कहानजैनशास्त्रमाला] षड्द्रव्य–पंचास्तिकायवर्णन
तदभावान्निःक्रियत्वं सिद्धानाम्। पुद्गलानां सक्रियत्वस्य बहिरङ्गसाधनं परिणामनिर्वर्तकः काल इति ते कालकरणाः न च कार्मादीनामिव कालस्याभावः। ततो न सिद्धानामिव निष्क्रियत्वं पुद्गलानामिति।। ९८।।
सेसं हवदि अमूत्तं चित्तं उभयं समादियदि।। ९९।।
शेषं भवत्यमूर्तं चितमुभयं समाददाति।। ९९।।
----------------------------------------------------------------------------
जीवोंको सक्रियपनेका बहिरंग साधन कर्म–नोकर्मके संचयरूप पुद्गल है; इसलिये जीव पुद्गलकरणवाले हैं। उसके अभावके कारण [–पुद्गलकरणके अभावके कारण] सिद्धोंको निष्क्रियपना है [अर्थात् सिद्धोंको कर्म–नोकर्मके संचयरूप पुद्गलोंका अभाव होनेसे वे निष्क्रिय हैं।] पुद्गलोंको सक्रियपनेका बहिरंग साधन परिणामनिष्पादक काल है; इसलिये पुद्गल कालकरणवाले हैं।
कर्मादिककी भाँति [अर्थात् जिस प्रकार कर्म–नोकर्मरूप पुद्गलोंका अभाव होता है उस प्रकार] कालका अभाव नहीं होता; इसलिये सिद्धोंकी भाँति [अर्थात् जिस प्रकार सिद्धोंको निष्क्रियपना होता है उस प्रकार] पुद्गलोंको निष्क्रियपना नहीं होता।। ९८।।
[ते मूर्ताः भवन्ति] वे मूर्त हैं और [शेषं] शेष पदार्थसमूह [अमूर्तं भवति] अमूर्त हैं। [चित्तम्] चित्त [उभयं] उन दोनोंको [समाददाति] ग्रहण करता है [जानता है]। -------------------------------------------------------------------------- परिणामनिष्पादक=परिणामको उत्पन्न करनेवाला; परिणाम उत्पन्न होनेमें जो निमित्तभूत [बहिरंग साधनभूत]
छे जीवने जे विषय इन्द्रियग्राह्य, ते सौ मूर्त छे;
बाकी बधुंय अमूर्त छे; मन जाणतुं ते उभय ने। ९९।