Panchastikay Sangrah (Hindi). Gatha: 57.

< Previous Page   Next Page >


Page 99 of 264
PDF/HTML Page 128 of 293

 

कहानजैनशास्त्रमाला] षड्द्रव्य–पंचास्तिकायवर्णन

[
९९

कम्मं वेदयमाणो जीवो भावं करेदि जारिसयं।
सो तस्स तेण कत्ता हवदि त्ति य सासणे पढिदं।। ५७।।

कर्म वेदयमानो जीवो भावं करोति याद्रशकम्।
स तस्य तेन कर्ता भवतीति च शासने पठितम्।। ५७।।

जीवस्यौदयिकादिभावानां कर्तृत्वप्रकारोक्तिरियम्।

जीवेन हि द्रव्यकर्म व्यवहारनयेनानुभूयते; तच्चानुभूयमानं जीवभावानां निमित्तमात्रमुपवर्ण्यते। तस्मिन्निमित्तमात्रभूते जीवेन कर्तृभूतेनात्मनः कर्मभूतो भावः क्रियते। अमुना यो येन प्रकारेण जीवेन भावः क्रियते, स जीवस्तस्य भावस्य तेन प्रकारेण कर्ता भवतीति।। ५७।।

-----------------------------------------------------------------------------

गाथा ५७

अन्वयार्थः– [कर्म वेदयमानः] कर्मको वेदता हआ [जीवः] जीव [याद्रश–कम् भावं] जैसे भावको [करोति] करता है, [तस्य] उस भावका [तेन] उस प्रकारसे [सः] वह [कर्ता भवति] कर्ता है–[इति च] ऐसा [शासने पठितम्] शासनमें कहा है।

टीकाः– यह, जीवके औदयिकादि भावोंके कर्तृत्वप्रकारका कथन है।

जीव द्वारा द्रव्यकर्म व्यवहारनयसे अनुभवमें आता है; और वह अनुभवमें आता हुआ जीवभावोंका निमित्तमात्र कहलाता है। वह [द्रव्यकर्म] निमित्तमात्र होनेसे, जीव द्वारा कर्तारूपसे अपना कर्मरूप [कार्यरूप] भाव किया जाता है। इसलिये जो भाव जिस प्रकारसे जीव द्वारा किया जाता है, उस भावका उस प्रकारसे वह जीव कर्ता है।। ५७।।

--------------------------------------------------------------------------

पुद्गलकरमने वेदतां आत्मा करे जे भावने,
ते भावनो ते जीव छे कर्ता–कह्युं जिनशासने। ५७।