padyante. trayANAmapyamIShAn dravyalakShaNAnAmekasminnabhihitenyadubhayamarthAdevApadyate. sachchedutpAd– vyayadhrauvyavachcha guNaparyAyavachcha. utpAdavyayadhrauvyavachchetsachcha guNaparyAyavachcha. guNaparyAyavachchetsa– chchotpAdavyayadhrauvyavachcheti. saddhi ninyAnityasvabhAvatvAddhruvatvamutpAdavyayAtmakatAnycha prathayati, dhruvatvAtmakairguNairutpAdavyayAtmakai paryAyaishcha sahaikatvanychAkhyAti. utpAdavyayadhrauvyANi tu nityA–nityasvarUpan paramArthan sadAvedayanti, guNaparyAyAnshchAtmalAbhanibandhanabhUtAn prathayanti. -----------------------------------------------------------------------------
dravyake in tInon lakShaNommense [–sat, utpAdavyayadhrauvya aur guNaparyAyen in tIn lakShaNommense] ek kA kathan karane par sheSh donon [binA kathan kiye] arthase hI AjAte hain. yadi dravya sat ho, to vah [1] utpAdavyayadhrauvyavAlA aur [2] guNaparyAyavAlA hogA; yadi utpAdavyayadhrauvyavAlA ho, to vah [1] sat aur [2] guNaparyAyavAlA hogA; guNaparyAyavAlA ho, to vah [1] sat aur [2] utpAdavyayadhrauvyavAlA hogA. vah isaprakAra– sat nityAnityasvabhAvavAlA honese [1] dhrauvyakoe aur utpAdavyayAtmakatAko prakaT karatA hai tathA [2] dhrauvyAtmak guNon aur utpAdavyayAtmak paryAyonke sAth ekatva darshAtA hai. utpAdavyayadhrauvya [1] nityAnityasvarUp 1pAramArthik satko batalAte hain tathA [2] 2apane svarUpakI prAptike kAraNabhUt guNaparyAyonko prakaT karate hain, 3guNaparyAyen anvay aur --------------------------------------------------------------------------
28
1. pAramArthik=vAstavik; yathArtha; sachchA . [vAstavik sat nityAnityasvarUp hotA hai. utpAdavyay anityatAko
aur dhrauvya nityatAko batalAtA hai isaliye utpAdavyayadhrauvya nityAnityasvarUp vAstavik satko batalAte hai.
isaprakAr ‘dravya utpAdavyayadhrauvyavAlA hai ’ aisA kahanese ‘vah sat hai’ aisA bhI binA kahe hI AjAtA hai.]
2. apane= utpAdavyayadhrauvyake. [yadi guN ho tabhI dhrauvya hotA hai aur yadi paryAyen hon tabhI utpAdavyay hotA
hai; isaliye yadi guNaparyAyen na hon to utpAdavyayadhrauvya apane svarUpako prApta ho hI nahIn sakate. isaprakAr
‘dravya utpAdavyayadhrauvyavAlA hai’ –aisA kahanese vah guNaparyAyavAlA bhI siddha ho jAtA hai.]
3. pratham to, guNaparyAyen anvay dvArA dhrAvyako siUchat karate hain aur vyatirek dvArA utpAdavyayane siUchat karate hain ;
isaprakAr ve utpAdavyayadhrauvyako siUchat karate hain. dUsare, guNaparyAyen anvay dvArA nityatAko batalAte hain aur
vyatirek dvArA anityatako batalAte hain ; –isaprakAr ve nityAnityasvarUp satko batalAte hain.