Page 112 of 264
PDF/HTML Page 141 of 293
single page version
సుఖదుఃఖరూపం ఫలం ప్రయచ్ఛన్తి. జీవాశ్చ నిశ్చయేన
నిమిత్తమాత్రభుతద్రవ్యకర్మనిర్వర్తితసుఖదుఃఖరూపాత్మపరిణామానాం వ్యవహారేణ
నిమిత్తమాత్ర హోనేకీ అపేక్షాసే
ఉదయసే సమ్పాదిత ఈష్టానిష్ట విషయోంకే భోక్తా హోనేకీ అపేక్షాసే వ్యవహారసే, ఉసప్రకారకా [సుఖదుఃఖరూప]
ఫల భోగతే హైం [అర్థాత్ నిశ్చయసే సుఖదుఃఖపరిణామరూప ఔర వ్యవహారసే ఈష్టానిష్టా విషయరూప ఫల భోగతే
హైం].
విషయరూప ఫల ‘దేనేవాలా’ ’’ [ఉపచారసే] కహా జా సకతా హై. అబ, [౧] సుఖదుఃఖపరిణామ తో జీవకీ
అపనీ హీ పర్యాయరూప హోనేసే జీవ సుఖదుఃఖపరిణామకో తో ‘నిశ్చయసే’ భోగతా హైం, ఔర ఇసలియే
సుఖదుఃఖపరిణామమేం నిమిత్తభూత వర్తతే హుఏ శుభాశుభ కర్మోంమేం భీ [–జిన్హేంం ‘‘సుఖదుఃఖపరిణామరూప ఫల
దేనేవాలా’’ కహా థా ఉనమేం భీ] ఉస అపేక్షాసే ఐసా కహా జా సకతా హైే కి ‘‘వే జీవకో ‘నిశ్చయసే’
సుఖదుఃఖపరిణామరూప ఫల దేతే హైం;’’ తథా [౨] ఈష్టానిష్ట విషయ తో జీవసే బిలకుల భిన్న హోనేసే జీవ ఈష్టానిష్ట
విషయోంకో తో ‘వ్యవహారసే’ భోగతా హైం, ఔర ఇసలియే ఈష్టానిష్ట విషయోంమేం నిమిత్తభూత వర్తతే హుఏ శుభాశుభ కర్మోంమేం
భీ [–జిన్హేంం ‘‘ఈష్టానిష్ట విషయరూప ఫల దేనేవాలా ’’ కహా థా ఉనమేం భీ ] ఉస అపేక్షాసే ఐసా కహా జా
సకతా హైే కి ‘‘వే జీవకో ‘వ్యవహారసే’ ఈష్టానిష్ట విషయరూప ఫల దేతే హైం.’’
జీవసే బిల్కుల భిన్న హైం.’ పరన్తు యహాఁ కహే హుఏ నిశ్చయరూపసే భంగసే ఐసా నహీం సమఝనా చాహియే కి ‘పౌద్గలిక
కర్మ జీవకో వాస్తవమేం ఫల దేతా హై ఔర జీవ వాస్తవమేం కర్మకే దియే హుఏ ఫలకో భోగతా హై.’
భోగే తో దోనోం ద్రవ్య ఏక హో జాయేం. యహాఁ యహ ధ్యాన రఖనా ఖాస ఆవశ్యక హై కి టీకాకే పహలే పైరేమేం సమ్పూర్ణ
గాథాకే కథనకా సార కహతే హుఏ శ్రీ టీకాకార ఆచార్యదేవ స్వయం హీ జీవకో కర్మ ద్వారా దియే గయే ఫలకా
ఉపభోగ వ్యవహారసే హీ కహా హై, నిశ్చయసే నహీం.
ఐసా అర్థ సమఝనా చహియే.
Page 113 of 264
PDF/HTML Page 142 of 293
single page version
భోక్తృత్వగుణోపి వ్యాఖ్యాతః.. ౬౭..
భేత్తా హు హవది జీవో
భేక్తా తు భవతి జీవశ్చేతకభావేన కర్మఫలమ్.. ౬౮..
పరన్తు వహ భోక్తా నహీం హై]. [భోక్తా తు] భోక్తా తో [జీవః భవతి] [మాత్ర] జీవ హై [చేతకభావేన]
చేతకభావకే కారణ [కర్మఫలమ్] కర్మఫలకా.
తేథీ కరమ, జీవభావసే సంయుక్త కర్తా జాణవుం;
భోక్తాపణుం తో జీవనే చేతకపణే తత్ఫల తణుం ౬౮.
Page 114 of 264
PDF/HTML Page 143 of 293
single page version
కథంచిదాత్మనః సుఖదుఃఖపరిణామానాం కథంచిదిష్టా–నిష్టవిషయాణాం భోక్తా ప్రసిద్ధ ఇతి.. ౬౮..
హిడది పారమపారం సంసారం
హిండతే పారమపారం సంసారం మోహసంఛన్నః.. ౬౯..
వచ్ఛన్నత్వాదుపజాతవిపరీతాభినివేశః ప్రత్యస్తమితసమ్యగ్జ్ఞానజ్యోతిః సాంతమనంతం వా సంసారం
పరిభ్రమతీతి.. ౬౯..
– భోక్తా ప్రసిద్ధ హై.. ౬౮..
సాన్త అథవా అనన్త సంసారమేం [హిండతే] పరిభ్రమణ కరతా హై.
