Panchastikay Sangrah-Hindi (English transliteration).

< Previous Page   Next Page >


Page 11 of 264
PDF/HTML Page 40 of 293

 

background image
kahAnajainashAstramAlA] ShaDdravya–panchAstikAyavarNan
[
11
atra panychAstikAyAnAn visheShasangnA sAmAnyavisheShAstitvan kAyatvan choktam.
tatra jIvA pudgalA dharmAdharmau AkAshamiti teShAn visheShasangnA anvarthA pratyeyA.
sAmAnyavisheShAstitvanycha teShAmutpAdavyayadhrauvyamayyAn sAmAnyavisheShasattAyAn niyatatvAdvay
vasthitatvAdavaseyam. astitve niyatAnAmapi na teShAmanyamayatvam, yataste sarvadaivAnanya–mayA
AtmanirvRuttA. ananyamayatvepi teShAmastitvaniyatatvan nayaprayogAt. dvau hi nayau bhagavatA praNItau–
dravyArthika paryAyArthikashcha. tatra na khalvekanayAyattAdeshanA kintu tadubhayAyatA. tata
paryAyArthAdeshAdastitve svata kathanchidbhinnapi vyavasthitA dravyArthAdeshAtsvayamev santa satonanyamayA
bhavantIti. kAyatvamapi teShAmaNumahattvAt. aNavotra pradeshA mUrtomUrtAshcha nirvibhAgAnshAstai
mahAntoNumahAnta pradeshaprachayAtmakA iti siddhan teShAn kAyatvam. aNubhyAn. mahAnta iti vyatpattyA
---------------------------------------------------------------------------------------------

TIkA–
yahAn [is gAthAmen] pAnch astikAyonkI visheShasangnA, sAmAnya visheSh–astitva tathA
kAyatva kahA hai.
vahAn jIv, pudgal, dharma, adharma aur AkAsh–yah unakI visheShasangnAen anvartha jAnanA.
ve utpAd–vyay–dhrauvyamayI sAmAnyavisheShasattAmen niyat– vyavasthit [nishchit vidyamAn] honese
unake sAmAnyavisheSh–astitva bhI hai aisA nishchit karanA chAhiye. ve astitvamen niyat hone par bhI
[jisaprakAr bartanamen rahanevAlA ghI bartanase anyamay hai usIprakAr] astitvase anyamay nahIn hai;
kyonki ve sadaiv apanese niShpanna [arthAt apanese sat] honeke kAraN [astitvase] ananyamay hai
[jisaprakAr agni uShNatAse ananyamay hai usIprakAr]. ‘astitvase ananyamay’ hone par bhI unakA
‘astitvamen niyatapanA’ nayaprayogase hai. bhagavAnane do nay kahe hai – dravyArthik aur paryAyArthika. vahAn
kathan ek nayake AdhIn nahIn hotA kintu un donon nayonke AdhIn hotA hai. isaliye ve
paryAyArthik kathanase jo apanese kathanchit bhinna bhI hai aise astitvamen vyavasthit [nishchit sthit] hain
aur dravyArthik kathanase svayamev sat [–vidyamAn] honeke kAraN astitvase ananyamay hain.
---------------------------------------------------------------------------

anvartha=arthakA anusaraN karatI huI; arthAnusAra. [pAnch astikAyonke nAm unake arthAnusAr hain.]