Page 132 of 264
PDF/HTML Page 161 of 293
single page version
పర్యాయోత్పత్తిహేతవోనంతా అనంతాణువర్గణాః, అనంతా అసంఖ్యేయాణువర్గణాః, అనంతా సంఖ్యేయాణువర్గణాః ద్వయ
ణుకస్కంధపర్యంతాః, పరమాణవశ్చ, యదన్యదపి మూర్తం తత్సర్వం పుద్గలవికల్పత్వేనోపసంహర్తవ్య–మితి..౮౨..
ద్రవ్యమన, ద్రవ్యకర్మ, నోకర్మ, విచిత్ర పర్యాయోంంకీ ఉత్పత్తికే హేతుభూత [అర్థాత్ అనేక ప్రకారకీ పర్యాయేం ఉత్పన్న
హోనేకే కారణభూత]
పుద్గలకే భేద రూపసే సమేటనా.
వికల్పజాలరహిత శుద్ధజీవాస్తికాయసే విపరీత మన, కర్మరహిత ఆత్మద్రవ్యసే ప్రతికూల ఆఠ కర్మ ఔర
అమూర్త ఆత్మస్వభావసే ప్రతిపక్షభూత అన్య భీ జో కుఛ మూర్త హో వహ సబ పుద్గల జానో.. ౮౨..
ఇస ప్రకార పుద్గలద్రవ్యాస్తికాయకా వ్యాఖ్యాన సమాప్త హుఆ.
[అవిభాగీ పరమాణు భీ అనన్త హైం.]
Page 133 of 264
PDF/HTML Page 162 of 293
single page version
లేగాగాఢం పుట్ఠం పిహులమసంఖాదియపదేసం.. ౮౩..
లేకావగాఢః స్పృష్టః పృథులోసంఖ్యాతప్రదేశః.. ౮౩..
విస్తృతత్వాత్పృథులః. నిశ్చయనయేనైకప్రదేశోపి వ్యవహారనయేనాసంఖ్యాతప్రదేశ ఇతి.. ౮౩..
[పృథులః] విశాల ఔర [అసంఖ్యాతప్రదేశః] అసంఖ్యాతప్రదేశీ హై.
హై;
ఉసమేం బీచమేం వ్యవధాన–అన్తర–అవకాశ నహీం హై ; ఇసలియే ధర్మాస్తికాయ అఖణ్డ హై.]
౨. ఏకప్రదేశీ=అవిభాజ్య–ఏకక్షేత్రవాలా. [నిశ్చయనయసే ధర్మాస్తికాయ అవిభాజ్య–ఏకపదార్థ హోనేసే అవిభాజ్య–
లోకావగాహీ, అఖండ ఛే, విస్తృత, అసంఖ్యప్రదేశ. ౮౩.
Page 134 of 264
PDF/HTML Page 163 of 293
single page version
గదికిరియాజుత్తాణం కారణభూదం సయమకజ్జం.. ౮౪..
గతిక్రియాయుక్తానాం కారణభూతః స్వయమకార్యః.. ౮౪..
వ్యయవత్త్వేపి స్వరూపాదప్రచ్యవనాన్నిత్యః. గతిక్రియాపరిణతానాముదా–
గతిక్రియాయుక్తకో [కారణభూతః] కారణభూత [నిమిత్తరూప] హై ఔర [స్వయమ్ అకార్యః] స్వయం అకార్య హై.
అగురులఘు గుణ [–అంశ] కహే హైం.]
జే అగురులధుక అనన్త తే–రూప సర్వదా ఏ పరిణమే,
ఛే నిత్య, ఆప అకార్య ఛే, గతిపరిణమితనే హేతు ఛే. ౮౪.
Page 135 of 264
PDF/HTML Page 164 of 293
single page version
త్హ జీవపుగ్గలోణం ధమ్మం దవ్వం వియాణాహి.. ౮౫..
త్థా జీవపుద్గలానాం ధర్మద్రవ్యం విజానీహి.. ౮౫..
హోనేమేం జీవ–పుద్గలోంకో]
కిసీ అన్యసే ఉత్పన్న నహీం హుఆ హై ఇసలియే కిసీ అన్య కారణకే కార్యరూప నహీం హై].. ౮౪..