అనాది మోహాచ్ఛాదితపనేకే కారణ విపరీత
[ఇస ప్రకార జీవకే కర్మసహితపనేకీ ముఖ్యతాపూర్వక ప్రభుత్వగుణకా వ్యాఖ్యాన కియా గయా..] ౬౯..
కర్తా అనే భోక్తా థతో ఏ రీత నిజ కర్మో వడే
జీవ మోహథీ ఆచ్ఛన్న సాన్త అనన్త సంసారే భమే. ౬౯.
Page 115 of 264
PDF/HTML Page 144 of 293
single page version
ణాణాణుమగ్గచారీ ణివ్వాణపురం వజది
జ్ఞానానుమార్గచారీ నిర్వాణపురం వ్రజతి ధీరః.. ౭౦..
అయమేవాత్మా యది జినాజ్ఞయా మార్గముపగమ్యోపశాంతక్షీణమోహత్వాత్ప్రహీణవిపరీతాభినివేశః
సముద్భిన్నసమ్గ్జ్ఞానజ్యోతిః కర్తృత్వభోక్తృత్వాధికారం పరిసమాప్య సమ్యక్ప్రకటితప్రభుత్వశక్తిర్జ్ఞానస్యై–
వానుమార్గేణ చరతి, తదా విశుద్ధాత్మతత్త్వోపలంభరూపమపవర్గనగరం విగాహత ఇతి.. ౭౦..
క్షయోపశమ హుఆ హై ఐసా హోతా హుఆ] [జ్ఞానానుమార్గచారీ] జ్ఞానానుమార్గమేం విచరతా హై [–జ్ఞానకా
అనుసరణ కరనేవాలే మార్గే వర్తతా హై], [ధీరః] వహ ధీర పురుష [నిర్వాణపురం వ్రజతి] నిర్వాణపురకో ప్రాప్త
హోతా హై.
సమ్యగ్జ్ఞానజ్యోతి ప్రగట హుఈ హై ఐసా హోతా హుఆ, కర్తృత్వ ఔర భోక్తృత్వకే అధికారకో సమాప్త కరకే
సమ్యక్రూపసే ప్రగట ప్రభుత్వశక్తివాన హోతా హుఆ జ్ఞానకా హీ అనుసరణ కరనేవాలే మార్గమేం విచరతా హై
జ్ఞానానుమార్గ విషే చరే, తే ధీర శివపురనే వరే. ౭౦.
Page 116 of 264
PDF/HTML Page 145 of 293
single page version
చదుచంకమణో భణిదో పంచగ్గగుణప్పధాణో య.. ౭౧..
ఛక్కాపక్కమజుతో ఉవఉత్తో
చతుశ్చంక్రమణో భణితః పఞ్చాగ్రగుణప్రధానశ్చ.. ౭౧..
షట్కాపక్రమయుక్తః ఉపయుక్తః సప్తభఙ్గసద్భావః.
అష్టాశ్రయో నవార్థో జీవో దశస్థానగో భణితః.. ౭౨..
[–ప్రవర్తతా హై, పరిణమిత హోతా హై, ఆచరణ కరతా హై], తబ వహ విశుద్ధ ఆత్మతత్త్వకీ ఉపలబ్ధిరూప
అపవర్గనగరకో [మోక్షపురకో] ప్రాప్త కరతా హై.
[ఇస ప్రకార జీవకే కర్మరహితపనేకీ ముఖ్యతాపూర్వక ప్రభుత్వగుణకా వ్యాఖ్యాన కియా గయా ..] ౭౦..
[పఞ్చాగ్రగుణప్రధానః] పాఁచ ముఖ్య గుణోసే ప్రధానతావాలా [భణితః] కహా హై. [ఉపయుక్తః జీవః] ఉపయోగీ
ఐసా వహ జీవ [షట్కాపక్రమయుక్తః] ఛహ
దశస్థానగత [భణితః] కహా గయా హై.
చఉభ్రమణయుత, పంచాగ్రగుణపరధాన జీవ కహేల ఛే; ౭౧.
ఉపయోగీ షట–అపక్రమసహిత ఛే, సప్తభంగీసత్త్వ ఛే,
జీవ అష్ట–ఆశ్రయ, నవ–అరథ, దశస్థానగత భాఖేల ఛే. ౭౨.
Page 117 of 264
PDF/HTML Page 146 of 293
single page version
చంక్రమణత్వాచ్చతుశ్చంక్రమణః, పఞ్చభిః పారిణామికౌదయికాదిభిరగ్రగుణైః ప్రధానత్వాత్పఞ్చాగ్రగుణప్రధానః,
చతసృషు దిక్షూర్ధ్వమధశ్చేతి భవాంతరసంక్రమణషట్కేనాపక్రమేణ యుక్తత్వాత్షట్కాపక్రమయుక్తః, అసిత–
నాస్త్యాదిభిః సప్తభఙ్గైః సద్భావో యస్యేతి సప్తభఙ్గసద్భావః అష్టానాం కర్మణాం గుణానాం వా ఆశ్రయత్వాదష్టాశ్రయః,
నవపదార్థరూపేణ వర్తనాన్నవార్థః, పృథివ్యప్తేజోవాయువనస్పతిసాధారణప్రత్యేక–ద్విత్రిచతుః పఞ్చేన్ద్రియరూపేషు
దశసు స్థానేషు గతత్వాద్రశస్థానగ ఇతి.. ౭౧–౭౨..
