kahAnajainashAstramAlA] ShaDdravya–panchAstikAyavarNan
nirupAdhi svAbhAvik eva. kShAyikastu svabhAvavyaktirUpatvAdanantopi karmaNa kShayeNotpadya– mAnatvAtsAdiriti karmakRut evokta. aupashamikastu karmaNAmupashame samutpadyamAnatvAdanupashame samuchchhidyamAnatvAt karmakRut eveti.
athavA udayopashamakShayakShayopashamalakShaNAshchatasro dravyakarmaNAmevAvasthA, na puna pariNAm– lakShaNaikAvasthasya jIvasya; tat udayAdisanjAtAnAmAtmano bhAvAnAn nimitta–
Na kuNadi attA kinchi vi muttA aNNan sagan bhAvan.. 59..
na karotyAtmA kinchidapi muktvAnyat svakan bhAvam.. 59..
----------------------------------------------------------------------------- kAraN sAdi hai isaliye karmakRut hI kahA gayA hai. aupashamik bhAv karmake upashamase utpanna honeke kAraN tathA anupashamase naShTa honeke kAraN karmakRut hI hai. [is prakAr audayikAdi chAr bhAvonko karmakRut sammat karanA.]
athavA [dUsare prakArase vyAkhyA karane par]– uday, upasham, kShay aur kShayopashamasvarUp chAr [avasthAen] dravyakarmakI hI avasthAen hain, pariNAmasvarUp ek avasthAvAle jIvakI nahIn hai [arthAt uday Adi avasthAen dravyakarmakI hI hain, ‘pariNAm’ jisakA svarUp hai aisI ek avasthArUpase avasthit jIvakI–pAriNAmik bhAvarUp sthit jIvakI –ve chAr avasthAen nahIn hain]; isaliye udayAdik dvArA utpanna honevAle AtmAke bhAvonko nimittamAtrabhUt aisI us prakArakI avasthAonnrUp [dravyakarma] svayam pariNamit honeke kAraN dravyakarma bhI vyavahAranayase AtmAke bhAvonke katRutvako prApta hotA hai.. 58..
anvayArtha– [yadi bhAva karmakRuta] yadi bhAv [–jIvabhAv] karmakRut hon to [AtmA karmaNA kartA bhavati] AtmA karmakA [–dravyakarmakA] kartA honA chAhiye. [kathan] vah to kaise ho sakatA hai? [AtmA] kyonki AtmA to [svakan bhAvan muktvA] apane bhAvako chhoDakar [anyat kinchit api] anya kuchh bhI [na karoti] nahIn karatA. --------------------------------------------------------------------------
jIv to kadI karato nathI nij bhAv viN kaI anyane. 59.