[జీవపుద్గలానాం] జీవ–పుద్గలోంకో గమనమేం అనుగ్రహ కరతా హై [–నిమిత్తభూత హోతా హై] ఐసా
[విజానీహి] జానో.
గతిరూప పరిణమిత జీవ–పుద్గలోంకో గతికా సహకారీ కారణ హై.
౨. యది కోఈ ఏక, కిసీ దూసరేకే బినా న హో, తో పహలేకో దూసరేకా అవినాభావీ కహా జాతా హై. యహాఁ ధర్మద్రవ్యకో
న హో తో వహాఁ ధర్మద్రవ్య ఉన్హేం సహాయమాత్రరూప భీ నహీం హై; జీవ–పుద్గల స్వయం గతిక్రియారూపసే పరిణమిత హోతే హోం
తభీ ధర్మద్రవ్య ఉన్హేంే ఉదాసీన సహాయమాత్రరూప [నిమిత్తమాత్రరూప] హై, అన్యథా నహీం.
త్యమ ధర్మ పణ అనుగ్రహ కరే జీవ–పుద్గలోనే గమనమాం. ౮౫.
Page 136 of 264
PDF/HTML Page 165 of 293
single page version
స్వయమేవ గచ్ఛతాం జీవపుద్గలానాముదాసీనావినాభూతసహాయకారణమాత్రత్వేన గమనమునగృహ్ణాతి ఇతి..౮౫..
ఠిదికిరియాజుత్తాణం కారణభూదం తు
స్థితిక్రియాయుక్తానాం కారణభూతం తు పృథివీవ.. ౮౬..
హై, ఉసీ ప్రకార ధర్మ [ధర్మాస్తికాయ] భీ స్వయం గమన న కరతా హుఆ ఐర [పరకో] గమన న కరాతా
హుఆ, స్వయమేవ గమన కరతే హుఏ జీవ–పుద్గలోంకో ఉదాసీన అవినాభావీ సహాయరూప కారణమాత్రరూపసే
గమనమేం
[గతిక్రియాయుక్తకో కారణభూత హోనేకే బదలే] [స్థితిక్రియాయుక్తానామ్] స్థితిక్రియాయుక్తకో [పృథివీ
ఇవ] పృథ్వీకీ భాఁతి [కారణభూతమ్] కారణభూత హై [అర్థాత్ స్థితిక్రియాపరిణత జీవ–పుద్గలోంకో
నిమిత్తభూత హై].
పణ ద్రవ్య ఆ ఛే పృథ్వీ మాఫక హేతు థితిపరిణమితనే. ౮౬.
Page 137 of 264
PDF/HTML Page 166 of 293
single page version
యథా ధర్మః ప్రజ్ఞాపితస్తథాధర్మోపి ప్రజ్ఞాపనీయః. అయం తు విశేషః. స గతిక్రియాయుక్తా–
తిష్ఠంతీ పరమస్థాపయంతీ చ స్వయేవ తిష్ఠతామశ్వాదీనా ముదాసీనా–వినాభూతసహాయకారణమాత్రత్వేన
స్థితిమనుగృహ్ణాతి తథాధర్మాపి స్వయం పూర్వమేవ తిష్ఠన్ పరమస్థాపయంశ్చ స్వయమేవ తిష్ఠతాం
జీవపుద్గలానాముదాసీనావినాభూతసహాయకారణమాత్రత్వేన స్థితిమనుగృహ్ణాతీతి..౮౬..
దో వి య మయా విభత్తా అవిభత్తా లోయమేత్తా య.. ౮౭..
ద్వావపి చ మతౌ విభక్తావవిభక్తౌ లోకమాత్రౌ చ.. ౮౭..
కారణభూత హై ఔర యహ [అధర్మాస్తికాయ] స్థితిక్రియాయుక్తకో పృథ్వీకీ భాఁతి కారణభూత హై. జిస ప్రకార
పృథ్వీ స్వయం పహలేసే హీ స్థితిరూప [–స్థిర] వర్తతీ హుఈ తథా పరకో స్థితి [–స్థిరతా] నహీం
కరాతీ హుఈ, స్వయమేవ స్థితిరూపసే పరిణమిత హోతే హుఏ అశ్వాదికకో ఉదాసీన అవినాభావీ సహాయరూప
కారణమాత్రకే రూపమేం స్థితిమేం అనుగ్రహ కరతీ హై, ఉసీ ప్రకార అధర్మ [అధర్మాస్తికాయ] భీ స్వయం పహలేసే
హీ స్థితిరూపసే వర్తతా హుఆ ఔర పరకో స్థితి నహీం కరాతా హుఆ, స్వయమేవ స్థితిరూప పరిణమిత
హోతే హుఏ జీవ–పుద్గలోంకో ఉదాసీన అవినాభావీ సహాయరూప కారణమాత్రకే రూపమేం స్థితిమేం అనుగ్రహ
కరతా హై.. ౮౬..
