Page 92 of 264
PDF/HTML Page 121 of 293
single page version
ద్రవ్యాచ్చ అనన్యాః అన్యత్వప్రకాశకా భవన్తి.. ౫౧..
దర్శనజ్ఞానే తథా జీవనిబద్ధే అనన్యభూతే.
వ్యపదేశతః పృథక్త్వం కురుతే హి నో స్వభావాత్.. ౫౨..
ద్రవ్యాదవిభక్తప్రదేశత్వేనానన్యేపి సంజ్ఞాదివ్యపదేశనిబంధనైర్విశేషైః పృథక్త్వమాసాదయతః, స్వభావతస్తు
నిత్యమపృథక్త్వమేవ బిభ్రతః.. ౫౧–౫౨..
కారణభూత] విశేషోం ద్వారా [అన్యత్వప్రకాశకాః భవన్తి] అన్యత్వకో ప్రకాశిత కరనేవాలే హోతే హైం [–
స్వభావసే అన్యరూప నహీం హై]; [తథా] ఇస ప్రకార [జీవనిబద్ధే] జీవమేం సమ్బద్ధ ఐసే [దర్శనజ్ఞానే]
దర్శన–జ్ఞాన [అనన్యభూతే] [జీవద్రవ్యసే] అనన్య వర్తతే హుఏ [వ్యపదేశతః] వ్యపదేశ ద్వారా [పృథక్త్వం
కురుతే హి] పృథక్త్వ కరతే హైం. [నో స్వభావాత్] స్వభావసే నహీం.
కరతే హైం. ఇస ప్రకార ఆత్మామేం సమ్బద్ధ జ్ఞాన–దర్శన భీ ఆత్మద్రవ్యసే అభిన్న ప్రదేశవాలే హోనేకే కారణ
అనన్య హోనే పర భీ, సంజ్ఞాది వ్యపదేశకే కారణభూత విశేషోం ద్వారా పృథక్పనేకో ప్రాప్త హోతే హైం, పరన్తు
స్వభావసే సదైవ అపృథక్పనే కో హీ ధారణ కరతే హైం.. ౫౧–౫౨..
Page 93 of 264
PDF/HTML Page 122 of 293
single page version
సబ్భావదో అణంతా పంచగ్గగుణప్పధాణా య.. ౫౩..
సద్భావతోనంతాః పఞ్చాగ్రగుణప్రధానాః చ.. ౫౩..
భవిష్యంతీత్యాశఙ్కయేదముక్తమ్.
జీవభావసే అనన్త హై [అర్థాత్ జీవకే సద్భావరూప క్షాయికభావసే సాది–అనన్త హై] [సద్భావతః
అనంతాః] క్యోంకి సద్భావసే జీవ అనన్త హీ హోతే హైం. [పఞ్చాగ్రగుణప్రధానాః చ] వే పాఁచ ముఖ్య గుణోంసే
ప్రధానతావాలే హైం.
హైం? క్యా తదాకారరూప [ఉస–రూప] పరిణత హై? క్యా [తదాకారరూప] అపరిణత హైం?– ఐసీ ఆశంకా
కరకే యహ కహా గయా హై [అర్థాత్ ఉన ఆశంకాఓంకే సమాధానరూపసే యహ గాథా కహీ గఈ హై].
సద్భావథీ నహి అంత హోయ; ప్రధానతా గుణ పాంచథీ. ౫౩.
Page 94 of 264
PDF/HTML Page 123 of 293
single page version
త్వాత్సనిధనత్వం క్షాయికభావస్యాశఙ్కయమ్. స ఖలూపాధినివృత్తౌ ప్రవర్తమానః సిద్ధభావ ఇవ సద్భావ ఏవ
జీవస్య; సద్భావేన చానంతా ఏవ జీవాః ప్రతిజ్ఞాయంతే. న చ తేషామనాదినిధనసహజచైతన్య–లక్షణైకభావానాం
సాదిసనిధనాని సాద్యనిధనాని భావాంతరాణి నోపపద్యంత ఇతి వక్తవ్యమ్; తే ఖల్వనాదికర్మమలీమసాః
పంకసంపృక్తతోయవత్తదాకారేణ పరిణతత్వాత్పఞ్చప్రధానగుణప్రధానత్వేనైవానుభూయంత ఇతి.. ౫౩..
