16
] panchAstikAyasangrah
[bhagavAnashrIkundakunda
padArthAnAn guNaparyAyayogapUrvakamastitvan sAdhayanti. anumIyate cha dharmAdharmAkAshAnAn pratyekamUrdhvA–
dhomadhyalokavibhAgarUpeN pariNamanAtkAyatvAkhyan sAvayavatvam. jhaviAnAmapi
pratyekamUrdhvAdhomadhyalokavibhAgarUpeN pariNamanAllokapUraNAvasthAvyavasthitavyaktessadA sannihit–
shaktestadanumIyat eva. pudgalAnAmapyUrdhvAdhomadhyalokavibhAgarUpapariNatamahAskandhatvaprAptivyakti–
shaktiyogitvAttathAvidhA sAvayavatvasiddhirastyeveti.. 5..
-----------------------------------------------------------------------------
unakI jo tIn lokarUp niShpannatA [–rachanA] kahI vah bhI unakA astikAyapanA
[astipanA tathA kAyapanA] siddha karaneke sAdhan rUpase kahI hai. vah isaprakAr hai–
[1] Urdhva–adho–madhya tIn lokake utpAd–vyay–dhrauvyavAle bhAv– ki jo tIn lokake
visheShasvarUp hain ve–bhavate hue [pariNamat hote hue] apane mUlapadArthonkA guNaparyAyayukta astitva siddha
karate hain. [tIn lokake bhAv sadaiv kathanchit sadrash rahate hain aur kathanchit badalate rahate hain ve aisA
siddha karate hai ki tIn lokake mUl padArtha kathanchit sadrash rahate hain aur kathanchit parivartit hote
rahate hain arthAt un mUl padArthonkA utpAd–vyay–dhauvyavAlA athavA guNaparyAyavAlA astitva hai.]
[2] punashcha, dharma, adharma aur AkAsh yah pratyek padArtha Urdhva–adho–madhya aise lokake
[tIn] 1vibhAgarUpase pariNamit honese unakee kAyatva nAmakA sAvayavapanA hai aisA anumAn kiyA jA
sakatA hai. pratyek jIvake bhI Urdhva–adho–madhya aise tIn lokake [tIn] vibhAgarUpase pariNamit
--------------------------------------------------------------------------
1. yadi lokake Urdhva, adha aur madhya aise tIn bhAg hain to phir ‘yah UrdhvalokakA AkAshabhAg hai, yah
adholokakA AkAshabhAg hai aur yah madhyalokakA AkAshabhAg haie’ – isaprakAr AkAshake bhI vibhAg kiye jA
sakate hain aur isaliye yah sAvayav arthAt kAyatvavAlA hai aisA siddha hotA hai. isIprakAr dharma aur adharma bhI
sAvayav arthAt kAyatvavAle hain.