ఔర [ద్వౌ అపి] వే దోనోం [విభక్తౌ] విభక్త, [అవిభక్తౌ] అవిభక్త [చ] ఔర [లోకమాత్రౌ]
లోకప్రమాణ [మతౌ] కహే గయే హైం.
తే ఉభయ భిన్న–అభిన్న ఛే నే సకళలోకప్రమాణ ఛే. ౮౭.
Page 138 of 264
PDF/HTML Page 167 of 293
single page version
తయోర్యది గతిపరిణామం తత్పూర్వస్థితిపరిణామం వా స్వయమనుభవతోర్బహిరఙ్గహేతూ ధర్మాధర్మో న భవేతామ్, తదా
తయోర్నిరర్గలగతిస్థితిపరిణామత్వాదలోకేపి వృత్తిః కేన వార్యేత. తతో న లోకాలోకవిభాగః సిధ్యేత.
ధర్మాధర్మయోస్తు జీవపుద్గలయోర్గతితత్పూర్వస్థిత్యోర్బహిరఙ్గహేతుత్వేన సద్భావేభ్యుపగమ్యమానే లోకాలోకవిభాగో
జాయత ఇతి. కిఞ్చ ధర్మాధర్మో ద్వావపి పరస్పరం
ర్జీవపుద్గలయోర్గతిస్థిత్యుపగ్రహకరణాల్లోకమాత్రావితి.. ౮౭..
వహాఁ, జీవ ఔర పుద్గల స్వరససే హీ [స్వభావసే హీ] గతిపరిణామకో తథా గతిపూర్వక
స్థితిపరిణామకో ప్రాప్త హోతే హైం. యది గతిపరిణామ అథవా గతిపూర్వక స్థితిపరిణామకా స్వయం అనుభవ
కరనేవాలే ఉన జీవ–పుద్గలకో బహిరంగ హేతు ధర్మ ఔర అధర్మ న హో, తో జీవ–పుద్గలకే
నివారా జా సకతా హై? [కిసీసే నహీం నివారా జా సకతా.] ఇసలియే లోక ఔర అలోకకా విభాగ
సిద్ధ నహీం హోతా. పరన్తు యది జీవ–పుద్గలకీ గతికే ఔర గతిపూర్వక స్థితికే బహిరంగ హేతుఓంంకే
రూపమేం ధర్మ ఔర అధర్మకా సద్భావ స్వీకార కియా జాయే తో లోక ఔర అలోకకా విభాగ [సిద్ధ]
హోతా హై . [ఇసలియే ధర్మ ఔర అధర్మ విద్యమాన హై.] ఔర [ఉనకే సమ్బన్ధమేం విశేష వివరణ యహ హై
కి], ధర్మ ఔర అధర్మ దోనోం పరస్పర పృథగ్భూత అస్తిత్వసే నిష్పన్న హోనేసే విభక్త [భిన్న] హైం;
ఏకక్షేత్రావగాహీ హోనేసే అవిభక్త [అభిన్న] హైం; సమస్త లోకమేం విద్యమాన జీవ –పుద్గలోంకో గతిస్థితిమేం
నిష్క్రియరూపసే అనుగ్రహ కరతే హైం ఇసలియే [–నిమిత్తరూప హోతే హైం ఇసలియే] లోకప్రమాణ హైం.. ౮౭..
Page 139 of 264
PDF/HTML Page 168 of 293
single page version
హవది గది స్స ప్పసరో జీవాణం పుగ్గలాణం
భవతి గతేః సః ప్రసరో జీవానాం పుద్గలానాం చ.. ౮౮..
