తా హై.. ౫౭..

--------------------------------------------------------------------------

Page 100 of 264
PDF/HTML Page 129 of 293
single page version

౧౦౦

ద్రవ్యకర్మణాం నిమిత్తమాత్రత్వేనౌదయికాదిభావకర్తృత్వమత్రోక్తమ్. న ఖలు కర్మణా వినా జీవస్యోదయోపశమౌ క్షయక్షాయోపశమావపి విద్యేతే; తతః క్షాయికక్షాయోపశమికశ్చౌదయికౌపశమికశ్చ భావః కర్మకృతోనుమంతవ్యః. పారిణామికస్త్వనాదినిధనో -----------------------------------------------------------------------------

అన్వయార్థః– [కర్మణా వినా] కర్మ బినా [జీవస్య] జీవకో [ఉదయః] ఉదయ, [ఉపశమః] ఉపశమ, [క్షాయికః] క్షాయిక [వా] అథవా [క్షాయోపశమికః] క్షాయోపశమిక [న విద్యతే] నహీం హోతా, [తస్మాత్ తు] ఇసలియే [భావః] భావ [–చతుర్విధ జీవభావ] [కర్మకృతః] కర్మకృత హైం.

టీకాః– యహాఁ, [ఔదయికాది భావోంకే] నిమిత్తమాత్ర రూపసే ద్రవ్యకర్మోకో ఔదయికాది భావోంకా కర్తాపనా కహా హై.

[ఏక ప్రకారసే వ్యాఖ్యా కరనే పర–] కర్మకే బినా జీవకో ఉదయ–ఉపశమ తథా క్షయ–క్షయోపశమ నహీం హోతే [అర్థాత్ ద్రవ్యకర్మకే బినా జీవకో ఔదయికాది చార భావ నహీం హోతే]; ఇసలియే క్షాయిక, క్షాయోపశమిక, ఔదయిక యా ఔపశమిక భావ కర్మకృత సంమత కరనా. పారిణామిక భావ తో అనాది– అనన్త, నిరుపాధి, స్వాభావిక హీ హైం. [ఔదయిక ఔర క్షాయోపశమిక భావ కర్మకే బినా నహీం హోతే ఇసలియే కర్మకృత కహే జా సకతే హైం– యహ బాత తో స్పష్ట సమఝమేం ఆ సకతీ హై; క్షాయిక ఔర ఔపశమిక భావోంకే సమ్బన్ధమేం నిమ్నోక్తానుసార స్పష్టతా కీ జాతీ హైః] క్షాయిక భావ, యద్యపి స్వభావకీ వ్యక్తిరూప [–ప్రగటతారూప] హోనేసే అనన్త [–అన్త రహిత] హై తథాపి, కర్మక్షయ ద్వారా ఉత్పన్న హోనేకే

-------------------------------------------------------------------------- నిరుపాధి = ఉపాధి రహిత; ఔపాధిక న హో ఐసా. [జీవకా పారిణామిక భావ సర్వ కర్మోపాధిసే నిరపేక్ష హోనేకే

Page 101 of 264
PDF/HTML Page 130 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] షడ్ద్రవ్య–పంచాస్తికాయవర్ణన

నిరుపాధిః స్వాభావిక ఏవ. క్షాయికస్తు స్వభావవ్యక్తిరూపత్వాదనంతోపి కర్మణః క్షయేణోత్పద్య– మానత్వాత్సాదిరితి కర్మకృత ఏవోక్తః. ఔపశమికస్తు కర్మణాముపశమే సముత్పద్యమానత్వాదనుపశమే సముచ్ఛిద్యమానత్వాత్ కర్మకృత ఏవేతి.

అథవా ఉదయోపశమక్షయక్షయోపశమలక్షణాశ్చతస్రో ద్రవ్యకర్మణామేవావస్థాః, న పునః పరిణామ– లక్షణైకావస్థస్య జీవస్య; తత ఉదయాదిసంజాతానామాత్మనో భావానాం నిమిత్త–

----------------------------------------------------------------------------- కారణ సాది హై ఇసలియే కర్మకృత హీ కహా గయా హై. ఔపశమిక భావ కర్మకే ఉపశమసే ఉత్పన్న హోనేకే కారణ తథా అనుపశమసే నష్ట హోనేకే కారణ కర్మకృత హీ హై. [ఇస ప్రకార ఔదయికాది చార భావోంకో కర్మకృత సంమత కరనా.]