ఉడ్ఢం గచ్ఛది సేసా విదిసావజ్జం గదిం
జ్ఞానచేతనా ఐసే భేదోంం ద్వారా అథవా ధ్రౌవ్య, ఉత్పాద ఔర వినాశ ఐసే భేదోం ద్వారా లక్షిత హోనేసే ‘త్రిలక్షణ
[తీన లక్షణవాలా]’ హై; [౪] చార గతియోంమేం భ్రమణ కరతా హై ఇసలియే ‘చతుర్విధ భ్రమణవాలా’ హై; [౫]
పారిణామిక ఔదయిక ఇత్యాది పాఁచ ముఖ్య గుణోం ద్వారా ప్రధానతా హోనేసే ‘పాఁచ ముఖ్య గుణోంసే
ప్రధానతావాలా’ హై; [౬] చార దిశాఓంమేం, ఊపర ఔర నీచే ఇస ప్ర్రకార షడ్విధ భవాన్తరగమనరూప
అపక్రమసే యుక్త హోనేకే కారణ [అర్థాత్ అన్య భవమేం జాతే హుఏ ఉపరోక్త ఛహ దిశాఓంమేం గమన హోతా హై
ఇసలియే] ‘ఛహ అపక్రమ సహిత’ హై; [౭] అస్తి, నాస్తి ఆది సాత భంగో ద్వారా జిసకా సద్భావ హై
ఐసా హోనేసే ‘సాత భంగపూర్వక సద్భావవాన’ హై; [౮] [జ్ఞానావరణీయాది] ఆఠ కర్మోంకే అథవా
[సమ్యక్త్వాది] ఆఠ గుణోంకే ఆశ్రయభూత హోనేసే ‘ఆఠకే ఆశ్రయరూప’ హై; [౯] నవ పదార్థరూపసే వర్తతా
హై ఇసలియే ‘నవ–అర్థరూప’ హై; [౧౦] పృథ్వీ, జల, అగ్ని, వాయు, సాధారణ వనస్పతి, ప్రత్యేక వనస్పతి,
ద్వీన్ద్రియ, త్రీన్ద్రియ చతురిన్ద్రియ ఔర పంచేన్ద్రియరూప దశ స్థానోమేం ప్రాప్త హోనేసే ‘దశస్థానగత’ హై.. ౭౧–
౭౨..
గతి హోయ ఊంచే; శేషనే విదిశా తజీ గతి హోయ ఛే. ౭౩.
Page 118 of 264
PDF/HTML Page 147 of 293
single page version
ఊర్ధ్వ గచ్ఛతి శేషా విదిగ్వర్జాం గతిం యాంతి.. ౭౩..
ఇది తే చదువ్వియప్పా పుగ్గలకాయా
ఇతి తే చతుర్వికల్పాః పుద్గలకాయా జ్ఞాతవ్యాః.. ౭౪..
జీవ [భవాన్తరమేం జాతే హుఏ] [విదిగ్వర్జా గతిం యాంతి] విదిశాఏఁ ఛోడ కర గమన కరతే హైం.
కహా హై.
ఏకసమయవర్తీ అవిగ్రహగతి ద్వారా [లోకాగ్రపర్యంత] స్వాభావిక ఊర్ధ్వగమన కరతా హై. శేష సంసారీ జీవ
మరణాన్తమేం విదిశాఏఁ ఛోడకర పూర్వోక్త షట్–అపక్రమస్వరూప [కర్మనిమిత్తక] అనుశ్రేణీగమన కరతే హైం..
౭౩..
తే స్కంధ తేనో దేశ, స్ంకధప్రదేశ, పరమాణు కహ్యా. ౭౪.
Page 119 of 264
PDF/HTML Page 148 of 293
single page version
చతుర్వికల్పత్వమితి.. ౭౪..
అద్ధద్ధం చ పదేసో పరమాణూ చేవ అవిభాగీ.. ౭౫..
అర్ధార్ధ చ ప్రదేశః పరమాణుశ్చైవావిభాగీ.. ౭౫..
భవన్తి ఇతి] పరమాణుు.
ఉనకే చార భేద హైం.. ౭౪..
అర్ధ వహ [ప్రదేశః] ప్రదేశ హై [చ] ఔర [అవిభాగీ] అవిభాగీ వహ [పరమాణుః ఏవ] సచముచ పరమాణు
హై.
అర్ధార్ధ తేనుం ‘ప్రదేశ’ నే అవిభాగ తే ‘పరమాణు’ ఛే. ౭౫.
Page 120 of 264
PDF/HTML Page 149 of 293
single page version
స్కంధస్యాంత్యో భేదః పరమాణురేకః. పునరపి ద్వయోః పరమాణ్వోః సంధాతాదేకో ద్వయణుకస్కంధపర్యాయః. ఏవం
సంధాతవశాదనంతాః స్కంధపర్యాయాః. ఏవం భేదసంధాతాభ్యామప్యనంతా భవంతీతి.. ౭౫..
అనన్తానన్త పరమాణుఓంసే నిర్మిత హోనే పర భీ జో ఏక హో వహ స్కంధ నామకీ పర్యాయ హై; ఉసకీ
కారణ [పృథక హోనకే కారణ] ద్వి–అణుక స్కంధపర్యంత అనన్త స్కంధప్రదేశరూప పర్యాయేం హోతీ హైం.