చ] జీవోం తథా పుద్గలోంకో [గతిపరిణామమేం ఆశ్రయమాత్రరూప హోనేసే] [గతేః ప్రసరః] గతికా ఉదాసీన
ప్రసారక [అర్థాత్ గతిప్రసారమేం ఉదాసీన నిమిత్తభూత] [భవతి] హై.
జీవ–పుద్గలోనా గతిప్రసార తణో ఉదాసీన హేతు ఛే. ౮౮.
Page 140 of 264
PDF/HTML Page 169 of 293
single page version
గతిపూర్వస్థితిపరిణతస్తుఙ్గోశ్వవారస్య స్థితిపరిణామస్య హేతుకర్తావలోక్యతే న తథాధర్మః. స ఖలు
నిష్క్రియత్వాత్ న కదాచిదపి గతిపూర్వస్థితిపరిణామమేవాపద్యతే. కుతోస్య సహస్థాయిత్వేన పరేషాం
గతిపూర్వస్థితిపరిణామస్య హేతుకర్తృత్వమ్. కిం తు పృథివీవత్తురఙ్గస్య జీవపుద్గలానామాశ్రయ–
కారణమాత్రత్వేనోదాసీన ఏవాసౌ గతిపూర్వస్థితేః ప్రసరో భవతీతి.. ౮౮..
[గతిపరిణామమేం] మాత్ర ఆశ్రయరూప కారణకే రూపమేం గతికా ఉదాసీన హీ ప్రసారక హైే, ఉసీ ప్రకార ధర్మ
జీవ–పుద్గలోంకీ [గతిపరిణామమేం] మాత్ర ఆశ్రయరూప కారణకే రూపమేం గతికా ఉదాసీన హీ ప్రసారక
[అర్థాత్ గతిప్రసారకా ఉదాసీన హీ నిమిత్త] హై.
పుద్గలోంకే గతిపూర్వక స్థితిపరిణామకా హేతుకర్తా] నహీ హై. వహ [అధర్మ] వాస్తవమేం నిష్క్రియ హోనేసే
కభీ గతిపూర్వక స్థితిపరిణామకో హీ ప్రాప్త నహీం హోతా; తో ఫిర ఉసే [పరకే]
అశ్వకో [గతిపూర్వక స్థితిపరిణామమేం] మాత్ర ఆశ్రయరూప కారణకే రూపమేం గతిపూర్వక స్థితికీ ఉదాసీన
హీ ప్రసారక హై, ఉసీ ప్రకార అధర్మ జీవ–పుద్గలోంకో [గతిపూర్వక స్థితిపరిణామమేం] మాత్ర ఆశ్రయరూప
కారణకే రూపమేం గతిపూర్వక స్థితికా ఉదాసీన హీ ప్రసారక [అర్థాత్ గతిపూర్వక–స్థితిప్రసారకా
ఉదాసీన హీ నిమిత్త] హై.. ౮౮..
గమన న కరకే [అర్థాత్ సహకారీ న బనకర], మాత్ర ఉన్హేేం [గతిమేం] ఆశ్రయరూప కారణ బనతా హై ఇసలియే
ధర్మాస్తికాయకో ఉదాసీన నిమిత్త కహా హై. పవనకో హేతుకర్తా కహా ఉసకా యహ అర్థ కభీ నహీం సమఝనా కి
పవన ధ్వజాఓంకో గతిపరిణామ కరాతా హోగా. ఉదాసీన నిమిత్త హో యా హేతుకర్తా హో– దోనోం పరమేం అకించిత్కర హైం.
ఉనమేం మాత్ర ఉపరోక్తానుసార హీ అన్తర హై. అబ అగలీ గాథాకీ టీకామేం ఆచార్యదేవ స్వయం హీ కహేంగే కి ‘వాస్తవమేం
సమస్త గతిస్థితిమాన పదార్థ అపనే పరిణామోంసే హీ నిశ్చయసే గతిస్థితి కరతే హై.’ఇసలియే ధ్వజా, సవార
ఇత్యాది సబ, అపనే పరిణామోంసే హీ గతిస్థితి కరతే హై, ఉసమేం ధర్మ తథా పవన, ఔర అధర్మ తథా అశ్వ
అవిశేషరూపసే అకించిత్కర హైం ఐసా నిర్ణయ కరనా.]