అథవా [దూసరే ప్రకారసే వ్యాఖ్యా కరనే పర]– ఉదయ, ఉపశమ, క్షయ ఔర క్షయోపశమస్వరూప చార [అవస్థాఏఁ] ద్రవ్యకర్మకీ హీ అవస్థాఏఁ హైం, పరిణామస్వరూప ఏక అవస్థావాలే జీవకీ నహీం హై [అర్థాత్ ఉదయ ఆది అవస్థాఏఁ ద్రవ్యకర్మకీ హీ హైం, ‘పరిణామ’ జిసకా స్వరూప హై ఐసీ ఏక అవస్థారూపసే అవస్థిత జీవకీ–పారిణామిక భావరూప స్థిత జీవకీ –వే చార అవస్థాఏఁ నహీం హైం]; ఇసలియే ఉదయాదిక ద్వారా ఉత్పన్న హోనేవాలే ఆత్మాకే భావోంకో నిమిత్తమాత్రభూత ఐసీ ఉస ప్రకారకీ అవస్థాఓంంరూప [ద్రవ్యకర్మ] స్వయం పరిణమిత హోనేకే కారణ ద్రవ్యకర్మ భీ వ్యవహారనయసే ఆత్మాకే భావోంకే కతృత్వకో ప్రాప్త హోతా హై.. ౫౮..

కర్తా భవతి] ఆత్మా కర్మకా [–ద్రవ్యకర్మకా] కర్తా హోనా చాహియే. [కథం] వహ తో కైసే హో సకతా హై? [ఆత్మా] క్యోంకి ఆత్మా తో [స్వకం భావం ముక్త్వా] అపనే భావకో ఛోడకర [అన్యత్ కించిత్ అపి] అన్య కుఛ భీ [న కరోతి] నహీం కరతా. --------------------------------------------------------------------------

Page 102 of 264
PDF/HTML Page 131 of 293
single page version

౧౦౨

జీవభావస్య కర్మకర్తృత్వే పూర్వపక్షోయమ్. యది ఖల్వౌదయికాదిరూపో జీవస్య భావః కర్మణా క్రియతే, తదా జీవస్తస్య కర్తా న భవతి. న చ జీవస్యాకర్తృత్వామిష్యతే. తతః పారిశేష్యేణ ద్రవ్యకర్మణః కర్తాపద్యతే. తత్తు కథమ్? యతో నిశ్చయనయేనాత్మా స్వం భావముజ్ఝిత్వా నాన్యత్కిమపి కరోతీతి.. ౫౯..

-----------------------------------------------------------------------------

టీకాః– కర్మకీ జీవభావకా కతృత్వ హోనేకే సమ్బన్ధమేం యహ పూర్వపక్ష హై.

యది ఔదయికాదిరూప జీవకా భావ కర్మ ద్వారా కియా జాతా హో, తో జీవ ఉసకా [– ఔదయికాదిరూప జీవభావకా] కర్తా నహీం హై ఐసా సిద్ధ హోతా హై. ఔర జీవకా అకతృత్వ తో ఇష్ట [– మాన్య] నహీం హై. ఇసలియే, శేష యహ రహా కి జీవ ద్రవ్యకర్మకా కర్తా హోనా చాహియే. లేకిన వహ తో కైసే హో సకతా హై? క్యోంకి నిశ్చయనయసే ఆత్మా అపనే భావకో ఛోడకర అన్య కుఛ భీ నహీం కరతా.

[ఇస ప్రకార పూర్వపక్ష ఉపస్థిత కియా గయా] .. ౫౯..

అన్వయార్థః– [భావః కర్మనిమిత్తః] జీవభావకా కర్మ నిమిత్త హై [పునః] ఔర [కర్మ భావకారణం భవతి] కర్మకా జీవభావ నిమిత్త హై, [న తు తేషాం ఖలు కర్తా] పరన్తు వాస్తవమేం ఏక దూసరేకే కర్తా నహీం హై; [న తు కర్తారమ్ వినా భూతాః] కర్తాకే బినా హోతే హైం ఐసా భీ నహీం హై.

-------------------------------------------------------------------------- పూర్వపక్ష = చర్చా యా నిర్ణయకే లియే కిసీ శాస్త్రీయ విషయకే సమ్బన్ధమేం ఉపస్థిత కియా హుఆ పక్ష తా ప్రశ్న.

Page 103 of 264
PDF/HTML Page 132 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] షడ్ద్రవ్య–పంచాస్తికాయవర్ణన

పూర్వసూత్రోదితపూర్వపక్షసిద్ధాంతోయమ్.

