atra panychAstikAyAnAn kAlasya cha dravyatvamuktam.
vRuttavartamAnavartiShyamANAnAn bhAvAnAn paryAyANA svarUpeN pariNatatvAdastikAyAnAn parivartanalinggasya kAlasya chAsti dravyatvam. na cha teShAn bhUtabhavadbhaviShyadbhAvAtmanA pariNamamAnAnAmanityatvam, yataste bhUtabhavadbhaviShyadbhAvAvasthAsvapi pratiniyatasvarUpAparityAgA–nnityA eva. atra kAla pudgalAdiparivartanahetutvAtpudgalAdiparivartanagamyamAnaparyAyatvA–chchAstikAyeShvantarbhAvArtha sa parivartan– lingga ityukta iti.. 6.. -----------------------------------------------------------------------------
dravya vAstavamen sahabhAvI guNonko tathA kramabhAvI paryAyonko 1ananyarUpase AdhArabhUt hai. isaliye jo varta chUke hain, varta rahe hain aur bhaviShyamen vartenge un bhAvon–paryAyonrUp pariNamit honeke kAraN [pAnch] astikAy aur 2parivartanaling kAl [ve chhahon] dravya hain. bhUt, vartamAn aur bhAvI bhAvasvarUp pariNamit honese ve kahIn anitya nahIn hai, kyonki bhUt, vartamAn aur bhAvI bhAvarUp avasthAommen bhI pratiniyat [–apane–apane nishvit] svarUpako nahIn chhoDate isaliye ve nitya hI hai.
yahAn kAl pudgalAdike parivartanakA hetu honese tathA pudgalAdike parivartan dvArA usakI paryAy gamya [gnAt] hotI hain isaliye usakA astikAyommen samAvesh karaneke hetu use ‘3parivartanaling’ kahA hai. [pudgalAdi astikAyonkA varNan karate hue unake parivartan (pariNaman) kA varNan karanA chAhiye. aur unake parivartanakA varNan karate hue un parivartanamen nimittabhUt padArthakA [kAlakA] athavA us parivartan dvArA jinakI paryAyen vyakta hotI hain us padArthakA [kAlakA] varNan karanA anuchit nahIn kahA jA sakatA. isaprakAr panchAstikAyake varNanamen kAlake varNanakA samAvesh karanA anuchit nahIn hai aisA darshAneke hetu is gAthAsUtramen kAlake liye ‘parivartanaling’ shabdakA upayog kiyA hai.].. 6.. --------------------------------------------------------------------------
isaliye kAl ‘parivartanaling’ hai. [2] aur pudgalAdike parivartan dvArA kAlakI paryAyen [–‘karma samay’,
‘adhik samay aisI kAlakI avasthAen] gamya hotI hain isaliye bhI kAl ‘parivartanaling’ hai.
18
1. ananyarUp=abhinnarUp [jisaprakAr agni AdhAr hai aur uShNatA Adhey hai tathApi ve abhinna hain, usIprakAr dravya AdhAr hai aur guN–paryAy Adhey hain tathApi ve abhinna hain.]
2. parivartanaling=pudgalAdikA parivartan jisakA ling hai; vah pudgalAdike pariNaman dvArA jo gnAn hotA hai vaha. [ling=chihna; sUchak; gamak; gamya karAnevAlA; batalAnevAlA; pahichAn karAnevAlA.]
3. [1] yadi pudgalAdikA parivartan hotA hai to usakA koI nimitta honA chAhiye–isaprakAr parivartanarUpI chihna