సద్భావ హీ హై [అర్థాత్ కర్మోపాధికే క్షయమేం ప్రవర్తతా హై ఇసలియే క్షాయిక భావ జీవకా సద్భావ హీ హై];
ఔర సద్భావసే తో జీవ అనన్త హీ స్వీకార కియే జాతే హైం. [ఇసలియే క్షాయిక భావసే జీవ అనన్త హీ
అర్థాత్ వినాశరహిత హీ హై.]
హోతే]’ ఐసా కహనా యోగ్య నహీం హై; [క్యోంకి] వే వాస్తవమేం అనాది కర్మసే మలిన వర్తతే హుఏ కాదవసే
౧. కాదవసే సంపృక్త = కాదవకా సమ్పర్క ప్రాప్త; కాదవకే సంసర్గవాలా. [యద్యపి జీవ ద్రవ్యస్వభావసే శుద్ధ హై తథాపి
౨. ఔదయిక, ఔపశమిక, క్షాయోపశమిక, క్షాయిక ఔర పారిణామిక ఇన పాఁచ భావోంకో జీవకే పాఁచ ప్రధాన గుణ
Page 95 of 264
PDF/HTML Page 124 of 293
single page version
ఇది జిణవరేహిం భణిదం
ఏవం సతో వినాశోసతో జీవస్య భవత్యుత్పాదః.
ఇతి జినవరైర్భణితమన్యోన్యవిరుద్ధమవిరుద్ధమ్.. ౫౪..
సతో వినాశో నాసత ఉత్పాద’ ఇతి పూర్వోక్తసూత్రేణ సహ విరుద్ధమపి న విరుద్ధమ్; యతో జీవస్య
ద్రవ్యార్థికనయాదేశేన న సత్ప్రణాశో నాసదుత్పాదః, తస్యైవ పర్యాయార్థికనయాదేశేన సత్ప్రణాశోసదుత్పాదశ్చ.
న చైతదనుపపన్నమ్, నిత్యే జలే కల్లోలానామ–నిత్యత్వదర్శనాదితి.. ౫౪..
కహా హై, [అన్యోన్యవిరుద్ధమ్] జో కి అన్యోన్య విరుద్ధ [౧౯ వీం గాథాకే కథనకే సాథ విరోధవాలా]
తథాపి [అవిరుద్ధమ్] అవిరుద్ధ హై.
దేవత్వాదిస్వరూప భావకీ అపేక్షాసే అసత్కా ఉత్పాద హోతా హీ హై. ఔర యహ [కథన] ‘సత్కా వినాశ
నహీం హై తథా అసత్కా ఉత్పాద నహీం హై’ ఐసే పూర్వోక్త సూత్రకే [–౧౯వీం గాథాకే] సాథ విరోధవాలా హోనే
పర భీ [వాస్తవమేం] విరోధవాలా నహీం హై; క్యోంకి జీవకో ద్రవ్యార్థికనయకే కథనసే సత్కా నాశ నహీం
హై ఔర అసత్కా ఉత్పాద నహీం హై తథా ఉసీకో పర్యాయార్థికనయకే కథనసే సత్కా నాశ హై ఔర
అసత్కా ఉత్పాద హై. ఔర యహ
–భాఖ్యుం జినే, జే పూర్వ–అపర విరుద్ధ పణ అవిరుద్ధ ఛే. ౫౪.
Page 96 of 264
PDF/HTML Page 125 of 293
single page version
కువ్వంతి సదో ణాసం అసదో భావస్స
కుర్వన్తి సతో నాశమసతో భావస్యోత్పాదమ్.. ౫౫..
ఏకసాథ జీవకో కైసే ఘటిత హోతే హైం? ఉసకా సమాధాన ఇస ప్రకార హైః జీవ ద్రవ్య–పర్యాయాత్మక వస్తు
హై. ఉసే సాది–సాన్తపనా ఔర అనాది–అనన్తపనా దోనోం ఏక హీ అపేక్షాసే నహీం కహే గయే హైం, భిన్న–
భిన్న అపేక్షాసే కహే గయే హైం; సాది–సాన్తపనా కహా గయా హై వహ పర్యాయ–అపేక్షాసే హై ఔర అనాది–
అనన్తపనా ద్రవ్య–అపేక్షాసే హై. ఇసలియే ఇస ప్రకార జీవకో సాది–సాన్తపనా తథా అనాది–అనన్తపనా
ఏకసాథ బరాబర ఘటిత హోతా హై.