వ్యవహారేణ నిమిత్తమాత్రత్వాజ్జీవభావస్య కర్మ కర్తృ, కర్మణోపి జీవభావః కర్తా; నిశ్చయేన తు న జీవభావానాం కర్మ కర్తృ, న కర్మణో జీవభావః. న చ తే కర్తారమంతరేణ సంభూయేతే; యతో నిశ్చయేన జీవపరిణామానాం జీవః కర్తా, కర్మపరిణామానాం కర్మ కర్తృ ఇతి.. ౬౦..

-----------------------------------------------------------------------------

టీకాః– యహ, పూర్వ సూత్రమేం [౫౯ వీం గాథామేం] కహే హుఏ పూర్వపక్షకే సమాధానరూప సిద్ధాన్త హై.

వ్యవహారసే నిమిత్తమాత్రపనేకే కారణ జీవభావకా కర్మ కర్తా హై [–ఔదయికాది జీవభావకా కర్తా ద్రవ్యకర్మ హై], కర్మకా భీ జీవభావ కర్తా హై; నిశ్చయసే తో జీవభావోంకా న తో కర్మ కర్తా హై ఔర న కర్మకా జీవభావ కర్తా హై. వే [జీవభావ ఔర ద్రవ్యకర్మ] కర్తాకే బినా హోతే హైం ఐసా భీ నహీం హై; క్యోంకి నిశ్చయసే జీవపరిణామోంకా జీవ కర్తా హై ఔర కర్మపరిణామోంకా కర్మ [–పుద్గల] కర్తా హై.. ౬౦..

వాస్తవమేం [స్వకస్య భావస్య] అపనే భావకా [కర్తా] కర్తా హై, [న పుద్గలకర్మణామ్] పుద్గలకర్మోకా నహీం; [ఇతి] ఐసా [జినవచనం] జినవచన [జ్ఞాతవ్యమ్] జాననా. -------------------------------------------------------------------------- యద్యపి శుద్ధనిశ్చయసే కేవజ్ఞానాది శుద్ధభావ ‘స్వభావ’ కహలాతే హైం తథాపి అశుద్ధనిశ్చయసే రాగాదిక భీ ‘స్వభావ’

Page 104 of 264
PDF/HTML Page 133 of 293
single page version

౧౦౪

నిశ్చయేన జీవస్య స్వభావానాం కర్తృత్వం పుద్గలకర్మణామకర్తృత్వం చాగమేనోపదర్శితమత్ర ఇతి..౬౧..

అత్ర నిశ్చయనయేనాభిన్నకారకత్వాత్కర్మణో జీవస్య చ స్వయం స్వరూపకర్తృత్వముక్తమ్.

కర్మ ఖలు కర్మత్వప్రవర్తమానపుద్గలస్కంధరూపేణ కర్తృతామనుబిభ్రాణం, కర్మత్వగమనశక్తిరూపేణ కరణతామాత్మసాత్కుర్వత్, ప్రాప్యకర్మత్వపరిణామరూపేణ కర్మతాం కలయత్, పూర్వభావవ్యపాయేపి ధ్రువత్వా– లంబనాదుపాత్తాపాదానత్వమ్, ఉపజాయమానపరిణామరూపకర్మణాశ్రీయమాణత్వాదుపోఢసంప్రదానత్వమ్, ఆధీయ– మానపరిణామాధారత్వాద్గృహీతాధికరణత్వం, స్వయమేవ షట్కారకీరూపేణ వ్యవతిష్ఠమానం న కారకాంతరమ– పేక్షతే. -----------------------------------------------------------------------------

టీకాః– నిశ్చయసే జీవకో అపనే భావోంకా కర్తృత్వ హై ఔర పుద్గలకర్మోంకా అకర్తృత్వ హై ఐసా యహాఁ ఆగమ ద్వారా దర్శాయా గయా హై.. ౬౧..

అన్వయార్థః– [కర్మ అపి] కర్మ భీ [స్వేన స్వభావేన] అపనే స్వభావసే [స్వకం కరోతి] అపనేకో కరతే హైం [చ] ఔర [తాద్రశకః జీవః అపి] వైసా జీవ భీ [కర్మస్వభావేన భావేన] కర్మస్వభావ భావసే [–ఔదయికాది భావసే] [సమ్యక్ ఆత్మానమ్] బరాబర అపనేకో కరతా హై.

