Panchastikay Sangrah-Hindi (English transliteration).

< Previous Page   Next Page >


Page 18 of 264
PDF/HTML Page 47 of 293

 

background image
18
] panchAstikAyasangrah
[bhagavAnashrIkundakunda
atra panychAstikAyAnAn kAlasya cha dravyatvamuktam.
dravyANi hi sahakramabhuvAn guNaparyAyANAmananyatayAdhArabhUtAni bhavanti. tato
vRuttavartamAnavartiShyamANAnAn bhAvAnAn paryAyANA svarUpeN pariNatatvAdastikAyAnAn parivartanalinggasya
kAlasya chAsti dravyatvam. na cha teShAn bhUtabhavadbhaviShyadbhAvAtmanA pariNamamAnAnAmanityatvam, yataste
bhUtabhavadbhaviShyadbhAvAvasthAsvapi pratiniyatasvarUpAparityAgA–nnityA eva. atra kAla
pudgalAdiparivartanahetutvAtpudgalAdiparivartanagamyamAnaparyAyatvA–chchAstikAyeShvantarbhAvArtha sa parivartan–
lingga ityukta iti.. 6..
-----------------------------------------------------------------------------
dravya vAstavamen sahabhAvI guNonko tathA kramabhAvI paryAyonko 1ananyarUpase AdhArabhUt hai. isaliye
jo varta chUke hain, varta rahe hain aur bhaviShyamen vartenge un bhAvon–paryAyonrUp pariNamit honeke kAraN
[pAnch] astikAy aur
2parivartanaling kAl [ve chhahon] dravya hain. bhUt, vartamAn aur bhAvI bhAvasvarUp
pariNamit honese ve kahIn anitya nahIn hai, kyonki bhUt, vartamAn aur bhAvI bhAvarUp avasthAommen bhI
pratiniyat [–apane–apane nishvit] svarUpako nahIn chhoDate isaliye ve nitya hI hai.
yahAn kAl pudgalAdike parivartanakA hetu honese tathA pudgalAdike parivartan dvArA usakI
paryAy gamya [gnAt] hotI hain isaliye usakA astikAyommen samAvesh karaneke hetu use
3parivartanaling’ kahA hai. [pudgalAdi astikAyonkA varNan karate hue unake parivartan (pariNaman)
kA varNan karanA chAhiye. aur unake parivartanakA varNan karate hue un parivartanamen nimittabhUt
padArthakA [kAlakA] athavA us parivartan dvArA jinakI paryAyen vyakta hotI hain us padArthakA
[kAlakA] varNan karanA anuchit nahIn kahA jA sakatA. isaprakAr panchAstikAyake varNanamen kAlake
varNanakA samAvesh karanA anuchit nahIn hai aisA darshAneke hetu is gAthAsUtramen kAlake liye
‘parivartanaling’ shabdakA upayog kiyA hai.].. 6..
--------------------------------------------------------------------------
1. ananyarUp=abhinnarUp [jisaprakAr agni AdhAr hai aur uShNatA Adhey hai tathApi ve abhinna hain, usIprakAr dravya
AdhAr hai aur guN–paryAy Adhey hain tathApi ve abhinna hain.]
2. parivartanaling=pudgalAdikA parivartan jisakA ling hai; vah pudgalAdike pariNaman dvArA jo gnAn hotA hai
vaha. [ling=chihna; sUchak; gamak; gamya karAnevAlA; batalAnevAlA; pahichAn karAnevAlA.]
3. [1] yadi pudgalAdikA parivartan hotA hai to usakA koI nimitta honA chAhiye–isaprakAr parivartanarUpI chihna
dvArA kAlakA anumAn hotA hai [jisaprakAr dhuAnrUpI chihna dvArA agnikA anumAn hotA hai usIprakAr],
isaliye kAl ‘parivartanaling’ hai. [2] aur pudgalAdike parivartan dvArA kAlakI paryAyen [–‘karma samay’,
‘adhik samay aisI kAlakI avasthAen] gamya hotI hain isaliye bhI kAl ‘parivartanaling’ hai.