నిత్యానన్దస్వరూప జీవద్రవ్య ఉసీకా ఆశ్రయ కరనే యోగ్య హై].. ౫౪..
భావస్య ఉత్పాదమ్] అసత్ భావకా ఉత్పాద [కుర్వన్తి] కరతీ హైం.
తే వ్యయ కరే సత్ భావనో, ఉత్పాద అసత తణో కరే. ౫౫.
Page 97 of 264
PDF/HTML Page 126 of 293
single page version
సదుచ్ఛేదమసదుత్పత్తిం చాననుభవతః క్రమేణోదీయమానాః నారకతిర్యఙ్మనుష్యదేవనామప్రకృతయః
సదుచ్ఛేదమసదుత్పాదం చ కుర్వంతీతి.. ౫౫..
జుత్తా తే జీవగుణా బహుసు య అత్థేసు విచ్ఛిణ్ణా.. ౫౬..
యుక్తాస్తే జీవగుణా బహుషు చార్థేషు విస్తీర్ణాః.. ౫౬..
జిస ప్రకార సముద్రరూపసే అసత్కే ఉత్పాద ఔర సత్కే ఉచ్ఛేదకా అనుభవ న కరనేవాలే ఐసే
ఉచ్ఛేద కరతీ హైం [అర్థాత్ అవిద్యమాన తరంగకే ఉత్పాదమేం ఔర విద్యమాన తరంగకే నాశమేం నిమిత్త బనతీ
హై], ఉసీ ప్రకార జీవరూపసే సత్కే ఉచ్ఛేద ఔర అసత్కే ఉత్పాద అనుభవ న కరనేవాలే ఐసే జీవకో
క్రమశః ఉదయకో ప్రాప్త హోనే వాలీ నారక–తిర్యంచ–మనుష్య–దేవ నామకీ [నామకర్మకీ] ప్రకృతియాఁ
[భావోంసమ్బన్ధీ, పర్యాయోంసమ్బన్ధీ] సత్కా ఉచ్ఛేద తథా అసత్కా ఉత్పాద కరతీ హైం [అర్థాత్ విద్యమాన
పర్యాయకే నాశమేం ఔర అవిద్యమాన పర్యాయకే ఉత్పాదమేం నిమిత్త బనతీ హైం].. ౫౫..
[జీవగుణాః] [పాఁచ] జీవగుణ [–జీవకే భావ] హైం; [చ] ఔర [బహుషు అర్థేషు విస్తీర్ణాః] ఉన్హేం
అనేక ప్రకారోంమేం విస్తృత కియా జాతా హై.
తే పాంచ జీవగుణ జాణవా; బహు భేదమాం విస్తీర్ణ ఛే. ౫౬.
Page 98 of 264
PDF/HTML Page 127 of 293
single page version
కర్మణాం ఫలదానసమర్థతయోద్భూతిరుదయః, అనుద్భూతిరుపశమః, ఉద్భూత్యనుద్భూతీ క్షయోపశమః,
ఔపశమికః, క్షయోపశమేన యుక్తః క్షాయోపశమికః, క్షయేణ యుక్తః క్షాయికః, పరిణామేన యుక్తః పారిణామికః.
త ఏతే పఞ్చ జీవగుణాః. తత్రోపాధిచతుర్విధత్వనిబంధనాశ్చత్వారః, స్వభావనిబంధన ఏకః. ఏతే
చోపాధిభేదాత్స్వరూపభేదాచ్చ భిద్యమానా బహుష్వర్థేషు విస్తార్యంత ఇతి.. ౫౬..
కర్మోకా
హై, క్షయోపశమసే యుక్త వహ ‘క్షాయోపశమిక’ హై,
ఔర స్వరూపకే భేదసే భేద కరనే పర, ఉన్హేం అనేక ప్రకారోంమేం విస్తృత కియా జాతా హై.. ౫౬..