స్థితికో ప్రాప్త హోనే వాలే జీవ–పుద్గలోంకే సాథ స్థితి నహీం కరతా, పహలేహీ స్థిత హైే; ఇస ప్రకార వహ
సహస్థాయీ న హోనేసే జీవ–పుద్గలోంకే గతిపూర్వక స్థితిపరిణామకా హేతుకర్తా నహీం హై.]
Page 141 of 264
PDF/HTML Page 170 of 293
single page version
తే సగపరిణామేహిం దు గమణం ఠాణం చ కువ్వంతి.. ౮౯..
తే స్వకపరిణామైస్తు గమనం స్థానం చ కుర్వన్తి.. ౮౯..
స్థితిరేవ న గతిః. తత ఏకేషామపి గతిస్థితిదర్శనాదనుమీయతే న తౌ తయోర్ముఖ్యహేతూ. కిం తు
వ్యవహారనయవ్యవస్థాపితౌ ఉదాసీనౌ. కథమేవం గతిస్థితిమతాం పదార్థోనాం గతిస్థితీ భవత ఇతి
స్థితి హోతీ హై ఉన్హీంకో ఫిర గతి హోతీ హై]. [తే తు] వే [గతిస్థితిమాన పదార్థ] తో
[స్వకపరిణామైః] అపనే పరిణామోంసే [గమనం స్థానం చ] గతి ఔర స్థితి [కుర్వన్తి] కరతే హైం.
గతి హీ రహనా చాహియే, స్థితి నహీం హోనా చాహియే, ఔర జిన్హేం స్థితి హో ఉన్హేం స్థితి హీ రహనా
చాహియే, గతి నహీం హోనా చాహియే. కిన్తు ఏకకో హీ [–ఉసీ ఏక పదార్థకో] గతి ఔర స్థితి దేఖనేమే
ఆతీ హై; ఇసలియే అనుమాన హో సకతా హై కి వే [ధర్మ–అధర్మ] గతి–స్థితికే ముఖ్య హేతు నహీం హైం,
కిన్తు వ్యవహారనయస్థాపిత [వ్యవహారనయ ద్వారా స్థాపిత – కథిత] ఉదాసీన హేతు హైం.
తే సర్వ నిజ పరిణామథీ జ కరే గతిస్థితిభావనే. ౮౯.
Page 142 of 264
PDF/HTML Page 171 of 293
single page version
యద్రదాతి వివరమఖిలం తల్లోకే భవత్యాకాశమ్.. ౯౦..
అవకాశ [దదాతి] దేతా హై, [తద్] వహ [ఆకాశమ్ భవతి] ఆకాశ హై.
అవకాశ దే ఛే పూర్ణ, తే ఆకాశనామక ద్రవ్య ఛే. ౯౦.
Page 143 of 264
PDF/HTML Page 172 of 293
single page version
తత్తో అణణ్ణమణ్ణం ఆయాసం అంతవదిరిత్తం.. ౯౧..
తతోనన్యదన్యదాకాశమంతవ్యతిరిక్తమ్.. ౯౧..
ఉససే [లోకసే] [అనన్యత్ అన్యత్] అనన్య తథా అన్య హై.
లోకాకాశమేం–యద్యపి వహ లోకాకాశ మాత్ర అసంఖ్యప్రదేశీ హీ హై తథాపి అవకాశ ప్రాప్త కరతే హైం.
Page 144 of 264
PDF/HTML Page 173 of 293
single page version
ఉడ్ఢంగదిప్పధాణా సిద్ధా చిట్ఠంతి
ఊర్ధ్వంగతిప్రధానాః సిద్ధాః తిష్ఠన్తి కథం తత్ర.. ౯౨..
స్థితిహేతు భీ హో] తో [ఊర్ధ్వంగతిప్రధానాః సిద్ధాః] ఊర్ధ్వగతిప్రధాన సిద్ధ [తత్ర] ఉసమేం [ఆకాశమేం]
[కథమ్] క్యోం [తిష్ఠన్తి] స్థిర హోం? [ఆగే గమన క్యోం న కరేం?]
ఔర అపనే–అపనే లక్షణోం ద్వారా ఈతర ద్రవ్యోంకా జీవోంసే భిన్నపనా హై ఐసా సమఝనా.
