dvividhA hi sattA– mahAsattA–vAntarasattA cha. tatra savapadArthasArthavyApinI sAdrashyAstitvasUchikA mahAsattA proktaiva. anyA tu pratiniyatavastuvartinI svarUpAstitvasUchikAvAntarasattA. tatra mahAsattAvAntarasattArUpeNA–sattAvAntarasattA cha mahAsattArUpeNAsattetyasattA sattAyA. yen svarUpeNottpAdastattatho–tpAdaikalakShaNamev, yen svarUpeNochchhedastattathochchheudaikalakShaNamev, yen svarUpeN dhrovyan tattathA dhrauvyaikalakShaNamev, tat utpadyamAnochchhidyamAnAvatiShThamAnAnAn vastuna svarUpANAn pratyekan trailakShaNyAbhAvAdatrilakShaNatvan trilakShaNAyA. ekasya vastuna svarUpasattA nAnyasya vastuna svarUpasattA bhavatItyanekatvamekasyA. pratiniyatapadArthasthitAbhirev sattAbhi padArthAnAn pratiniyamo -----------------------------------------------------------------------------
[uparyukta sapratipakShapanA spaShTa samajhAyA jAtA hai–] sattA dvividh hai mahAsattA aur avAntarasattA . unamen sarva padArthasamUhamen vyApta honevAlI, sAdrashya astitvako sUchit karanevAlI mahAsattA [sAmAnyasattA] to kahI jA chukI hai. dUsarI, pratinishchit [–ek–ek nishchit] vastumen rahenevAlI, svarUp–astitvako sUchit karanevAlI avAntarasattA [visheShasattA] hai. [1] vahAn mahAsattA avAntarasattArUpase asattA haie aur avAntarasattA mahAsattArUpase asattA hai isaliye sattAko asattA hai [arthAt jo sAmAnyavisheShAtmak sattA mahAsattArUp honese ‘sattA’ hai vahI avAntarasattArUp bhI honese ‘asattA’ bhI hai]. [2] jis svarUpase utpAd hai usakA [–us svarUpakA] usaprakArase utpAd ek hI lakShaN hai, jis svarUpase vyay haie usakA [–us svarUpakA] usaprakArase vyay ek hI lakShaN hai aur jis svarUpase dhrauvya hai usakA [–us svarUpakA] usaprakArase dhrauvya ek hI lakShaN hai isaliye vastuke utpanna hoenevAle, naShTa hoenevAle aur dhruv rahanetavAle svarUpommense pratyekako trilakShaNakA abhAv honese trilakShaNA [sattA] ko atrilakShaNapanA hai. [arthAt jo sAmAnyavisheShAtmak sattA mahAsattArUp honese ‘trilakShaNA’ hai vahI yahAn kahI huI avAntarasattArUp bhI honese ‘atrilakShaNA’ bhI hai]. [3] ek vastukI svarUpasattA anya vastukI svarUpasattA nahIn hai isaliye ek [sattA] ko anekapanA hai. [arthAt jo sAmAnyavisheShAtmak sattA mahAsattArUp honese ‘ek’ hai vahI yahAn kahI huI avAntarasattArUp bhI honese ‘anek’ bhI hai]. [4] pratinishchit [vyaktigat nishchit] padArthamen sthit sattAon dvArA hI padArthonkA pratinishchitapanA [–bhinna–bhinna nishchit vyaktitva] hotA hai isaliye sarvapadArthasthit [sattA] ko ekapadArthasthitapanA hai. [arthAt jo sAmAnyavisheShAtmak sattA mahAsattArUp honese
22