నిర్విభాగ–ఏక–ప్రదేశవాలా, స్కంధకా అన్తిమ అంశ వహ ఏక పరమాణు హై. [ఇస ప్రకార
స్కంధరూప పర్యాయేం హోతీ హై. [ఇస ప్రకార సంఘాతసే హోనేవాలే పుద్గలవికల్పకా వర్ణన హుఆ. ]
౭౫..
హైే. భేద ద్వారా ఉసకే జో పుద్గలవికల్ప హోతే హైం వే నిమ్నోక్త ద్రష్టాన్తానుసార సమఝనా. మానలో కి ౧౬
పరమాణుఓంసే నిర్మిత ఏక పుద్గలపిణ్డ హై ఔర వహ టూటకర ఉసకే టుకడే హోతే హై. వహాఁ ౧౬ పరమాణుాోంకే పూర్ణ
పుద్గలపిణ్డకో ‘స్కంధ’ మానే తో ౮ పరమాణుఓంవాలా ఉసకా అర్ధభాగరూప టుకడా వహ ‘దేశ’ హై, ౪
పరమాణుఓంవాలా ఉసకా చతుర్థభాగరూప టుకడా వహ ‘ప్రదేశ’ హై ఔర అవిభాగీ ఛోటే–సే–ఛోటా టుకడా వహ
‘పరమాణు’ హై. పునశ్చ, జిస ప్రకార ౧౬ పరమాణువాలే పూర్ణ పిణ్డకో ‘స్కంధ’ సంజ్ఞా హై, ఉసీ ప్రకార ౧౫ సే లేకర
౯ పరమాణుఓం తకకే కిసీ భీ టుకడేకో భీ ‘స్కంధ’ సంజ్ఞా హైే; జిస ప్రకార ౮ పరమాణుఓంవాలే ఉసకే
అర్ధభాగరూప టుకడేకో ‘దేశ’ సంజ్ఞా హైే, ఉసీ ప్రకార ౭ సే లేకర ౫ పరమాణఓుం తకకే ఉసకే కిసీ భీ
టుకడేకో భీ ‘దేశ’ సంజ్ఞా హై; జిస ప్రకార ౪ పరమాణువాలే ఉసకే చతుర్థభాగరూప టుకడేకో ‘ప్రదేశ’ సంజ్ఞా హై,
ఉసీ ప్రకార ౩ సే లేకర ౨ పరమాణు తకకే ఉసకే కిసీ భీ టుకడేకో భీ ‘ప్రదేశ’ సంజ్ఞా హై. – ఇస ద్రష్టాన్తకే
అనుసార, భేద ద్వారా హోనేవాలే పుద్గలవికల్ప సమఝనా.
Page 121 of 264
PDF/HTML Page 150 of 293
single page version
తే హోంతి ఛప్పయారా తేలోక్కం జేహిం ణిప్పణ్ణం.. ౭౬..
తే భవన్తి షట్ప్రకారాస్త్రైలోక్యం యైః నిష్పన్నమ్.. ౭౬..
స్కంధాస్త్వనేకపుద్గలమయైకపర్యాయత్వేన పుద్గలేభ్యోనన్యత్వాత్పుద్గలా ఇతి
ప్రకారకే హైం, [యైః] జినసే [త్రైలోక్యం] తీన లోక [నిష్పన్నమ్] నిష్పన్న హై.
స్కంధవ్యక్తికే [–స్కంధపర్యాయకే] ఆవిర్భావ ఔర తిరోభావకీ అపేక్షాసే భీ [పరమాణుఓంమేం]
ఛ వికల్ప ఛే స్కంధో తణా, జేథీ త్రిజగ నిష్పన్న ఛే. ౭౬.
Page 122 of 264
PDF/HTML Page 151 of 293
single page version
స్థితవంత ఇతి. తథా హి–బాదరబాదరాః, బాదరాః, బాదరసూక్ష్మాః, సూక్ష్మబాదరాః, సూక్ష్మాః, సూక్ష్మ–సూక్ష్మా
ఇతి. తత్ర ఛిన్నాః స్వయం సంధానాసమర్థాః కాష్ఠపాషాణదయో బాదరబాదరాః. ఛిన్నాః స్వయం సంధానసమర్థాః
క్షీరధృతతైలతోయరసప్రభృతయో బాదరాః. స్థూలోపలంభా అపి ఛేత్తుం
సూక్ష్మత్వేపి హి కరణానుపలభ్యాః కర్మవర్గణాదయః సూక్ష్మాః. అత్యంతసూక్ష్మాః కర్మవర్గణా–భ్యోధో ద్వయణుక
స్కంధపర్యన్తాః సూక్ష్మసూక్ష్మా ఇతి.. ౭౬..
