Panchastikay Sangrah-Hindi (English transliteration).

< Previous Page   Next Page >


Page 22 of 264
PDF/HTML Page 51 of 293

 

background image
22
] panchAstikAyasangrah
[bhagavAnashrIkundakunda
dvividhA hi sattA– mahAsattA–vAntarasattA cha. tatra savapadArthasArthavyApinI sAdrashyAstitvasUchikA
mahAsattA proktaiva. anyA tu pratiniyatavastuvartinI svarUpAstitvasUchikAvAntarasattA. tatra
mahAsattAvAntarasattArUpeNA–sattAvAntarasattA cha mahAsattArUpeNAsattetyasattA sattAyA. yen
svarUpeNottpAdastattatho–tpAdaikalakShaNamev, yen svarUpeNochchhedastattathochchheudaikalakShaNamev, yen svarUpeN
dhrovyan tattathA dhrauvyaikalakShaNamev, tat utpadyamAnochchhidyamAnAvatiShThamAnAnAn vastuna svarUpANAn pratyekan
trailakShaNyAbhAvAdatrilakShaNatvan trilakShaNAyA. ekasya vastuna svarUpasattA nAnyasya vastuna svarUpasattA
bhavatItyanekatvamekasyA. pratiniyatapadArthasthitAbhirev sattAbhi padArthAnAn pratiniyamo
-----------------------------------------------------------------------------

[uparyukta sapratipakShapanA spaShTa samajhAyA jAtA hai–]

sattA dvividh hai mahAsattA aur avAntarasattA . unamen sarva padArthasamUhamen vyApta honevAlI,
sAdrashya astitvako sUchit karanevAlI mahAsattA [sAmAnyasattA] to kahI jA chukI hai. dUsarI,
pratinishchit [–ek–ek nishchit] vastumen rahenevAlI, svarUp–astitvako sUchit karanevAlI
avAntarasattA [visheShasattA] hai. [1] vahAn mahAsattA avAntarasattArUpase asattA haie aur avAntarasattA
mahAsattArUpase asattA hai isaliye sattAko asattA hai [arthAt jo sAmAnyavisheShAtmak sattA
mahAsattArUp honese ‘sattA’ hai vahI avAntarasattArUp bhI honese ‘asattA’ bhI hai]. [2] jis
svarUpase utpAd hai usakA [–us svarUpakA] usaprakArase utpAd ek hI lakShaN hai, jis
svarUpase vyay haie usakA [–us svarUpakA] usaprakArase vyay ek hI lakShaN hai aur jis svarUpase
dhrauvya hai usakA [–us svarUpakA] usaprakArase dhrauvya ek hI lakShaN hai isaliye vastuke utpanna
hoenevAle, naShTa hoenevAle aur dhruv rahanetavAle svarUpommense pratyekako trilakShaNakA abhAv honese
trilakShaNA [sattA] ko atrilakShaNapanA hai. [arthAt jo sAmAnyavisheShAtmak sattA mahAsattArUp honese
‘trilakShaNA’ hai vahI yahAn kahI huI avAntarasattArUp bhI honese ‘atrilakShaNA’ bhI hai]. [3] ek
vastukI svarUpasattA anya vastukI svarUpasattA nahIn hai isaliye ek [sattA] ko anekapanA hai.
[arthAt jo sAmAnyavisheShAtmak sattA mahAsattArUp honese ‘ek’ hai vahI yahAn kahI huI
avAntarasattArUp bhI honese ‘anek’ bhI hai]. [4] pratinishchit [vyaktigat nishchit] padArthamen sthit
sattAon dvArA hI padArthonkA pratinishchitapanA [–bhinna–bhinna nishchit vyaktitva] hotA hai isaliye
sarvapadArthasthit [sattA] ko ekapadArthasthitapanA hai. [arthAt jo sAmAnyavisheShAtmak sattA
mahAsattArUp honese