టీకాః– నిశ్చయనయసే అభిన్న కారక హోనేసే కర్మ ఔర జీవ స్వయం స్వరూపకే [–అపనే–అపనే రూపకే] కర్తా హై ఐసా యహాఁ కహా హై.

కర్మ వాస్తవమేం [౧] కర్మరూపసే ప్రవర్తమాన పుద్గలస్కంధరూపసే కర్తృత్వకో ధారణ కరతా హుఆ, [౨] కర్మపనా ప్రాప్త కరనేకీ శక్తిరూప కరణపనేకో అంగీకృత కరతా హుఆ, [౩] ప్రాప్య ఐసే కర్మత్వపరిణామరూపసే కర్మపనేకా అనుభవ కరతా హుఆ, [౪] పూర్వ భావకా నాశ హో జానే పర భీ ధ్రువత్వకో అవలమ్బన కరనేసే జిసనే అపాదానపనేకో ప్రాప్త కియా హై ఐసా, [౫] ఉత్పన్న హోనే వాలే పరిణామరూప కర్మ ద్వారా సమాశ్రిత హోనేసే [అర్థాత్ ఉత్పన్న హోనే వాలే పరిణామరూప కార్య అపనేకో దియా జానేసే] --------------------------------------------------------------------------

Page 105 of 264
PDF/HTML Page 134 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] షడ్ద్రవ్య–పంచాస్తికాయవర్ణన

ఏవం జీవోపి భావపర్యాయేణ ప్రవర్తమానాత్మద్రవ్యరూపేణ కర్తృతామనుబిభ్రాణో, భావపర్యాయగమన– శక్తిరూపేణ కరణతామాత్మసాత్కుర్వన్, ప్రాప్యభావపర్యాయరూపేణ కర్మతాం కలయన్, పూర్వభావపర్యాయ–వ్యపాయేపి ధ్రువత్వాలంబనాదుపాత్తాపాదానత్వమ్, ఉపజాయమానభావపర్యాయరూపకర్మణాశ్రీయమాణత్వాదుపోఢ–సంప్రదానత్వ;, ఆధీయమానభావపర్యాయాధారత్వాద్గృహీతాధికరణత్వః, స్వయమేవ షట్కారకీరూపేణ వ్యవతిష్ఠమానో న కారకాంతరమపేక్షతే. అతః కర్మణః కర్తుర్నాస్తి జీవః కర్తా, జీవస్య కర్తుర్నాస్తి కర్మ కర్తృ నిశ్చయేనేతి.. ౬౨.. ----------------------------------------------------------------------------- సంప్రదానపనేకో ప్రాప్త ఔర [౬] ధారణ కియే హుఏ పరిణామకా ఆధార హోనేసే జిసనే అధికరణపనేకో గ్రహణ కియా హై ఐసా – స్వయమేవ షట్కారకరూపసే వర్తతా హుఆ అన్య కారకకీ అపేక్షా నహీం రఖతా.

ఇస ప్రకార జీవ భీ [౧] భావపర్యాయరూపసే ప్రవర్తమాన ఆత్మద్రవ్యరూపసే కర్తృత్వకో ధారణ కరతా హుఆ, [౨] భావపర్యాయ ప్రాప్త కరనేకీ శక్తిరూపసే కరణపనేకో అంగీకృత కరతా హుఆ, [౩] ప్రాప్య ఐసీ భావపర్యాయరూపసే కర్మపనేకా అనుభవ కరతా హుఆ, [౪] పూర్వ భావపర్యాయకా నాశ హోనే పర ధ్రువత్వకా అవలమ్బన కరనేసే జిసనే అపాదానపనేకో ప్రాప్త కియా హై ఐసా, [౫] ఉత్పన్న హోనే వాలే భావపర్యాయరూప కర్మ ద్వారా సమాశ్రిత హోనేసే [అర్థాత్ ఉత్పన్న హోనే వాలా భావపర్యాయరూప కార్య అపనేకో దియా జానేసే] సమ్ప్రదానపనేకో ప్రాప్త ఔర [౬] ధారణ కీ హుఈ భావపర్యాయకా ఆధార హోనేసే జిసనే అధికరణపనేకో గ్రహణ కియా హై ఐసా – స్వయమేవ షట్కారకరూపసే వర్తతా హుఆ అన్య కారకకీ అపేక్షా నహీం రఖతా.