తో ఊర్ధ్వగతిపరధాన సిద్ధో కేమ తేమాం స్థితి లహే? ౯౨.
Page 145 of 264
PDF/HTML Page 174 of 293
single page version
కృతస్తత్రాకాశే తిష్ఠంతి ఇతి.. ౯౨..
తమ్హా గమణట్ఠాణం ఆయాసే
తస్మాద్గమనస్థానమాకాశే జానీహి నాస్తీతి.. ౯౩..
సాధనరూప సామగ్రీ హోనే పర భీ క్యోం [–కిస కారణ] ఉసమేం–ఆకాశమేం–స్థిర హోం? ౯౨..
గతి–స్థితి ఆకాశమేం నహీం హోతీ [అర్థాత్ గతిస్థితిహేతుత్వ ఆకాశమేం నహీం హై] [ఇతి జానీహి] ఐసా
జానో.
అలోకకా విభాగ కరనేవాలే ధర్మ తథా అధర్మకో హీ గతి తథా స్థితికే హేతు మాననా.. ౯౩..
తే కారణే జాణో–గతిస్థితి ఆభమాం హోతీ నథీ. ౯౩.
Page 146 of 264
PDF/HTML Page 175 of 293
single page version
ప్రసజత్యలోకహానిర్లోకస్య చాంతపరివృద్ధిః.. ౯౪..
నాకాశం గతిస్థితిహేతుః లోకాలోకసీమవ్యవస్థాయాస్తథోపపత్తేః. యది గతి– స్థిత్యోరాకాశమేవ
నిమిత్తమిష్యేత్, తదా తస్య సర్వత్ర సద్భావాజ్జీవపుద్గలానాం గతిస్థిత్యోర్నిః సీమత్వాత్ప్రతిక్షణమలోకో
హీయతే, పూర్వం పూర్వం వ్యవస్థాప్యమానశ్చాంతో లోకస్యోత్తరోత్తరపరివృద్ధయా విఘటతే. తతో న తత్ర తద్ధేతురితి..
౯౪..
[లోకస్య అంతపరివృద్ధి] లోకకే అన్తకీ వృద్ధికా [ప్రసజతి] ప్రసంగ ఆఏ.
సర్వత్ర హోనేకే కారణ జీవ–పుద్గలోంకీ గతిస్థితికీ కోఈ సీమా నహీం రహనేసే ప్రతిక్షణ అలోకకీ హాని
తో హాని థాయ అలోకనీ, లోకాన్త
Page 147 of 264
PDF/HTML Page 176 of 293
single page version
ఇది జిణవరేహిం భణిదం లోగసహావం సుణంతాణం.. ౯౫..
ఇతి జినవరైః భణితం లోకస్వభావం శృణ్వతామ్.. ౯౫..
పుధగువలద్ధివిసేసా కరింతి
జాయేగా [అర్థాత్ పహలే–పహలే నిశ్చిత హుఆ లోకకా అన్త ఫిర–ఫిర ఆగే బఢతే జానేసే లోకకా అన్త
హీ నహీ బన సకేగా]. ఇసలియే ఆకాశమేం గతి–స్థితికా హేతుత్వ నహీం హై.. ౯౪..
లోకస్వభావకే శ్రోతాఓంసే [జినవరైః భణితమ్] జినవరోంనే కహా హై.
భాఖ్యుం జినోఏ ఆమ లోకస్వభావనా శ్రోతా ప్రతి. ౯౫.
వళీ భిన్నభిన్న విశేషథీ, ఏకత్వ నే అన్యత్వ ఛే. ౯౬.
Page 148 of 264
PDF/HTML Page 177 of 293
single page version
పృథగుపలబ్ధివిశేషాణి కువైత్యేకత్వమన్యత్వమ్.. ౯౬..
లభ్యమానేనాన్యత్వభాఞ్జ్యేవ భవంతీతి.. ౯౬..
[భిన్న–భిన్న] విశేషవాలే హోనేసే [ఏకత్వమ్ అన్యత్వమ్] ఏకత్వ తథా అన్యత్వకో [కుర్వంతి] కరతే
ఔర అవగాహహేతుత్వరూప [పృథక్–ఉపలబ్ధ విశేష ద్వారా] తథా [౨] నిశ్చయసే
ఔర అవగాహహేతుత్వరూప భిన్న–భిన్న హైం తథా [౨] ఉనకే ప్రదేశ భీ భిన్న–భిన్న హైం.. ౯౬..