౨. అత్యన్త విశ్లేష = అత్యన్త వియోగ; ఆత్యంతిక నివృత్తి.
౩. ఆత్మలాభ = స్వరూపప్రాప్తి; స్వరూపకో ధారణ కర రఖనా; అపనేకో ధారణ కర రఖనా; అస్తిత్వ. [ద్రవ్య అపనేకో
౪. క్షయసే యుక్త = క్షయ సహిత; క్షయకే సాథ సమ్బన్ధవాలా. [వ్యవహారసే కర్మోకే క్షయకీ అపేక్షా జీవకే జిస భావమేం
౫. పరిణామసే యుక్త = పరిణామమయ; పరిణామాత్మక; పరిణామస్వరూప.
౬. కర్మోపాధికీ చార ప్రకారకీ దశా [–ఉదయ, ఉపశమ, క్షయోపశమ ఔర క్షయ] జినకా నిమిత్త హై ఐసే చార భావ
భావ హైే.
Page 99 of 264
PDF/HTML Page 128 of 293
single page version
సో తస్స తేణ కత్తా హవది త్తి య సాసణే పఢిదం.. ౫౭..
కర్మ వేదయమానో జీవో భావం కరోతి యాద్రశకమ్.
స తస్య తేన కర్తా భవతీతి చ శాసనే పఠితమ్.. ౫౭..
భావః క్రియతే, స జీవస్తస్య భావస్య తేన ప్రకారేణ కర్తా భవతీతి.. ౫౭..
కర్తా హై–[ఇతి చ] ఐసా [శాసనే పఠితమ్] శాసనమేం కహా హై.
అపనా కర్మరూప [కార్యరూప] భావ కియా జాతా హై. ఇసలియే జో భావ జిస ప్రకారసే జీవ ద్వారా కియా
జాతా హై, ఉస భావకా ఉస ప్రకారసే వహ జీవ కర్తా హై.. ౫౭..
తే భావనో తే జీవ ఛే కర్తా–కహ్యుం జినశాసనే. ౫౭.
Page 100 of 264
PDF/HTML Page 129 of 293
single page version
ఖఇయం ఖఓవసమియం తమ్హా భావం తు కమ్మకదం.. ౫౮..
క్షాయికః క్షాయోపశమికస్తస్మాద్భావస్తు కర్మకృతః.. ౫౮..
ద్రవ్యకర్మణాం నిమిత్తమాత్రత్వేనౌదయికాదిభావకర్తృత్వమత్రోక్తమ్.
న ఖలు కర్మణా వినా జీవస్యోదయోపశమౌ క్షయక్షాయోపశమావపి విద్యేతే; తతః
[తస్మాత్ తు] ఇసలియే [భావః] భావ [–చతుర్విధ జీవభావ] [కర్మకృతః] కర్మకృత హైం.
క్షాయోపశమిక, ఔదయిక యా ఔపశమిక భావ కర్మకృత సంమత కరనా. పారిణామిక భావ తో అనాది–
అనన్త,
ఔపశమిక భావోంకే సమ్బన్ధమేం నిమ్నోక్తానుసార స్పష్టతా కీ జాతీ హైః] క్షాయిక భావ, యద్యపి స్వభావకీ
వ్యక్తిరూప [–ప్రగటతారూప] హోనేసే అనన్త [–అన్త రహిత] హై తథాపి, కర్మక్షయ ద్వారా ఉత్పన్న హోనేకే
పుద్గలకరమ విణ జీవనే ఉపశమ, ఉదయ, క్షాయిక అనే
క్షాయోపశమిక న హోయ, తేథీ కర్మకృత ఏ భావ ఛే. ౫౮.
Page 101 of 264
PDF/HTML Page 130 of 293
single page version
సముచ్ఛిద్యమానత్వాత్ కర్మకృత ఏవేతి.
ణ కుణది అత్తా కించి వి ముత్తా అణ్ణం
న కరోత్యాత్మా కించిదపి ముక్త్వాన్యత్ స్వకం భావమ్.. ౫౯..