ఇసలియే నిశ్చయసే కర్మరూప కర్తాకో జీవ కర్తా నహీం హై ఔర జీవరూప కర్తాకో కర్మ కర్తా నహీం హై. [జహాఁ కర్మ కర్తా హై వహాఁ జీవ కర్తా నహీం హై ఔర జహాఁ జీవ కర్తా హై వహాఁ కర్మ కర్తా నహీం హై.]

భావార్థః– [౧] పుద్గల స్వతంత్రరూపసే ద్రవ్యకర్మకో కరతా హోనేసే పుద్గల స్వయం హీ కర్తా హై; [౨] స్వయం ద్రవ్యకర్మరూపసే పరిణమిత హోనేకీ శక్తివాలా హోనేసే పుద్గల స్వయం హీ కరణ హై; [౩] ద్రవ్యకర్మకో ప్రాప్త కరతా – పహుఁచతా హోనేసే ద్రవ్యకర్మ కర్మ హై, అథవా ద్రవ్యకర్మసే స్వయం అభిన్న హోనేసే పుద్గల స్వయం హీ కర్మ [–కార్య] హై; [౪] అపనేమేసే పూర్వ పరిణామకా వ్యయ కరకే ద్రవ్యకర్మరూప పరిణామ కరతా హోనేసే ఔర పుద్గలద్రవ్యరూపసే ధ్రువ రహతా హోనేసే పుద్గల స్వయం హీ అపాదాన హై; [౫] అపనేకో ద్రవ్యకర్మరూప పరిణామ దేతా హోనేసే పుద్గల స్వయం హీ సమ్ప్రదాన హై; [౬] అపనేమేం అర్థాత్ అపనే ఆధారసే ద్రవ్యకర్మ కరతా హోనేసే పుద్గల స్వయం హీ అధికరణ హై.

Page 106 of 264
PDF/HTML Page 135 of 293
single page version

౧౦౬

-----------------------------------------------------------------------------

ఇసీ ప్రకార [౧] జీవ స్వతంత్రరూపసే జీవభావకో కరతా హోనేసే జీవ స్వయం హీ కర్తా హై; [౨] స్వయం జీవభావరూపసే పరిణమిత హోనకీ శక్తివాలా హోనేసే జీవ స్వయం హీ కరణ హై; [౩] జీవభావకో ప్రాప్త కరతా– పహుఁచతా హోనేసే జీవభావ కర్మ హై, అథవా జీవభావసే స్వయం అభిన్న హోనేసే జీవ స్వయం హీ కర్మ హై; [౪] అపనేమేంసే పూర్వ భావకా వ్యయ కరకే [నవీన] జీవభావ కరతా హోనేసే ఔర జీవద్రవ్యరూపసే ధ్రువ రహనేసే జీవ స్వయం హీ అపాదాన హై; [౫] అపనేకో జీవభావ దేతా హోనేసే జీవ స్వయం హీ సమ్ప్రదాన హై; [౬] అపనేమేం అర్థాత్ అపనే ఆధారసే జీవభావ కరతా హోనేసే జీవ స్వయం హీ అధికరణ హై.

ఇస ప్రకార, పుద్గలకీ కర్మోదయాదిరూపసే యా కర్మబంధాదిరూపసే పరిణమిత హోనేకీ క్రియామేంం వాస్తవమేం పుద్గల హీ స్వయమేవ ఛహ కారకరూపసే వర్తతా హై ఇసలియే ఉసే అన్య కారకోకీ అపేక్షా నహీం హై తథా జీవకీ ఔదయికాది భావరూపసే పరిణమిత హోనేకీ క్రియామేం వాస్తవమేం జీవ స్వయం హీ ఛహ కారకరూపసే వర్తతా హై ఇసలియే ఉసే అన్య కారకోంకీ అపేక్షా నహీం హై. పుద్గలకీ ఔర జీవకీ ఉపరోక్త క్రియాఏఁ ఏక హీ కాలమేం వర్తతీ హై తథాపి పౌద్గలిక క్రియామేం వర్తతే హుఏ పుద్గలకే ఛహ కారక జీవకారకోంసే బిలకుల భిన్న ఔర నిరపేక్ష హైం తథా జీవభావరూప క్రియామేం వర్తతే హుఏ జీవకే ఛహ కారక పుద్గలకారకోంసే బిలకుల భిన్న ఔర నిరపేక్ష హైం. వాస్తవమేం కిసీ ద్రవ్యకే కారకోంకో కిసీ అన్య ద్రవ్యకే కారకోంకీ అపేక్షా నహీం హోతీ.. ౬౨.. --------------------------------------------------------------------------

