kahAnajainashAstramAlA] ShaDdravya–panchAstikAyavarNan
ormvyakarmodayApAditeShTAniShTaviShayANAn bhoktRutvAttathAvidhan phalan bhunyjante iti. eten jIvasya bhoktRutvaguNopi vyAkhyAta.. 67..
bhettA hu havadi jIvo chedagabhAveN kammaphalan.. 68..
bhektA tu bhavati jIvashchetakabhAven karmaphalam.. 68..
kartRutvabhoktRutvavyAkhyopasanhAroyam.
tta etat sthitta nishchayenAtmana karma kartRu, vyavahAreN jIvabhAvasya; jIvopi nishchayenAtmabhAvasya kartA, vyavahAraNe karmaN iti. yathAtrobhayanayAbhyAn karma kartRu, tathaikenApi nayen na -----------------------------------------------------------------------------
isase [is kathanase] jIvake bhoktRutvaguNakA bhI vyAkhyAn huA.. 67..
anvayArtha– [tasmAt] isaliye [ath jIvasya bhAven hi sanyuktam] jIvake bhAvase sanyukta aisA [karma] karma [dravyakarma] [kartRu] kartA hai. [–nishchayase apanA kartA aur vyavahArase jIvabhAvakA kartA; parantu vah bhoktA nahIn hai]. [bhoktA tu] bhoktA to [jIva bhavati] [mAtra] jIv hai [chetakabhAven] chetakabhAvake kAraN [karmaphalam] karmaphalakA.
TIkA– yah, kartRutva aurra bhoktRutvakI vyAkhyAkA upasanhAr hai.
isaliye [pUrvokta kathanase] aisA nishchit huA ki–karma nishchayase apanA kartA hai, vyavahArase jIvabhAvakA kartA hai; jIv bhI nishchayase apane bhAvakA kartA hai, vyavahArase karmakA kartA hai.
jis prakAr yah nayonse karma kartA hai, usI prakAr ek bhI nayase vah bhoktA nahIn hai. kisaliye? kyonki usee chaitanyapUrvak anubhUtikA sadbhAv nahIn hai. isaliye chetanApane ke kAraN
-------------------------------------------------------------------------- jo anubhUti chaitanyapUrvak ho usIko yahAn bhoktRutva kahA hai, usake atirikta anya anubhUtiko nahIn.
tethI karam, jIvabhAvase sanyukta kartA jANavun;
bhoktApaNun to jIvane chetakapaNe tatphal taNun 68.