38
] panchAstikAyasangrah
[bhagavAnashrIkundakunda
pratisamayasambhavadagurulaghuguNahAnivRuddhinirvRuttasvabhAvaparyAyasantatyavichchhedakenaiken sopAdhinA
manuShyatvalakShaNen paryAyeN vinashyati jIva, tathAvidhen devatvalakShaNen nArakatiryaktvalakShaNen vAnyen
paryAyeNotpadyate. na cha manuShyatven nAshe jIvatvenApi nashyati, devatvAdinotpAde jIvatvenApyutpadyate
kin tu saduchchhedamasadutpAdamantareNaiv tathA vivartat iti..17..
so chev jAdi maraNan jAdi Na NaThTho Na chev uppaNNo.
uppaNNo ya viNaTTho devo maNusu tti pajjAo.. 18..
sa cha ev yAti maraNan yAti na naShTo na chaivotpanna.
utpannashcha vinaShTo devo manuShya iti paryAya.. 18..
atra kathanchidvayayotpAdavattvepi dravyasya sadAvinaShTAnutpannatvan khyApitam.
yadev pUrvottaraparyAyavivekasamparkApAditAmubhayImavasthAmAtmasAtkurvANamuchchhidyamAnamutpadya–mAnan cha
-----------------------------------------------------------------------------
pratisamay honevAlI aguruladhuguNakI hAnivRuddhise utpanna honevAlI svabhAvaparyAyonkI santatikA
vichchhed na karanevAlI ek sopAdhik manuShyatvasvarUp paryAyase jIv vinAshako prApta hotA hai aur
tathAvidh [–svabhAvaparyAyonke pravAhako na toDanevAlI sopAdhik] devatvasvarUp, nArakatvasvarUp yA
tiryanchatvasvarUp anya paryAyase utpanna hotA hai. vahAn aisA nahIn hai ki manuShyapatvase vinaShTa honepar
jIvatvase bhI naShTa hotA hai aur devatvase Adise utpAd honepar jIvatva bhI utpanna hotA hai, kintu
satke uchchhed aur asatke utpAd binA hI tadanusAr vivartan [–parivartan, pariNaman] karatA hai..
17..
gAthA 18
anvayArtha– [sa cha ev] vahI [yAti] janma letA hai aur [maraNanyAti] mRutyu prApta karatA hai
tathApi [na ev utpanna] vah utpanna nahIn hotA [cha] aur [na naShTa] naShTa nahIn hotA; [deva
manuShya] dev, munaShya [iti paryAya] aisI paryAy [utpanna] utpanna hotI hai [cha] aur [vinaShTa]
vinaShTa hotI hai.
TIkA– yahAn, dravya kathanchit vyay aur utpAdavAlA honepar bhI usakA sadA avinaShTapanA aur
anutpannapanA kahA hai.
--------------------------------------------------------------------------
janme mare chhe te ja, topaN nAsh–udbhav nav lahe;
sur–mAnavAdik paryayo utpanna ne lay thAy chhe. 18.