Page 107 of 264
PDF/HTML Page 136 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] షడ్ద్రవ్య–పంచాస్తికాయవర్ణన

కర్మజీవయోరన్యోన్యాకర్తృత్వేన్యదత్తఫలాన్యోపభోగలక్షణదూషణపురఃసరః పూర్వపక్షోయమ్..౬౩.. అథ సిద్ధాంతసుత్రాణి–

-----------------------------------------------------------------------------

[ఆత్మానమ్ కరోతి] ఆత్మాకో కరే తో [కర్మ] కర్మ [ఫలమ్ కథం దదాతి] ఆత్మాకో ఫల క్యోం దేగా [చ] ఔర [ఆత్మా] ఆత్మా [తస్య ఫలం భుడ్క్తే] ఉసకా ఫల క్యోం భోగేగా?

టీకాః– యది కర్మ ఔర జీవకో అన్యోన్య అకర్తాపనా హో, తో ‘అన్యకా దియా హుఆ ఫల అన్య భోగే’ ఐసా ప్రసంగ ఆయేగా; – ఐసా దోష బతలాకర యహాఁ పూర్వపక్ష ఉపస్థిత కియా గయా హై.

కర్మకా ఫల భోగతా హై. అబ యది జీవ కర్మకో కరతా హీ న హో తో జీవసే నహీం కియా గయా కర్మ జీవకో ఫల క్యోం దేగా ఔర జీవ అపనేసే నహీం కియే గయే కర్మకే ఫలకోే క్యోం భోగేగా? జీవసే నహీం కియా కర్మ జీవకో ఫల దే ఔర జీవ ఉస ఫలకో భోగే యహ కిసీ ప్రకార న్యాయయుక్త నహీం హై.

-------------------------------------------------------------------------- శ్రీ ప్రవచనసారమేం ౧౬౮ వీం గాథా ఇస గాథాసే మిలతీ హై.

Page 108 of 264
PDF/HTML Page 137 of 293
single page version

౧౦౮

కర్మయోగ్యపుద్గలా అఞ్జనచూర్ణపూర్ణసముద్గకన్యాయేన సర్వలోకవ్యాపిత్వాద్యత్రాత్మా తత్రానానీతా ఏవావతిష్ఠంత ఇత్యత్రౌక్తమ్.. ౬౪..

----------------------------------------------------------------------------- ఇస ప్రకార, ‘కర్మ’ కర్మకో హీ కరతా హై ఔర ఆత్మా ఆత్మాకో హీ కరతా హై’ ఇస బాతమేం పూర్వోక్త దోష ఆనేసే యహ బాత ఘటిత నహీం హోతీ – ఇస ప్రకార యహాఁ పూర్వపక్ష ఉపస్థిత కియా గయా హై.. ౬౩..

అబ సిద్ధాన్తసూత్ర హై [అర్థాత్ అబ ౬౩వీం గాథామేం కహే గయే పూర్వపక్షకే నిరాకరణపూర్వక సిద్ధాన్తకా ప్రతిపాదన కరనే వాలీ గాథాఏఁ కహీ జాతీ హై].

అన్వయార్థః– [లోకః] లోక [సర్వతః] సర్వతః [వివిధైః] వివిధ ప్రకారకే, [అనంతానంతైః] అనన్తానన్త [సూక్ష్మైః బాదరైః చ] సూక్ష్మ తథా బాదర [పుద్గలకాయైః] పుద్గలకాయోం [పుద్గలస్కంధోం] ద్వారా [అవగాఢగాఢనిచితః] [విశిష్ట రీతిసే] అవగాహిత హోకర గాఢ భరా హుఆ హై.

టీకాః– యహాఁ ఐసా కహా హై కి – కర్మయోగ్య పుద్గల [కార్మాణవర్గణారూప పుద్గలస్కంధ] అంజనచూర్ణసే [అంజనకే బారీక చూర్ణసే] భరీ హుఈ డిబ్బీకే న్యాయసే సమస్త లోకమేం వ్యాప్త హై; ఇసలియే జహాఁ ఆత్మా హై వహాఁ, బినా లాయే హీ [కహీంసే లాయే బినా హీ], వే స్థిత హైం.. ౬౪.. --------------------------------------------------------------------------

Page 109 of 264
PDF/HTML Page 138 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] షడ్ద్రవ్య–పంచాస్తికాయవర్ణన