కారణ సాది హై ఇసలియే కర్మకృత హీ కహా గయా హై. ఔపశమిక భావ కర్మకే ఉపశమసే ఉత్పన్న హోనేకే
కారణ తథా అనుపశమసే నష్ట హోనేకే కారణ కర్మకృత హీ హై. [ఇస ప్రకార ఔదయికాది చార భావోంకో
కర్మకృత సంమత కరనా.]
ఉదయ ఆది అవస్థాఏఁ ద్రవ్యకర్మకీ హీ హైం, ‘పరిణామ’ జిసకా స్వరూప హై ఐసీ ఏక అవస్థారూపసే
అవస్థిత జీవకీ–పారిణామిక భావరూప స్థిత జీవకీ –వే చార అవస్థాఏఁ నహీం హైం]; ఇసలియే
ఉదయాదిక ద్వారా ఉత్పన్న హోనేవాలే ఆత్మాకే భావోంకో నిమిత్తమాత్రభూత ఐసీ ఉస ప్రకారకీ అవస్థాఓంంరూప
[ద్రవ్యకర్మ] స్వయం పరిణమిత హోనేకే కారణ ద్రవ్యకర్మ భీ వ్యవహారనయసే ఆత్మాకే భావోంకే కతృత్వకో ప్రాప్త
హోతా హై.. ౫౮..
హై? [ఆత్మా] క్యోంకి ఆత్మా తో [స్వకం భావం ముక్త్వా] అపనే భావకో ఛోడకర [అన్యత్ కించిత్ అపి]
అన్య కుఛ భీ [న కరోతి] నహీం కరతా.
జీవ తో కదీ కరతో నథీ నిజ భావ విణ కంఈ అన్యనే. ౫౯.
Page 102 of 264
PDF/HTML Page 131 of 293
single page version
జీవస్తస్య కర్తా న భవతి. న చ జీవస్యాకర్తృత్వామిష్యతే. తతః పారిశేష్యేణ ద్రవ్యకర్మణః కర్తాపద్యతే.
తత్తు కథమ్? యతో నిశ్చయనయేనాత్మా స్వం భావముజ్ఝిత్వా నాన్యత్కిమపి కరోతీతి.. ౫౯..
ణ దు తేసిం ఖలు కత్తా ణ విణా భూదా దు
న తు తేషాం ఖలు కర్తా న వినా భూతాస్తు కర్తారమ్.. ౬౦..
మాన్య] నహీం హై. ఇసలియే, శేష యహ రహా కి జీవ ద్రవ్యకర్మకా కర్తా హోనా చాహియే. లేకిన వహ తో
కైసే హో సకతా హై? క్యోంకి నిశ్చయనయసే ఆత్మా అపనే భావకో ఛోడకర అన్య కుఛ భీ నహీం కరతా.
[ఇస ప్రకార పూర్వపక్ష ఉపస్థిత కియా గయా] .. ౫౯..
హై; [న తు కర్తారమ్ వినా భూతాః] కర్తాకే బినా హోతే హైం ఐసా భీ నహీం హై.
రే! భావ కర్మనిమిత్త ఛే నే కర్మ భావనిమిత్త ఛే,
అన్యోన్య నహి కర్తా ఖరే; కర్తా వినా నహి థాయ ఛే. ౬౦.
Page 103 of 264
PDF/HTML Page 132 of 293
single page version
జీవపరిణామానాం జీవః కర్తా, కర్మపరిణామానాం కర్మ కర్తృ ఇతి.. ౬౦..
న హి పుద్గలకర్మణామితి జినవచనం జ్ఞాతవ్యమ్.. ౬౧..
కర్మకా జీవభావ కర్తా హై. వే [జీవభావ ఔర ద్రవ్యకర్మ] కర్తాకే బినా హోతే హైం ఐసా భీ నహీం హై;
క్యోంకి నిశ్చయసే జీవపరిణామోంకా జీవ కర్తా హై ఔర కర్మపరిణామోంకా కర్మ [–పుద్గల] కర్తా హై..
౬౦..
నహీం; [ఇతి] ఐసా [జినవచనం] జినవచన [జ్ఞాతవ్యమ్] జాననా.
కర్తా న పుద్గలకర్మనో; –ఉపదేశ జిననో జాణవో. ౬౧.