‘పూరణ – గలన’ ఘటిత హోనేసే పరమాణు నిశ్చయసే ‘
సూక్ష్మత్వరూప పరిణామోంకే భేదోం ద్వారా ఛహ ప్రకారోంకో ప్రాప్త కరకే తీన లోకరూప హోకర రహే హైం. వే ఛహ
ప్రకారకే స్కంధ ఇస ప్రకార హైంః– [౧] బాదరబాదర; [౨] బాదర; [౩] బాదరసూక్ష్మ; [౪] సూక్ష్మబాదర; [౫]
సూక్ష్మ; [౬] సూక్ష్మసూక్ష్మ. వహాఁ, [౧] కాష్ఠపాషాణాదిక [స్కంధ] జో కి ఛేదన హోనేపర స్వయం నహీం జుడ
సకతే వే [ఘన పదార్థ] ‘బాదరబాదర’ హైం; [౨] దూధ, ఘీ, తేల, జల, రస ఆది [స్కంధ] జో కి
ఛేదన హోనేపర స్వయం జుడ జాతే హైం వే [ప్రవాహీ పదార్థ] ‘బాదర’ హై; [౩] ఛాయా, ధూప, అంధకార, చాందనీ
ఆది [స్కంధ] జో కి స్థూల జ్ఞాత హోనేపర భీ జినకా ఛేదన, భేదన అథవా [హస్తాది ద్వారా] గ్రహణ
నహీం కియా జా సకతా వే ‘బాదరసూక్ష్మ’ హైం; [౪] స్పర్శ–రస–గంధ–శబ్ద జో కి సూక్ష్మ హోనే పర భీ
స్థూల జ్ఞాత హోతే హైం [అర్థాత్ చక్షకోు ఛోడకర చార ఇన్ద్రియోంంకే విషయభూత స్కంధ జో కి ఆఁఖసే దిఖాఈ
న దేనే పర భీ స్పర్శనేన్ద్రియ ద్వారా స్పర్శ కియా జా సకతా హైే] జీభ ద్వారా జినకా స్వాద లియా జా
సకతా హైే, నాకసే సూంంధా జా సకతా హైే అథవా కానసే సునా జా సకతా హైే వే ‘సూక్ష్మబాదర’ హైం; [౫]
కర్మవర్గణాది [స్కంధ] కి జిన్హేం సూక్ష్మపనా హై తథా జో ఇన్ద్రియోంసే జ్ఞాత న హోం ఐసే హైం వే ‘సూక్ష్మ’ హైం;
[౬] కర్మవర్గణాసే నీచేకే [కర్మవర్గణాతీత ద్విఅణుక–స్కంధ తకకే [స్కంధ] జో కి అత్యన్త సూక్ష్మ హైం వే
‘సూక్ష్మసూక్ష్మ’ హైం.. ౭౬..
విశేష గుణ జో స్పర్శ–రస–గంధ–వర్ణ హైం ఉనమేం హోనేవాలీ షట్స్థానపతిత వృద్ధి వహ పూరణ హై ఔర షట్స్థానపతిత
హాని వహ గలన హై; ఇసలియే ఇస ప్రకార పరమాణు పూరణ–గలనధర్మవాలే హైం. [౨] పరమాణుఓంమేం స్కంధరూప పర్యాయకా
ఆవిర్భావ హోనా సో పూరణ హై ఔర తిరోభావ హోనా వహ గలన హైే; ఇస ప్రకార భీ పరమాణుఓంమేం పూరణగలన ఘటిత
హోతా హై.]
Page 123 of 264
PDF/HTML Page 152 of 293
single page version
సో సస్సదో అసద్దో ఏక్కో అవిభాగీ ముత్తిభవో.. ౭౭..
స శాశ్వతోశబ్దః ఏకోవిభాగీ భూర్తిభవః.. ౭౭..
అనాదినిధనరూపాదిపరిణామోత్పన్నత్వాన్మూర్తిభవః, రూపాదిపరిణామోత్పన్నత్వేపి శబ్దస్య
పరమాణుగుణత్వాభావాత్పుద్గలస్కంధపర్యాయత్వేన వక్ష్యమాణత్వాచ్చాశబ్దో నిశ్చీయత ఇతి.. ౭౭..
శాశ్వత [మూర్తిభవః] మూర్తిప్రభవ [మూర్తరూపసే ఉత్పన్న హోనేవాలా] ఔర [అశబ్దః] అశబ్ద హై.
అవినాశీ హోనేసే నిత్య హై; అనాది–అనన్త రూపాదికే పరిణామసే ఉత్పన్న హోనేకే కారణ
నహీం హై తథా ఉసకా[శబ్దకా] అబ [౭౯ వీం గాథామేం] పుద్గలస్కంధపర్యాయరూపసే కథన హై.. ౭౭..
హోతా హై ఐసా.[మూర్తి = మూర్తపనా]
తే ఏకనే అవిభాగ, శాశ్వత, మూర్తిప్రభవ, అశబ్ద ఛే. ౭౭.
Page 124 of 264
PDF/HTML Page 153 of 293
single page version
సో ణేఓ పరమాణూ పరిణామగుణో సయమసద్రే.. ౭౮..
ఆదేశమాత్రమూర్త్తః ధాతుచతుష్కస్య కారణం యస్తు.
స జ్ఞేయః పరమాణుః. పరిణామగుణః స్వయమశబ్దః.. ౭౮..
[సః] వహ [పరమాణుః జ్ఞేయః] పరమాణు జాననా – [పరిణామగుణః] జో కి పరిణామగుణవాలా హై ఔర
[స్వయమ్ అశబ్దః] స్వయం అశబ్ద హై.
