Panchastikay Sangrah-Hindi (English transliteration).

< Previous Page   Next Page >


Page 27 of 264
PDF/HTML Page 56 of 293

 

background image
kahAnajainashAstramAlA] ShaDdravya–panchAstikAyavarNan
[
27
vyayadhrauvyANi vA dravyalakShaNam. ekajAtyavirodhini kramabhuvAn bhAvAnAn santAne pUrvabhAvavinAsha
sumachchheda, uttarabhAvaprAdurbhAvashcha samutpAda, pUrvotarabhAvochchhedotpAdayorapi svajAteraparityAgo dhrauvyam.
tAni sAmAnyAdeshAd–bhinnAni visheShAdeshAdbhinnAni yugapadbhAvIni svabhAvabhUtAni dravyasya lakShaNan
bhavantIti. guNaparyAyA vA dravyalakShaNam. anekAntAtmakasya vastunonvayino visheShA guNA vyatirekiNa
paryAyAste dravye yaugapadyen krameN cha pravartamAnA kathanychidbhinnA kathanychidabhinnA svabhAvabhUtA
dravyalakShaNatAmA–
-----------------------------------------------------------------------------
dravyakA lakShaN hai. prashna–– yadi sattA aur dravya abhinna hai – sattA dravyakA svarUp hI hai, to
‘sattA lakShaN hai aur dravya lakShya hai’ – aisA vibhAg kisaprakAr ghaTit hotA hai? uttara––
anekAntAtmak dravyake ananta svarUp haien, unamense sattA bhI usakA ek svarUp hai; isaliye
anantasvarUpavAlA dravya lakShya hai aur usakA sattA nAmakA svarUp lakShaN hai – aisA lakShyalakShaNavibhAg
avashya ghaTit hotA hai. isaprakAr abAdhitarUpase sat dravyakA lakShaN hai.]

athavA, utpAdavyayadhrauvya dravyakA lakShaN hai.
1ek jAtikA avirodhak aisA jo kramabhAvI
bhAvonkA pravAh usamen pUrva bhAvakA vinAsh so vyay hai, uttar bhAvakA prAdurbhAv [–bAdake bhAvakI
arthAt vartamAn bhAvakI utpatti] so utpAd hai aur pUrva–uttar bhAvonke vyay–utpAd hone par bhI
svajAtikA atyAg so dhrauvya hai. ve utpAd–vyay–dhrauvya –– jo–ki sAmAnya Adeshase abhinna hain
[arthAt sAmAnya kathanase dravyase abhinna hain], visheSh Adeshase [dravyase] bhinna hain, yugapad vartate haien
aur svabhAvabhUt hain ve – dravyakA lakShaN hain.
athavA, guNaparyAyen dravyakA lakShaN hain. anekAntAtmak vastuke 2anvayI visheSh ve guN hain aur
vyatirekI visheSh ve paryAyen hain. ve guNaparyAyen [guN aur paryAyen] – jo ki dravyamen ek hI sAth tathA
kramasha pravartate hain, [dravyase] kathanchit bhinna aur kathanchit abhinna hain tathA svabhAvabhUt hain ve – dravyakA
lakShaN hain.
--------------------------------------------------------------------------
1. dravyamen kramabhAvI bhAvonkA pravAh ek jAtiko khanDit nahIn karatA–toDatA nahIn hai arthAt jAti–apekShAse
sadaiv ekatva hI rakhatA hai.
2. anvay aur vyatirekake liye pRuShTha 14 par TippaNI dekhiye.