Page 104 of 264
PDF/HTML Page 133 of 293
single page version
జీవో వి య తారిసఓ కమ్మసహావేణ
జీవోపి చ తాద్రశకః కర్మస్వభావేన భావేన.. ౬౨..
లంబనాదుపాత్తాపాదానత్వమ్, ఉపజాయమానపరిణామరూపకర్మణాశ్రీయమాణత్వాదుపోఢసంప్రదానత్వమ్, ఆధీయ–
మానపరిణామాధారత్వాద్గృహీతాధికరణత్వం, స్వయమేవ షట్కారకీరూపేణ వ్యవతిష్ఠమానం న కారకాంతరమ–
పేక్షతే.
[–ఔదయికాది భావసే] [సమ్యక్ ఆత్మానమ్] బరాబర అపనేకో కరతా హై.
కర్మత్వపరిణామరూపసే కర్మపనేకా అనుభవ కరతా హుఆ, [౪] పూర్వ భావకా నాశ హో జానే పర భీ ధ్రువత్వకో
అవలమ్బన కరనేసే జిసనే అపాదానపనేకో ప్రాప్త కియా హై ఐసా, [౫] ఉత్పన్న హోనే వాలే పరిణామరూప
కర్మ ద్వారా సమాశ్రిత హోనేసే [అర్థాత్ ఉత్పన్న హోనే వాలే పరిణామరూప కార్య అపనేకో
ఆత్మాయ కర్మస్వభావరూప నిజ భావథీ నిజనే కరే. ౬౨.
Page 105 of 264
PDF/HTML Page 134 of 293
single page version
ధ్రువత్వాలంబనాదుపాత్తాపాదానత్వమ్, ఉపజాయమానభావపర్యాయరూపకర్మణాశ్రీయమాణత్వాదుపోఢ–సంప్రదానత్వ;,
ఆధీయమానభావపర్యాయాధారత్వాద్గృహీతాధికరణత్వః, స్వయమేవ షట్కారకీరూపేణ వ్యవతిష్ఠమానో న
కారకాంతరమపేక్షతే. అతః కర్మణః కర్తుర్నాస్తి జీవః కర్తా, జీవస్య కర్తుర్నాస్తి కర్మ కర్తృ నిశ్చయేనేతి..
౬౨..
గ్రహణ కియా హై ఐసా – స్వయమేవ షట్కారకరూపసే వర్తతా హుఆ అన్య కారకకీ అపేక్షా నహీం రఖతా.
భావపర్యాయరూపసే కర్మపనేకా అనుభవ కరతా హుఆ, [౪] పూర్వ భావపర్యాయకా నాశ హోనే పర ధ్రువత్వకా
అవలమ్బన కరనేసే జిసనే అపాదానపనేకో ప్రాప్త కియా హై ఐసా, [౫] ఉత్పన్న హోనే వాలే భావపర్యాయరూప
కర్మ ద్వారా సమాశ్రిత హోనేసే [అర్థాత్ ఉత్పన్న హోనే వాలా భావపర్యాయరూప కార్య అపనేకో దియా జానేసే]
సమ్ప్రదానపనేకో ప్రాప్త ఔర [౬] ధారణ కీ హుఈ భావపర్యాయకా ఆధార హోనేసే జిసనే అధికరణపనేకో
గ్రహణ కియా హై ఐసా – స్వయమేవ షట్కారకరూపసే వర్తతా హుఆ అన్య కారకకీ అపేక్షా నహీం రఖతా.
ప్రాప్త కరతా – పహుఁచతా హోనేసే ద్రవ్యకర్మ కర్మ హై, అథవా ద్రవ్యకర్మసే స్వయం అభిన్న హోనేసే పుద్గల స్వయం
హీ కర్మ [–కార్య] హై; [౪] అపనేమేసే పూర్వ పరిణామకా వ్యయ కరకే ద్రవ్యకర్మరూప పరిణామ కరతా హోనేసే
ఔర పుద్గలద్రవ్యరూపసే ధ్రువ రహతా హోనేసే పుద్గల స్వయం హీ అపాదాన హై; [౫] అపనేకో ద్రవ్యకర్మరూప
పరిణామ దేతా హోనేసే పుద్గల స్వయం హీ సమ్ప్రదాన హై; [౬] అపనేమేం అర్థాత్ అపనే ఆధారసే ద్రవ్యకర్మ
కరతా హోనేసే పుద్గల స్వయం హీ అధికరణ హై.