ప్రకార ద్రవ్య ఔర గుణకే అభిన్న ప్రదేశ హోనేసే, జో పరమాణుకా ప్రదేశ హై, వహీ స్పర్శకా హై, వహీ రసకా
హై, వహీ గంధకా హై, వహీ రూపకా హై. ఇసలియే కిసీ పరమాణుమేం గంధగుణ కమ హో, కిసీ పరమాణుమేం
గంధగుణ ఔర రసగుణ కమ హో, కిసీ పరమాణుమేం గంధగుణ, రసగుణ ఔర రూపగుణ కమ హో,
తే జాణవో పరమాణు– జే పరిణామీ, ఆప అశబ్ద ఛే. ౭౮.
Page 125 of 264
PDF/HTML Page 154 of 293
single page version
గంధగుణే, క్వచిత్ గంధరసగుణయోః, క్వచిత్ గంధరసరూపగుణేషు అపకృష్యమాణేషు తదవిభక్తప్రదేశః పరమాణురేవ
వినశ్యతీతి. న తదపకర్షో యుక్తః. తతః పృథివ్యప్తేజోవాయురూపస్య ధాతుచతుష్కస్యైక ఏవ పరమాణుః కారణం
పరిణామవశాత్ విచిత్రో హి పరమాణోః పరిణామగుణః క్వచిత్కస్యచిద్గుణస్య వ్యక్తావ్యక్తత్వేన విచిత్రాం
పరిణతిమాదధాతి. యథా చ తస్య పరిణామవశాదవ్యక్తో గంధాదిగుణోస్తీతి ప్రతిజ్ఞాయతే న తథా
శబ్దోప్యవ్యక్తోస్తీతి జ్ఞాతుం శక్యతే శక్యతే తస్యైకప్రదేశస్యానేకప్రదేశాత్మకేన శబ్దేన
సహైకత్వవిరోధాదితి.. ౭౮..
తో ఉస గుణసే అభిన్న ప్రదేశీ పరమాణు హీ వినష్ట హో జాయేగా. ఇసలియే ఉస గుణకీ న్యూనతా యుక్త
[ఉచిత] నహీం హై. [కిసీ భీ పరమాణుమేం ఏక భీ గుణ కమ హో తో ఉస గుణకే సాథ అభిన్న ప్రదేశీ
పరమాణు హీ నష్ట హో జాయేగా; ఇసలియే సమస్త పరమాణు సమాన గుణవాలే హీ హై, అర్థాత్ వే భిన్న భిన్న
జాతికే నహీం హైం.] ఇసలియే పృథ్వీ, జల, అగ్ని ఔర వాయురూప చార ధాతుఓంకా, పరిణామకే కారణ, ఏక
హీ పరమాణు కారణ హై [అర్థాత్ పరమాణు ఏక హీ జాతికే హోనే పర భీ వే పరిణామకే కారణ చార
ధాతుఓంకే కారణ బనతే హైం]; క్యోంకి విచిత్ర ఐసా పరమాణుకా పరిణామగుణ కహీం కిసీ గుణకీ
శబ్దకే సాథ ఏకత్వ హోనేమేం విరోధ హై.. ౭౮..
అవ్యక్త హోతా హై ; అగ్నిమేం స్పర్శ ఔర వర్ణ వ్యక్త హోతే హైం ఔర శేష దో అవ్యక్త హోతే హైం ; వాయుమేం స్పర్శ వ్యక్త
హోతా హై ఔర శేష తీన అవ్యక్త హోతే హైం.]
౨. జిస ప్రకార పరమాణుమేం గంధాదిగుణ భలే హీ అవ్యక్తరూపసే భీ హోతే తో అవశ్య హైం; ఉసీ ప్రకార పరమాణుమేం శబ్ద భీ
హై.
Page 126 of 264
PDF/HTML Page 155 of 293
single page version
స్పృష్టేషు తేషు జాయతే శబ్ద ఉత్పాదికో నియతః.. ౭౯..
సముత్పద్యమానత్వాత్ స్కంధప్రభవః, యతో హి పరస్పరాభిహతేషు మహాస్కంధేషు శబ్దః సముపజాయతే.
శబ్ద ఉత్పన్న హోతా హై; [నియతః ఉత్పాదికః] ఇస ప్రకార వహ [శబ్ద] నియతరూపసే ఉత్పాద్య హైం.
సాధనభూత [–బాహ్య కారణభూత] మహాస్కన్ధోం ద్వారా తథావిధ పరిణామరూప [శబ్దపరిణామరూప] ఉత్పన్న
స్కంధాభిధాతే శబ్ద ఊపజే, నియమథీ ఉత్పాద్య ఛే. ౭౯.
Page 127 of 264
PDF/HTML Page 156 of 293
single page version
శబ్దత్వేనస్వయం వ్యపరిణమంత ఇతి శబ్దస్య నియతముత్పాద్యత్వాత్ స్కంధప్రభవత్వమితి.. ౭౯..
బాత విశేష సమఝాఈ జాతీ హైః– ఏకదూసరేమేం ప్రవిష్ట హోకర సర్వత్ర వ్యాప్త హోకర స్థిత ఐసీ జో
స్వభావనిష్పన్న హీ [–అపనే స్వభావసే హీ నిర్మిత్త], అనన్తపరమాణుమయీ శబ్దయోగ్య–వర్గణాఓంసే సమస్త
లోక భరపూర హోనే పర భీ జహాఁ–జహాఁ బహిరంగకారణ సామగ్రీ ఉదిత హోతీ హై వహాఁ–వహాఁ వే వర్గణాఏఁ
ద్వీంన్ద్రియాదిక జీవోంకే శబ్దరూప తథా [కేవలీభగవానకీ] దివ్య ధ్వనిరూపసే వహ అనక్షరాత్మక హైం. అభాషాత్మక
శబ్ద భీ ద్వివిధ హైం – ప్రాయోగిక ఔర వైశ్రిసిక. వీణా, ఢోల, ఝాంఝ, బంసరీ ఆదిసే ఉత్పన్న హోతా హుఆ
ప్రాయోగిక హై ఔర మేఘాదిసే ఉత్పన్న హోతా హుఆ వైశ్రసిక హై.