అన్యాకృతకర్మసంభూతిప్రకారోక్తిరియమ్. ఆత్మా హి సంసారావస్థాయాం పారిణామికచైతన్యస్వభావమపరిత్యజన్నేవానాదిబంధనబద్ధత్వాద– నాదిమోహరాగద్వేషస్నిగ్ధైరవిశుద్ధైరేవ భావైర్వివర్తతే. స ఖలు యత్ర యదా మోహరూపం రాగరూపం ద్వేషరూపం వా స్వస్య భావమారభతే, తత్ర తదా తమేవ నిమిత్తీకృత్య జీవప్రదేశేషు పరస్పరావగాహేనానుప్రవిష్టా స్వభావైరేవ పుద్గలాః కర్మభావమాపద్యంత ఇతి.. ౬౫..

-----------------------------------------------------------------------------

[తత్ర గతాః పుద్గలాః] [తబ] వహాఁ రహనేవాలే పుద్గల [స్వభావైః] అపనే భావోంసే [అన్యోన్యావగాహావగాఢాః] జీవమేం [విశిష్ట ప్రకారసే] అన్యోన్య–అవగాహరూపసే ప్రవిష్ట హుఏ [కర్మభావమ్ గచ్ఛన్తి] కర్మభావకో ప్రాప్త హోతే హైం.

ఆత్మా వాస్తవమేం సంసార–అవస్థామేం పారిణామిక చైతన్యస్వభావకో ఛోడే బినా హీ అనాది బన్ధన ద్వారా బద్ధ హోనేసే అనాది మోహరాగద్వేష ద్వారా స్నిగ్ధ ఐసే అవిశుద్ధ భావోంంరూపసే హీ వివర్తనకో ప్రాప్త హోతా హై [– పరిణమిత హోతా హై]. వహ [సంసారస్థ ఆత్మా] వాస్తవమేం జహాఁ ఔర జబ మోహరూప, రాగరూప యా ద్వేషరూప ఐసే అపనే భావకో కరతా హై. వహాఁ ఔర ఉస సమయ ఉసీ భావకో నిమిత్త బనాకర పుద్గల అపనే భావోంసే హీ జీవకే ప్రదేశోంమేం [విశిష్టతాపూర్వక] పరస్పర అవగాహరూపసే ప్రవిష్ట హుఏ కర్మభావకో ప్రాప్త హోతే హైం.

స్థిత కార్మాణవర్గణారూప పుద్గలస్కంధ ఉసీ కాలమేం స్వయం అపనే భావోంసే హీ జీవకే ప్రదేశోంమేం విశేష ప్రకారసే పరస్పర– అవగాహరూపసే ప్రవిష్ట హుఏ కర్మపనేకో ప్రాప్త హోతే హైం. -------------------------------------------------------------------------- స్నిగ్ధ=చీకనే; చీకనాఈవాలే. [మోహరాగద్వేష కర్మబంధమేం నిమితభూత హోనేకే కారణ ఉన్హేం స్నిగ్ధతాకీ ఉపమా దీ

Page 110 of 264
PDF/HTML Page 139 of 293
single page version

౧౧౦

అనన్యకృతత్వం కర్మణాం వైచిక్ర్యస్యాత్రోక్తమ్.

యథా హి స్వయోగ్యచంద్రార్కప్రభోపలంభే. సంధ్యాభ్రేంద్రచాపపరివేషప్రభృతిభిర్బహుభిః ప్రకారైః పుద్గల– స్కంధవికల్పాః కంర్త్రతరనిరపేక్షా ఏవోత్పద్యంతే, తథా స్వయోగ్యజీవపరిణామోపలంభే జ్ఞానావరణప్రభృతి– భిర్బహుభిః ప్రకారైః కర్మాణ్యపి కంర్త్రతరనిరపేక్షాణ్యేవోత్పద్యంతే ఇతి.. ౬౬..

-----------------------------------------------------------------------------

అన్వయార్థః– [యథాః] జిస ప్రకార [పుద్గలద్రవ్యాణాం] పుద్గలద్రవ్యోంంకీ [బహుప్రకారైః] అనేక ప్రకారకీ [స్కంధనిర్వృత్తిః] స్కన్ధరచనా [పరైః అకృతా] పరసే కియే గయే బినా [ద్రష్టా] హోతీ దిఖాఈ దేతీ హై, [తథా] ఉసీ ప్రకార [కర్మణాం] కర్మోంకీ బహుప్రకారతా [విజానీహి] పరసే అకృత జానో.