Page 106 of 264
PDF/HTML Page 135 of 293
single page version
కిధ తస్స ఫలం భుజది అప్పా కమ్మం చ దేది
కంథ తస్య ఫలం భుడ్క్తే ఆత్మా కర్మ చ దదాతి ఫలమ్.. ౬౩..
ప్రాప్త కరతా– పహుఁచతా హోనేసే జీవభావ కర్మ హై, అథవా జీవభావసే స్వయం అభిన్న హోనేసే జీవ స్వయం హీ
కర్మ హై; [౪] అపనేమేంసే పూర్వ భావకా వ్యయ కరకే [నవీన] జీవభావ కరతా హోనేసే ఔర జీవద్రవ్యరూపసే
ధ్రువ రహనేసే జీవ స్వయం హీ అపాదాన హై; [౫] అపనేకో జీవభావ దేతా హోనేసే జీవ స్వయం హీ సమ్ప్రదాన
హై; [౬] అపనేమేం అర్థాత్ అపనే ఆధారసే జీవభావ కరతా హోనేసే జీవ స్వయం హీ అధికరణ హై.
తథా జీవకీ ఔదయికాది భావరూపసే పరిణమిత హోనేకీ క్రియామేం వాస్తవమేం జీవ స్వయం హీ ఛహ
కారకరూపసే వర్తతా హై ఇసలియే ఉసే అన్య కారకోంకీ అపేక్షా నహీం హై. పుద్గలకీ ఔర జీవకీ ఉపరోక్త
క్రియాఏఁ ఏక హీ కాలమేం వర్తతీ హై తథాపి పౌద్గలిక క్రియామేం వర్తతే హుఏ పుద్గలకే ఛహ కారక
జీవకారకోంసే బిలకుల భిన్న ఔర నిరపేక్ష హైం తథా జీవభావరూప క్రియామేం వర్తతే హుఏ జీవకే ఛహ కారక
పుద్గలకారకోంసే బిలకుల భిన్న ఔర నిరపేక్ష హైం. వాస్తవమేం కిసీ ద్రవ్యకే కారకోంకో కిసీ అన్య ద్రవ్యకే
కారకోంకీ అపేక్షా నహీం హోతీ.. ౬౨..
క్యమ కర్మ ఫళ దే జీవనే? క్యమ జీవ తే ఫళ భోగవే? ౬౩.
Page 107 of 264
PDF/HTML Page 136 of 293
single page version
అథ సిద్ధాంతసుత్రాణి–
[చ] ఔర [ఆత్మా] ఆత్మా [తస్య ఫలం భుడ్క్తే] ఉసకా ఫల క్యోం భోగేగా?
జీవకో ఫల క్యోం దేగా ఔర జీవ అపనేసే నహీం కియే గయే కర్మకే ఫలకోే క్యోం భోగేగా? జీవసే నహీం
కియా కర్మ జీవకో ఫల దే ఔర జీవ ఉస ఫలకో భోగే యహ కిసీ ప్రకార న్యాయయుక్త నహీం హై.
అవగాఢ గాఢ భరేల ఛే సర్వత్ర పుద్గలకాయథీ
ఆ లోక బాదర–సుక్ష్మథీ, విధవిధ అనంతానంతథీ. ౬౪.
Page 108 of 264
PDF/HTML Page 137 of 293
single page version
సుక్ష్మైర్బాదరైశ్చానంతానంతైర్వివిధైః.. ౬౪..
గచ్ఛంతి కమ్మభావం అణ్ణోణ్ణాగాహమవగాఢా.. ౬౫..
గచ్ఛన్తి కర్మభావమన్యోన్యావగాహావగాఢా.. ౬౫..
ఇస ప్రకార, ‘కర్మ’ కర్మకో హీ కరతా హై ఔర ఆత్మా ఆత్మాకో హీ కరతా హై’ ఇస బాతమేం పూర్వోక్త దోష
ఆనేసే యహ బాత ఘటిత నహీం హోతీ – ఇస ప్రకార యహాఁ పూర్వపక్ష ఉపస్థిత కియా గయా హై.. ౬౩..
