kahAnajainashAstramAlA] ShaDdravya–panchAstikAyavarNan
aNNANIti cha vayaNan egattappasAdhagan hodi.. 49..
agnAnIti cha vachanamekatvaprasAdhakan bhavati.. 49..
gnAnagnAnino samavAyasambandhanirAsoyam.
na khalugnAnAdarthAntarabhUta puruSho gnAnasamavAyAt gnAnI bhavatItyupapannam. sa khalu gnAnasamavAyAtpUrvan kin gnAnI kimagnAnI? yadi gnAnI tadA gnAnasamavAyo niShphala. athAgnAnI tadA kimagnAnasamavAyAt, kimagnAnen sahaikatvAt? na tAvadagnAnasamavAyAt; agnAnino hyagnAnasamavAyo niShphala, gnAnitvan tu gnAnasamavAyAbhAvAnnAstyeva. tatognAnIti vachanamagnAnen sahaikatvamavashyan -----------------------------------------------------------------------------
anvayArtha– [gnAnata arthAntarita tu] gnAnase arthAntarabhUt [sa] aisA vah [–AtmA] [samavAyAt] samavAyase [gnAnI] gnAnI hotA hai [na hi] aisA vAstavamen nahIn hai. [agnAnI] ‘agnAnI’ [iti cha vachanam] aisA vachan [ekatvaprasAdhakan bhavati] [guN–guNIke] ekatvako siddha karatA hai.
TIkA– yah, gnAn aur gnAnIko samavAyasambandha honekA nirAkaraN [khaNDan] hai. gnAnase arthAntarabhUt AtmA gnAnake samavAyase gnAnI hotA hai aisA mAnanA vAstavamen yogya nahIn hai. [AtmAko gnAnake samavAyase gnAnI honA mAnA jAye to ham pUchhate hain ki] vah [–AtmA] gnAnakA samavAy honese pahale vAstavamen gnAnI hai ki agnAnI? yadi gnAnI hai [aisA kahA jAye] to gnAnakA samavAy niShphal hai. ab yadi agnAnI hai [aisA kahA jAye] to [pUchhate hain ki] agnAnake samavAyase agnAnI hai ki agnAnake sAth ekatvase agnAnI hai? pratham, agnAnake samavAyase agnAnI ho nahIn sakatA; kyonki agnAnIko agnAnakA samavAy niShphal hai aur gnAnIpanA to gnAnake samavAyakA abhAv honese hai hI nahInn. isaliye ‘agnAnI’ aisA vachan agnAnake sAth ekatvako avashya siddha karatA hI hai. aur is prakAr agnAnake sAth ekatva siddha honese gnAnake sAth bhI ekatva avashya siddha hotA hai. --------------------------------------------------------------------------
‘agnAnI’ evun vachan te ekatvanI siddhi kare. 49.