౨. ఉత్పాద్య=ఉత్పన్న కరానే యోగ్య; జిసకీ ఉత్పత్తిమేం అన్య కోఈ నిమిత్త హోతా హై ఐసా.
౩. స్కన్ధజన్య=స్కన్ధోం ద్వారా ఉత్పన్న హో ఐసాః జిసకీ ఉత్పత్తిమేం స్కన్ధ నిమిత్త హోతే హైం ఐసా. [సమస్త లోకమేం
జివ్హా–ఓష్ఠ, ద్యంటా–మోగరీ ఆది మహాస్కన్ధోంకా టకరానా వహ బహిరంగకారణసామగ్రీ హై అర్థాత్ శబ్దరూప
పరిణమనమేం వే మహాస్కన్ధ నిమిత్తభూత హైం ఇసలియే ఉస అపేక్షాసే [నిమిత్త–అపేక్షాసే] శబ్దకో వ్యవహారసే
స్కన్ధజన్య కహా జాతా హై.]
Page 128 of 264
PDF/HTML Page 157 of 293
single page version
ఖంధాణం పి య కత్తా
స్కంధానామపి చ కర్తా ప్రవిభక్తా కాలసంఖ్యాయాః.. ౮౦..
కర్తా] తథా కరనేవాలా హై ఔర [కాలసంఖ్యాయాః ప్రవిభక్తా] కాల తథా సంఖ్యాకో విభాజిత కరనేవాలా
హై [అర్థాత్ కాలకా విభాజన కరతా హై ఔర సంఖ్యాకా మాప కరతా హై].
అస్తిత్వవాలే స్పర్శాదిగుణోంకో అవకాశ దేతా హై ఇసలియే
హోనేకే కారణ [అర్థాత్ నిరంశ హోనేకే కారణ], సావకాశ నహీం హై; వహ వాస్తవమేం ఏక ప్రదేశ ద్వారా
స్కంధోంకే భేదకా నిమిత్త హోనేసే [అర్థాత్ స్కంధకే బిఖరనే – టూటనేకా నిమిత్త హోనేసే] స్కంధోంకా భేదన
కరనేవాలా హై; వహ వాస్తవమేం ఏక ప్రదేశ ద్వారా స్కంధకే సంఘాతకా నిమిత్త హోనేసే [అర్థాత్ స్కన్ధకే
మిలనేకా –రచనాకా నిమిత్త హోనేసే] స్కంధోంకా కర్తా హై; వహ వాస్తవమేం ఏక ప్రదేశ ద్వారా – జో కి
ఏక
భేత్తా రచయితా స్కంధనో, ప్రవిభాగీ సంఖ్యా–కాళనో. ౮౦.
Page 129 of 264
PDF/HTML Page 158 of 293
single page version
భేదనిమిత్తత్వాత్ స్కంధానాం భేత్తా. ఐకన ప్రదేశేన స్కంధసంఘాతనిమిత్తత్వాత్స్కంధానాం కర్తా ఏకేన
ప్రదేశేనైకాకాశప్రదేశాతివర్తితద్నతిపరిణామాపన్నేన సమయలక్షణకాలవిభాగకరణాత్ కాలస్య ప్రవిభక్తా.
ఏకేన ప్రదేశేన తత్సూత్రత్రితద్వయాదిభేదపూర్వికాయాః స్కంధేషు ద్రవ్యసంఖ్యాయాః ఏకేన ప్రదేశేన
తదవచ్ఛిన్నైకాకాశప్రదేశ–
ద్వారా –‘సమయ’ నామక కాలకా విభాగ కరతా హై ఇసలియే కాలకా విభాజక హై; వహ వాస్తవమేం ఏక
ప్రదేశ ద్వారా సంఖ్యాకా భీ
కరతా హై, [౨] వహ ఏక ప్రదేశ ద్వారా ఉసకీ జితనీ మర్యాదావాలే ఏక ‘
వహ ఏక ప్రదేశ ద్వారా, ఏక ఆకాశప్రదేశకా అతిక్రమ కరనేవాలే ఉసకే గతిపరిణామ జితనీ మర్యాదావాలే
‘
వర్ణాదిభావకో జాననేవాలే జ్ఞానసే లేకర భావసంఖ్యాకే విభాగ కరతా హై.. ౮౦..
