kahAnajainashAstramAlA] ShaDdravya–panchAstikAyavarNan
samastasyApi vastuvistArasya sAdrashyasUchakatvAdekA. sarvapadArthasthitA cha trilakShaNasya sadityabhidhAnasya saditi pratyayasya cha sarvapadArtheShu tanmUlasyaivopalambhAt. savishvarUpA cha vishvasya samastavastuvistArasyApi rUpaistrilakShaNai svabhAvai sah vartamAnatvAt. anantaparyAyA chAnantAbhirdravyaparyAyavyaktibhistrilakShaNAbhi parigamyamAnatvAt evambhUtApi sA na khalu nirakushA kintu sapratipakShA. pratipakSho hyasattA sattAyA atrilakShaNatvan trilakShaNAyA, anekatvamekasyA, ekapadArthasthitatvan sarvapadArthasthitAyA, ekarUpatvan savishvarUpAyA, ekaparyAyatvamanantaparyAyAyA iti. ----------------------------------------------------------------------------- ‘utpAdavyayadhrauvyAtmak’ [trilakShaNA] jAnanA; kyonki 1bhAv aur bhAvavAnakA kathanchit ek svarUp hotA hai. aur vah [sattA] ‘ek’ hai, kyonki vah trilakShaNavAle samasta vastuvistArakA sAdrashya sUchit karatI hai. aur vah [sattA] ‘sarvapadArthasthit’ hai; kyonki usake kAraN hI [–sattAke kAraN hI] sarva padArthomen trilakShaNakI [–utpAdavyayadhrauvyakI], ‘sat’ aise kathanakI tathA ‘sat’ aisI pratItikI upalabdhi hotI hai. aur vah [sattA] ‘savishvarUp’ hai, kyonki vah vishvake rUpon sahit arthAt samasta vastuvistArake trilakShaNavAle svabhAvon sahit vartatI hai. aur vah [sattA] ‘anantaparyAyamay’ hai. kyonki vah trilakShaNavAlI ananta dravyaparyAyarUp vyaktiyonse vyApta hai. [isaprakAr varNan huA.]
pratipakSha hai; [2] trilakShaNAko atrilakShaNapanA pratipakSha hai; [3] ekako anekapanA pratipakSha hai; [4] sarvapadArthasthitako ekapadArthasthitapanA pratipakSha hai; [5] savishvarUpako ekarUpapanA pratipakSha hai; [6]anantaparyAyamayako ekaparyAyamayapanA pratipakSha hai. --------------------------------------------------------------------------
2sAmAnya–visheShAtmak sattAkA usake sAmAnya pakShakI apekShAse arthAt mahAsattArUp pakShakI apekShAse
1. sattA bhAv hai aur vastu bhAvavAn hai.
2. yahAn ‘sAmAnyAtmak’kA artha ‘mahA’ samajhanA chAhiye aur ‘visheShAtmak’ kA artha ‘avAntar’ samajhanA chAhiye.
sAmAnya visheShake dUsare artha yahAn nahIn samajhanA.
3. nirankush=ankush rahit; viruddha pakSha rahit ; nipratipakSha. [sAmAnyavisheShAtmak sattAkA Upar jo varNan kiyA
hai vaisI hone par bhI sarvathA vaisI nahIn hai; kathanchit [sAmAnya–apekShAse] vaisI hai. aur kathanchit [visheSh–
apekShAse] viruddha prakArakI haie.]
4. sapratipakSha=pratipakSha sahit; vipakSha sahit; viruddha pakSha sahita.