[అవగాఢగాఢనిచితః] [విశిష్ట రీతిసే] అవగాహిత హోకర గాఢ భరా హుఆ హై.
జహాఁ ఆత్మా హై వహాఁ, బినా లాయే హీ [కహీంసే లాయే బినా హీ], వే స్థిత హైం.. ౬౪..
కర్మత్వరూపే పరిణమే అన్యోన్య–అవగాహిత థఈ. ౬౫.
Page 109 of 264
PDF/HTML Page 138 of 293
single page version
ఆత్మా హి సంసారావస్థాయాం పారిణామికచైతన్యస్వభావమపరిత్యజన్నేవానాదిబంధనబద్ధత్వాద–
భావమారభతే, తత్ర తదా తమేవ నిమిత్తీకృత్య జీవప్రదేశేషు పరస్పరావగాహేనానుప్రవిష్టా స్వభావైరేవ పుద్గలాః
కర్మభావమాపద్యంత ఇతి.. ౬౫..
అకదా పరేహిం దిట్ఠా తహ కమ్మాణం
అకృతా పరైర్ద్రష్టా తథా కర్మణాం విజానీహి.. ౬౬..
[అన్యోన్యావగాహావగాఢాః] జీవమేం [విశిష్ట ప్రకారసే] అన్యోన్య–అవగాహరూపసే ప్రవిష్ట హుఏ [కర్మభావమ్
గచ్ఛన్తి] కర్మభావకో ప్రాప్త హోతే హైం.
రాగరూప యా ద్వేషరూప ఐసే అపనే భావకో కరతా హై. వహాఁ ఔర ఉస సమయ ఉసీ భావకో నిమిత్త బనాకర
పుద్గల అపనే భావోంసే హీ జీవకే ప్రదేశోంమేం [విశిష్టతాపూర్వక] పరస్పర అవగాహరూపసే ప్రవిష్ట హుఏ
కర్మభావకో ప్రాప్త హోతే హైం.
ప్రకారసే పరస్పర– అవగాహరూపసే ప్రవిష్ట హుఏ కర్మపనేకో ప్రాప్త హోతే హైం.
పరథీ అకృత, తే రీత జాణో వివిధతా కర్మో తణీ. ౬౬.
Page 110 of 264
PDF/HTML Page 139 of 293
single page version
భిర్బహుభిః ప్రకారైః కర్మాణ్యపి కంర్త్రతరనిరపేక్షాణ్యేవోత్పద్యంతే ఇతి.. ౬౬..
కాలే విజుజ్జమాణా సహదుక్ఖం దింతి భుంజంతి.. ౬౭..
కాలే వియుజ్యమానాః సుఖదుఃఖం దదతి భుఞ్జన్తి.. ౬౭..
[తథా] ఉసీ ప్రకార [కర్మణాం] కర్మోంకీ బహుప్రకారతా [విజానీహి] పరసే అకృత జానో.
హోతే హైం, ఉసీ ప్రకార అపనేకో యోగ్య జీవ–పరిణామకీ ఉపలబ్ధి హోనే పర, జ్ఞానావరణాది అనేక
ప్రకారకే కర్మ భీ అన్య కర్తాకీ అపేక్షాకే బినా హీ ఉత్పన్న హోతే హైం.
కాళే వియోగ లహే తదా సుఖదుఃఖ ఆపే–భోగవే. ౬౭.
Page 111 of 264
PDF/HTML Page 140 of 293
single page version
పృథక హోనే పర [సుఖదుఃఖం దదతి భుఞ్జన్తి] సుఖదుఃఖ దేతే హైం ఔర భోగతే హైం [అర్థాత్ పుద్గలకాయ
సుఖదుఃఖ దేతే హైం ఔర జీవ భోగతే హైం].
జీవకోే ఫల దేతా హై ఔర జీవ ఉసే భోగతా హై’ యహ బాత భీ వ్యవహారసే ఘటిత హోతీ హై] ఐసా యహాఁ
కహా హై.
జీవ ఉసే భోగతే హైం]– ఉదయ పాకర ఖిర జానేవాలే పుద్గలకాయ సుఖదుఃఖరూప ఆత్మపరిణామోంకే