ద్వారా హోతా హై. క్షేత్రకా మాపకా ఏకక ‘ఆకాశప్రదేశ’ హై ఔర ఆకాశప్రదేశకీ వ్యాఖ్యామేం పరమాణుకీ అపేక్షా ఆతీ
హై; ఇసలియే క్షేళకా మాప భీ పరమాణు ద్వారా హోతా హై. కాలకే మాప ఏకక ‘సమయ’ హై ఔర సమయకీ వ్యాఖ్యామేం
పరమాణుకీ అపేక్షా ఆతీ హై; ఇసలియే కాలకా మాప భీ పరమాణు ద్వారా హోతా హై. జ్ఞానభావకే [జ్ఞానపర్యాయకే]
మాపకా ఏకక ‘పరమాణుమేంం పరిణమిత జఘన్య వర్ణాదిభావకో జానే ఉతనా జ్ఞాన’ హై ఔర ఉసమేం పరమాణుకీ అపేక్షా
ఆతీ హై; ఇసలియే భావకా [జ్ఞానభావకా] మాప భీ పరమాణు ద్వారా హోతా హై. ఇస ప్రకార పరమాణు ద్రవ్య, క్షేత్ర, కాల
ఔర భావ మాప కరనేకే లియే గజ సమాన హై]
౨. ఏక పరమాణుప్రదేశ జితనే ఆకాశకే భాగకో [క్షేత్రకో] ‘ఆకాశప్రదేశ’ కహా జాత హై. వహ ‘ఆకాశప్రదేశ’
పరిమాణకో ఉస వస్తుకా ‘ఏకక’ కహా జాతా హై.]
౩. పరమాణుకో ఏక ఆకాశప్రదేశేసే దూసరే అనన్తర ఆకాశప్రదేశమేం [మందగతిసే] జాతే హుఏ జో కాల లగతా హై ఉసే
Page 130 of 264
PDF/HTML Page 159 of 293
single page version
కాలసంఖ్యాయాః ఐకన ప్రదేశేన పద్వివర్తిజఘన్యవర్ణాదిభావావబోధపూర్వికాయా భావసంఖ్యాయాః ప్రవిభాగ–
కరణాత్ ప్రవిభక్తా సంఖ్యాయా అపీతి.. ౮౦..
ఖంధంతరిదం దవ్వం పరమాణు
స్కంధాంతరితం ద్రవ్యం పరమాణుం తం విజానిహి.. ౮౧..
హై ఔర [స్కంధాంతరితం] స్కన్ధకే భీతర హో తథాపి [ద్రవ్యం] [పరిపూర్ణ స్వతంత్ర] ద్రవ్య హై ఐసా
[విజానీహి] జానో.
సహిత రస వర్తతా హై; పాఁచ వర్ణపర్యాయోంమేంసే ఏక సమయ కిసీ ఏక [వర్ణపర్యాయ] సహిత వర్ణ వర్తతా హై ;
తే శబ్దహేతు, అశబ్ద ఛే, నే స్కంధమాం పణ ద్రవ్య ఛే. ౮౧.
Page 131 of 264
PDF/HTML Page 160 of 293
single page version
చతుర్ణాం శీతస్నిగ్ధశీతరూక్షోష్ణస్నిగ్ధోష్ణరూక్షరూపాణాం స్పర్శపర్యాయద్వంద్వానామన్యతమేనైకేనైకదా స్పర్శో వర్తతే.
ఏవమయముక్తగుణవృత్తిః పరమాణుః శబ్దస్కంధపరిణతిశక్తిస్వభావాత్ శబ్దకారణమ్. ఏకప్రదేశత్వేన
శబ్దపర్యాయపరిణతివృత్త్యభావాదశబ్దః. స్నిగ్ధరూక్షత్వప్రత్యయబంధవశాదనేకపరమాణ్వేక–
త్వపరిణతిరూపస్కంధాంతరితోపి స్వభావమపరిత్యజన్నుపాత్తసంఖ్యత్వాదేక ఏవ ద్రవ్యమితి.. ౮౧..
జం హవది ముత్తమణ్ణం తం సవ్వం పుగ్గలం జాణే.. ౮౨..
యద్భవతి మూర్తమన్యత్ తత్సర్వం పుద్గలం జానీయాత్.. ౮౨..
ఉష్ణ–స్నిగ్ధ ఔర ఉష్ణ–రూక్ష ఇన చార స్పర్శపర్యాయోంకే యుగలమేంసే ఏక సమయ కిసీ ఏక యుగక సహిత
స్పర్శ వర్తతా హై. ఇస ప్రకార జిసమేం గుణోంకా వర్తన [–అస్తిత్వ] కహా గయా హై ఐసా యహ పరమాణు
శబ్దస్కంధరూపసే పరిణమిత హోనే కీ శక్తిరూప స్వభావవాలా హోనేసే శబ్దకా కారణ హై; ఏకప్రదేశీ హోనేకే
కారణ శబ్దపర్యాయరూప పరిణతి నహీ వర్తతీ హోనేసే అశబ్ద హై; ఔర
ఛోడతా హుఆ, సంఖ్యాకో ప్రాప్త హోనేసే [అర్థాత్ పరిపూర్ణ ఏకకే రూపమేం పృథక్ గినతీమేం ఆనేసే]
సర్వం] వహ సబ [పుద్గలం జానీయాత్] పుద్గల జానో.
౨. యహాఁ ఐసా బతలాయా హై కి స్కంధమేం భీ ప్రత్యేక పరమాణు స్వయం పరిపూర్ణ హై, స్వతంత్ర హై, పరకీ సహాయతాసే రహిత ,
ఇన్ద్రియ వడే ఉపభోగ్య, ఇన్ద్రియ, కాయ, మన నే కర్మ జే,
వళీ అన్య జే కంఈ మూర్త తే సఘళుంయ పుద్గల జాణజే. ౮౨.