36
] panchAstikAyasangrah
[bhagavAnashrIkundakunda
bhAvA jIvAdIyA jIvaguNA chedaNA ya uvaogo.
suraNaraNArayatiriyA jIvassa ya pajjayA bahugA.. 16..
bhAvA jIvAdyA jIvaguNAshchetanA chopayoga.
suranaranArakatiryanycho jIvasya cha paryAyA bahava.. 16..
atra bhAvaguNaparyAyA pragnApitA.
bhAvA hi jIvAdaya ShaT padArthA. teShAn guNA paryAyAshcha prasiddhA. tathApi jIvasya
vakShyamANodAharaNaprasiddhayatharmabhidhIyante. guNA hi jIvasya gnAnAnubhUtilakShaNA shuddhachetanA,
kAryAnubhUtilakShaNA karmaphalAnubhUtilakShaNA chAshuddhachetanA, chaitanyAnuvidhAyipariNAmalakShaNa sa–
vikalpanirvikalparUpa shuddhAshuddhatayA sakalavikalatAn
-----------------------------------------------------------------------------
gAthA 16
anvayArtha– [jIvAdyA] jIvAdi [dravya] ve [bhAvA] ‘bhAv’ hain. [jIvaguNA] jIvake guN
[chetanA cha upayoga] chetanA tathA upayog hain [cha] aur [jIvasya paryAyA] jIvakI paryAyen
[suranaranArakatiryanycha] dev–manuShya–nArak–tiryancharUp [bahava] anek hain.
TIkA– yahA bhAvon [dravyon], guNonn aur paryAyen batalAye hain.
jIvAdi chhah padArtha ve ‘bhAv’ hain. unake guN aur paryAyen prasiddha hain, tathApi 1Age [agalI
gAthAmen] jo udAharaN denA hai usakI prasiddhike hetu jIvake guNon aur paryAyon kathan kiyA jAtA
hai–
jIvake guNon 2gnAnAnubhUtisvarUp shuddhachetanA tathA kAryAnubhUtisvarUp aur karmaphalAnubhUti–
svarUp ashuddhachetanA hai aur 3chaitanyAnuvidhAyI–pariNAmasvarUp, savikalpanirvikalparUp, shuddhatA–
--------------------------------------------------------------------------
1. agalI gAthAmen jIvakI bAt udAharaNake rUpamen lenA hai, isaliye us udAharaNako prasiddha karaneke liye yahAn
jIvake guNon aur paryAyonkA kathan kiyA gayA hai.
2. shuddhachetanA gnAnakI anubhUtisvarUp hai aur ashuddhachetanA karmakI tathA karmaphalakI anubhUtisvarUp hai.
3. chaitanya–anuvidhAyI pariNAm arthAt chaitanyakA anusaraN karanevAlA pariNAm vah upayog hai. savikalpa
upayogako gnAn aur nirvikalpa upayogako darshan kahA jAtA hai. gnAnopayogake bhedommense mAtra kevagnAn hI shuddha
honese sakal [akhaNDa, paripUrNa] hai aur anya sab ashuddha honese vikal [khaNDit, apUrNa] hain;
darshanopayogake bhedommese mAtra kevaladarshan hI shuddha honese sakal hai aur anya sab ashuddha honese vikal hain.
jIvAdi sau chhe ‘bhAv,’ jIvaguN chetanA upayog chhe;
jIvaparyayo tiryanch–nArak–dev–manuj anek chhe. 16.