౨. విశేష=ఖాసియత; విశిష్టతా; విశేషతా. [వ్యవహారసే తథా నిశ్చయసే ధర్మ, అధర్మ ఔర ఆకాశకే విశేష పృథక్
Page 149 of 264
PDF/HTML Page 178 of 293
single page version
ముత్తం పుగ్గలదవ్వం జీవో ఖలు చేదణో తేసు.. ౯౭..
మూర్తం పుద్గలద్రవ్యం జీవః ఖలు చేతనస్తేషు.. ౯౭..
పరరూపావేశాన్మూర్తోపి అమూర్తో ధర్మః అమూర్తాధర్మః, మూర్తః పుద్గల ఏవైక ఇతి. అచేతనమాకాశం,
[ఖలు] వాస్తవమేం [చేతనః] చేతన హై.
చైతన్యకా అభావ జిసకా స్వభావ హై వహ అచేతన హై. వహాఁ ఆకాశ అమూర్త హై, కాల అమూర్త హై, జీవ
స్వరూపసే అమూర్త హై,
ఛే మూర్త పుద్గలద్రవ్యః తేమాం జీవ ఛే చేతన ఖరే. ౯౭.
Page 150 of 264
PDF/HTML Page 179 of 293
single page version
పుగ్గలకరణా జీవా ఖంధా ఖలు కాలకరణా దు.. ౯౮..
పుద్గలకరణా జీవాః స్కంధా ఖలు కాలకరణాస్తు.. ౯౮..
ప్రదేశాంతరప్రాప్తిహేతుః పరిస్పందనరూపపర్యాయః క్రియా. తత్ర సక్రియా బహిరఙ్గసాధనేన సహభూతాః జీవాః,
కాలః. జీవానాం సక్రియత్వస్య బహిరఙ్గ– సాధనం కర్మనోకర్మోపచయరూపాః పుద్గలా ఇతి తే పుద్గలకరణాః.
అచేతన హై, పుద్గల అచేతన హై; జీవ హీ ఏక చేతన హై.. ౯౭..
[పుద్గలకరణాః] పుద్గలకరణవాలే [–జిన్హేం సక్రియపనేమేం పుద్గల బహిరంగ సాధన హో ఐసే] హైం[స్కంధాః
ఖలు కాలకరణాః తు] ఔర స్కన్ధ అర్థాత్ పుద్గల తో కాలకరణవాలే [–జిన్హేం సక్రియపనేమేం కాల
బహిరంగ సాధన హో ఐసే] హైం.
పుద్గల సక్రియ హైం. ఆకాశ నిష్క్రియ హై; ధర్మ నిష్క్రియ హై; అధర్మ నిష్క్రియ హై ; కాల నిష్క్రియ హై.
ఛే కాల పుద్గలనే కరణ, పుద్గల కరణ ఛే జీవనే. ౯౮.
Page 151 of 264
PDF/HTML Page 180 of 293
single page version
కాలకరణాః న చ కార్మాదీనామివ కాలస్యాభావః. తతో న సిద్ధానామివ నిష్క్రియత్వం పుద్గలానామితి..
౯౮..
సేసం హవది అమూత్తం చిత్తం ఉభయం సమాదియది.. ౯౯..
శేషం భవత్యమూర్తం చితముభయం సమాదదాతి.. ౯౯..
నిష్క్రియపనా హై [అర్థాత్ సిద్ధోంకో కర్మ–నోకర్మకే సంచయరూప పుద్గలోంకా అభావ హోనేసే వే నిష్క్రియ హైం.]
పుద్గలోంకో సక్రియపనేకా బహిరంగ సాధన
నిష్క్రియపనా హోతా హై ఉస ప్రకార] పుద్గలోంకో నిష్క్రియపనా నహీం హోతా.. ౯౮..
[ఉభయం] ఉన దోనోంకో [సమాదదాతి] గ్రహణ కరతా హై [జానతా హై].
ఛే జీవనే జే విషయ ఇన్ద్రియగ్రాహ్య, తే సౌ మూర్త ఛే;
బాకీ బధుంయ అమూర్త ఛే; మన జాణతుం తే ఉభయ నే. ౯౯.