టీకాః– కర్మోంకీ విచిత్రతా [బహుప్రకారతా] అన్య ద్వారా నహీం కీ జాతీ ఐసా యహాఁ కహా హై.

జిస ప్రకార అపనేకో యోగ్య చంద్ర–సూర్యకే ప్రకాశకీ ఉపలబ్ధి హోనే పర, సంధ్యా–బాదల ఇన్ద్రధనుష–ప్రభామణ్డళ ఇత్యాది అనేక ప్రకారసే పుద్గలస్కంధభేద అన్య కర్తాకీ అపేక్షాకే బినా హీ ఉత్పన్న హోతే హైం, ఉసీ ప్రకార అపనేకో యోగ్య జీవ–పరిణామకీ ఉపలబ్ధి హోనే పర, జ్ఞానావరణాది అనేక ప్రకారకే కర్మ భీ అన్య కర్తాకీ అపేక్షాకే బినా హీ ఉత్పన్న హోతే హైం.

భావార్థః– కర్మోకీ వివిధ ప్రకృతి–ప్రదేశ–స్థితి–అనుభాగరూప విచిత్రతా భీ జీవకృత నహీం హై, పుద్గలకృత హీ హై.. ౬౬..

--------------------------------------------------------------------------

Page 111 of 264
PDF/HTML Page 140 of 293
single page version

కహానజైనశాస్త్రమాలా] షడ్ద్రవ్య–పంచాస్తికాయవర్ణన

నిశ్చయేన జీవకర్మణోశ్చైకకర్తృత్వేపి వ్యవహారేణ కర్మదత్తఫలోపలంభో జీవస్య న విరుధ్యత ఇత్యత్రోక్తమ్.

జీవా హి మోహరాగద్వేషస్నిగ్ధత్వాత్పుద్గలస్కంధాశ్చ స్వభావస్నిగ్ధత్వాద్బంధావస్థాయాం పరమాణు– ద్వంద్వానీవాన్యోన్యావగాహగ్రహణప్రతిబద్ధత్వేనావతిష్ఠంతే. యదా తు తే పరస్పరం వియుజ్యంతే, తదోదిత–ప్రచ్యవమానా -----------------------------------------------------------------------------

[విశిష్ట ప్రకారసే] అన్యోన్య–అవగాహకే గ్రహణ ద్వారా [పరస్పర] బద్ధ హైం; [కాలే వియుజ్యమానాః] కాలమేం పృథక హోనే పర [సుఖదుఃఖం దదతి భుఞ్జన్తి] సుఖదుఃఖ దేతే హైం ఔర భోగతే హైం [అర్థాత్ పుద్గలకాయ సుఖదుఃఖ దేతే హైం ఔర జీవ భోగతే హైం].

టీకాః– నిశ్చయసే జీవ ఔర కర్మకో ఏకకా [నిజ–నిజ రూపకా హీ] కర్తృత్వ హోనే పర భీ, వ్యవహారసే జీవకో కర్మే ద్వారా దియే గయే ఫలకా ఉపభోగ విరోధకో ప్రాప్త నహీం హోతా [అర్థాత్ ‘కర్మ జీవకోే ఫల దేతా హై ఔర జీవ ఉసే భోగతా హై’ యహ బాత భీ వ్యవహారసే ఘటిత హోతీ హై] ఐసా యహాఁ కహా హై.

జీవ మోహరాగద్వేష ద్వారా స్నిగ్ధ హోనేకే కారణ తథా పుద్గలస్కంధ స్వభావసే స్నిగ్ధ హోనేకే కారణ, [వే] బన్ధ–అవస్థామేం– పరమాణుద్వంద్వోంకీ భాఁతి–[విశిష్ట ప్రకారసే] అన్యోన్య–అవగాహకే గ్రహణ ద్వారా బద్ధరూపసే రహతే హైం. జబ వే పరస్పర పృథక హోతే హైం తబ [పుద్గలస్కన్ధ నిమ్నానుసార ఫల దేతే హైం ఔర జీవ ఉసే భోగతే హైం]– ఉదయ పాకర ఖిర జానేవాలే పుద్గలకాయ సుఖదుఃఖరూప ఆత్మపరిణామోంకే -------------------------------------------------------------------------- పరమాణుద్వంద్వ= దో పరమాణుఓంకా జోడా; దో పరమాణుఓంసే నిర్మిత స్కంధ; ద్వి–అణుక స్కంధ.